1) Czym różni się wiedza potoczna od naukowej (cechy)?
Potoczna - źródła (tradycja, wiara, autorytet, doświadczenie, rozum), sposoby wyjaśniania - intuicyjne (prawidłowości i wyjaśnienia pochodzą z intuicji, tendencja do samo potwierdzania przekonań), obserwacja (przypadkowa, niekontrolowana), typy wiedzy potocznej (oparta na wierze, oparta na charyzmie), opisywanie wyników badań (subiektywne, tendencyjne), pojęcia - niezdefiniowane (wieloznaczne, niejasne, obciążone, niejasne odniesienie do doświadczenia), narzędzie (nieokreślone i użyte nie refleksyjnie, niedokładne, nieprecyzyjne), pomiar (nietrafny, nierzetelny), postawa badawcza (akceptująca, bezkrytyczna).
Naukowa - sposoby wyjaśniania - krytyczno-empiryczne (prawidłowości i wyjaśnienia pochodzą z dedukcyjnie zbudowanych teorii, bezpośrednia obserwacja lub eksperyment służą do ich weryfikacji, świadome powtarzalne badania, racjonalne wnioski z badań krytycznie porównywane z wnioskami z teorii), obserwacja (systematyczna, kontrolowana), typy wiedzy naukowej (oparta na rozumie (a priori), oparta na doświadczeniu i rozumie (model empiryczno-dedukcyjny)), pojęcia - zdefiniowane (jednoznaczne, jasne, neutralne, posiadają ekwiwalent empiryczny, są zoperacjonalizowane), narzędzia (wyraźnie opisane i precyzyjnie skonstruowane, dokładne, precyzyjne), pomiar (trafny, rzetelny), postawa badawcza (sceptyczna, krytyczna).
2) Co to jest nauka? Jakie wyróżniamy aspekty nauki, normy naukowości?
Nauka:
Aspekt przedmiotowy - szczególnego rodzaju wiedza zobiektywizowana w postaci określonych wzorów
Aspekt podmiotowo-instytucjonalny - szczególna działalność ludzi, mniej lub bardziej zorganizowana, wytwarzająca taką wiedzę
Normy naukowości:
Intersubiektywna komunikowalność
Systematyzacja: twierdzenia (prawa), pojecia (terminologia), teorie (systematyzacja dedukcyjna, przedmiotowa(indukcyjna), wyjaśnianie), problematyka, dyrektywy heurystyczne
Intersubiektywna uzasadnialność tw. naukowych (dedukcyjna, indukcyjna)
Metodyczność (kontekst odkrycia , kontekst uzasadnienia)
Ogólność(zakres stosowalności - obszar zjawisk)
Specyficzność (szczegółowe tezy) i ścisłość (precyzja - zdolność dostarczania dokładnych przewidywań )- ideały poznania naukowego
Oszczędność i prostota
Abstrakcyjność
Uniwersalność
Pewność: hipoteza i twierdzenie uznane, testowanie twierdzeń, weryfikacja
Warunkowy charakter twierdzeń naukowych
Bogactwo informacyjne, niebanalność, użyteczność praktyczna
3) Co oznacza falsyfikowalność?
Możliwość że obserwacje mogą nie potwierdzić naszych oczekiwań. Jeśli nie ma szans, że hipoteza zostanie obalona tzn. że nie mówi nic sensownego
4) Jakie są typy nauk - formalne, realne, humanistyczne, przyrodnicze?
Formalne - oparte na badaniach teoretycznych - matematyka, logika
Realne - oparte na badaniach empirycznych
Humanistyczne - przedmiotem badania jest człowiek i jego wytwory - socjologia, historia
Przyrodnicze - przedmiotem badania są fragmenty świata przyrodniczego - biologia, fizyka, chemia
5) Co to jest teoria naukowa?
Teoria to system wzajemnie powiązanych twierdzeń mających wyjaśnić niektóre aspekty rzeczywistości.
