Gospodarka Żywnościowa

Prowadzi: Dr. inż. Krystyna Rejman p. 1120, konsultacje wtorek 13-15

Terminy ćwiczeń

*gr. 4 i 6

poniedziałek 21.02-11.04 godz. 12:30-14

*gr. 5 i 7

wtorek 22.02 - 12.04 godz. 9.15-10.45

*gr. 1 i 2

wtorek 22.02 - 12.04 godz. 11.15

Plan wykładów (15 tematów)

2.03	Źródła informacji o spożyciu żywności
9.03	Popyt na żywność i ocena spożycia żywności w Polsce na tle państw UE
16.03	Uwarunkowania produkcji rolniczej
23.03	Specyfika produkcyjna sektora rolno-żywnościowego
30.03	Funkcjonowanie gospodarki żywnościowej
6.04	Sektor rybołówstwa i wspólna polityka rybacka
13.04	Nie ma w-d
4.05	Instytucje i organizacja rynku rolnego
5.05	Funkcjonowanie giełdy towarowej
11.05	Sfera przetwórstwa żywności
18.05	Sfera detalu w łańcuchu żywnościowym: sprzedaż artykułów spożywczych
25.05	Sfera detalu w łańcuchu żywnościowym: sektor gastronomiczny
1.06	Wspólna polityka rolna UE - rynki rolne
1.06	Wspólna polityka rolna UE - rozwój obszarów wiejskich
8.06	Przyszłość WPR po 2013 roku
15.06	Gospodarka żywnościowa w zmieniającej się gospodarce światowej

Literatura:

*Rejman K., Halicka E. (2001): Gospodarka żywnościowa. Przewodnik do ćwiczeń. Wydawnictwo SGGW, Warszawa

*Kowalski A. (red.) (2008): Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej w 2007 roku. IERiGŻ-PIB, Warszawa [ukazuje się co rok]

*Tracey M. (1997): Polityka rolno-żywnościowa w gospodarce rynkowej. Olympus, Warszawa

*Czasopisma branżowe: Przemysł spożywczy; seria IERiGŻ-PIB „Rynek..”, „Popyt na żywność”. *..*

Zaliczenie:

*Ćwiczenia: kolokwium 60%, raport na temat rynku 40%, aktywność ++++

*Wykłady: egzamin pisemny (testowy) w czasie sesji

(wykład 2 gospodarka żywnościowa 02.03.2011)

Źródła informacji o spożyciu żywności

Klasyfikacja wg sposobu uzyskiwania informacji

Pośrednie Wtórne Teoretyczne informacje już istniejące, pochodzące z innych badań desk research

bezpośrednie pierwotne empiryczne uzyskiwane w nowych, oryginalnych badaniach, realizowanych na potrzeby danej, konkretnej analizy; grupy odpowiednio dobranych konsumentów field research

• W badaniach konsumpcji żywności najczęściej wykorzystywany jest podział na

metody / źródła / dane

pośrednie i bezpośrednie

• W badaniach rynkowych upowszechnił się podział na dane

wtórne i pierwotne

Metody uzyskiwania informacji o spożyciu żywności

• Pośrednie

• sprawozdawczość resortowa -> popyt

• bilanse żywnościowe -> przeciętne spożycie brutto (poziom hurtu)

• Bezpośrednie

• -badania budżetów gospodarstw domowych-> spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

• -specjalne programy badania wyłącznie spożycia żywności ->-> spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

• -badania indywidualne

• techniki wywiadów, ankiet itp-> spożycie brutto na poziomie gospodarstwa domowego

• techniki analityczno-chemiczne-> spożycie netto

Metoda bilansowa

Bilanse żywnościowe zestawiane są dla poszczególnych surowców żywnościowych

Obejmują:

• źródła ich pozyskania = przychody

oraz

• kierunki ich rozdysponowania = rozchody

Bilans szczebla wytwórczego

Przychody	Rozchody
1. Produkcja rolnicza	1. Rozchody gospodarcze Siew Spasanie Samozaopatrzenie ludności wiejskiej Ubytki i straty 2. Produkcja towarowa Skup Obrót niekontrolowany 3. Zapasy i sumy niezbilansowane

Bilans szczebla zbiorczego

Przychody	Rozchody
1. Produkcja rolnicza 2. Import 3. Zmniejszenie zapasów	1. Siewy 2. Spasanie 3. Spożycie ogółem ludność wiejska ludność miejska 4. Zaopatrzenie przemysłu (inne niż spożywczy) 5. Eksport 6. Zwiększenie zapasów 7. Straty i sumy niezbilansowane

Różnica metodyczna

• bilans szczebla wytwórczego - dotyczy tylko sfery rolnictwa

• bilans szczebla zbiorczego - dotyczy całej gospodarki

Zasoby produktu do spożycia

produkcja krajowa

+import

+ inne przychody

- eksport

- zużycie na cele konsumpcyjne

- straty

± saldo zapasów

Kategoria spożycia w metodzie bilansowej

przeciętne roczne spożycie brutto produktu, przypadające na statystycznego mieszkańca

w jednostkach naturalnych, tj. kg/osobę/rok

= podaż żywności w danym roku (na szczeblu hurtu)

= żywność dostępna do spożycia

= oferta spożycia

Przeciętne spożycie żywności w państwach UE-27, w kg/osobę (Źródło: Faostat, 2011)

[FAO - Food and Argoculture Organization]

*wykres*

Spożycie produktów zbożowych w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(w Polsce spożycie produktów zbożowych jest wysokie; Rumunia, Malta, Włochy, Polska.... Cypr, Holandia)

Spożycie ziemniaków w krajach UE w roku 2007 kg/osobę/rok

(Estonia, Polska, Irlandia, GB..... Włochy, Bułgaria)

Spożycie warzyw w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Grecja, Malta, Portugalia....Polska... Czechy, Bułgaria)

Spożycie owoców w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Luksemburg, Grecja...Rumunia, Bułgaria, Polska)

Spożycie mięsa i podrobów w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Luksemburg, Hiszpania....Polska... Bułgaria)

Spożycie mięsa wołowego w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Luksemburg....Polska, Węgry)

Spożycie mięsa wieprzowego w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

Austria, Hiszpania, Niemcy, Polska... Bułgaria)

Spożycie ryb i przetworów w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Portugalia.... Polska, Słowenia, Słowacja, Rumunia, Bułgaria)

Tłuszcze ogółem w krajach UE w roku 2007, kg/osobę/rok

(Belgia, Austria, Francja... Polska... Luksemburg, Estonia)

Mleko krowie l/osobę

(Finlandia...Polska poniżej średniej...Bułgaria)

Jaja kurze

(Dania, Holandia... Polska... Luksemburg, Irlandia)

Cukier

(Dania, Belgia... Polska.. Słowacja)

Ocena przeciętnego spożycia żywności w Polsce na tle państw UE-27

• Wysokie spożycie

zbożowe, ziemniaki

• Średnie spożycie

warzywa, mięso, jaja, cukier, masło, tkankowe tłuszcze zwierzęce

• Niskie spożycie

owoce, mleko, ryby, tłuszcze roślinne

Metoda budżetowa - badania GUS

• 1972 rozpoczęcie regularnych badań po znaczących zmianach metodyki:

• 4 grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw

• metoda ciągła

• 1982 metoda rotacyjna kwartalna

• 1993 włącznie nowych 2 grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw; metoda rotacyjna miesięczna

• 2005 wykluczenie z badań wiejskich gospodarstw dwuzawodowych

Inne kryteria klasyfikacji gospodarstw

• liczba osób w gospodarstwie

od 1-osobowych do 6- i więcej osobowych

• miejsce zamieszkania

miasta ogółem,

miasta o liczbie mieszkańców w tys.:

<20, 20-99; 100-199; 200-499, 500 i więcej

wieś

• wysokość dochodu na osobę

pięć grup kwintylowych

• typ biologiczny gospodarstwa

małżeństwo bez dzieci, z dziećmi na utrzymaniu (1, 2, 3 i więcej), matka lub ojciec z dziećmi na utrzymaniu

• niepełnosprawność

z osobami niepełnosprawnymi i bez

• Gospodarstwa do badań dobierane są losowo metodą podwójnego losowania z rejonów zamieszkania

→ metoda reprezentacyjna →

wyniki można uogólnić na wszystkie

gospodarstwa domowe w kraju (13,3 mln 2002 r.)

• Miesięczna rotacja oznacza, że w każdym miesiącu w badaniach uczestniczą inne gospodarstwa domowe

• Książeczki budżetowe do zapisów rozchodów i przychodów

Liczba gospodarstw domowych uczestniczących w badaniach budżetowych GUS

Gospodarstwa	1980	1993	2004	2009
Pracowników
Pracowników użytk. gosp. rolne
Rolników
Pracujących na własny rachunek
Emerytów i rencistów
Utrzym. się z niezarobk. źródeł
Ogółem

Zalety metody budżetowej

1. W porównaniu do metody bilansowej dostarcza danych bliższych faktycznemu spożyciu żywności

2. Umożliwia poznanie wielu aspektów konsumpcji żywności:

• zróżnicowanie w grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych

• zróżnicowanie przestrzenne

• sezonowość

• rozmiary i zmiany w samozaopatrzeniu

Wady metody budżetowej

1. Metoda niedokładna - dane o spożyciu brutto „na poziomie detalu” (straty żywności w gospodarstwie domowym, żywność do żywienia zwierząt domowych oraz udział w żywieniu osób spoza gospodarstwa).

2. Gospodarstwa świadomie zaniżają niektóre przychody i wydatki.

3. Spożycie poza domem wyłącznie w postaci wydatków.

4. Badania kosztowne, praco- i czasochłonne.

Ważniejsze przykłady wykorzystywania wyników bbgd

• analiza warunków życia ludności i ocena wpływu czynników na ich kształtowanie się

• badanie ubóstwa

• rewaloryzacja rent i emerytur, innych świadczeń społecznych

• ustalanie minimalnego wynagrodzenia

• szacowania obciążeń podatkowych gospodarstw domowych

• badanie spożycia naturalnego

• szczegółowe badania konsumpcji, prognozy, analizy ekonomiczne

Wykorzystanie wyników bbgg - przykłady

Data Food Networking (DAFNE) Initiative

• współfinansowane przez Komisję Europejską

• dostęp: www.nut.uoa.gr

European Nutrition and Health Report ENHR

ENHR I 2004

Food availability at the Household Level in the European Union

ENHR II 2009 (lata 2007-2009)

Energy and Nutrient Intake in the EU (individual level), children and adults

udział SGGW (Polska): E. Halicka, K. Rejman, B. Kowrygo

Badania indywidualnego spożycia - przykłady

„Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych”, IŻŻ Warszawa, 2000 r.

• 1362 gospodarstw domowych (losowanie)

• Metody:

24-godzinny wywiad żywienia - 4134 kwestionariuszy

pomiary antropometryczne - 4200 osób

Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności 2003-2005 „WOBASZ”

Metody:

24-godz. wywiad,

kwestionariusz częstości spożycia

Zalety metody bilansowej

• umożliwia porównania międzynarodowe

• doskonała, jedynie słuszna metoda do badań gospodarczych

• bardzo tania metoda

• możemy wykazać brak równowagi

• metoda banalnie prosta

Wady metody bilansowej

• bardzo zgubne oszacowanie

• pokazuje tylko ilość spożycia

(wykład 3 gospodarka żywnościowa 9.03.2011)

Pojęcie i funkcjonowanie gospodarki żywnościowej

Gospodarka narodowa (def.)

całokształt zasobów i działalności prowadzonej w sferze produkcji, podziału, obrotu i konsumpcji w danym kraju, a jej celem jest zaspokajanie potrzeb społeczeństwa.

Gospodarka żywnościowa (def.)

Całokształt zasobów i działalności prowadzonej w sferze produkcji żywności, podziału, obrotu i jej konsumpcji w danym kraju, a jej celem jest zaspokajanie potrzeb społeczeństwa w zakresie wyżywienia.

Zakres tej definicji

• Działy, gałęzie i procesy wytwórcze w sferze produkcji materialnej (wytwarzanie żywności)

• Infrastruktura gospodarcza

• Infrastruktura społeczna

Gospodarka narodowa jest przedmiotem działania polityki gospodarczej

↓

Gospodarka żywnościowa jest przedmiotem działania polityki rolnej, żywnościowej i wyżywienia

Łańcuch gospodarki żywnościowej

Pozyskiwanie surowców ↔ Przetwórstwo spożywcze ↔ Obrót wewnętrzny i zagraniczny ↔ Konsumpcja ↔ (zapętlone kółeczko)

Definicja GZ wg Kamińskiego (model produkcyjno - konsumpcyjny)

Harmonijna synteza 8 ogniw łańcucha żywnościowego

1. Produkcja rolna

2. Skup

3. Transport

4. Przemysł spożywczy

5. Rybołówstwo i przemysł rybny

6. Przechowalnictwo

7. Obrót żywnością (z handlem zagranicznym)

8. Konsumpcja (z żywieniem zbiorowym)

Kryterium: bezpośrednie powiązanie działalności z surowcami lub produktami żywnościowymi

Dynamika rozwoju ogniw łańcucha GŻ

Warunkiem harmonijnego rozwoju gospodarki żywnościowej jest nierównomierny rozwój jej działów

PS - produkcja przemysłu spożywczego

S - obrót rolny

Rt - towarowa produkcja rolnictwa

Rg - globalna produkcja rolnictwa

Sz - samozaopatrzenie (konsumpcja własna)

Przyczyny ograniczania samozaopatrzenia

• Zmniejszanie się liczby ludności rolniczej

• Specjalizacja produkcyjna gospodarstw rolnych i w konsekwencji rosnąca towarowość produkcji

Inne modele GŻ - sensu largo

m.in. Grabowski, Woś

Gospodarka żywnościowa obejmuje 5 działów:

1. Środki produkcji i usługi

2. Produkcja surowców

3. Przetwórstwo rolno-spożywcze

4. Obrót

5. Konsumpcja

2,3,4,5 → Kamiński

Zakres wiedzy, który obejmuje GŻ

• Ogólne podstawy ekonomii

• Ekonomika

• Marketing

• Polityka rolna, żywnościowa, wyżywienia

• Międzynarodowy handel rolno-żywnościowy

• Międzynarodowa integracja gospodarcza/globalizacja

W wysoko rozwiniętych gospodarkach rynkowych około ¾ wartości produktów żywnościowych powstaje poza rolnictwem:

• sektor wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa

• laboratoria badawcze

• przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spożywczego

• transport żywności

• handel żywnością

Agrobiznes - klasyczna definicja amerykańska

System zintegrowania farmerów amerykańskich z jednostkami ich zaopatrzenia, przetwórstwa i dystrybucji żywności,

pozwalający ustanowić skuteczną kontrolę nad wszystkimi wzajemnie od siebie zależnymi ogniwami, od farmy do supermarketu i konsumenta (from the farm gate to consumer table)

Źródło: Davis J.H., Goldberg R.A. (1957): A Concept of Agribusiness (cyt. za: Woś A., 1996)

Cechy agrobiznesu

• Pojęcie raczej rynkowe i organizacyjne niż ekonomiczne; praktyczna, rynkowa strona procesó.

• Uwidacznia procesy integracji pionowej

• Określone są instytucjonalne formy działania

• Rozwój agrobiznesu: proces racjonalizacji rolnictwa + kształtowanie się nowoczesnego systemu gospodarki żywnościowej, z malejącym udziałem rolnictwa.

Integracja - definicja

• Scalanie; proces tworzenia całości z części albo włączanie jakiegoś elementu w całość; zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości społeczeństwa

• Integralny - całkowity, nienaruszony

Powiązania integracyjne w gospodarce żywnościowej

POZIOME - w obrębie jednego ogniwa

PIONOWE - między ogniwami w łańcuchu żywnościowym

Integracja pozioma w sektorze rolnictwa

Ustawa o grupach producentów rolnych z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U. nr 88, poz. 983):

Osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i osoby fizyczne prowadzące działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej mogą organizować się w grupy w celu:

• dostosowania produkcji rolnej do warunków rynkowych (m.in. do koncentracji popytu i wzrostu wymagań jakościowych)

• poprawy efektywności gospodarowania

• planowania produkcji ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości

• koncentracji podaży

• organizowania sprzedaży produktów rolnych

• ochrony środowiska naturalnego

Organizacje producentów rolnych

to:

• spółdzielnie, stowarzyszenia, spółki itp. utworzone przez rolników

• w celu wspólnego zbytu produktów wytwarzanych w gospodarstwie

oraz

• podejmowania wspólnych działań celem dopasowania rozmiarów i profilu produkcji gospodarstw członków grupy do potrzeb rynku

Organizacje producentów rolnych, 31.12.2009

673 rolnicze organizacje producenckie, w tym 161 spółdzielni

509 GPR, w tym 136 spółdzielni (27%)

GiOPOiW

• 143 wstępnie uznane grupy producentów owoców i warzyw, w tym 23 spółdzielnie (16%)

• 21 uznanych organizacji producentów owoców i warzyw, w tym 2 spółdzielnie (10%)

509 GPR wg województw, 31.12.2009

Liczba grup producentów rolnych w podziale na województwa.

