Trudności wychowawcze
• etiologiczno - diagnostyczna
trudności wychowawcze to uporczywe przejawy zachowania się dziecka będące wynikiem jego konfliktu z otoczeniem społecznym(L. Bandura)
•diagnostyczna
trudności wychowawcze to pewne defekty charakterologiczne i psychomotorycznej i tzw. dysharmonia psychiczna, polegająca na ujawnianiu przez jednostkę kontrastowych cech charakteru jak; zmienność nastroju, przeżycia ambiwalentne, dysproporcje uzdolnień (N.Han - Ilgiewicz)
•etiologiczna
trudności wychowawcze wiążą się z właściwościami uczniów, których zachowanie w sytuacjach społecznych niekorzystnie odbiega od przeciętnego obrazu charakterystycznego dla danego wieku (H. Spionek)
• wąskie (Zygmunt Putkiewicz)
wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, utrudniające prawidłowe zachowanie się dzieci i młodzieży. Doprowadzają one do zachowań niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego i do zaburzeń poprawnych układów w stosunkach społecznych
• szerokie (H. Izdebska)
składają się na nie problemy, jakie dziecko (małe, dorastające) stwarza rodzicom i nauczycielom w procesie psychofizycznego i społecznego rozwoju.
Niedostosowanie społeczne
Kryteria psychofizyczne:
•dziecko niedostosowane nie działa w swoim najlepszym interesie
•dziecko takie swym zachowaniem sprawia wiele kłopotów, których samo nie jest w stanie rozwikłać
•reakcje dziecka są skomplikowane, trudne do przewidzenia i nieproporcjonalne do bodźców, które je wywołały
•dziecko napotyka różnego rodzaju niepowodzenia, nie ma możliwości przeżywania sukcesu, które jest istotnym czynnikiem stymulującym działania ludzkie
•dziecko takie czuje się nieszczęśliwe, bowiem nie ma możliwości osiągania sukcesu
Kryteria społeczne:
•dziecko jest na ogół rzadko lubiane przez inne dzieci i dorosłych
•nie ma ono zaufania do innych ludzi, jest podejrzliwe i niezrozumiałe dla nich
•trudno nawiązuje kontakty i przyjaźnie, czuje się wyobcowane w grupie
•zaspokaja potrzeby w sposób okrężny, najczęściej dla otoczenia nieprzyjazny i niejednokrotnie antyspołeczny
Argumenty „za” pojęciem trudności wychowawcze
•termin trudności wychowawcze jest funkcjonalny, łączy terminologię fachową z językiem potocznym
•jest on szeroko rozpowszechniony i powszechnie używany przez nauczycieli, rodziców i większość psychologów
•jest dostatecznie komunikatywny i (co ważne) stosunkowo neutralny, tzn. nie ciąży zbytnio do jednej tylko z dyscyplin naukowych
Trudności wychowawcze to:
•zachowania, które są niezgodne z obowiązującymi normami
•tkwiące w dziecku takie cechy zachowania, które stwarzają komplikacje
•formy zachowania, które utrudniają współżycie i współdziałanie
•formy zachowania o charakterze uporczywym, które nie poddają się zwykłym zabiegom wychowawczym
•nabyte formy zachowania
•jedna z przeszkód w nauczaniu i wychowaniu
•zachowania negatywne, które są niekorzystne dla dalszego rozwoju dziecka
Trudności w wychowaniu, a trudności w nauczaniu;
•wspólne podłoże
•podobne konsekwencje
•sprzężenie w narastaniu
-wspólne jest nie czynienie przez jednostkę zadowalających postępów
Klasyfikacja a typologia
Klasyfikacja jest wyczerpująca (każdy z przedmiotów, który podlega klasyfikacji, musi należeć do jednej z wyróżnionych klas) i nierozłączna (żaden z przedmiotów, który podlega klasyfikacji, nie może należeć do więcej niż jednej klasy).
Typologia służy definiowaniu pojęć, które przedstawia się poprzez „pogrubienie” cech istotnych z określonego punktu widzenia.
