Eksperyment - WYKŁAD 9

Psammetych, król Egipcjan zapragnął poznać który lud naprzód został stworzony - Egipcjanie czy Frygowie. A nie mogąc żadnej drogi znaleźć do stwierdzenia, którzy ludzie są najstarsi - oddał dwoje nowo narodzonych z pierwszych-lepszych rodziców dzieci pasterzowi do jego trzody z poleceniem, by je tak wychowywał, żeby nikt w ich obecności żadnego głosu z siebie nie wydał. Miały one całkiem odosobnione leżeć w samotnej chacie, on miał w określonej porze przyprowadzać im kozy i nakarmiwszy dzieci mlekiem udawać się do innych swych zajęć. Po upływie dwóch lat, w ciągu których pasterz tak postępował, kiedy raz otworzył drzwi i wszedł do chaty, przypadły doń oba dzieciaki z wyciągniętymi rączkami i zawołały: bekos!

Psammetych zaczął się dowiadywać jacy ludzie używają wyrazu „bekos” i dowiedziawszy się, że Frygowie nazywają tak chleb, wysnuł wniosek, że są starsi od Egipcjan.

Według dzisiejszych standardów metodologicznych eksperyment został bardzo starannie przeprowadzony:

• Przypadkowy dobór obiektów badania - „dzieci z gminu” zapewniał wynikom eksperymentu trafność zewnętrzną,

• Chowanie niemowląt w odosobnieniu i milczeniu - poprzez izolację - zapewniało kontrolę eksperymentalną,

• Pojawienie się pasterza z mlekiem to bodziec, który pobudzał badanych do reakcji,

• Wielokrotne wywoływanie tej reakcji i wielokrotna obserwacja skojarzenia bodziec-reakcja stanowiło rodzaj replikacji eksperymentu i czyniło pomiar rzetelnym.

Eksperyment jako metoda badania zależności przyczynowych

• Eksperyment można uznać za najszlachetniejszą z metod badawczych, ponieważ pozwala dochodzić uwarunkowań przyczynowych.

• Chodzi o działanie, które dostarczy podstawy do stwierdzenia, że jedno zjawisko jest przyczyną drugiego - powiązanie przyczynowo-skutkowe to takie, które zachodzi w określonych układach stale, bez wyjątku. (Nie chodzi więc tylko o współwystępowanie zjawisk, nawet jeśli jego prawdopodobieństwo jest statystycznie wysokie)

• Warunkiem podjęcia eksperymentu jest pewna (duża) wiedza o sytuacji, jednostkach badawczych, wstępne założenie o zależności między zmiennymi. Eksperyment służy sprawdzeniu, czy ten (znany badaczowi) związek ma charakter przyczynowy.

DEFINICJA EKSPERYMENTU

Eksperyment jest to powtarzalny zabieg polegający na planowej zmianie przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji przy równoczesnej kontroli innych czynników, podjęty w celu uzyskania w drodze obserwacji odpowiedzi na pytanie o skutki tej zmiany. (A. Sułek)

KLUCZOWE POJĘCIA:

• Stymulator (bodziec) - czynnik, którym świadomie manipulujemy, oddziałujemy na jedną z grup.

• Grupa eksperymantalna - ta grupa, na którą oddziałujemy bodźcem.

• Grupa kontrolna - taka, która nie jest poddawana bodźcowi.

• Pretest - pomiar zmiennej zależnej przed wprowadzeniem bodźca.

• Posttest - pomiar zmiennej zależnej po wprowadzeniu bodźca.

Klasyczny schemat eksperymentalny

E P1 x P2

K P3 P4

E - grupa eksperymentalna

K - grupa kontrolna

x - bodziec (stymulator)

P1, P3 - pretesty;

P2, P4 - posttesty

TRAFNOŚĆ EKSPERYMENTU

W przypadku eksperymentu można mówić o trafności procedury badawczej w trojakim sensie:

• trafności teoretycznej - należy określić rodzaj manipulacji, po wykonaniu której wolno będzie powiedzieć, że wykonany został poprzednik sprawdzanej hipotezy oraz rodzaj zachowania, po zaobserwowaniu którego wolno będzie powiedzieć czy został zrealizowany również jej następnik.