*rys*

Najmniej na wschodzie (1-10)

Na dzień 29 marca 2010 r. funkcjonowało w Polsce łącznie ok. 700 rolniczych grup producenckich, co czwarta działa w formie spółdzielni.

Korzyści z integracji poziomej rolników

• poprawa pozycji przetargowej na rynku = wzmocnienie konkurencyjności

• zmniejszenie kosztów działania

• wykorzystanie szans rynkowych

• poprawa oferty (jako obrona przed stratami wynikającymi z niedostosowania jej wielkości i jakości),

• korzystniejsza marża

• rozszerzenie pola działania

• możliwość zaistnienia w powiązaniach pionowych

Integracja pionowa

Strategia polegająca na stopniowym przejmowaniu i kontrolowaniu jak największej liczby ogniw w łańcuchu produkcji, od wydobycia i przetworzenia surowców do sprzedaży produktu finalnemu odbiorcy.

Cele integracji pionowej

• ograniczenie kosztów działalności = kosztów transakcyjnych

• przejęcie zysków generowanych przez poszczególne ogniwa

• poprawa koordynacji dostaw

• lepsze zróżnicowanie oferty

• zbudowanie barier wejścia na rynek dla potencjalnych konkurentów

• Integracja pionowa stwarza warunki bezpieczniejszego funkcjonowania w stosunku do podmiotów nie powiązanych umowami

• Powiązania pionowe i poziome mogą być warunkiem możliwości korzystania ze środków pomocowych lub uzyskania kredytów

(wykład 4 gospodarka żywnościowa 16.03.2011)

Determinanty popytu na żywność

Cztery poziomy czynników

1. Światowy

2. (rynki geograficzne):

1. Regionalny

2. Krajowy

3. Lokalny

3. Gospodarstwa domowego

4. Indywidualny

I, II -> zróżnicowanie żywienia w skali globalnej i regionalnej

Poziomy I i II

Rynek światowy i rynki geograficzne

1. Czynniki przyrodniczo-geograficzne (pierwotne, ekologiczne)

• zasoby ziemi, gleby, użytki zielone

• rzeźba terenu

• woda i wielkość opadów

• klimat i temperatura

• długość okresu wegetacyjnego

Potencjał rolniczego wykorzystania zasobów ziemi

*mapa świata z zaznaczonymi: Na pola, pastwiska i lasy; Na pola pod warunkiem poprawy: Głównie na lasy: Głównie na lasy drzew hodowlanych lub pastwiska: Głównie na wypas, marginalnie na zboża; Ziemie nieproduktywne;*

Ziemia wykorzystywana rolniczo i ograniczenia w jej wykorzystaniu (w % światowych zasobów ziemi)

*wykres kołowy z: 28% ziemia za sucha; 23% ziemia o niewłaściwym składzie chemicznym; 22% ziemia ze zbyt cienką warstwą gleby; 10% ziemia zbyt wilgotna; 6% wieczna zmarzlina; 11% ziemia wykorzystywana rolniczo*

Powierzchnia gruntów ornych niezbędna do produkcji głównych surowców w 2050 r.

*wykres słupkowy*

Zasoby wody na Ziemi

*wykresy kołowe (3): 2,5% ziemskich zasobów wody stanowi woda słodka; z tej ilości (=100%) tylko 1% to woda powierzchniowa, łatwo dostępna dla człowieka*

Wpływ konsumpcji żywności na środowisko

W krajach EU-25:

• ok. 1/3 oddziaływania g.d. na środowisko związana jest z konsumpcją żywności:

• zużycie energii

• wykorzystanie ziemi

• zanieczyszczenie wody i gleby

• emisja gazów cieplarnianych

• >40% - plus przechowywanie i przygotowanie posiłków (g.d. i out-of-home)

• TO WIĘCEJ niż konsumpcja innych dóbr (17% transport, 7% mieszkanie)

2. Czynniki kulturowo - religijne

3. Czynniki społeczno - ekonomiczne

• liczba ludności i trendy demograficzne

• migracja ludności i wzrost urbanizacji

• styl życia

• poziom rozwoju gospodarczego

• kontakty handlowe

• poziom wykształcenia

• wpływ grup społecznych

Populacja świata

(http://www.census.gov/main/www/popclock.com)

Zegar populacji USA i świata

U.S. 310 991 166

World: 6 905 984 915

(22:20 UTC (EST+5) Mar 15, 2011)

Populacja świata, 1950-2050

*wykres: 1950: 2,5mld; 2000: 6,1mld; 2050: 9,1mld(średnie tempo)*

Populacja świata wg regionów

1950 - 2007 oraz prognoza na 2050

*tabelka*

Przyrost populacji świata miejskiej i wiejskiej, 1950 - 2030

*wykres 2-liniowy: W 2009 linie zetknęły się, a teraz ludność miejska przewyższa ludność wiejską i ciągle rośnie*

Stanowisko FAO, 2009

• „Połączone efekty rosnącej liczby ludności, urbanizacji, wzrost dochodów (...) podwoją zapotrzebowanie na żywność” - dyrektor generalny FAO Jacques Diouf.

• Produkcja żywności musi wzrosnąć o 70% do 2050 r.

• Zmiany klimatyczne - susze i powodzie - wpłyną niekorzystnie na produkcję żywności

• Regiony rolnicze będą się wyludniać; liczba mieszkańców wsi skurczy się w ciągu 40 lat o 18%

• Niezbędne inwestycje w rolnictwo w krajach słabo rozwiniętych to 83 mld dol. rocznie - o 50% więcej niż obecnie (44 mld dol.)

• Rynek biopaliw stanowi konkurencję dla produkcji żywności

4. Postęp techniczny i technologiczny

GMO - rynek amerykański akceptacja; rynek UE brak akceptacji

James, Clive. 2010. Global Status of Comercialized Biotech/GM Crops: 2010.

ISAAA Brief No. 42. ISAAA: Ithaca, NY

• www.isaaa.org

• 15 lat komercjalizacji upraw GMO

„If we have to achieve the Millennium Development Goals of cutting hunger and poverty in half by 2015, biotech crops must play an even bigger role in the next decade.”

Światowa powierzchnia upraw GMO 2010 = 148 mln ha

• wg stopnia rozwoju gospodarczego państw

*wykres 3-liniowy*

• wg rodzaju modyfikacji genetycznej

*wykres 3-liniowy*

Geografia upraw GMO, 2010

*wykres liniowy na mapie świata*

Miejsce	Kraj	Powierzchnia	Uprawy GMO
1	USA	66,8	*...*
2	Brazylia	25,4	*...*
3	Argentyna	22,9	*...*
4	Indie	9,4	*...*
5	Kanada	8,8	*...*
6	Chiny	3,5	*...*
7	Paragwaj	*...*	*...*
8	Pakistan	*...*	*...*
9	Płd. Afryka	*...*	*...*
10	Urugwaj	*...*	*...*

Czynniki podażowo-popytowe wpływające na produkcję/dystrybucję żywności, pasz i biopaliw

Czynniki popytowe

• Wzrost populacji świata

• Wzrost światowego PKB/osobę

• Wzrost spożycia białka w skali świata

• Wzrost zapotrzebowania na biopaliwa

• Paskudna pogoda

Reakcja po stronie podażowej

• Wzrost powierzchni upraw

• Nawożenie

• Nawadnianie

• Biotechnologia

• Mechanizacja

• Efektywność systemu żywnościowego

Ograniczenia

• Dostępność wody

• Środowisko: azot, zasolenie, eutrofizacja, pestycydy, etc.

• Własność ziemi

• Ograniczanie zużycia węgla w gospodarce

• Zmiany klimatu

Poziom III

Popyt w gospodarstwach domowych

Boczar i Kossut (1983) 4 grupy czynników

1. Ekonomiczne

• wielkość i struktura podaży

• zasobność i dostępność sieci handlowej

• dochody realne ludności

• wielkość i struktura spożycia naturalnego oraz spożycia społecznego

Demograficzne

• liczba ludności

• tempo i charakter jej zmian

• struktura ludności według płci i wieku

• liczba gospodarstw domowych

• liczebność rodzin

• Przyrodniczo - techniczne

• klimat i inne warunki geograficzne

• potrzeby fizjologiczne człowieka

• stan mieszkań i ich wyposażenie

• stan posiadania i rodzaj dóbr trwałego użytku

• postęp naukowo-techniczny

• Społeczno-psychologiczne

• klasy i grupy społeczne

• działalność wychowawcza i wykształcenie

• poziom kulturalny i cywilizacyjny ludności

• *..*

Udział (%) samozaopatrzenia w ilościowym spożyciu żywności w gospodarstwach domowych ogółem i rolników w latach 2004 i 2008

*Tabelka*

Grupy produktów żywnościowych	Gospodarstwa ogółem			Gospodarstwa rolników
	2004	2008	Wskaźnik zmian 2008/2004	2004	2008	Wskaźnik zmian 2008/2004
Pieczywo i produkty zbożowe	1,3	0,8	0,62	6,8	3,5	0,51
Ziemniaki	*...*	*...*	92,4	*...*	*...*	0,91
Warzywa	21,5	20,1	0,93	63,3	59,4	0,94
Owoce	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
Mięso i przetwory	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*	*...*

Szwacka - Salmonowicz i Zielińska (1996)

1. Ekonomiczne - dochód i ceny, podaż, oszczędności, organizacja obrotu i inne

2. Biologiczne - klimat, ekologia, normy żywienia, rozwój fizyczny i psychiczny i inne

3. Demograficzne - liczba ludności, wiek i płeć, faza rozwoju rodziny, wielkość gospodarstwa domowego, migracje, miejsce zamieszkania i inne

4. Socjospołeczne - tradycje, nawyki, przyzwyczajenia, moda, czas wolny, akceptacja *...*

5. Społeczno - zawodowe - *...*

Kowrygo (2000)

*rysunek*

Poziom IV

Popyt (wybór) indywidualnego konsumenta

*schemat*

PRODUKT - Właściwości fizyczne i chemiczne. Wartość odżywcza

KONSUMENT - Percepcja sensorycznych właściwości żywności

ŚRODOWISKO - Czynniki ekonomiczne, kulturowe, społeczne, przyrodnicze

POSTAWY - Zachowania, opinie względem cech: sensorycznych, wartości odżywczej i zdrowotnej, ceny produktu

CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE - M.in. osobowość, przekonania, własne doświadczenia

EFEKTY FIZJOLOGICZNE - Np. głód, pragnienie, apetyt, nasycenie

-- WYBÓR PRODUKTU (AKCEPTACJA) --> SPOŻYCIE

(wykład 5 gospodarka żywnościowa 23.03.2011)

Uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce

Nowe uwarunkowania makroekonomiczne w latach 90.

• Stan gospodarki

recesja, bezrobocie, wysokie stopy procentowe i niestabilność rynku walutowego utrudniają przekształcenia strukturalne w rolnictwie

• Wolniejszy wzrost dochodów w rolnictwie

spadek udziału rolnictwa w PKB

relatywna niemobilność siły roboczej

• Integracja z rynkiem europejskim

mechanizmy WPR

polityka strukturalna UE

jednolity rynek, w tym zasady konkurencji

• Rozwój światowego handlu i procesy globalizacji

Czynniki produkcji rolniczej

1. Ziemia

2. Praca

3. Kapitał

*mapa*

Polska: ziemia rolnicza 50% lasy 30% pozostałe 20%

Powierzchnia użytków rolnych w Polsce wg przeznaczenia, mln ha

Wyszczególnienie	1990	1995	2000	2008
		Mln ha			%
Użytki rolne, w tym:	18,72			100
-grunty orne	14,39			73
-sady (tys. Ha)	272			2
-łąki	2,48			15
-pastwiska	1,59			5
-pozostałe	-	-	-	5

Obszar użytków rolnych

16 mln ha i 52% powierzchni kraju ulega zmniejszaniu

Obszar gruntów ornych

12 mln ha = 73% UR ulega zmniejszaniu

Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej - wskaźnik JRPP

Syntetyczna ocena czynników determinujących przydatność obszaru do produkcji rolniczej:

• Gleby

• Klimat

• Ukształtowanie terenu

• Warunki wodne

+ pewne elementy infrastruktury, np. drogi, urządzenia melioracyjne

Max wskaźnik = 100

Średnia w Polsce = 66

Najwyższy Krakowskie (86 pkt) Zamojskie Opolskie Wrocławskie

Najniższy okolice Nowego Sącza Ostrołęki Białegostoku Suwałk

Gleby wg kategorii FAO	Europa	Polska
Lekkie	31,8	60,8
Średnie	40,2	38,1
Średnio ciężkie	13,0	1,1
Ciężkie	13,5	0
Bardzo ciężkie	1,3	0

Niska jakość użytków rolnych w Polsce

Odsetek lekkich gleb w państwach UE-15 i w Polsce

*tabelka*

Duży udział gleb słabych i zakwaszonych. Udział gleb lekkich, piaszczystych, jest 2x większy niż średnio w UE

Klimat

• Duże wahania długości pór roku

• W latach 2005-2009 średnia temperatura powietrza wynosiła 8,3 - 9,4 C, suma opadów 585 - 609 mm.

• Opady atmosferyczne są głównym źródłem zasobów wodnych i charakteryzują się dużymi wahaniami; występują obszary suszy, podtopienia i powodzie

• W Polsce w porównaniu do Zach. Europy gorsze warunki klimatyczne:

• Ilość opadów

• Temperatury

• Długość okresu wegetacyjnego

Potencjał produkcyjny Polski jest o 25-35% niższy niż Francji, Wlk. Brytanii, Irlandii, Zach. Niemiec, Włoch, Portugalii

Mimo to

• Polska jest znaczącym w świecie i Europie producentem głównych surowców rolnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

• Znaczące miejsce zajmuje Polska także w produkcji sadowniczej i ogrodniczej: jabłek, owoców jagodowych (truskawek, malin i porzeczek) oraz warzyw gruntowych, takich jak: cebula, kapusta i kalafiory

Udział i miejsce polskiego rolnictwa w świecie i UE-27

	Udział		Miejsce
	W świecie	W UE	W świecie	W UE
Produkcja niektórych artykułów rolnych
Pszenica	1,4	6,9
Żyto
Ziemniaki
Buraki cukrowe
Rzepak
Jabłka
Mięso
Mleko krowie
Pogłowie
Bydła

Struktura agrarna rolnictwa

• Liczba gospodarstw rolnych w Polsce 2008 r. = 2 565 969 (2,6 mln) w tym:

• 1,8 mln gospodarstw o areale > 1 ha UR, tj. 70% liczby ogółem

• W porównaniu do wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. liczba gospodarstw:

• zmniejszyła się o 12% (350 tys.)

