nauka o polityce


1.10 Państwo i polityka jako przedmioty nauki o polityce. Wewnętrzny i międzynarodowy wymiar stosunków politycznych.

Poliyka - dwa znaczenia w języku Polskim: - to, co życie polityczne, - pewien zakres działania państwa

Polityka jest sferą funkcjonowania państwa, a państwo jest jej centralnym elementem. (kategorią).

Coś ma charakter polityczny kiedy dotyka sfery politycznej państwa.

Państwo - przymusowa organizacja polityczna obowiązująca na określonym terenie

- taka organizacja społeczeństwa, która posiada monopol przymusu

- terytorium

Kiedy państwa nie stanowią prawa?

Nauki polityczne, politologia - ujęcie normatywne z elementami empirycznymi, nie tylko teoria. Zapoczątkowali starożytni, potem niemcy (analiza normy konstytucjonalnej) potem amerykanie (bardziej empiryczne podejście) a także francuzi (współpraca rożnych dziedzin nauk ) a od nich my.

Po II Wojnie Światowej wpływ stalinizmu i przedmiot - Podstawy Marksizmu i leninizmu

Po 1956 wycofany razem z najgorszymi elementami komunizmu.

Jakiś czas później nowy przedmiot - Nauki o polityce

8.10 - Władza polityczna na przestrzeni dziejów. Typologia systemów politycznych.

O przedpaństwowych strukturach politycznych dowiadujemy się z legend, badań antropologicznych

Struktury polityczne nabrały znaczenia dopiero przy powstawaniu państwa

Państwo - wyodrębniony ze społeczeństwa system sprawowania władzy w najbardziej demokratycznym państwie nie decydują wszyscy lecz ci którym tą władzę powierzono.

Na początku niewielka wspólnota (kilkuset) podejmowała decyzje zbiorowe. Nie było wyodrębnionej władzy publicznej.

Walki plemienne powodowały powstawanie struktur przywódczych wygranych nad przegranymi (teoria XIX wieczna). Tendencja zmieniła się, szczególnie na przykładzie Słowian (w tym Polan) na rzecz dobrowolnego scalania się struktur (szczególnie pod presją plemion germańskich (szczególnie podbojem)). Marksistowski sposób myślenia poruszał też potrzeby ekonomiczne Państwo staje się ekonomicznie opłacalne, gdy osiągnie pewien poziom rozwoju. Wtedy staje się możliwe przywództwo, a potrzebne ochrona zebranego majątku. Powstanie państwa wynika z wewnętrznej ewolucji.

Przodkowie walczyli początkowo o dobra rzeczowe, nie o ziemię, której było pod dostatkiem. Jeńcy stawali się uzupełnieniem plemienia. Zgodnie z teorią Marksa, ewolucja sprawia, że jeńcy stają się niewolnikami.

Paradoks zmienności politycznej:

Monarchia - rządzi jeden

Arystokracja - rządzi kilku

Demokracja - rządzi lud (bez niewolników

Regułą starożytności jest wielkie imperium. Grecy i Italianie są wyjątkiem najprawdopodobniej z powodu położenia geograficznego (wyspy, góry)

Jeszcze jeden paradoks - mniej terenu, mniej ludzi, a zwyciężały z wielkimi państwami despotycznymi

Zwycięstwa spowodowane duchem ojczystym, wiedzieli za co walczyli, bez czyjejś władzy

2x państwa upodabniają się do państw despotycznych:

O ile republikański Rzym był rządzony przez parlament, to z czasem, (1w p.n.e. , 1 W n.e.) władza przekształciła się we władzę cesarską. Pierwsze wielkie państwo europejskie. Na zachodzie traktowano władcę jak boga. Wpierw u egipcjan, potem u rzymian - władca staje się jednym z bogów.

Upadek Rzymu pokazał jak upadają wszystkie duże państwa - psują się od środka.

Powstają państwa dynastyczne - ludy pokrewne wokół dynastii. Wzrost wartości chrześcijańskich papież.

Reformacja - upadek chrześcijaństwa i upadek państw dynastycznych

Początek - Francja - Richelieu, Ludwik XIV

W czasach nowożytnych dokonuje się proces odejścia od monarchii

W tej chwili pewne elementy są w państwach arabskich i afrykańskich.