Np. według Bandura
-trudności sprawiane przez dzieci o przewadze procesów pobudzania
-trudności sprawiane przez dzieci o przewadze procesów hamowania
Np. według Lewowicki, Lipkowski, Przetacznikowa, Susułowska
-dzieci agresywne i skłonne do wykroczeń
-dzieci neurotyczne i nieśmiałe
Przyczyny trudności wychowawczych
A. Włodarczyk, A.Matczak
•ekonomiczno - społeczne (równoległe funkcjonowanie różnych systemów wartości)
•biologiczno - psychologiczne (różnorodne właściwości dzieci i młodzieży przyczyniające się do trudności w wychowaniu)
•pedagogiczne (wymagania niedostosowane do możliwości dziecka, niewłaściwe stosowanie metod i środków)
Łobocki
•endogenne (tkwiące w dziecku -czynniki dziedziczne i wrodzone oraz osobowościowe)
•egzogenne (tkwiące w środowisku - sytuacja rodzinna, szkoła)
Dąbrowska
•biologiczne (czynniki genetyczne, bloki metaboliczne, uszkodzenia układu nerwowego, nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów wydzielania wewnętrznego, rodzaj budowy fizycznej)
•środowiskowe (przyczyny tkwiące w rodzinie, w szkole, w środowisku lokalnym)
Otto Speck
•rezygnacja z oceny moralnej
•medykalizacja (zaliczenie niewłaściwego zachowania do dziedziny tego, co chorobliwe lub patologiczne)
•psychologizacja (tłumaczenie zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży fenomenami psychologicznymi)
•socjolegizacji (tłumaczenie zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży wynikiem określonych procesów socjalizacyjnych)
•pedagogizacji (przerost profesjonalnego podejścia pedagogicznego, opierającym się na nierealnych pomysłach)
Przejawy trudności wychowawczych:
Włodarski, Matczak
•w relacjach z dorosłymi: nieposłuszeństwo, upór, negatywizm
•z dziećmi: egoizm, obojętność, agresja, dominacja, narzucanie swojej woli
•w kontakcie z samym sobą: nasilone poczucie małej wartości, brak wiary we własne siły, zniechęcenie, dyskomfort wśród rówieśników, brak przyjaciół, trudności w nawiązywaniu kontaktów, zamykanie się w sobie
•destruktywne postawy wobec ludzi i rzeczy, przesadny niepokój i bojaźń przed ciemnością i zwierzętami, natarczywe marzenia na jawie, poczucie niższości lub wyższości, upór, przewrażliwienie, posępność, łatwe poddawanie się nastrojom, brak uczciwości, moczenie nocne, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, nerwowe tiki twarzy, drżenie rąk, niekształtny charakter pisma, mówienie do samego siebie.
Chazan
•nagłe zaniżenie poziomu osiągnięć szkolnych ucznia
•niepokój i niezdolność koncentracji
•nieprowokowana agresja
•drażliwość i dąsy
•czyny aspołeczne
•natrętne zwracanie na siebie uwagi nauczyciela
•ujawnianie się defektów mowy
•natarczywe marzenia na jawie
•zmienność nastrojów
•niezdarność i brak koncentracji
•trudności w pozyskiwaniu i posiadaniu przyjaciół
•przesadna wrażliwość na krytykę
Sposoby zapobiegania trudnościom wychowawczym
Płaszczyzny (wg Dąbrowskiej) :
•profilaktyczna (globalne oddziaływania pedagogiczne, indywidualne prace z dzieckiem)
•diagnostyczna (określenie rodzaju trudności wychowawczych, badanie ich przyczyny)
•terapeutyczna
Wskazania metodyczne:
•stopniowanie trudności
•rozbudzanie prawidłowej motywacji
•indywidualizacja oparta na znajomości rozwoju dziecka i dostosowaniu wymagań i tempa pracy do jego możliwości
•stosowanie metod praktycznego nauczania dla dzieci mniej zdolnych
•umiejętne wykorzystywanie metod terapeutycznych
Włodarski, Matczak
•podwyższanie kwalifikacji pedagogicznych i psychologicznych społeczeństwa
•eliminowanie czynników powodujących trudności (ekonomicznych, społecznych, biologiczno -psychologicznych, pedagogicznych)
•stwarzanie warunków w których dzieci i młodzież mogłyby zaspokajać swoje potrzeby w sposób prawidłowy
•właściwe rozumienie przez nauczyciela- wychowawcę swojej roli
•obserwacja dzieci i młodzieży
•korzystanie z pomocy specjalistów
Łobocki
•stwarzanie określonego systemu wychowawczych oddziaływań (uwzględniający potrzeby uczniów trudnych, nie izolując ich od pozostałych)
•właściwie organizowana działalność pedagogiczna
•odwołanie się do specjalnych form pracy z uczniami trudnymi
•poszukiwanie wsparcia w środowisku pozaszkolnym
•liczenie się z zainteresowaniami uczniów trudnych, dostarczanie im wzorów właściwego postępowania
•organizowanie indywidualnych lub grupowych spotkań psychoterapeutycznych, terapii rodzinnej, behawioralnej itp.