• o powierzchni 50+ha wzrosła o 25%

• Wzrasta średnia powierzchnia gospodarstwa

• ogólna wynosi 10,15 ha

• użytki rolne 7,8 ha

Struktura agrarna rolnictwa wg grup obszarowych gospodarstw, w % UR

Grupy obszarowe (ha)	1995	2008
2 - < 5	21,1	13,1
5 - < 10	24,4	17,9
10 - < 15	16,3	12,3
15 - < 20	10,3	8,0
20 - < 50	16,8	12,3
50 i więcej	10,9	24,1

Przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego, ha

*mapa*

Powierzchnia żywieniowa

Obszar użytków rolnych (ha) na 1 mieszkańca kraju

• Polska = 0,42 ha

• UE-15 = 0,38 ha

Powyżej średniej np. : Irlandia, Hiszpania, Francja, Dania i Finlandia

Poniżej np. Niemcy = 0,21 ha

Praca

• Liczba ludności w Polsce w 2008 r. = 38,1 mln osób

Miasta - 23,3 mln

Wieś - 14,8 mln

• Pracujący „Sekcja rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo”

1995 = 4,19 mln, tj. 27% ogółu pracujących

2007 = 2,14 mln, tj. 15%

• Rolnictwo

1995 = 4,13 mln, tj. 27%

2007 = 2,09 mln, tj. 15%

Tendencja spadkowa

Struktura wykształcenia ludności powyżej 15 r.ż. w Polsce

*tabelka*

Poziom wykształcenia rolników w 2002 r. (% ogółu)

• Wyższe 4

• Średnie i policealne 22 (ogólnokształcące 5)

• Zasadnicze zawodowe 30

• Podstawowe 39

• Podstawowe nieukończone i bez wyksz. 6

*wykres kołowy*

Struktura gospodarstw rolnych wg wykształcenia rolniczego osoby kierującej gospodarstwem

Wiek rolników: wskaźnik <35 lat / >55 lat

*mapa*

Wykorzystanie siły roboczej w rolnictwie

*mapa*

Kapitał - środki obrotowe

• Umiarkowany wzrost kapitałochłonności produkcji i relatywnie wysoka pracochłonność

• Optymalne wykorzystanie czynników wzrostu produkcji bez degradacji środowiska naturalnego

Wykorzystanie mineralnych i organicznych nawozów, kg NPK/ha UR

*wykres kolumnowy/słupkowy*

Poziom nawożenia w krajach UE-15 i w Polsce oraz wysokość plonów

*tabela*

(wykład 6 gospodarka żywnościowa 30.03.2011)

Specyfika produkcyjna sektora rolno-spożywczego

Szczególne cech sektora

1. Struktura jednostek produkcyjnych

2. Relatywna niemobilność rolniczej siły roboczej

3. wpływ warunków naturalnych na produkcję rolniczą

4. Wahania sezonowe

5. Nietrwałość surowców rolnych i produktów spożywczych

6. Duże rozproszenie przemysłu spożywczego

7. Terytorialne rozmieszczenie bazy surowcowej i przetwórczej

8. Nieelastyczny charakter popytu na żywność

9. Spadek udziału rolnictwa

Ad 1.) Struktura jednostek produkcyjnych

3 etapy rozwoju

Od chłopa do rolnika

• Od tradycyjnego rolnictwa rodzinnego nietowarowego do rolnictwa rodzinnego powiązanego z rynkiem

Od rolnika do farmera

• Od gospodarstwa rodzinnego niskotowarowego do farmerskiego

• technologie produkcyjne

• wyposażenie techniczne

Pełne powiązanie z rynkiem

Od farmera do agrobiznesmena

• Organizacja i system produkcji o charakterze przemysłowym

• Zatracony charakter rodzinny

• Często postać spółki lub korporacji

• Całkowite zorientowanie na rynek

• Rolnictwo staje się integralną częścią agrobiznesu

• Konkurencja doskonała; nawet duże farm nie są w stanie zmienić warunków rynkowych

Ad 2.) Relatywna niemobilność rolniczej siły roboczej

• Jedność miejsca zamieszkania i szczególnego miejsca pracy

• Jedność miejsca produkcji i konsumpcji

Rolnictwo w gospodarce rynkowej:

• Krótkookresowe wahania cen surowców rolnych

• Relatywny spadek cen w porównaniu do innych rynków

• Relatywny spadek dochodów rolników

*wykres: dochody gospodarstw rolnych są niższe niż średnie dochody innych sektorów gospodarki*

• W rolnictwie zachowały się struktury ekonomiczne i społeczne nie nadążające za współczesną gospodarką

• Działania zapobiegawcze w ramach polityki rolnej:

• Protekcjonizm

• Interwencjonizm

• Programy strukturalne, w tym przyśpieszające przejście ludności rolniczej do innych sektorów

Protekcjonizm

• XVI-XVII w.

• Polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną

• Narzędzia protekcjonizmu:

• Zmniejszanie importu - cła, ograniczenia ilościowe, bariery pozataryfowe

• Popieranie eksportu - subsydia, premie, ulgi podatkowe, promocja

• Przeciw - państwa o dużej konkurencyjności, za - państwa o niskiej

• Duży wpływ lobbingu gospodarczego

Interwencjonizm

Zespół środków oddziaływania państwa na gospodarkę w jej makroskali

Lata 30. XX w. - reakcja na niesprawności rynku ujawnione w postaci kryzysu 1929-34

Interwencjonizm agrarny

Środki podejmowane przez państwo w celu przeciwdziałania niekorzystnym sytuacjom lub tendencjom w gospodarce rolnej, także realizacja odpowiednich programów polityki rolnej.

Interwencja ogranicza mechanizm wolnej konkurencji!

Interwencjonistyczna i protekcjonistyczna polityka rolna

• Państwo w dużym zakresie organizuje rynek rolny

• Rozbudowany system podtrzymywania cen rynkowych

• Rolnictwo na mniejszych obszarach i bardziej intensywne - mniejsza konkurencyjność na światowym rynku

Ad 3.) Wpływ warunków naturalnych na produkcję rolniczą

Wykład poprzedni!

Ad 4.) Sezonowość w gospodarce żywnościowej

Rodzaje zmian w czasie

1. Tendencja (trend)

1. Ogólny kierunek rozwoju zjawiska

2. Przyczyny o podstawowym znaczeniu

3. Czas obserwacji min. 10 lat

2. Wahania losowe (przypadkowe)

1. Trudne do przewidzenia, niepowtarzalne; przyczyny losowe

3. Wahania okresowe (periodyczne) - okresowe zmiany rozmiarów zjawiska spowodowane działaniem powtarzających się cyklicznie przyczyn

1. Wahania koniunkturalne - typowe dla gospodarki rynkowej, związane z cyklem koniunkturalnym

2. Wahania sezonowe - zmiany w przebiegu zjawisk występujące i powtarzające się w ramach kolejnych okresów rocznych\

Ad 5.) Nietrwałość surowców rolnych i produktów spożywczych

• Szybki, specjalistyczny transport

• Terminy i warunki składowania, przerobu, magazynowania

• Utrzymywanie zdolności przerobowych na poziomie szczytowej podaży

• Pracownicy sezonowi

Umiarkowana podatność przemysłu spożywczego na procesy koncentracji

Ad 6.) Duże rozproszenie przemysłu spożywczego

• Ograniczone wykorzystanie prawa ekonomiki skali produkcji

• Miary:

• Liczba zakładów produkcyjnych w poszczególnych branżach

• Liczba zatrudnionych w jednym zakładzie

Cechą przetwórstwa żywności jest bardzo duże rozdrobnienie

*tabelka: najbardziej rozdrobnione branże: piekarska, mięsna, przemiału zbóż, mleczarska, przetw. ow.-warz.*

*wykres: Struktura (%) podmiotowa i wartości sprzedaży polskiego przetwórstwa żywności*

Ad. 7) Zróżnicowanie przestrzenne gospodarski żywnościowej

Czynniki lokalizacji zakładów przemysłu spożywczego

1. koszty transportu surowców vs. produktów gotowych

Branże o orientacji:

Surowcowej

Konsumpcyjnej

Obojętnej

2. szczegółowe czynniki lokalizacji

Orientacja surowcowa

• Surowce łatwo się psują, wagowo lub objętościowo duża masa

• Lokalizacja bliska bazy surowcowej

• Kryterium - zmniejszenie kosztów transportu i strat surowców w transporcie

• Związki przemysł spożywczy - rolnictwo

• Przykłady branż: cukrownicza, ziemniaczana, owocowo-warzywna

Orientacja konsumpcyjna

• Artykuły spożywcze nietrwałe, wymagające dużych ilości opakowań (masa, objętość)

• Lokalizacja bliska rynków zbytu

• Kryterium - zmniejszenie kosztów transportu i strat produktów spożywczych w transporcie

• Związki przemysł spożywczy - konsument

• Przykłady branż: piekarnicza, mleczarska (galanteria), napojów bezalkoholowych

Orientacja obojętna

• Udział kosztów transportu w ogólnych kosztach przedsiębiorstw stosunkowo niski

• Produkty trwałe, wysoka wartość dodana, wysokie ceny

• Większa swoboda w wyborze lokalizacji; decydują inne przesłanki

• Przykłady branż: koncentraty spożywcze, spirytusowa, makaronowa

Szczegółowe czynniki lokalizacji

• Koncentracja przemysłu spożywczego

• Współzależność/konkurencyjność branż

• Aktywizacja regionów zacofanych gospodarczo

• Dostępność siły roboczej

• Zasoby wodne

• Infrastruktura i rozwój technik transportu

• Ochrona środowiska i zdrowotność żywności

Orientacja lokalizacyjna traci znaczenie:

Postęp techniczny (transport, przechowalnictwo żywności)

Rozwój infrastruktury (dróg, dystrybucji)

Zmiany rozmieszczenia - oddziaływanie na środowisko

Ad 8.) Nieelastyczny charakter popytu na żywność

• Prawo Engla

• Współczynniki elastyczności dochodowej/cenowej w przedziale 0 : 1

• Zmniejszająca się bariera ekonomiczna konsumpcji żywności

Mniejsza sprawdzalność prawa Engla

Poprawki do prawa Engla:

Cena usługi i koszt jakości odzwierciedlone w cenie produktu

• Wobec nierównowagi rynkowej wzrost elastyczności:

• Niedostateczna podaż - możliwe duże zwyżki cen

• Nadprodukcja - silny spadek cen

Ad 9.) Spadek udziału rolnictwa w PKB

• Rozwój gospodarek rynkowych i globalny wzrost gospodarczy

• Rozwój sektorów nowych technologii i usług

Spadek udziału rolnictwa w PKB

Wolniejszy wzrost dochodów w rolnictwie (druga przyczyna)

Udział (%) rolnictwa w polskim PKB, 1990-2006 i 2008

*wykres*

Udział (%) rolnictwa w PKB państw UE-25

Ad 10.) Cykl życia żywności vs środowisko

Rolnictwo Przemysł spożywczy Transport i dystrybucja Handel Konsumpcja: gosp. dom. i gastronomia

Rolnictwo	Przemysł spożywczy	Transport i dystrybucja
Ziemia Woda Pasze Nawozy Pestycydy Herbicydy Energia	Woda Energia Chemia czyszcząca Konserwanty Dodatki do żywności Chlodzenie Papier Plastik Szkło	Paliwa Ropa naftowa	Energia Chłodzenie Opakowania Paliwa	Woda Energia Chłodzenie opakowania
Erozja/jałowienie gleby Zanieczyszczone opady Gazy cieplarniane Straty wody Organiczne odpady Utrata siedlisk f & f eutrofizacja	Straty wody Stałe odpady i surowce uboczne Gazy cieplarniane Zanieczyszczenie powietrza	Gazy cieplarniane Zanieczyszczenie powietrza	Gazy cieplarniane Zanieczyszczenie powietrza Stałe odpady	Straty wody Gazy cieplarniane Zanieczyszczenie powietrza Straty żywności opakowania

Wykorzystanie surowców ubocznych

• Najważniejszym sposobem jest produkcja pasz:

Przerabia się 85 mln t/rok; m.in. wytłoki buraczane, gluten kukurydziany, jęczmien browarniczy, serwatka

• 60 mln t przerabia przemysł paszowy, 25 mln ton zużywają bezpośrednio rolnicy

• Regulacje prawne, m.in. Rozporządzenie 178/2002 w sprawie prawa żywnościowego, Dyrektywa 96/25/EC w sprawie obrotu i wykorzystania surowców paszowych

Np. Europejski przemysł przerabia ok. 110 mln ton buraków cukrowych, co daje 17 mln t cukru

Emisja gazów cieplarnianych w łańcuchu żywnościowym:

50% rolnictwo

18% konsumenci

11% przemysł spożywczy

*wykres: ilość śmieci na osobę*

(wykład 7 gospodarka żywnościowa 06.04.2011)

Instytucje i organizacja rynku rolnego

Sfera obrotu w gospodarce żywnościowej

• Procesy przemieszczania surowców rolnych i artykułów spożywczych w celu dostarczenia nabywcom odpowiednio przygotowanych i przetworzonych artykułów żywnościowych

• Formy:

• Rynek rolny (surowców rolnych)

• Obrót wewnętrzny: handel hurtowy i detaliczny

• Obrót międzynarodowy

Rynek rolny

Ogół transakcji kupna - sprzedaży między producentami rolnymi i pośrednikami/nabywcami oraz uwarunkowania ekonomiczne tych transakcji.

• Rynek pierwotny (producencki) bierna postawa rolników, brak rozeznania potrzeb i zachowa konsumentów

• Rynek wtórny

• Rynki hurtowe

• Giełdy towarowe

• Aukcje

Rynek nabywcy, orientacja rynkowa, strategia zbytu

Rynkowe kanały sprzedaży surowców/produktów rolnych

• Bezpośrednio konsumentowi

• Pośrednikom prywatnym

• Firmom handlowym

• Spółdzielniom/grupom producentów

• Bezpośrednio do przetwórstwa kontrakty z przetwórstwem

• Na wtórnym rynku

Skup ważniejszych produktów rolnych, 2000 i 2009

*tabelka*

Udział (%) skupu w wartości końcowej produkcji rolniczej w latach 2000 - 2009

Rok	2000	2002	2005	2007	2008	2009
Udział (%)	57,8	58,2	61,7		56,3	57,9

Rynek hurtowy

Miejsce, gdzie a odpowiednio określonym i wyposażonym terenie koncentruje się system hurtowni artykułów rolno-spożywczych oraz różnego rodzaju działa związanych z przechowywaniem, przetwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją, handlem, kontrolą, racjonalizacją transportu wraz z szeroką ofertą usług dla potrzeb operatorów na tych rynkach.

Najważniejsze korzyści z funkcjonowania rynków hurtowych

• Aktywne dostosowywanie podaży i popytu

• Zmiana asortymentu produkcyjnego w handlowy

• Standaryzacja towarów

• Poprawa warunków sprzedaży

• Zwiększenie konkurencyjności

• Stworzenie systemu sprawnej informacji rynkowej

• Stworzenie wiarygodnych podstaw do negocjacji cenowych

• Wzrost przedsiębiorczości

• Tworzenie miejsc pracy

• Rozwój terenu, a którym działa rynek

Lokalizacje rynków hurtowych

Obrzeża aglomeracji i niektórych miast średniej wielkości:

- duża powierzchnia

- duża skala działalności (wielu odbiorców)

- niższe koszty gruntów

- rozwój transportu

Głównym konkurentem są duże sieci hurtowe.

Lokalizacja rynków hurtowych

6 ponadregionalnych:

Gdańsk, Lublin, Łódź, Poznań, Warszawa, Wrocław

Około 20 rynków lokalnych, np.:

Białystok, Elbląg, Gorzów Wlkp, Legnica..

Warszawski Rolo-Spożywczy Rynek Hurtowy S.A.

• 35 ha, 8 ha hale i wiaty, 5500 samochodów dziennie

• 450 handlowców w halach i wiatach i ok. 1000 producentów a powierzchniach handlowych odkrytych

• Zasięg: woj. Mazowieckie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie; 14 mln konsumentów

• 1,1 mln ton roczna sprzedaż

• [Bronisze]

Instytucje na rynku

• Centrum Kompleksowej Obsługi Obrotu Towarowego, tutaj:

• Agencja celna Galaxia

• Oddział Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

• Oddział Państwowej Inspekcji i Ochrony Roślin i Nasiennictwa

• Centrum wydaje certyfikaty niezbędne w międzynarodowym obrocie świeżymi towarami ogrodniczymi oraz umożliwia odprawy celne

• Platforma Logistyczna Bronisze

• Biuro Obsługi Eksportu SILVI-COLA eksport świeżych warzyw i owoców głównie na rynki wschodnie

Giełdy towarowe

Istota

• Kojarzenie ofert kupna i sprzedaży

• Koncentracja podaży i popytu

• Standaryzacja obrotów

Giełda towarowa może być prowadzona wyłącznie przez spółkę akcyjną, której wolno zajmować się wyłącznie rozliczeniami dokonywanych transakcji

• Jest to rynek - zespół osób, urządzeń i środków technicznych w danym miejscu, który w określonym czasie zapewnia wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, przede wszystkim o kursach, cenach, obrotach towarami giełdowymi

• Przedmiotem handlu są towary masowe, o wspólnych cechach typowych, jednorodne pod względem jakości, dające się wystandaryzować

• Na giełdzie dokonuje się transakcji bez fizycznej obecności towarów, na podstawie charakterystyki i standaryzacji określonej w kontrakcie

• W giełdowych składach towarowych producenci mogą zdeponować swój towar, który zostanie przebadany pod kątem jakości i określony standard

• Deponujący jako potwierdzenie przyjęcia towaru otrzymuje kwit składowy - warrant.

Cechy towarów giełdowych:

• Jednorodność dająca się ująć w standardy

• Trwałość

• Istnienie masowości podaży i popytu dla danego towaru

Aukcje towarów rolniczych

• Rynek zorganizowany w formie publicznego przetargu na żywo; prowadzone, gdy istnieje wielu potencjalnych nabywców na jeden towar

• Wymagają bezpośredniego lub pośredniego obejrzenia przedmiotu transakcji

• Forma składania ofert: ustne i pisemne

• Znane aukcje:

• Aalsmeer - produkty ogrodnicze (owoce, warzywa, rośliny ozdobne)

• Aukcje herbaty (Mombasa)

• Aukcje koni arabskich

Sposób ustalania ceny transakcyjnej

• Aukcja angielska

• Licytacja w systemie zwyżkowym, aukcjoner rozpoczyna aukcję od ceny wywoławczej

• Aukcja holenderska

• Licytacja w systemie zniżkowym, nabywcą zostaje kupujący, który pierwszy zgłosi chęć zakupu w czasie, gdy cena towaru jest obniżana od poziomu ceny maksymalnej ustalonej przez aukcjonera

• Jeśli zostanie przekroczona cena minimalna (wcześniej ustalona przez sprzedającego), towar jest wycofany ze sprzedaży

• Sprawdza się w sytuacjach, gdy trzeba szybko sprzedać towar (świeże ryby, warzywa, kwiaty)

Lokalne Centrum Pierwszej Sprzedaży Ryb

Aukcja Rybna Ustka Sp. Z o.o.