6) Czym różni się teoria empiryczna od teorii średniego zasięgu i teorii ogólnej?
Teoria empiryczna - wnioski z pojedynczych badań, dotyczą elementarnych składników badanej rzeczywistości
Teoria ogólna - najbardziej abstrakcyjna, dotyczy całokształtu badanego fragmentu rzeczywistości i jest oderwana od poszczególnych przypadków
Teoria średniego zasięgu - pomiędzy poprzednimi dwoma, bardziej ogólna od empirycznej ale bardziej empiryczna od ogólnej, dotyczy jakiejś określonej klasy faktów
7) Jaką specyficzną metodą posługują się nauki społeczne?
Tym co różni metody badań humanistycznych od przyrodniczych jest rozumienie (empatia, interpretacja). Rozumienie jest narzędziem który pozwala dotrzeć do świadomości innych ludzi, gdyby nie było rozumienia nie można by stosować w badaniach współczynnika humanistycznego, nie byłoby nauk humanistycznych. Tak więc rozumienie to coś co występuje tylko w naukach humanistycznych i nie ma swojego odpowiednika w naukach przyrodniczych, jednak z drugiej strony humaniści stosują wiele metod i technik znanych i stosowanych w naukach przyrodniczych.
8) Co to jest współczynnik humanistyczny?
Wszelkie obiekty interesują badacza jako korelaty ludzkiej świadomości.
9) Co to jest teza, twierdzenie, prawo?
Teza- szczegółowe wnioski dotyczące relacji między pojęciami, które wyciąga się z podstawowych założeń
Prawo- uniwersalne uogólnienie dotyczące klas faktów
10) Co to jest hipoteza?
Jest szczegółowym, sprawdzalnym oczekiwaniem wobec rzeczywistości, które wyciągamy z ogólniejszej tezy
11) Co to jest zmienna, zmienna zależna i niezależna?
Zmienna - rodzaj pojęcia, które może przyjmować w jakimś swym aspekcie co najmniej dwie wartości
Zmienna niezależna - taki rodzaj zmiennej, która oddziałuje na zmienną zależną
Zmienna zależna - taka zmienna, która zmienia swoją wartość pod wpływem zmiennej niezależnej
12) Co to jest prawidłowość statystyczna? - przykłady prawidłowości
Statystyczna prawidłowość, powtarzalność, następstwo, porządek zjawisk statystycznych. Przejawia się tylko w procesach masowych, tj. gdy zbiorowości są bardzo liczne, natomiast może być niedostrzegalna w pojedynczych przypadkach. Występowanie statystycznej prawidłowości jest spowodowane kształtowaniem się procesu masowego pod wpływem przyczyn determinujących rozwój zjawisk w określonym kierunku, jak również przyczyn o charakterze losowym, powodującym, że wystąpienie pojedynczego zjawiska jest zdarzeniem losowym. Statystyczna prawidłowość są przejawem działania prawa wielkich liczb.
13) Co to jest pojecie?
Pojęcie to treść wyobrażenia wyrażona środkami językowymi
14) Co to jest pojecie obciążone - podaj przykład?
--brak--
15) Co to jest definiendum i definiens?
Definiendum - część pojęcia, opisujemy za pomocą definiensu
Definiens - część pojęcia, które opisuje definiendum
16) Co to jest definicja nominalna i realna, analityczna, regulująca, projektująca?
Definicja nominalna jest to wypowiedź informująca o znaczeniu danego wyrażenia w danym języku. Np. Słowo "bursztyn" znaczy tyle, co "żywica skamieniała".
Definicja realna jest to (jednoznaczna lub nie) charakterystyka jakiegoś przedmiotu, którą można wypowiedzieć w dowolnym języku. Np. Bursztyn jest to żywica skamieniała.
Definicja projektująca jest to definicja, która : a) wprowadza do danego języka nowy wyraz (zwrot); lub b) ze względu na jakiś określony cel zmienia zastane w danym języku znaczenie danego wyrazu (zwrotu).