• trafności wewnętrznej - należy zaplanować schemat eksperymentu i tak wykonać procedury eksperymentalne, by można było przypisać manipulacji wszystkie te i tylko te zachowania, które ona faktycznie spowodowała.

• trafności zewnętrznej - należy znać zakres ogólności ustalonych związków oraz umieć eksperymentować tak, by zakres ten był możliwie szeroki.

Trafność eksperymentu - zakłócenia bodźca eksperymentalnego

Wymóg trafności wewnętrznej jest trudny do osiągnięcia z uwagi na możliwość występowania licznych czynników zaburzających - przejrzystość związku między zaplanowaną przez badacza manipulacją, a jej obserwowanym skutkiem - to tzw. zakłócenia bodźca eksperymentalnego:

1) Historia (zmiany zewnętrzne) - wydarzenia zachodzące w środowisku podczas eksperymentu

2) Dojrzewanie (samorzutne zmiany) - naturalne zmiany, jakim podlegają uczestnicy (starzeją się, nabywają wiedzy na jakiś temat czy doświadczeń życiowych)

3) Pomiar (wpływ pretestu) - sam fakt dokonania pomiaru (np. poprzez wypełnienie kwestionariusza) może wywołać pewne skutki, np. badani „uwrażliwią” się na pewne sprawy poruszone podczas badania

4) Narzędzia - nie wolno zmieniać narzędzi badawczych w trakcie badań, ale sama percepcja badacza jest także czasem pewnym narzędziem - może on się „uwrażliwić” na pewne sprawy, więcej „widzieć” pod koniec eksperymentu niż na początku.

5) Regresja statystyczna - w niektórych eksperymentach obejmuje się badaniem osoby o skrajnej wartości zmiennej, ale ta skrajna wartość nie jest czymś co trwale charakteryzuje osobę, może w naturalny sposób ta cecha dążyć do średniej, a badaczowi będzie się wydawało, że zmiana jest skutkiem jego manipulacji

6) Obciążenia doboru uczestników - jeśli grupa eksperymentalna i kontrolna nie będą porównywalne (identyczne)

7) Wymieranie (śmiertelność) grup - jeśli niektórzy uczestnicy odmówią udziału w trakcie trwania eksperymentu

8) Rozpowszechnianie (naśladowanie) - gdy członkowie grupy eksperymentalnej i kontrolnej mogą się ze sobą kontaktować - grupa kontrolna przestaje być grupą kontrolną, bo zostaje poddana wpływowi bodźca

9) Rekompensata - osoby z grupy kontrolnej pozbawione są czegoś, co postrzegane jest jako wartościowe (a pełni charakter bodźca w eksperymencie) - w takich sytuacjach może się pojawić nacisk na zaoferowanie im jakiejś formy rekompensaty

10) Zniechęcenie - poczucie straty w grupie kontrolnej może powodować wśród jej członków załamanie - bo nie otrzymali czegoś atrakcyjnego, co otrzymała grupa eksperymentalna

A co jeśli to pretest zakłóca wyniki eksperymentu?

SCHEMAT SOLOMONA

E1 P1 x P2

K1 P1 P2

E2 x P2

K2 P2

Schemat Solomona to przykład zastosowania czterech grup - dwóch eksperymentalnych (gdzie był bodziec) i dwóch kontrolnych (bez bodźca), ponadto w dwóch grupach - jednej eksperymentalnej i jednej kontrolnej zastosowano pretest, a w dwóch pozostałych - nie.

EKSPERYMENT NATURALNY

Jeżeli bodziec nie został wprowadzony przez eksperymentatora, a „wydarzył” się w sposób naturalny, zaś eksperymentator jedynie wykorzystuje skutki (nie spowodowanego przez siebie) zdarzenia dla przeprowadzenia swoich wnioskowań - wówczas mówimy o eksperymencie naturalnym.

Środowisko eksperymentu

Eksperyment laboratoryjny

- eksperyment w terenie

Klasyczne we współczesnych naukach społecznych eksperymenty dot. różnych zagadnień:

• Eksperyment Roberta Zimbardo z strażnikami i więźniami

• Eksperyment Stanleya Milgrama z prądem elektrycznym

• Eksperyment Leona Festingera dot. dysonansu poznawczego

• Eksperyment dot. wydajności i satysfakcji z pracy w Hawthorne

---