• 2004 r., środki PHARE

• Cel powstania i działania:

• Przyspieszenie restrukturyzacji rybołówstwa w celu wzrostu konkurencyjności i efektywności

• Wzmocnienie pozycji rynkowej sektora połowowego

• WPRybacka UE wymaga integracji poziomej: > 150 uznanych organizacji rybackich, w Polsce 6.

Warunki właściwej organizacji rynku rolnego

1. Budowa infrastruktury rynkowej

2. Rozwój form zintegrowanej działalności producentów rolnych

(wykład 8 gospodarka żywnościowa 04.05.2011)

Rybołówstwo i przemysł rybny w Polsce

Niskie spożycie spowodowane wysoką ceną, oraz spożyciem sezonowym.

Dostawy ryb w warszawie: w czwartki.

Ryba Tilapia „kurczak morski”

European Seafood Exposition 2011, Bruksela

• Największe targi branży rybnej na świecie

• 1400 przedsiębiorstw branży rybnej

• Asortyment ryb, skorupiaków, mięczaków i jadalnych roślin wodnych; dominowała oferta łososi, pangi, tilapii, pstrągów i białych ryb oceanicznych

• Skromny asortyment przetworzonych produktów, np. marynaty śledziowe, konserwy rybne

• Hasło przewodnie - certyfikacja produktów rybnych:

• Marine Stewardship Council zrównoważone połowy morskie

• Global GAP, ASC ryby hodowlane

• Liderami certyfikacji ryb hodowlanych są Wietnam i Chiny

• Na targach zabrakło polskiego stoiska narodowego, nieliczni wystawcy indywidualni: Morpol, Abramczyk, Nord Capital, Paula Trans

Najwięksi producenci ryb i innych organizmów morskich

Świat 157 mln ton, UE 7 mln ton

*wykres*

Norwegia - 2,10%

*…* - 22,70%

Chiny - 35,90%

Polskie połowy ryb morskich i słodkowodnych, 1995 - 2009, tys. ton

*wykres*

Wielkość połowów systematycznie zmniejszała się w połowie jak 90', po wejściu do Unii Europejskiej połowy Polski były najmniejsze(wprowadzono regulacje ochronne zasobów Bałtyku). W 2009r. połowy wzrosły, (zwiększony udział połowów na Pacyfiku i od 2009 również na Atlantyku!)

200tys ton Polska poławia ryb morskich

Struktura polskich połowów morskich wg obszarów łowisk, 2009r.

*wykres*

Bałtyk i zalewy 63%

Pacyfik 15%

Atlantyk - 22%

Polskie połowy wg ważniejszych gatunków ryb i organizmów morskich, 2009r.

*wykres*

Szproty 39%

Śledzie 11%

Dorsze 6%

Stornie 5%

Ostroboki 11%

Ostroboki chilijskie 10%

Bilans ryb i owoców morza w Polsce, 2005-2009, tys. ton w.ż.(waga żywa)

	2005	2007	2009
Połowy morskie:	136,3	133,4	211,6
-bałtyckie		107	130
-dalekomorskie	12	25	80
Połowy śłodkowodne i akwakultura	54,9	52,4	51,9
Razem połowy krajowe	191,2	185,8	232,0
Import	518,3	642,0	692,2
Eksport	262,8	345,6	452,3
Podaż ryb konsumpcyjnych na rynek krajowy	416,	482,2	503,4

Obroty handlu zagranicznego rybami i przetworami rybnymi 2006-2009

*tabelka*

Eksport rośnie, import rośnie

Import > eksportu

Saldo wyrażone ilościowo jest ujemne, aż do roku 2009 gdzie wyniosło +4,5 !

Saldo dodatnie, bo kupujemy tanio (ryby w postaci surowca), przetwarzamy ryby w kraju i sprzedajemy głównie przetworzone ryby.

Sektor przetwórstwa ryb: struktura podmiotowa

• 293 firmy, 80% z uprawnieniami do sprzedaży na rynku UE

• 105 przedsiębiorstw mikro, 80 małych, 15 dużych

• Wielkość zakładu w znacznym stopniu decyduje o asortymencie

• 60% przetwórni i 75% wartości produkcji sektora - woj. nadmorskie;

także śląskie, warmińsko-mazurskie, mazowieckei i wielkopolskie

• Źródłem surowca import: EFTA, UE, Chiny.

[firmy mikro - 10, zatrudnionych 9 pracowników i właściciel]

Rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rybnego posiadających uprawnienia do handlu na rynku UE oraz uprawnionych do sprzedaży bezpośredniej w kraju (w nawiasie), 2009r.

*mapka*

The Norwegian Canning Museum, Stavanger

• Koncern Rieber & Son

• Delecta w składzie koncernu od 1996 r.

Zmiana profilu sektora

• Z producenta surowca (lata 70. i 80.) Polska stała się eksporterem wysoko przetworzonych produktów

• Przetwórstwo rybne od kilku lat należy do najszybciej rozwijających się branż. Główne czynniki wzrostu:

• popyt odbiorców zagranicznych

• unijne środki pomocowe na modernizację

• Przetwórstwo stanowi 90% wartości przemysłu rybnego. Wielkość produkcji w latach 2003-2007 wzrosła z 230 do 430 tys. ton.

Struktura produkcji przetwórstwa rybnego według grup wyrobów, tys. ton

*wykres*

150,9 - ryby przetworzone lub zakonserwowane

67,7 - filety świeże i mrożone

59,5 - ryby wędzone

(powyższe stanowią ¾ całości)

49,4 - ryby świeże i mrożone

Liderzy branży

• Grupa Morpol Sp. z o.o.

• Grall SA GK Wejherowo, Graal, Black Rose i Meg (marki)

• Wilbo SA Władysławowo, konserwy Neptun, mrożonki Taaka Ryba

• Seko marynaty śledziowe, pasty rybne, wyroby garmażeryjne

• Uniq Lisner Lisner

• Rieber Foods Polska King Oskar, Big Fish

• Przetwórstwo Rybne Łosoś

• Suempol

*wykres - najwięksi producenci konserw rybnych w Polsce udziały w rynku w %) : Grupa Graal (~34%); Wilbo(~12%); Rieber Foods, BMC, Łosoś*

*Przykład przekształcenia firm. (Graal)*

Ocena branży

• Siła branży: połowy na Bałtyku, dodatnie saldo 2009 r.

• Dobre wyniki handlu zagranicznego:

• import - dominuje surowiec

• eksport - produkty przetworzone z wysoką wartością dodaną: wędzony łosoś, filety

• średnia cena eksportowa 2009 r. = 1862 €/t, importowa = 1210 €/t

• Import > 50% udział w zaopatrzeniu rynku krajowego

• Przetwórstwo ryb jest jedną z najbardziej proeksportowych branż krajowego przemysłu spożywczego

• Prognozowany wzrost popytu

Spożycie ryb w Polsce 2004-2010 kg w.ż./mieszkańca

*tabelka*

Od roku 2004 jest to tendencja rosnąca (2010 wyższy od 2008)

W spożyciu dominują(3/4) ryby morskie: mintaje, śledzie, makrele, łososie

Ryby słodkowodne: panga, karpie, pstrągi

Struktura rodzajowa spożycia ryb

• Ok. 75% - ryby morskie

• Ok. 25% słodowodne

• 1-2% owoce morza

• Preferencje:

• morskie: mintaje, śledzie, morszczuki, szproty, makrele, tuńczyki, łososie

• slodowodne: panga, karp, pstrąg

Polityka rybacka

• Wspólna Polityka Rybacka UE

• Organizacje producentów

• Sektorowe Programy Operacyjne

Wspólna Polityka Rybacka

• 1976 rybołówstwo morskie wydzielone z DG VI Rolnictwo, utworzenie DG XIV Rybołóstwo

• 1983 Rozporządzenia RE nr 170/83 i nr 171/83, początek systemu zarządzania zasobami morza, techniczne środki ochrony zasobów

• Do 2006 r. Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa

• Od 2007 r. Europejki Fundusz Regionalny

Główny cel WPRyb

Wzmocnienie konkurencyjności sektora:

• Zachowanie zasobów rybnych

• Restrukturyzacja rybołówstwa i gospodarki rybnej

• Organizacja rynku rybnego i produktów pochodnych

• Umowy dotyczące rybołówstwa z krajami trzecimi

[Kierunki rozwoju WPRyb]

„Trzeci raport KE na temat spójności gospodarczej i społecznej luty 2004”

• Opracowanie planów przebudowy zasobów najbardziej zagrożonych gatunków

• W krótkiej perspektywie: zmniejszenie połowów doprowadzi do spadku dochodów z rybołówstwa oraz w branżach pokrewnych (budowa statków, dostawy, przetwórstwo, marketing produktów rybnych i ryb)

• W długofalowej perspektywie: przebudowa zasobów, podniesienie wielkości połowów i zmniejszenie konkurencji wśród kutrów działających na danym obszarze, wzrost zyskowności, co może zrekompensować zmniejszenie działalności w pierwszym okresie odzyskiwania zasobów.

Nowe państwa UE w WPRyb

• Polska i kraje bałtyckie - znacznie rozwinięty sektor rybołówstwa

• Połowy i hodowla ryb w tych państwach to <7% połowów UE

• Znaczący spadek połowów w wyniku zbyt dużej eksploatacji zasobów i utraty rynków w b. ZSSR

Wspólna Polityka Rybacka w Polsce

Główne instrumenty:

• Sektorowy Porgram Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb

• Wspólna organizacja rynku rybnego

Rozporządzenie Rady (WE) Nr 104/2000

Ustawa z 22 stycznia 2004 r. o organizacji rynku rybnego i pomocy finansowej w gospodarce rybnej.

Cel: stabilizowanie rynku przez zrównoważenie podaży i popytu; pomoc finansowa dla organizacji producentów rybnych

[Organizacje producentów rybnych]

1. Północnoatlantycka Organizacja Producentów Sp. z o.o. w Warszawie, armatorzy dalekomorscy

2. Krajowa Izba Producentów Ryb w Ustce, rybacy bałtyccy

3. Organizacja Producentów Rybnych Władysławowo Sp. z o.o. we Władysławowie, rybacy bałtyccy

4. Kołobrzeska Grupa Producentów Ryb Sp. z o.o. w Kołobrzegu, rybacy bałtyccy

5. Zrzeszenie Rybaków Morskich - Organizacja Producentów w Gdyni, rybacy bałtyccy

6. Organizacja Producentów Ryb Bałtyk Sp. z o.o.

7. Organizacja Producentów Ryb Jesiotrowatych

8. Organizacja praco *..*

• 61 Lokalnych Grup Rybackich

• 26 wybranych do realizacji lokalnych strategii rozwoju obszarów rybackich w ramach PO RYBY 2007-2013; 800 mln PLN

[SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004 - 2006]

• Priorytet 1: Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów

Złomowanie statków, Przeniesienie do działalności innej niż rybołówstwo, Wspólne przedsięwzięcia

• Priorytet 2: Odnowa i modernizacja floty rybackiej

Budowa nowych statków, Modernizacja statków rybackich, Wycofanie związane z odnową

• Priorytet 3: Ochrona i rozwój zasobów wodnych

Ochrona i rozwój zasobów wodnych, Chów i hodowla, Rybacka infrastruktura portowa, Przetwórstwo i rynek rybny, Rybołówstwo śródlądowe

• Priorytet 4: Inne działania

Rybołówstwo przybrzeżne, Działanie społeczno-ekonomiczne, Promocja, Organizacja obrotu rynkowego, Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe, Działania innowacyjne

• Priorytet 5: Pomoc techniczna

Finansowanie SPO-Ryby 2004-2006, mln zł

*tabelka*

Priorytet	Środki ogółem	Środki publiczne			Środki prywatne
		Ogółem	Krajowe	FIWR

Program Operacyjny

„Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”

Cele polskiej polityki rybackiej:

• Racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego

• Podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa morskiego, rybactwa śródlądowego i przetwórstwa ryb

• Poprawa jakości życia na obszarach zależnych od rybactwa

Finansowanie PO Rzbz 2007-2013, mln euro

*tabelka*

(wykład 9 gospodarka żywnościowa 05.05.2011)

Przetwórstwo żywności

Zjawiska charakteryzujące PS[przemysł spożywczy] w nowym wieku

1. Postęp techniczny i technologiczny:

• Rozwój nauki o żywności i żywieniu

• Nowe techniki: produkcji, przetwórstwa, utrwalania, przechowywania

• Wzrost konkurencyjności i trudności zbytu

• Rozwój wymiany międzynarodowej i globalizacja

• Większa złożoność legislacji

• Współpraca przemysłu z nauką, instytucjami państwowymi i NGO

Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców:

• (CIAA) Konfederacja Przemysłu Żywności i Napojów UE

• (IDACE) Europejskie Stowarzyszenie Producentów Żywności Specjalnego Przeznaczenia Żywieniowego

Klasyfikacja działalności

Umownie przyjęty, hierarchicznie usystematyzowany podział wszystkich rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują podmioty gospodarcze.

• Polska Klasyfikacja Działalności 2004

na podstawie NACE (1990) - statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej UE

- 5 poziomów: sekcje i podsekcje, działy, grupy, klasy, podklasy

• Polska Klasyfikacja Działalności 2007

na podstawie NACE Rev2 (2006) - statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej

• - zlikwidowano podsekcje

• - od 1 stycznia 2010 r.

• PKD 2004 i PKD 2007 zgodne z EKD: pełna spójność i porównywalność metodologiczna, pojęciowa, zakresowa i kodowa z klasyfikacją europejską

PKD 2004

SEKCJA A. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo

SEKCJA B. Rybołówstwo i rybactwo

SEKCJA C. Górnictwo i kopalnictwo

SEKCJA D. Działalność produkcyjna

Podsekcja DA.

Produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych

PKD 2007

Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

Dział	Grupa	Nazwa grupowania
01		UPRAWY ROLBNE, CHÓW I HODOWLA ZWIERZĄT, ŁOWIECTWO, WŁĄCZAJĄC DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWĄ
	01.1 : 01.7
02		LEŚNICTWO I POZYSKIWANIE DREWNA
	02.3	Pozyskiwanie *…*
03		Rybactwo
	03.1.	Rybołówstwo
	03.2	Chów i hodowla ryb oraz pozostałych org wodnych

[sekcję B pomijamy bo nas nie interesuje ;p]

Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe

Dział	Grupa	Nazwa grupowania
10	.	PRODUKCJA ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH
	10.1	Przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz produkcja wyrobów z mięsa
	10.2	Przetwarzanie i konserwowanie ryb, skorupiaków i mięczaków
	10.3	Przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw
	10.4	Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
	10.5	Wytwarzanie wyrobów mleczarskich
	10.6	Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych
	10.7	Produkcja wyrobów piekarskich i mącznych
	10.8	Produkcja pozostałych artykułów spożywczych
	10.9	Produkcja gotowych paszy i karmy dla zwierząt
11	11.0	PRODUKCJA NAPOJÓW
12	12.0	PRODUKCJA WYROBÓW TYTONIOWYCH

Grupa 10.8. Produkcja pozostałych artykułów spożywczych

• Produkcja cukru

• Produkcja kakao, czekolady i wyrobów cukierniczych

• Przetwórstwo herbaty i kawy

• Produkcja przypraw

• Wytwarzanie gotowych posiłków i dań

• Produkcja artykułów spożywczych homogenizowanych i żywności dietetycznej

• Produkcja pozostałych artykułów, gdzie indziej niesklasyfikowanych

• Produkty tzw. przerobu wtórnego

Fazy przerobu przemysłowego żywności

• wstępny (pierwotny)

• pogłębiony

• wtórny

ze wzrostem stopnia przetworzenia rośnie wartość dodana

Wartość dodana

• suma wszystkich marż doliczonych do wartości finalnego artykułu ponad wartość surowców zużytych do jego produkcji

• zależy m.in. od stopnia przetworzenia, nowoczesności technologii i składników żywności, rodzaju opakowań

• nadwyżka ekonomiczna, przeznaczana na opłatę pracy, kapitału, usług publicznych, na konsumpcję bieżącą i inwestycje

• wyraża wkład sektora w wytwarzanie PKB

PS w polskiej działalności produkcyjnej

Największy dział przemysłu:

• 16% globalnej produkcji działalności produkcyjnej

• 16% zatrudnienia

• 12% wartości dodanej brutto przemysłu oraz 3% PKB całej gospodarki

Fazy rozwoju sektora spożywczego w nowym systemie gospodarczym Polski

1. Lata 1989 - 1992

• szybki rozwój drobnej prywatnej wytwórczości, 33 tys. nowych firm

• spadek produkcji części przemysłowej przetwórstwa o 30%

• wzrost udziału lokalnego przetwórstwa z 5% do 25%

2. Lata 1993 - 1998 szybki rozwój przemysłu spożywczego (≥ 50 pracowników)

Czynniki:

1. wysokie tempo wzrostu sprzedaży: 10% rocznie w cenach stałych

2. Uprzemysławianie przetwórstwa

3. Wzrost stopnia przetworzenia żywności

4. Inwestycje i modernizacja potencjału wytwórczego

5. Przekształcenia własnościowe i restrukturyzacja

6. Procesy koncentracji i integracji

3. Lata 1998 - 2003

• pogorszenie koniunktury

• kryzys inwestycyjny

• tzw. II fala restrukturyzacji

4. Od maja 2004

• nowe warunki działania na wspólnotowym rynku

• kilkuprocentowa dynamika produkcji artykułów spożywczych i napojów (ceny stałe)

Inwestycje w przemyśle spożywczym

• 18 mld USD inwestycje krajowe i zagraniczne 1990-2007

• 7 mld USD BIZ 1990 - 2008

• W latach 90. do przemysłu spożywczego trafiał największy odsetek BIZ w polskim przemyśle.