Definicja analityczna jest to definicja określająca znaczenie definiowanego terminu sprawozdawcza.
Definicja regulująca modyfikuje zastane w języku znaczenie wyrażenia w celu uściślenia go.
17) Co to jest paradygmat?
Jest to fundamentalny model czy układ odniesienia, którego używamy by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie. Inaczej mówiąc punkt widzenia, który wpływa na to jak postrzegamy rzeczywistość i jak ją tłumaczymy.
18) Jakie są główne paradygmaty w socjologii i ich podstawowe założenia?
Główne paradygmaty w socjo: Funkcjonalizm, Strukturalizm, Teoria wymiany, Interakcjonizm symboliczny, Teoria konfliktu
19) Co to jest teoria dedukcyjna - podaj przykład?
Teoria stworzona na podstawie ogólnych aksjomatów
Przykład - ewolucjonizm Spencera
20) Co to jest teoria indukcyjna - podaj przykład?
Teoria stworzona na podstawie wniosków wyciągniętych z badań/obserwacji
Przykład - teoria samobójstw Durkheima
21) Co to jest dedukcjonizm?
Sposób budowania teorii - zaczynamy od ogólnych aksjomatów i tez, które potem stopniowo uszczegóławiamy, aż dochodzimy do hipotez, które sprawdzamy przez badania. I tak przez te badania możemy pośrednio obalić lub potwierdzić podstawowe założenia teorii.
22) Co to jest indukcjonizm?
Zaczynamy od badań, z których wyciągamy wnioski, które potem stopniowo uogólniamy tworząc w końcu kompletną teorię.
23) Do czego służy i czym jest kanon jedynej różnicy?
Służy do wyznaczenia warunku koniecznego (A) do zajścia zdarzenia (Z). Powtarzamy badania w dwóch wariantach - w pierwszym występuje A, a w drugim wszystkie warunki są takie same, tylko nie występuje A. Jeśli Z zajdzie w pierwszym wypadku, a nie zajdzie w drugim, to A jest warunkiem wystarczającym.
24) Do czego służy i czym jest kanon jedynej zgodności?
Służy do wyznaczenia warunku wystarczającego (A) do zajścia zdarzenia (Z). Powtarzamy badania w dwóch wariantach - wszystkie warunki poza A są inne w obu wariantach. Jeśli w obu przypadkach zachodzi Z, to A jest warunkiem wystarczającym do jego zajścia.
25) Przedstaw klasyczny schemat eksperymentalny i cztero grupowy schemat Salomona?
Klasyczny schemat eksperymentalny: 1) Dobieramy dwie grupy - badawczą i kontrolną, 2) Obie grupy badamy pretestem, 3) Na grupę badawczą działamy bodźcem (zmienną zależną), 4) Ponownie badamy obie grupy - tym razem posttestem.
26) Co to jest problem badawczy - przykłady?
problem badawczy - rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Jego rozwiązanie jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu. Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie
27) Co to jest próba, populacja, operat?
Próba - część populacji, którą poddajemy badaniu
Populacja - ogół jednostek, których dotyczy badanie
Operat - lista jednostek wchodzących w skład próby badawczej
28) Główne typy doboru próby?
Dobór nielosowy:
oparty na dostępności badanych
dobór celowy - polega na wybieraniu jednostek o istotnych dla nas cechach
dobór kwotowy - takie skonstruowanie próby, żeby jej struktura była taka jak struktura całej populacji
metoda kuli śnieżnej - polega na dobieraniu badanych wskazanych przez poprzednich respondentów, z czego pierwszy został wybrany losowo
Dobór losowy:
prosty - do próby wybierane są elementy z całego operatu o numerach zgodnych z liczbami wybranymi z tablic liczb losowych
systematyczny - wybieramy co k-ty element przy czym pierwszy wybrany jest losowany przy pomocy tablicy liczb losowych
warstwowy - dzielimy populację na rozłączne kategorie, po czym z każdej z nich losujemy pewną liczbę elementów, która jest proporcjonalna do liczebności danej warstwy
29) Na czym polega błąd ekologiczny, redukcjonizm, błąd indywidualizmu?