Napływ BIZ do polskiego przemysłu spożywczego (produkcja żywności i przemysł tytoniowy łącznie) w latach 1996 - 2007

*wykres*

1996-2001 huśtawka; przed wejściem do UE `wyciszenie', po wejściu do UE wzrost, ~400 mln euro

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)

• Inwestor zagraniczny staje się właścicielem lub współwłaścicielem przedsiębiorstwa działającego w danym kraju i aktywnie wpływa na zarządzanie tym przedsiębiorstwem.

• Przepływ kapitału przez granice państw, polegający na zakupie już istniejących przedsiębiorstw albo tworzeniu nowych firm od podstaw, np.:

• budowa nowej fabryki

• zakup min. 10% akcji danej firmy przez obcego inwestora

• pożyczki od firm „matek” dla firm „córek”

• inwestowanie w kraju części zysków przedsiębiorstw, mających obcych właścicieli (tzw. reinwestowanie zysków)

Korzyści z BIZ

BIZ kierują się tam, gdzie koszty wytwarzania danych produktów są najniższe i firmy mogą odnieść korzyści wielkiej skali.

Kraje usiłują przyciągać BIZ, gdyż:

• z reguły przynoszą nowe technologie, lepszą organizację pracy oraz zarządzanie --> spadek kosztów i cen ich produktów i usług

• unowocześnianie gospodarki

• nowe miejsca pracy, także w otoczeniu BIZ, zwłaszcza w inwestycjach „green field”

• popyt na surowce, półprodukty i usługi

Inwestycje w dużych i średnich firmach przetwórstwa żywności, 2003- 2009

*wykres*

Inwestycje w latach 2000 - 2002 = 3,08 mld PLN

Inwestycje w produkcji używek to dodatkowo 0,9 do 1,2 mld PLN

Inwestycje po akcesji

• Najszybszy wzrost w przetwórstwie produktów zwierzęcych (30% nakładów środki unijne)

• Mniejsza dynamika w przetwórstwie produktów roślinnych

• Najmniejsza - w produkcji używek, ale sektory piwny i tytoniowy już w latach 90. wchłonęły 25% inwestycji całego PS

Inwestycje zagraniczne wg sektorów w latach 90.

*wykres*

Największe BIZ > 1mld USD:

• tytoniowa

• słodyczy i przekąsek

• piwowarska

10 największych inwestorów zagranicznych w polskim PS (PAlilZ, 2008)

*tabelka*

[inwestor, branża, rejestracja]

Udział korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży w polskim PS (firmy > 9 zatrudnionych), 2005 r.

*tabelka*

[branża, firmy transnarodowe w branży, udział (%)]

Razem PS 38,4%

Tytoniowa - 97,2%

Piwowarska - 83,5%

Olejarska - 86,4%

Cukiernicza - 72,3%

Koncentratów spożywczych - 68,1%

(wykład 10 gospodarka żywnościowa 11.05.2011)

Polskie przetwórstwo żywności: stan obecny

Liczba firm w PS ogółem i wg wielkości

	Liczba firm	Liczba zatrudnionych osób
				< 9	10-49	50-249	250+
Przetwórstwo żywności	28 820	20 142	6 914	1 465	299
Przemysł tytoniowy	31	13	6	4	8

Liczba zakładów może różnić się w zakresie 30%

Według danych RS Przemysłu 2009 liczba podmiotów prowadzących działalność w przetwórstwie żywności wynosi ok. 18 tys.

Zatrudnienie w PS, tys. osób

Wg RS Przemysłu 2009 zatrudnienie

• wynosi ok. 420 tys. osób, tj. 16% ogółu zatrudnionych w całej działalności produkcyjnej,

• wg Eurostatu = 450 tys.

Małe (bez mikro) i średnie przedsiębiorstwa - 60,5% zatrudnionych w sektorze.

Struktura (%) podmiotowa i wartościowa sektora

*wykres*

Cechą przetwórstwa żywności jest bardzo duże rozdrobnienie

*tabelka* - liczba firm w poszczególnych branżach

Najbardziej rozdrobnione branże:

• piekarska

• mięsna

• przemiału zbóż

• przetwórstwa owoców i warzyw

• mleczarska

Największe branże w polskim PS wg udziału w produkcji sprzedanej

Branże	% produkcji sprzedanej PS
Mięsna	24,4
Pozostałych artykułów	21,0
Napojów	19,1
Mleczarska	13,6
Przetw. owoców i warzyw	7,1
Paszowa	5,3
Rybna	3,2
Przemiału zbóż i skrobiowa	3,5
Olejów i tłuszczów roślinnych i zwierzęcych	2,8
Produkcja art. spożywczych i napojów	100

Aktualne procesy rozwojowe PS

• Procesy globalizacji

• Koncentracja kapitałowa

• Procesy konsolidacji i integracji

• Inwestycje

• Innowacje technologiczne i w majątek trwały

• Budowa i umacnianie marek

• Promocja polskiej żywności

Firmy spożywcze (żywność, napoje i tytoń) w rankingu Lista 2000 „Rzeczpospolita”, 27.10.2010

• 181 firm spożywczych

• Ich przychody ze sprzedaży = 88,7 mld PLN, zakres 110 mln : 3,5 mld

• Stanowią 6,8% podmiotów sektora

• Stanowią 49,6% sprzedaży sektora

• 20 firm + 2 wielobranżowe z przychodami > 1 mld PLN

Firmy spożywcze wg branż na Liście 2000

Branża	Liczba firm	Przychody mld zł	% obrotów branży
Przetwórstwo mięsa	46	19,37	44,5
Przetwórstwo mleka	29	13,30	65,1
Produkcja ciastek i słodyczy	19	7,25	77,8
Przetw. owoców i warzyw	18	5,37	49,0
Przemysł paszowy	11	6,35	72,9
Przemysł rybny	8	2,88	48,7
Przemiał zbóż	7
Przetwórstwo kawy i herbaty	7
Produkcja wyr. spirytus.	6
Produkcja napojów bezalkoh.
Produkcja wyr. tytoniowych
Przemysł olejarski
Przemysł cukrowniczy
Produkcja piwa

Kolorem niebieskim oznaczono firmy z CR3 ≥ 50.

CRn wskaźnik koncentracji = udział n największych firm danej branży w jej przychodach ze sprzedaży

cd. - pozostałe branże

• Produkcja koncentratów spożywczych - 2: Nutricia Polska i Dr Oetker

• Przetwórstwo ziemniaków - 2: Mc Cain Poland i Farm Frites Poland

• Produkcja pieczywa świeżego - 2: ZP Oskroba, Inter Europol Piekarnia Szwajcarska

• Produkcja wina - 1: Ambra

• Produkcja lodów - 1: Kilargo

http://www.kilargo.pl/node/1

Największe branże: mięsna i mleczarska

Przetwórstwo mięsa 46 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży	Przetwórstwo mleka 29 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży
Animex GK	3,45	7,9	SM Mlekpol	2,13	10,4
Sokołów GK	2,18	5,0	SM Mlekovita	1,73	8,5
Polski Koncern Mięsny Duda GK	1,58	3,6	Danone	1,57	7,7
ZRP Farmutil HS	1,52	3,5	OSM Łowicz	0,85	4,2
Indykpol GK	0,78	1,8	Zott Polska	0,83	4,0
Drosed	0,61	1,4	Hochland Polska	0,66	3,2
Pamapol GK	0,48	1,1	Lactopol GK

Przetwórstwo owoców i warzyw 18 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży	Produkcja ciastek i słodyczy 19 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży
*..*	*..*	*..*	Ferrero Polska	2,18	23,4
*..*	*..*	*..*	*..*	*..*	*..*

Przemysł paszowy 11 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży	Przemysł rybny 8 firm	Przychody mld zł	% obrotów branży
Cargill	2,57	29,5	Morpol	1,40	23,7
Mars Polska	1,47	16,9	Grall	0,45	7,6
Wytwórnia Pasz Wipasz	0,69	7,9	Frosta	0,24	4,1
LNB Poland	0,50	5,7	Royal Greenland Seafood	0,23	4,0

Przedsiębiorstwa wielobranżowe na liście:

Nestle Polska 2,48 mld

Grupa Maspex Wadowice 2,43 mld

Grupa Maspex Wadowice - stadium przypadku

• 1990 powstanie Maspex Sp. z o.o. - konfekcjonowanie zabielaczy do kawy Coffeeta i kakao DecoMorreno

• 1993 herbatka rozpuszczalna Ekoland, kawa cappuccino i czekolady La Festa

• 1994 cukierki Filutki i kakao rozpuszczalne Puchatek

• 1996 zakup firmy Polska Żywność SA z Olsztynka - marka Kubuś

• 1999 do grupy dołączają Tymbark SA i Anin Sp. z o.o.

• 1998-1999 pierwsze zagraniczne spółki Maspexu: Węgry, Czechy, później Rumunia i Słowacja

• 2000 uruchomienie w Tychach nowoczesnej fabryki Ekoland

• 2002 spółki w Kaliningradzie i Moskwie

• 2003 zakup akcji Lubella SA - makarony, płatki śniadaniowe, kasze i mąki

• 2003 zakup spółki Polski Lek, preparaty wit. i wyłączność dystrybucji Plussssz

• 2004 zakup części sokowej WALMARK - lidera na czeskim i słowackim rynku: marki Relax, Senza i Figo oraz zakłady produkcyjne w Czechach i na Słowacji

• 2004 zakup OLYMPOS - wicelidera rynku soków, nektarów i napojów owocowych na Węgrzech: marki Olympos, TopJoy i FIona oraz zaplecze produkcyjne, surowcowe i logistyczne

• 2005 zakup węgierskiej Plusssz Vitamin Kft - właściciela marek Plusssz i Apenta, jedna z najstarszych na rynku wody mineralnej

• 2005 zakup akcji Spółki Queen's, trzeciego producenta soków, nektarów i napojów w Bułgarii

• 2007 Lubella SA kupuje udziały ARNOS, wiodącego producenta na rumuńskim rynku makaronów

• *...*

Maspex dziś:

• Czechy, Rumunia, Rosja, Bułgaria, Słowacja, Węgry: zakłady produkcyjne, działalność marketingowa, logistyczna i handlowa

• Sprzedaż zagraniczna to 35% obrotów; kraje UE i inne europejskie, USA, Kanada, kraje arabskie

• Niezmienna strategia firmy:

• budowa marek silnie zakorzenionych w świadomości konsumentów

• akwizycje, które mogą powiększyć firmę i rozbudować jej ofertę produktów markowych; 14 akwizycji, w tym 8 za granicą

• 2009 tytuł Firma Europy Środkowo-Wschodniej za całokształt działalności na Forum Ekonomicznym w Krynicy

Marka w polskim przemyśle spożywczym

• Najlepsze marki sprzed 1990 r. wraz z-dami kupiły globalne korporacje

• Wartość marek wzrosła dzięki strategiom marketingowym, w tym kampaniom reklamowym

• Największe znaczenie marki w branżach używek i tzw. artykułów luksusowych

Ranking 330 najcenniejszcych wg wartości marek polskich, „Rzeczpospolita”, grudzień 2010

• Suma wartości wszystkich marek = 61 mld zł, wzrost o 5%

• Wartość 3 najlepszych marek = 10,3 mld zł, wzrost o 7%

Pierwsza dziesiątka:	Marki spożywcze w pierwszej „20”
Orlen PKO Bank Polski PZU Telekomunikacja Polska Era Biedronka TVN Bank Pekao Plus Bank BPH	Mlekovita Tyskie Wedel Żubr

„Najmocniejsze” i najbardziej wartościowe marki w kategoriach artykułów spożywczych

• Kryteria oceny:

wartość monetarna, moc, siła, postrzegana wartość, prestiż, postrzegana jakość, świadomość

Produkty żywnościowe	Słodycze i lody	Napoje bezalkoholowe	Napoje alkoholowe
Pudliszki	Wedel	Żywiec Zdrój	Tyskie
Sokołów	Wawel	Tymbark	Żywiec
Olej Kujawski	Goplana	Hortex	Lech

Łączna wartość marek spożywczych z rankingu to ok. 1/5 wartości Coca-Coli

PS w strukturach UE

• Produkcja nowoczesna, wydajna, o wysokich standardach jakościowych

• Wzrost obrotów w wyniku:

• zwiększenia stopnia przetworzenia

• wzrostu udziału wyrobów sektora w spożyciu

• Szybki rozwój rynku, 6% roczne tempo wzrostu produkcji sprzedanej 2004-2008

• rozwój gospodarczy

• wzrost dochodów ludności

• niska dynamika cen

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego w latach 2006-2009

Wyszczególnienie	2006	2007	2008	2009
		Rok poprzedni = 100%			2005 = 100%
Przemysł ogółem	113,8	112,4	104,0	127,8
Produkcja artykułów spożywczych	*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*	*...*

Rosną powiązania polskiego rynku żywności z rynkiem światowym i UE - wpływ sytuacji światowej na ceny żywności w Polsce.

• W latach 2003 - 2007

• wzrost udziału eksportu w wartości produkcji PS z 13,7% do 22%

• wzrost udziału importu w dostawach na rynek krajowy z ok. 10% do 15%

• Spowolnienie od maja 2008: osłabienie gospodarki, recesja i w konsekwencji obniżenie popytu u partnerów handlowych Polski

Promocja polskiej żywności

Program PDŻ - Poznaj Dobrą Żywność

• Celem jest informowanie o wysokiej jakości produktów żywnościowych; polityka wysokiej i stabilnej jakości żywności UE

• Program dla przedsiębiorców państw członkowskich UE, udział dobrowolny

• Znak jakości przyznaje się w 15 kategoriach/grupach produktów na 3 lata

• Aktualny znak PDŻ mają 502 wyroby z 76 firm

Fundusze promocji produktów rolno-spożywczych

Ustawa z 22 maja 2009 r. tworzy 9 odrębnych funduszy promocji:

• FP Mleka (w miejsce FP Mleczarstwa)

• FP Mięsa Wieprzowego

• FP Mięsa Wołowego

• FP Mięsa Końskiego

• FP Mięsa Owczego

• FP Mięsa Drobiowego

• FP Ziarna Zbóż i Przetworów Zbożowych

• FP Owoców i Warzyw

• FP Ryb

Środkami Funduszy Promocji zarządzają wyłącznie przedstawiciele organizacji branżowych producentów rolnych oraz przetwórców w danym sektorze.

JUTRO KOLEJNY WYKŁAD!

(wykład 11 gospodarka żywnościowa 12.05.2011)

Handel detaliczny żywnością

(lista! Haha)

Dystrybucja

• Dystrybucja to działalność obejmująca planowanie, organizację i kontrolę sposobu rozmieszczania gotowych towarów na rynku i zaoferowania ich do sprzedaży.

DYSTRYBUCJA

• Kanały dystrybucji

• Fizyczny przepływ towarów

DYSTRYBUCJA

• Sfera konsumpcji

• Sfera produkcji

Kanały dystrybucji żywności

*schemat*

Handel jest ważną częścią systemu dystrybucji, wpływa na rozwój gospodarki oraz jakość życia konsumentów, umożliwiając im wygodny dostęp do dóbr i usług.