Błąd ekologiczny - występuje wtedy, gdy na podstawie cech zbiorowości wyciągamy wnioski na temat jednostek
Błąd redukcjonizmu - występuje wtedy, gdy wyjaśniamy dane zjawisko za pomocą wybranych przez nas arbitralnie zmiennych, jednocześnie ignorując inne zmienne
Błąd indywidualizmu - występuje wtedy, gdy na podstawie cech jednostki wyciągamy wnioski na temat cech zbiorowości
30) Główne cele badań: eksploracja, opis, wyjaśnianie?
Eksploracja:
wstępne poznanie (lepsze zrozumienie przedmiotu badania)
zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań (identyfikacja waznych zmiennych)
wypracowanie metod dalszych badań
Opis: opis i klasyfikacja zjawisk społecznych wraz z ustaleniem częstości ich występowania
Wyjaśnienie: zależności między zjawiskami (środowisko a typ rodziny, płaca a zadowolenie z pracy, religijność a poglądy polityczne, poziom życia a stabilność demokracji)
31) Na czym polegają badania przekrojowe i dynamiczne?
Badania przekrojowe - składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska zebranych w jednym punkcie w jednym czasie. Badaniami tymi są często badania eksploracyjne i opisowe.
Badania dynamiczne - są tak zaplanowane aby umożliwić obserwację tego samego zjawiska przez dłuższy czas. Do badań ych zaliczamy: badania trendów, kohort demograficznych, panelowe.
32) Podstawowe etapy procesu badawczego?
Konceptualizacja problemu badawczego
sformułowanie problemów szczegółowych - rozwinięcie problematyki badawczej w określonej perspektywie teoretycznej,
KONCEPTUALIZACJA: użycie określonych kategorii pojęciowych (terminów, pojęć) i zdefiniowanie ich. Większość pojęć odnosi się do ZMIENNYCH
Stawianie hipotez
Plan badawczy
ustalenie ogólnego zarysu badania, rodzaj procedury badawczej (metod), np. badanie monograficzne, eksperymentalne, porównawcze, sondażowe,
dobór metod i narzędzi badawczych
określenie zbiorowości próbnej (bardzo ważne), tj. obiektów lub obiektu, zwanych jednostkami obserwacji (badania), np. rodziny, gospodarstwa, wsie, powiaty, organizacje, ruchy itp.
Operacjonalizacja pojęć
nadawanie sensu empirycznego pojęciom, ustalanie wskaźników, przygotowanie narzędzi badawczych
zwiad badawczy (analiza trafności wskaźników, korekta wskaźników i narzędzi)
Gromadzenie danych i pomiar
źródła istniejące: dane statystyczne, sprawozdania, protokoły, spisy, inne dokumenty
źródła wytworzone: (np. kodowanie i odkodowanie danych)
Analiza danych
klasyfikacja i „porządkowanie” danych, i/lub analiza statystyczna, interpretacja w świetle teorii tak aby udzielały odpowiedzi na pytania badawcze
analiza statystyczna (analiza rozkładu, współzależności, istotności związków)
potwierdzenie, odrzucenie hipotez, sformułowanie twierdzeń
Generalizacja - uogólnianie, tworzenie praw
33) Co to jest metoda, co to jest technika badawcza - główne metody?
Technika badawcza - procedura zbierania danych
Metoda badawcza - powtarzalny i względnie skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego problemu badawczego
Główne metody:
metoda terenowa (monograficzna) - główne techniki - wywiad, obserwacja
metoda reprezentacyjna (sondażowa, ankietowa) - główne techniki - wywiad kwestionariuszowy, ankieta prasowa, audytoryjna
metoda eksperymentalna
metoda historyczna (źródeł zastanych)
metoda socjometryczna
metoda projekcyjna
metoda analizy treści