Handel detaliczny

• Handel to dziedzina gospodarki polegająca na zawodowym pośredniczeniu w wymianie towarów

• Handel to usługa

• Handel detaliczny to miejsce bezpośredniego zetknięcia się konsumenta i produktu

• Handel detaliczny to centralny punkt marketingu

• (def.) Wszystkie działania przy sprzedaży, wynajmie i dostarczaniu dóbr lub usług ostatecznemu konsumentowi do użytku domowego, rodzinnego lub osobistego

Klasyfikacja handlu detalicznego żywnością w PKD 2007

• SEKCJA G: „Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle”

• Dział 47: Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi

• Grupy: Sprzedaż Detaliczna obejmująca żywność:

• 47.1 SD prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach

• 47.2. SD żywności, napojów i wyrobów tytoniowych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach

• 47.8. SD prowadzona na straganach i targowiskach

• 47.9. SD prowadzona poza siecią sklepową, straganami i targowiskami

49.9. Inne formy sprzedaży detalicznej żywności:

Ograniczony asortyment:

• Sprzedaż wysyłkowa

• Telesklepy

• Automaty vendingowe

• E-sklepy

Sprzedaż żywności obejmuje produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które w stanie naturalnym lub po obróbce technologicznej lub kulinarnej stanowią pokarm człowieka. Nie zalicza się do żywności napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych oraz leków (GUS).

Definicja prawna Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady

Handel detaliczny oznacza obsługę i/lub przetwarzanie żywności i jej przechowywanie w punkcie dostaw dla konsumenta finalnego: określenie to obejmuje

(Sprzedaż artykułów spożywczych)

• terminale dystrybucyjne

• sklepy

• centra dystrybucji w supermarketach

• hurtownie

(Gastronomia)

• działalność cateringową

• stołówki zakładowe

• catering instytucjonalny

• restauracje i podobne działania związane z usługami żywnościowymi

Punkty sprzedaży detalicznej wg GUS

Placówki handlowe obejmujące:

• obiekty wielkopowierzchniowe

• sklepy łącznie z aptekami

• stałe punkty sprzedaży drobnodetalicznej (kioski, „szczęki”, stragany)

• pozostałe punkty sprzedaży drobnodetalicznej o charakterze ruchomym

• stacje paliw

Marża handlowa

• Marża to podstawowe źródło dochodu w przedsiębiorstwie handlowym: na pokrycie kosztów handlowych, opłacenie podatków oraz wygospodarowanie zysku

• To cena usługi handlowej, będąca różnicą między ceną zakupu a ceną sprzedaży towarów:

• MH brutto = różnica między wartością nabycia a wartością sprzedaży towarów

• MH netto = różnica między wartością sprzedaży a kosztem własnym sprzedaży

• Wysokość marż i zasady obliczania ustala przedsiębiorstwo

Sektor usług w gospodarce Polski, GUS 2009

Wszystkie przedsiębiorstwa usługowe:

• stanowiły 76% zarejestrowanych podmiotów

• wytworzyły 65% wartości dodanej brutto

• zatrudniały 58% ogółu pracujących

Wszystkie przedsiębiorstwa handlowe:

• stanowiły 29% zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej i 38% usługowych

97% firm handlowych to mikro przedsiębiorstwa, ich udział w obrotach sektora handlu wyniósł 28%

Udział firm handlowych i gastronomicznych w liczbie podmiotów gospodarki narodowej

*wykresy kołowe*

Struktura sprzedaży detalicznej w Polsce (ceny bieżące), 2005 i 2009

*wykresy kołowe*

168 mld żywność i napoje bezalkoholowe 26%

57 mld napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe ok. 9%

21 mld gastronomia ok. 4%

Struktura sklepów sprzedaży detalicznej żywności, 2001 i 2009

• Zmniejszyła się liczba sklepów ogólnospożywczych (o 1/3)

• Ubywa sklepów specjalistycznych typu owoc-warzyw, mięsne, rybne, a przybywa tych sprzedających tzw `artykuły luksusowe'(ciastkarskie, alkoholowe)

Liczba sklepów spożywczych w Polsce w latach 1993 - 2009

	1997	2005	2009
Hipermarkety	-	277	Ok. 500
Supermarkety i dyskonty	1 400	2 716	4 041
Sklepy ogólnospożywcze	100 200	92 450	71 378
Specjalistyczne sklepy	32 200	23 000	27 623
Razem	133 800	118	103 542

Dominują sklepy tradycyjne! Spadek liczby sklepów ogółem i tradycyjnych!

Sieci wielkiej dystrybucji SWD

Nowoczesne kanały dystrybucji NKD

Obiekty wielko powierzchniowe OWP

powierzchnia sprzedażowa powyżej 400m²

• Supermarkety < 2500 m²

• Hipermarkety >/ 2500 m²

• Sklepy dyskontowe - jak supermarkety

Inne cechy SWD

Supermarkety

• szeroki asortyment artykułów żywnościowych

• artykuły nieżywnościowe częstego zakupu

• oferta do 20 tys. produktów

Hipermarkety

• sprzedaż artykułów nieżywnościowych relatywnie ważniejsza (ok. 50% asortymentu)

• oferta ok. 40 tys.

• galerie sklepowo-usługowe

• intensywne promocje

Sklepy dyskontowe

• do ok. 1000 artykułów najszybszej rotacji

• minimalny zakres usług dla klientów

• dużo dostaw „just in time”

• ceny niższe o 15-30% od średnich cen rynkowych

*wykres*

Dynamicznie rośnie udział SWD w sprzedaży detalicznej żywności

Tradycyjne sklepy stanowią 2/3 sprzedaży detalicznej żywności

Główne czynniki rozwoju NKD

1. Koncentracja, konsolidacja i globalizacja

(przejęcia w końcu 2006 r.):

Tesco przejmuje Leader Price

Carrefour przejmuje od grupy Ahold

178 supermarketów Albert

15 hipermarketów Hypernowa

Real przejmuje Geant

2. Ustawa ograniczająca budowę sklepów wielkopowierzchniowych

3. Ustawa wprowadzająca obowiązek respektowania dni świątecznych

4. Konkurencja wewnątrz sektora

5. Rozwój własnych marek detalisty

Działania sektora:

1/ konsolidacja

Grupa Kapitałowa BOMI

• PPH BOMI S.A. delikatesy

• Rast S.A. supermarkety premium

• Rabat Pomorze S.A. dystrybucja

W połączonym podmiocie rozwój jest szybszy i bezpieczniejszy!

2/ dywersyfikacja placówek

Carrefour:

hipermarkety < 3500 m²

małe hipermarkety <2500 m²

supermarkety >2000 m²

franczyzowe supermarkety <500m²

franczyzowane sklepy osiedlowe 80-500m²

3 / przejęcia

Carrefour: Globi, Champion, Albert, Hypernowa

Carrefour

• firma powstała w 1959 r.

• Nr 1 SWD w Europie, nr 2 na świecie (Ameryka Łacińska, Azja)

• 38 krajów; 14,2 tys. sklepów

• 9 pracodawca na świecie (430 tys. osób)

• 3 mld klientów rocznie

• przychody ze sprzedaży 120 mld USD, zysk 1,8 mld USD, nr 25 w rankingu Forbes'a

• Od 1997 r. w Polsce; wzrost wartości sprzedaży ze 168 mln do 8,5 mld zł

Top 5 detalistów światowych, 2010

Firma	Liczba sklepów	Sprzedaż mln USD	Kraje działalności
Wal-Mart Stores United States	8 416	405	Argentina, Brazil, Canada, Chile, China, *…*
Carrefour France	14 215	120	*…*
Metro Group Germany	2 127	91	*…*
Tesco United Kingdom	4 835	89	*…*
Shwarz Group Germany	9 902	81	*…*

Udział trzech głównych detalistów w rynku krajów Europy

KRAJ	DETALISTA NR 1	CR3 (%)
Sweden	Ica	91
Denmark	Coop	86
Norway	Norgesgruppen	83
Finland	Kesko	80
Switzerland	Migros	77
Austria	Bml-Rewe	68
Belgium	Carrefour	68
France	Carrefour	64
Netherlands	*..*
UK	Tesco	58
Ireland	Tesco	55
Spain	Carrefour	54
Portugal	Sonae	47
Greece	Carrefour	38

Hipermarkety typu delikatesy

• Szansą rozwoju rosnąca zamożność konsumentów

• Oferta premium oraz produktów niszowych

• Nowoczesne, luksusowe placówki w dużych miastach

• Rozwój mniejszych sieci jak: Stokrotka Premium, Keraniss, Delikatesy Mini Europa, A.Blikle.

• Prognoza ekspansji sklepów delikatesowych do 10% rynku, wobec 2-3% obecnie

(np. Alma, Krakowski Kredens, Burberry, Kenzo)

Top 10 handlu żywnością / FMCG, 2010

Nr	Nazwa firmy	Sieci detaliczne	Sprzedaż mln zł	Zmiana %	Liczba sklepów
1	Metro Group w Polsce	Real, Media Markt, Saturn	16844	-19	136
2	Jeronimo Martins Dystrybucja	Biedronka	16067	31	1466
3	Grupa Emperia	Groszek, Stokrotka, Delima, Milea, Lewiatan, Euro Sklpe, Społem Tychy	11268*	11	6500
4	Tesco Polska	Tesco, Savia	9300	7	332
5	Carrefour Polska	Carrefour, Carrefour Express, Carrefour 5 minut	8400*	-16	330
6	Grupa Eurocash	ABC, Delikatesy Centrum, IGA, Nasze Sklepy	7300*	19	4099
7	Grupa Auchan	Auchan

Dalszy rozwój handlu w Polsce

1. Konsolidacja i koncentracja NKD

2. Rozwój własnych marek detalistów

3. Rozwój regionalnych i branżowych centrów dystrybucji do obsługi MSP

4. Rozwój centrów logistycznych dla dużych podmiotów handlowych (sieci)

5. Wzrost wykorzystania nowoczesnych technik informatycznych

6. Rozwój parków handlowych

Marka własna

• Linia artykułów produkowanych dla konkretnego dystrybutora i sprzedawanych z jego logo/marką.

• Produkty linii własnej detalistów są tanią alternatywą dla marek producentów, wyrobów lokalnych i międzynarodowych marek ekskluzywnych

• Ideą marek własnych jest oferowanie wysokiej jakości za niską cenę

• Posiadanie własnej marki redukuje koszty reklamy i pozwala na utrzymanie stałych cen w sklepach

Udział marek własnych w sprzedaży detalicznej w wybranych krajach, 2008

Szwajcaria - 54%

Wielka Brytania - 43%

Belgia - 42%

Niemcy - 40%

Hiszpania - 34%

Słowacja - 33%

Francja - 32%

Portugalia - 31%

Czechy - 27%

Dania - 27%

Szwecja - 27%

Węgry - 25%

Finlandia - 25%

Holandia - 23%

Austria - 22%

Norwegia - 22%

Polska prawie najmniejszy udział 21%

Włochy - 16%

Raport PMR Publications (2010): Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2010.

Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2011-2013

• Spowolnienie tempa rozwoju

• Wzrost stawek VAT od 2011r.

• Sieci dyskontów - najlepsza sytuacja, umocniły przewagę, kluczowi gracze intensyfikują działania

• Mimo dalszego spadku znaczenia małych sklepów spożywczych, rozwijają się małe sieci, zwłaszcza w segmencie convenience oraz na zasadzie franchisingu

• Najwyższa > 20% dynami sprzedaży 2009 r.: sklepy convenience, dyskonty, supermarkety delikatesowe

• Biedronka największą (obroty) detaliczną siecią spożywczą

• Postępujące ułatwienia w handlu międzynarodowym

• Kompleksowe zaspokajanie potrzeb konsumentów w zakresie jak najlepszego udostępnienia dóbr i usług FMCG

• Rozwój SWD

• Globalizacja i koncentracja sektora

↓

SEKTOR ZORGANIZOWANEJ DYSTRYBUCJI integratorem i koordynatorem w gospodarce żywnościowej

(wykład 12 gospodarka żywnościowa 18.05.2011)

Sektor usług gastronomicznych

Etymologia (gr.)

gaster = żołądek, nomos = prawo, = gastronomia, sztuka dobrego jedzenia

• Sektor żywienia poza domem

• Sektor usług żywieniowych

• Sektor HoReCa: Hotels & Restaurants & Cafes

• Hospitality industry

Funkcje gastronomii

• Produkcyjne

• Produkcja potraw i napojów

• Usługowe

• Sprzedaż posiłków i napojów

• Sprzedaż towarów handlowych

• papierosów

• alkoholi

• wyrobów ciastkarskich

• soków i napojów bezalkoh.

• Świadczenie usług rozrywkowych

Definicja placówek gastronomicznych w statystyce GUS

• Zakłady i punkty gastronomiczne stałe i sezonowe, których przedmiotem działalności jest przygotowywanie oraz sprzedaż posiłków i napojów do spożycia na miejscu i na wynos.

• Sezonowe - działają nie dłużej niż 6 miesięcy w roku kalendarzowym.

Kanały dystrybucji usług żywieniowych

1. Restauracje (restaurants)

2. Catering (catering)

3. Sprzedaż detaliczna (retail)

4. Automaty do sprzedaży żywności i napojów (vending)

5. Imprezy okolicznościowe (events and leisure)

Zmiana stylu życia jako czynnik wzrostu branży gastronomicznej

Gastronomia:

• Starzejące się społeczeństwo

• Turystyka biznesowa i wypoczynkowa

• Wyrafinowane gusta, autentyczne produkty

• Mniejsze umiejętności kulinarne

• Większe dochody, mniej wolnego czasu

• Ekspansja młodych ludzi

• Więcej małych gospodarstw domowych

• Większa aktywność zawodowa

Usługi na miejscu i jedzenie na wynos

„Żywienie w biegu”: drive-through, take-out, take-away, grab-and-go, held-in-hand

Rynek globalny

Geograficzna struktura globalnego rynku gastronomicznego, wartościowo

*wykres kołowy*

• Największe rynki: Ameryka Północna, Europa Zachodnia i Japonia: 56% wartości vs. 15% globalnej populacji

• Ich udział zmniejsza się wobec dynamicznego wzrostu innych regionów: Chiny, Indie, Ameryka Łacińska i Azja Południowo-Wschodnia.

Struktura rynku gastronomicznego Europy Zachodniej, wg krajów

Największy rynek - Niemcy (21%), Francja, Włochy(16%), Wielka Brytania(13%), Hiszpania(10%)

Wartość ogółem = 343 mld EURO (w cenach bieżących)

75% rynku: Niemcy, Francja, Włochy, Wlk. Brytania, Hiszpania

Rynek Europy Zachodniej wg kanałów dystrybucji w 5 największych rynkach [nie wymagane]

Kanały	MLD €	Udział % w rynku
FSR Full Service Rest.	70,2	27
Kawiarnie, bary, piekarnie	49,3	19
QSR Quick Service Restaurant	33,9	13
*...*	*..*	*...*
Sektor podróży		1

Struktura rynku gastronomicznego Europy Wschodniej, wg krajów

*wykres*

Rosja (33%), Polska (17%), Czechy, Węgry(9%), Ukraina (8%), Other East Europe (24%)

Wartość ogółem = 37 mld EURO (c.b.), ok. 10% zachodniego

Główni gracze

30% wartości rynku sieci gastronomiczne i catering kontraktowy

• Top 110 operatorów stanowi 25% wartości, w tym:

• 32% amerykańskie firmy (zwłaszcza w kanale QSR)

• 23% brytyjskie (puby i catering kontraktowy)

• 20% francuskie (catering kontraktowy)

• 3 największych graczy: McDonald's, Compass i Sodexo stanowią 1/3 łącznych obrotów top 110

Top 10: główni gracze w Europie 2008

Nr	Group	Turnover € million	Vs. `07	Channel
1	McDonald's
2	Compass Group
3	Sodexo
4	Elior
5	Yum!Brands
6	Mitchells & Butlers
7	Burger King
8	Autogrill /HMSHost
9	Accor
10	SSP	1,606	15%	Travel

Hotels, Restaurants & Cafes in Europe HOTREC

• Europejska Konfederacja Hoteli, Restauracji i Kawiarni; członkiem Izba Gospodarcza Hotelarstwa Polskiego

• 40 towarzystw w 25 krajach, Polska od 2004 r.

• Monitoring wpływu polityki UE na sektor gastronomii, wspólne stanowisko, lobbing

Główne kwestie legislacyjne

• Higiena i bezpieczeństwo żywności (food safety)

• Etykietowanie (labelling)

• Zdrowie konsumenta przez prozdrowotne menu

• Alkohol

• Tytoń - zero tolerancji!

np. Labelling

• Brak regulacji odnośnie znakowania

• Brak regulacji odnośnie niekonfekcjonowanej żywności

• Propozycje legislacji w przygotowaniu

HOTREC: nie stawiać kolejnych barier przed gastronomią!

Rynek w Polsce

Liczba placówek gastronomicznych w Polsce w latach 1985 - 2009 *wykres*

75 378 placówek stałych i sezonowych, spadek liczby od 2005 r.

Liczba placówek wg segmentów, 1992-2009 *wykres*

2005-2009 zmniejsza się liczba barów, punktów gastronomicznych i stołówek, 2009 - także restauracji

Zmiana struktury placówek wg segmentów, 2005 i 2009 *wykresy kołowe*

W strukturze placówek zmniejsza się udział barów, punktów gastronomicznych i stołówek, rośnie udział restauracji

Przychody w gastronomii i struktura sektora wg form własności

	1995	2000	2005	2008	2009
Przychody z działalności (ceny bież.), mln zł	7027	15381	17681	20777	21532
sektor publiczny (%)	5,1	5,0	3,0	3,1	2,5
sektor prywatny (%)	94,9	95,0	97,0	96,9	97,5
Struktura (%) przychodów: - z towarów handl.	53,9	45,3	42,2	33,2	30,5
w tym alkohole i wyr. tytoniowych	38,1	27,9	27,0	22,9	21,0
-z produkcji gastronomicznej	43,7	50,3	54,0	64,0	66,9
-z pozostałej działalności	2,4	4,4	3,8	2,8	2,6
Liczba placówek gastronomicznych	60845	84342	91150	81789	75378
sektor publiczny(%)	4,7	3,9	2,7	2,3	2,1
sektor prywatny (%)	95,3	96,1	97,3	97,7	97,9

Wnioski

• W wieloletniej perspektywie obserwuje się systematyczny wzrost liczby restauracji oraz spadek liczby barów i punktów gastronomicznych.

• Rosnący udział przychodów z produkcji gastronomicznej i malejący ze sprzedaży towarów handlowych wskazuje na rozwój asortymentu potraw przygotowywanych w placówkach gastronomicznych i wzrost spożycia żywności poza domem.

Największe bariery rozwoju dla firm obecnych na rynku gastronomicznym w Polsce, październik 2008

39% - Brak pracowników (emigracja)

38% - Wysokie koszty działalności - czynsze, opłaty

21% - Duża konkurencja na rynku

18% - Brak dobrych lokalizacji

14% - Wysokie koszty pracy

14% - Wysokie koszty otworzenia nowej placówki

Trendy rozwojowe

1. Oferta zgodna z głównymi trendami zachowań konsumentów na rynku żywności

• Relaks i przyjemność: komfort, wyjątkowa oferta

• Prozdrowotne opcje

• Bezpieczeństwo zdrowotne

2. Sieci gastronomiczne

3. Gastronomia w centrach handlowych

Prozdrowotna dieta

• Specjalna oferta

• Produkty / potrawy korzystne dla zdrowia

• ryby i owoce morza

• warzywa i owoce

• gruboziarniste zbożowe

• sery

• przyprawy

• Surowce z produkcji ekologicznej: restauracje mające własne/kontraktowane surowce z gospodarstwa rolnego

• Surowce z produkcji lokalnej

• Technologia produkcji (m.in. slow-food)

• Nowe/zmienione segmenty rynku

nowy segment Fast food + Casual Restaurant = FCR Fast-Casual Restaurant (Quick CR)

nowy wizerunek lokali fast food oraz dywersyfikacja oferty Fast Food Restaurants = QSR Quick Service Restaurant

Sieci gastronomiczne

Franczyza

• System oparty sprzedaży towarów, usług lub technologii, oparty na ścisłej i ciągłej współpracy między prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorcami: franczyzodawcą i jego franczyzobiorcami.

• Istota systemu: franczyzodawca nadaje swoim franczyzobiorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją.

Umowa upoważnia franczyzobiorcę do korzystania:

• z nazwy handlowej franczyzodawcy

• znaku towarowego lub usługowego

• know-how

• metod prowadzenia działalności gospodarczej

• wiedzy technicznej

• systemu postępowania i innych praw własności przemysłowej lub intelektualnej

• ze stałej pomocy handlowej i technicznej franczyzodawcy

Franczyza w polskiej gastronomii

• >70 systemów w gastronomii (15% ogółu), 2 tys. lokali

• 60% polskie marki

• Ekspansja zagraniczna

• Dominium - Irlandia, Ruminia, Litwa

• Sfinks - Rumunia, Węgry, Czechy

• Da Grasso, Polskie Jadło, Green Way - powolna realizacja planów

• Szybki rozwój nowych graczy

• inwestorzy dysponujący kapitałem (Firnetti, Sfinks..)

• marki zagraniczne (Wayne's Coffee, Wild Bean Cafe)

• Najwięcej systemów w segmencie kawiarni i barów kawowych

• Najmniej w segmentach pubów i restauracji premium:

• puby - oryginalność i atmosfera miejsca

• fine dining - ekskluzywność menu i cen

• Wyzwanie w najbliższych latach:

• pozyskiwanie franczyzobiorców i umiejętne zarządzanie relacji z nimi

• pozyskanie i utrzymanie personelu

• ograniczona liczba atrakcyjnych lokalizacji

Top 10 sieci franczyzowych wg liczby placówek (własnych i franczyzowych) w Polsce, stan z początku 2009

Nr	Nazwa sieci	Liczba placówek
1	Fornetti	330
2	Mc Donald's	237
3	Da Grasso	>170 (180)
4	Sphinx	97 (+15)
5	Telepizza
6
7
8
9
10

AmRest

• 16 tys. pracowników, 7 krajów: *..*

• 438 restauracji QSR i CDR, plany dalszej ekspansji głównie na rynkach Polski i Czech

• 7 marek: 5 licencjonowanych i 2 własne

• *...*

Gastronomia w centrach handlowych

• Dynamiczny rozwój: food courty stanowiły 3-4% GLA 1990 r., obecnie 8-10%, nawet 12-13%

• Grupy klientów(przyczyny spędzania czasu w centrach handlowych): Zakupy, Relaks, Urzędnicy, Gastronomia

Zmiana wizerunku gastronomii w centrach handlowych - QSR

*zdjęcia - przeszłość, przyszłość*

Czynniki rozwoju usług gastronomicznych w centrach handlowych

• CH miejscami odpoczynku i przyjemności leisure destinations

• otwarte 7 dni w tygodniu, także nocą

• różne przyczyny konsumpcji: odpoczynek, rozrywka, zakupy, usługi ,gastronomia

• bezpieczne i atrakcyjne otoczenie

• bardzo zróżnicowana oferta

• obecnie > 7% placówek gastronomicznych w Polsce działa w centrach handlowych

(wykład 13 gospodarka żywnościowa 26.05.2011)

Sektor usług cateringowych

Definicja GUS/EKD

Działalność gastronomiczna polegająca wyłącznie na przygotowaniu gotowych posiłków i napojów przeznaczonych do spożycia w innym miejscu niż miejsce przygotowania.

Główna cecha cateringu

oddzielenie przestrzenne i czasowe miejsca produkcji i sprzedaży od miejsca konsumpcji

Rodzaje usług cateringowych

• LOTNICZY

• KONTRAKTOWY w instytucjach zobowiązanych do żywienia jednorodnych grup konsumentów, np. szpitalnictwo, ośrodki pomocy społecznej, stołówki zakładowe

tu: biurowy (door service) i w systemie kuponów żywieniowych

• KONCESYJNY

• segment biurowców i część przedsiębiorstw przemysłowych: bufety, bary, centra handlowe, dworce oraz restauracje z wolną sprzedażą posiłków

• dla klientów indywidualnych, wybór dostawcy według własnych preferencji

• okolicznościowy (party service)

• vending

Catering kontraktowy

• Obsługuje ponad ¼ europejskich organizacji publicznych (firmy, edukacja, szpitale, administracja, domy opieki, więzienia, etc.)

• Ok. 25% posiłków spożywanych poza domem

• Proces koncentracji

• Największe firmy w Polsce: Impel, Sodexo, ISS, Lot Catering, Eurest (Compass Group)

• Niektóre firmy oferują kompleksową obsługę obiektów:

• utrzymanie czystości i higiena

• żywienie

• ochrona i monitoring techniczny

• office support

• usługi typu „złota rączka”

Prognozy i kierunki rozwoju rynku gastronomicznego w Polsce

Udział (%) wydatków na restauracje i hotele w wydatkach gospodarstw domowych UE-27, 2005

UE-27	5,3	Włochy	5,0
Portugalia	10,8	Słowacja	4,8
Hiszpania	9,3	Francja	4,6
Grecja	8,6	Litwa	4,6
Cypr	8,3	Niemcy	4,3
Wielka Brytania	8,0	Słowenia	4,3
Luksemburg	7,9	Finlandia	4,2
Malta	7,1	Dania	4,0
*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	*...*	*...*
*...*	*...*	Polska	1,7

Raport PMR „Rynek HoReCa w Polsce 2009”: w latach 2009-2010 rynek będzie rósł w wolniejszym tempie, ok. 3-4% rocznie, w wyniku osłabienia gospodarczego i gorszych nastrojów konsumenckich.

Kierunki dalszego rozwoju sektora gastronomii

• Niezagospodarowane nisze rynkowe: m.in. kuchnie etniczne, wegetariańskie, pro-zdrowotne

• Nienasycenie rynku: usługi „take away”, „grab & go”, dostawy do klienta

• Gastronomia sieciowa w systemach franczyzowych; zwłaszcza centra handlowe i rozrywki, miejsca imprez plenerowych, stacje paliw itp.

• Usługi cateringowe dla firm i klientów idywidualnych oraz catering kontraktowy

• Wschodzący segment gastronomii w podróży

• j.v. Autogrill + Impel; lokale na stacjach Shell; kluczowych drogach w kraju

• Jan Kościuszko inwestuje w MOP-y „Polskie Jadło-Młyn” przy trasie Wwa-Katowice (Poczesna, Czechowice-Dziedzice).

NOWY TEMAT: CAP (Common Agricultural Policy ) - Wspólna polityka rolna

• dba o różnorodność na rynku owoców i warzyw

Cele WPR: art. 39 Traktatu Rzymskiego

1. Podnoszenie produktywności rolnictwa

postęp techniczny, racjonalizacja i optymalizacja stosowania czynników produkcji

2. Zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia

zwiększanie dochodów pracujących w rolnictwie

3. Stabilizacja rynków rolnych

4. Zapewnienie odpowiedniego poziomu zaopatrzenia w produkty rolne

5. Umożliwienie konsumentom zakupu produktów rolnych po rozsądnych cenach

Struktura i finansowanie WPR

I filar - polityka rynkowo-cenowa

• Cel - stabilizacja rynku, podnoszenie produktywności i utrzymanie odpowiedniego poziomu dochodów

• Metody - interwencjonizm, protekcjonizm, dopłaty bezpośrednie

• Finansowanie - Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej EFGR (wydatki obligatoryjne z budżetu UE)

II filar - rozwój wsi (polityka strukturalna)

• Cel - wyrównywanie warunków rozwoju i zapewnienie odpowiedniego poziomu życia mieszkańcom wsi

• Metody - Program Rozwoju Obszarów wiejskich

• Finansowanie - Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFRROW (współfinansowanie z budżetów narodowych)

3 podstawowe zasady WPR

1. Jednolitość rynku

single market - swoboda przepływu towarów, usług, kapitału, siły roboczej

• brak ograniczeń chroniących rynki narodowe

• wspólne zasady handlu z krajami trzecimi

• wspólne zasady konkurencji

• wspólne ceny

↑

UE jest unią celną

2. Preferencja Wspólnoty

pierwszeństwo zbytu produktów wytworzonych w obrębie UE i ochrona rynku wewnętrznego przed importem (ograniczana od 1994)

↓

protekcjonizm rolny

3. Solidarność finansowa

wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w kosztach WPR

Protekcjonizm

• XVI-XVII w.

• Polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną

• Narzędzia:

• zmniejszania importu

• popierania eksportu

• Przeciw - państwa o dużej konkurencyjności, za - państwa o niskiej

• Duży wpływ lobbingu gospodarczego

Instytucje odpowiedzialne za WPR

1. Organ wykonawczy

Komisja Europejska, DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (DG Agri)

Instytucje robocze:

• Stałe Komitety

• Komitety Zarządzające ds. poszczególnych rynków

• Komitety ds. ... różnych horyzontalnych

2. Organ decyzyjny

Rada Unii Europejskiej

Grupy Robocze i Komitety

3. Organ opiniujący

Parlament Europejski: Komisja Rolnictwa, Rybołówstwa i Rozwoju Wsi

Komisarz ds. Rolnictwa 2010-2014 - Dacian Cioloş (Rumun)

Nasz człowiek w DG Agri - Dr. Jerzy Plewa (Zastępca dyrektora generalnego, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich)

Rynki rolne regulowane mechanizmami WPR

Roślinne surowce:

• zboża

• wino i alkohole

• oliwa

• owoce i warzywa

• cukier

• tytoń

• nasiona

• bawełna

• chmiel

• ryż

Zwierzęce surowce:

• mleko i produkty mleczne

• wołowina i cielęcina

• baranina i mięso kozie

• wieprzowina

• mięso drobiowe

• jaja

• miód

Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej

Etap I 1958-1961

• brak narzędzi WPR: polityka rolna wewnętrzną sprawą krajów członkowskich

• mechanizacja i chemizacja rolnictwa

Etap II 1962 - 1968

• pierwsze regulacje rynków

Etap III 1969 - 1979

• zmiany struktury agrarnej

• unowocześnianie infrastruktury agrarnej

• zmiana organizacji produkcji rolnej

• regulacje w handlu i przetwórstwie rolno - spożywczym

Etap IV lata 80.

• nadprodukcja

• regulacje kwotowe

Etap V lata 90.

Reforma McSharry'ego 1992:

• dalsze ograniczenia produkcji i interwencji (stopniowe ograniczanie cen gwarantowanych)

• wprowadzanie dopłat bezpośrednich

• zmniejszanie powierzchni upraw (odłogowanie)

• obniżenie intensywności produkcji zwierzęcej

• wprowadzenie instrumentów towarzyszących:

• metody produkcji przyjazne środowisku

• zalesianie

• wcześniejsze emerytury

Etap VI 2000-2014

Reformy wobec rozszerzania UE

1. AGENDA 2000, Berlin (pakiet Santera)

2. Luksemburg 2003 (reforma Fischlera)

• Wzmocnienie konkurencyjności międzynarodowej

• Wzmocnienie rozwoju obszarów wiejskich

• Uproszczenie sposobu funkcjonowania WPR

• Ograniczenie kosztów budżetowych

3. „Health check” (propozycja Margaret Boel)

[Rodzaje mechanizmów WPR] - *przeskakujemy*

Margaret Boel: „The Health Check of the Common Agricultural Policy. Fit for New Opportunities”

• Uproszczenie systemu dopłat (wielkie gospodarstwa mniej)

• Wsparcie cenowe i płatności stopniowo likwidowane do 2020 r.

• Zniesienie subwencji eksportowych

• Likwidacja kwot mlecznych 2015 r.

• Rolnictwo musi samo bronić się w konkurencji światowej

• Większe finansowanie ROW

• Środowisko: zapobieganie ocieplaniu klimatu i efektowi cieplarnianemu

(wykład 14 gospodarka żywnościowa 01.06.2011)

Wspólna Polityka Rolna - cd. (Common Agricultural Policy)

*ponad miliard osób głodujących w 2010 r. wg. FAO*

Rodzaje mechanizmów WPR

1. Interwencja rynkowa

Cel: regulacja podaży, podtrzymywanie cen rynkowych

Efekt: ceny unijne wyższe od światowych

1. Instrumenty ograniczające podaż

• ceny interwencyjne

• kwoty produkcyjne (mleko, cukier, skrobia ziemn.)

• odłogowanie gruntów, zalesianie, specjalne uprawy

• ograniczanie importu (cła, licencje, opłaty)

• Płatności kompensacyjne

• dopłaty do prywatnego przechowywania

• refundacje eksportowe

• Instrumenty stymulujące popyt wewnętrzny

• bezpłatna dystrybucja

• dopłaty do spożycia i przetwórstwa

2. Płatności bezpośrednie

Cel: podtrzymywanie dochodów rolników

Reforma Fischlera: 4 nowe zasady:

1 - Oddzielenie od produkcji (decoupling)

jednolita płatność obszarowa JPO, j.p. regionalna JPR

2 - Współzależność (cross compliance)

spełnianie przez gospodarstwo określonych standardów:

• standardy ochrony środowiska

• zdrowotność ludzi, zwierząt i roślin

• identyfikacja i rejestracja zwierząt

• bezpieczeństwo żywności

• notyfikacja o chorobach zwierzęcych

• dobrostan zwierząt

• Utrzymywanie ziemi w dobrej kulturze rolnej, zgodnie z wymogami ochrony środowiska

Minimalne wymagania w tym zakresie:

• erozja gleb

• substancje organiczne w glebie

• struktura gleb

• zarządzanie gospodarstwem

i uzależnione są od:

• uwarunkowań klimatyczno-glebowych

• wykorzystania gruntów

• praktyk w zakresie zmianowania

• metod gospodarowania

• struktury gospodarstw

3 - Modulacja

stopniowa redukcja PB dla większych gospodarstw i alokacja tych środków na II filar: *(inwestowanie w rozwój obszarów wiejskich)*

UE-15 od 2009 r. (płatności >5000 €)

UE-10 od 2012 r.

4 - Dyscyplina finansowa

redukcja płatności bezpośrednich w sytuacji przekroczenia ustalonego limitu wydatków na WPR

Zasada modulacji UE-15, w %

Wielkość płatności	2009	2010	2011	2012
>5 tys. do <100 tys.	2	4	6	8
100 tys. do <200 tys.	5	7	9	11
200 tys. do <300 tys.	8	10	12	14
300 tys. +	11	13	15	17

Nowy system płatności

• Korzyści:

• uniezależnienie wsparcia od wielkości i rodzaju produkcji

• poprawa konkurencyjności

• większa orientacja rynkowa producentów rolnych

• stabilizacja ich dochodów

• W nowych państwach stosowany po osiągnięciu poziomu pełnych płatności

3. Rozwój wsi

4. Inne mechanizmy

• Działania informacyjno - promocyjne

• Działania weterynaryjne, kontrolne (środki spożywcze, pasze), ochrony fitosanitarnej

• Promocja produktów rolnych

• Zachowanie i wykorzystanie zasobów genetycznych w rolnictwie

• System badań rolnych

• Wydatki związane z rynkami rybołówstwa

Mechanizmy interwencji w UE wg celu działania

3 obszary:

• regulowanie poziomu produkcji

• zapewnianie rolnikom odpowiedniego poziomu dochodów i standardu życia

• łagodzenie rozbieżności między interesami rolnictwa i innych działów gospodarki / rolników i innych grup społecznych

Rodzaje środków interwencji

• rynkowe - interwencjonizm cenowy, subsydiowanie produkcji, protekcjonizm rolny

• pozarynkowe - polityka strukturalna i regionalna

Interwencjonizm

• Lata 30. XX w. - reakcja na niesprawności rynku ujawnione w latach 1929-34

• Zespół środków oddziaływania państwa na gospodarkę w jej makroskali

Interwencjonizm agrarny

Środki podejmowane przez państwo w celu przeciwdziałania niekorzystnym sytuacjom lub tendencjom w gospodarce rolnej, także realizacja odpowiednich programów polityki rolnej.

Finansowanie WPR 2007-2013

• Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej EFGR

wydatki obligatoryjne

• Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFRROW

współfinansowanie z budżetów narodowych

• Europejski Fundusz Rybacki

Pochodzenie środków: budżet UE, opłaty importowe, opłaty karne

Wydatki na WPR, 1980-2009

*wykres*

WPR pochłania 41% wydatków budżetowych UE

Ewolucja struktury wydatków WPR

*wykres*

Środki dla rolnictwa i obszarów wiejskich UE-27, rok 2007

Wyszczególnienie	Mln euro	%
Administracja	126	0,2
Interwencja	5 612	10,7
Płatności obszarowe	36 878	70,4
ROW	9	*...*
*...*	*...*	*...*

Rozdysponowanie budżetu WPR do państw członkowskich

*wykres*

*Francja jest największym beneficjentem, potem Hiszpania, Niemcy, Włosi, Wielka Brytania, Grecja, Irlandia..*

Najwięksi beneficjenci w przeliczeniu na mieszkańca:

Gracja - z rolnictwa 3,1% PKB

Irlandia - 0,9%

Wsparcie finansowe rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce

2004-06 z budżetu UE 7,2 mld €:

40% Dopłaty bezpośrednie

32% PROW (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich)

17% Sektorowe Programy Operacyjne

SPO Rolnictwo 1,78 mld €

SPO Rybołówstwo 0,4 mld €

11% Interwencja rynkowa i subsydia eksportowe

Z dofinansowaniem krajowym to kwota 10,2 mld €

2007-2012 z budżetu UE ok. 28 mld €

EFGR 14 mld €

EFRROW 13,2 mld € + 4 mld € budżet krajowy

Europejski Fundusz Rybacki 734 mln € + 245 mln € dofinansowanie krajowe

EFRROW 2007-2012 = 78 mld €

*wykres*

Polska na pierwszym miejscu - 17% (13 mld €)

2- Włochy; Niemcy na trzecim miejscu mimo że są bogatym krajem - bo wschodnie landy były traktowane jak my, część wschodnia Niemców wymaga gigantycznych nakładów finansowych

• Z dopłat bezpośrednich korzysta 1,4 mln rolników

• 2010 r. poziom płatności zrównał się z poziomem w UE-15

• Dopłaty w Polsce 2010 r. = 3,25 mld euro

*wykres, rys. Rozwój płatności bezpośrednich w Polsce*

Agencje interwencyjne w Polsce

Agencja Rynku Rolnego --> http://www.arr.gov.pl/

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ---> http://www.arimr.gov.pl/

Zakres działań agencji

• Administrowanie - mechanizmami WPR i wypłacanie środków finansowych ich uczestnikom

• Kontrola - prawidłowości wykorzystania środków finansowych wypłacanych z budżetu WPR

• Informowanie - KE o realizacji mechanizmów; uczestników mechanizmów o decyzjach KE

Mechanizmy administrowane przez ARR

>20 grup towarowych, prawie 60 mechanizmów

1. Interwencyjny zakup i sprzedaż

2. Dopłaty do prywatnego przechowywania

1. Kwotowanie produkcji

2. Regulacje handlowe: licencje, refundacje eksportowe, opłaty importowe

3. Wsparcie popytu wewnętrznego - dopłaty do:

• przetwórstwa

• spożycia

• sprzedaży produktów po preferencyjnych cenach organizacjom NPO

i przez ARiMR

Pomoc unijna

• Płatności bezpośrednie

• Rozwój obszarów wiejskich - PROW

• PO Ryby „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nabrzeżnych obszarów rybackich na lata 2007-2012”

• Pomoc uznanym organizacjom producentów owoców i warzyw oraz wstępnie uznanym grupom producentów o i w

Pomoc krajowa

• Dopłaty do oprocentowania, gwarancje i poręczenia spłaty preferencyjnych kredytów inwestycyjnych i klęskowych

• Poręczenia spłaty kredytów studenckich

• Dofinansowanie kosztów ponoszonych przez producentów rolnych na utylizację padłych zwierząt

• Dofinansowanie kosztów na przygotowanie wniosku o rejestrację nazw i oznaczeń geograficznych

Wpływ WPR na polskie rolnictwo

Korzyści

• Środki finansowe

• Wzrost eksportu na rynki UE

• Poprawa sytuacji dochodowej rolników: wyższe ceny, płatności bezpośrednie

• Polskie towary jako unijne na rynkach trzecich

(Wykład 15 Gospodarka żywnościowa 08.06.2011)

WPR: II filar, reforma po 2013 r.

Cele WPR 2007-2013

Zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich




II filar Wspólnej Polityki Rolnej państw UE

Około 60% ludności UE-27 mieszka na obszarach wiejskich.

Tereny te zajmują około 90% terytorium UE.

Schemat polityki ROW 2007-2013 *domek*

Rozwój obszarów wiejskich 2007-2013

<< Oś LEADER>>

• Oś 1 Konkurencyjność

• Oś 2 Środowisko + zarządzanie gruntami

• Oś 3 Zróżnicowanie gospodarcze + jakość życia

Zestaw zasad programowania, finansowania, monitorowania i kontroli

Jeden fundusz rozwoju obszarów wiejskich.

Cel 1. Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych przez ich restrukturyzację

Cel 2. Poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu przez racjonalną gospodarkę ziemią

Cel 3. Poprawa warunków życia ludności wiejskiej i promocja dywersyfikacji działalności gospodarczej

Polityka kohezii = polityka strukturalna = polityka regionalna

Rozdysponowanie budżetu WPR na 2 filary

*pierwszy i drugi*, Państwa (stare państwa członkowskie, mocne gospodarki, duże państwa) są w czołówce i tam wykorzystanie pierwszego filaru jest znacznie większe aniżeli drugiego filaru. Tzn. obszary wiejskie (Denmark, Netherlands, Belgium) są dość dobrze rozwinięte, nie ma dużych różnic między wsią a miastem.

Oś priorytetowa 1 - gospodarka

• szkolenia zawodowe, programy informacyjne dla zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie

• ułatwienie startu młodym rolnikom

• renty strukturalne

• usługi doradcze dla rolników oraz zarządców lasów

• modernizacja gospodarstw rolnych

• zwiększenie wartości gospodarczej lasów i wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej

• infrastruktura związana z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa

• odtworzenie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, wprowadzenie narzędzi zapobiegawczych

• wdrażanie programów jakości żywności

• wspieranie grup producentów

Oś priorytetowa 2 - środowiskowa

• wspieranie gospodarstw na obszarach ONW(o niekorzystnych warunkach), w tym na terenach górskich

• dopłaty do gruntów rolnych oraz leśnych na obszarach NATURA 2000

• wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i dotyczących poprawy dobrostanu zwierząt

• inwestycje nie powiązane z produkcją rolniczą

• zalesianie gruntów rolnych oraz innych niż rolne

• zakładanie systemów rolno-leśnych na gruntach rolnych

• przedsięwzięcia leśno - środowiskowe

• odtwarzanie potencjału produkcji leśnej i wprowadzanie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych

• inwestycje nie powiązane z produkcją leśną

Oś priorytetowa 3 - społeczna

• przejście do działalności pozarolniczej

• wspieranie tworzenia i rozwoju mikro-przedsiębiorstw w celu promocji przedsiębiorczości i rozwijania ekonomicznych podstaw regionu

• promocja turystyki

• ochrona, podnoszenie jakości i zarządzanie dziedzictwem kulturowym

• podstawowe usługi na rzecz gospodarki i ludności wiejskiej

• odnowa wsi oraz rozwój, ochrona i podniesienie jakości wiejskiego dziedzictwa kulturowego

• szkolenia zawodowe dla podmiotów gospodarczych działających w obszarach objętych tą osią

• zdobywanie kwalifikacji i aktywizacja w celu przygotowania i wdrożenia lokalnej strategii rozwoju

Oś 4 Leader

Wielosektorowe, przekrojowe i partnerskie działania realizowane lokalnie - osiąganie celów osi 3.

Cel:

• budowanie kapitału społecznego: aktywizacja mieszkańców, stymulowanie tworzenia nowych miejsc pracy

• polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami oraz ich waloryzacja

Lokalne grupy działania (LGD) - lokalna strategia rozwoju (LSR): innowacyjne projekty łączące zasoby ludzkie, naturalne, kulturowe, historyczne, wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego, społecznego

[Wszystkie działania w filarze II, muszą być współfinansowane przed budżet krajowy, samorządowy lub fizycznego **?]

Polskie i europejskie priorytety w zakresie ROW 2007-2013

Obszar (oś)	Priorytety Wspólnotowe	Priorytety Polski
Oś 1 obszar: Konkurencyjność	Kapitał ludzki	Wzrost potencjału ludzkiego
		Transfer wiedzy	Poprawa przygotowania zawodowego
		Modernizacja, innowacja, jakość żywności i przetwórstwa	Poprawa jakości i wydajności produkcji rolnej i leśnej
				Poprawa współpracy i koncentracji zaopatrzenia oraz przetwórstwa
				Przygotowanie do wdrażania zasady cross-compliance
		Kapitał rzeczowy	Poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich
	Oś 2 obszar: Środowisko	Ochrona różnorodności biologicznej	Ochrona różnorodności biologicznej
		Ochrona gleb i wód	Ochrona środowiska, w tym gleb i wód
		Przeciwdziałanie negatywnym zmianom klimatu	Zwiększanie lesistości
	Oś 3 obszar: Jakość życia	Poprawa warunków życia	Poprawa poziomu życia
				Ułatwianie dostępności usług
				Poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich
			Poprawa możliwości zatrudnienia	Wspieranie przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy
				Wdrażanie lokalnych strategii

Plan finansowy PROW 2007-2013

Środki publiczne - 17,2 mld euro

w tym: EFRROW - 13,2 mld, krajowe - 5 mld

Oś	Wkład publiczny
		Ogółem wkład publiczny	Stawka wkładu EFRROW (%)	Kwota EFRROW
Oś 1	7 187 532 000,00	75	5 390 649 000,00
Oś 2	5 546 001 520,00	80	*...*
Oś 3	3 430 183 920,00	75	*...*
Oś 4	787 500 000,00	80	*...*
Pomoc techniczna	266 600 000,00	75	*...*
Razem	17 217 817 440,00	76	13 230 038 156,00

Wkład prywatny - 7,8 mld euro

RAZEM PROW =25 mld euro

Stan obecny WPR

• Udział (%) państw członkowskich w rolnictwie UE

1. Francja 20,3

2. Włochy 14,2

3. Niemcy 12,6

4. Hiszpania 12,7

5. Holandia 6,9

6. Wlk. Brytania 6,5

7. Polska 4,9

8. Gracja 3,9

• Finansowanie nowych państw od 2004 r. w wysokości 25% poziomu odniesienia w starych państwach; do 2013 r. wyrównanie poziomu

• Najwięcej środków przepływa do największych farmerów:

• 74% środków uzyskuje 20% rolników

• 70% rolników uzyskuje 8% środków - to oznacza bardzo niskie finansowanie w UE-15

• Wsparcie rynkowe: cukier, wino, warzywa i owoce, mleczne produkty, rośliny włókniste (bawełna)

• Zmniejszanie powierzchni uprawy buraka cukrowego, zwiększenie - rzepaku

Efekty WPR

1. Samowystarczalność żywnościowa UE

2. Nadwyżki interwencyjne należą do przeszłości

3. Poprawa jakości surowców i produktów

4. Uzyskanie środków finansowych na II filar

5. System identyfikowania zwierząt i etykietowania mięsa, bardziej zrównoważona hodowla zwierząt

6. Wzrost kosztów budżetowych

7. Konieczność intensywnej ochrony środowiska

Krytyka WPR

• WPR zatraciła swój wcześniejszy charakter integracyjny; krytyka szczególnie przez płatników netto, także organizacje społeczne

• Każde kolejne rozszerzenie - mniejsza solidarność

• np. propozycja zmiany modulacji: zachowanie w kraju pochodzenia środków przesuniętych z pierwszego filaru, wbrew zasadzie kohezji

• Zmiana priorytetów polityki UE

• bezpieczeństwo europejskie, wspólna polityka zagraniczna, większe inwestycje w wiedzę i innowacje, reakcja na globalizację i starzenie się populacji, ustanowienie skutecznej europejskiej polityki energetycznej

Krytyka budżetu WPR

• Wielka Brytania - uzależnia dyskusję o rezygnacji ze swojego rabatu od dyskusji nad zmniejszeniem budżetu rolnego UE

• Francja solidarna z Wielką Brytanią - duży płatnik, ale największy beneficjent; niedługo stanie się płatnikiem netto i wtedy należy spodziewać się zmiany stanowiska

• Niemcy - największy płatnik netto, zainteresowane zmniejszeniem wydatków, zwłaszcza wobec uprzywilejowanej pozycji Francji i Wielkiej Brytanii

• Polska - najkorzystniejsze zachowanie budżetu w kształcie obecnym

• Dalsze rozszerzenia UE prawdopodobnie będą odbywać się bez powiększania budżetu rolnego, realnie więc będzie malał

• Chorwacja i Macedonia są niewielkimi krajami, ale akcesja Turcji - dramatyczna zmiana WPR: 6 mln rolników, średnia wielkość gospodarstwa ok. 6 ha

Konieczność zmiany polityki handlu zagranicznego

• Negocjacje WTO liberalizują handel rolny

• Tymczasem cła importowe UE na produkty rolne wynoszą średnio 20%, dla produktów wrażliwych 70%, regulacje importu --> odizolowanie UE od rynku światowego

• Nadwyżki produkcji rolnej usuwane z rynku w postaci subwencjonowanego eksportu --> sztuczne obniżanie cen rolnych na rynku światowym, co uderza w producentów rolnych z państw trzecich

• Runda z Doha (od 2001 r.):

• UE zobowiązała wycofać się ze wszystkich subwencji eksportowych do 2013 r., nawet jeśli porozumienie nie zostanie zawarte

• negocjowana jest dalsza redukcja ceł importowych; wskutek liberalizacji możliwy jest spadek produkcji rolnej rzędu 10-20%

Co po 2013 r.?

Święto dobrej żywności

18.06, godz. 11-17, Stary Ursynów

PIKNIK - Poznaj dobrą żywność

Pośrednie

Bezpośrednie

specjalne programy badania wyłącznie spożycia żywności

badania indywidualne

badania budżetów gospodarstw domowych

bilanse żywnościowe

sprawozdawczość resortowa

techniki wywiadów, ankiet itp.

techniki analityczno-chemiczne

spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

spożycie brutto na poziomie gospodarstwa domowego

przeciętne spożycie brutto (poziom hurtu)

popyt

spożycie netto

---