Cechy systemu demokracji:

Demokracja jest stopniowalna. Słaba lub silna.

Rosja - państwo niepełnej, nieskoordynowanej demokracji,

Dyktatura - sprawowana jest na podstawie / za pomocą siły

Totalitarna - sprawowana jest przez partię rządzącą na zasadzie monopolu władzy posiadającej rozbudowane (plany) podporządkowujące sobie obywateli

Autorytarna - władza w rękach jednej osoby lub kilku osób. Najczęściej wojskowa - jednej osoby lub hunty. - władza ku poprawieniu sytuacji, - nie podporządkowuje sobie państwa gospodarczo ani duchowo.

15.10- Demokracja nowożytna: jej geneza i treść.

Rozwój demokracji nowożytnej

Wiek XVII, XIX

Jest produktem zmian, poprzedzone w niektórych krajach przygotowaniami, w wieku XX największa ekspansja.

Miejsce - Europa zachodnia (Szwecja, Norwegia, Dania, kraje Beneluxu, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone) - przełom XIX i XX w.

Niemcy nie były dosłownie demokratyczne. Wybierano parlament ale uprawnienia cesarskie były zbyt duże. Podobnie u Habsburgów.

Dlaczego tu i wtedy? Podział wyznaniowy Europy (schizma wschodnia od 1000 lat)

Co sprzyjało?

  1. Ograniczenie władzy królewskiej
    w zachodniej europie Papieże mieli wpływ na świeckich władców

  2. czynnik religijny to reformacja, uderzająca w dwa autorytety:

    1. w Kościół

    2. w Państwo (wybór religii przez poddanych)

1648 - pokój Westfalski - wyznanie kraju zależy od wyznania króla

  1. czynnik - szczególny rozwój stosunków społeczno ekonomicznych krajów zachodnio Europejskich, Kraje stanowe - kolejne szczeble władzy, większe możliwości wpływania na króla. Wielka Karta Wolności. Przywilej Koszyński 0 Ludwig Andegaweński - ograniczanie władzy króla

Kapitalizm rozwinął się w Anglii a nie w Polsce polska szlachta nie potrafiła wykorzystać swoich praw, a kapitalizm wpływał na rozwój demokracji poprzez wytworzenie konkurencji dla szlachty - Burżuazji. Poza tym Kapitalizm wymagał wolności ekonomicznej, co pociągało wolność osobistą i polityczną.

Przerwa w demokracji w Anglii w 1640 roku, po konflikcie pomiędzy parlamentem a królem. Król wypowiadał posłuszeństwo Rzymowi, powstał kościół anglikański z Królem na czele. Potem linia wygasła na Elżbiecie I i na tron wszedł przodek Jakuba - Karol. Postanowił wzmocnić swoją władzę kosztem parlamentu.

W Europie poza Anglią i Konfederacją Szwajcarską nie było demokracji.

Elementy rozwoju demokratyzacji:

I fala demokratyzacji - po I wojnie światowej

II fala demokratyzacji - Niemcy , Po II Wojnie światowej

III Fala demokratyzacji - rozpad Bloku Komunistycznego +grecja hiszpania i portugalia

22.10 Typy nowożytnych systemów demokratycznych; odmiany prezydencjalizmu.

Państwo jest całością czy federacją?

Państwo jest najczęściej całością - państwo Unitarne

Źródłem władzy w takim państwie są władze centralne, zbudowane szczeblowo.

Polska jest państwem Unitarnym. Przeciwieństwem są państwa Federalne (USA). Podstawową jednostką jest stan. W doktrynie państwa federalnego podstawową jednostka jest suwerenna jednostka państwa federalnego. Istnienie podwójne ustawodawstwo: - stanowe, - federalne

Państwo federalne stara się by nie było dużych rozbieżności na jej terytorium

W Senacie

Jak wybiera się Prezydenta w USA

Jak wybiera się prezydenta w RFN

Są państwa Unitarne z elementami Federalizmu

Różnica pomiędzy systemami prezydenckim a parlamentarno gabinetowym

Oba systemy zbudowane są na różnej zasadzie i rozbudowały się w XVIII W.

W Anglii premier pełni swoją rolę z woli parlamentu, ma za sobą większość parlamentu.

System prezydencki zbudowany jest na zasadzie rozdzielenia władzy. Władza ustawodawcza - władza stanowienia prawa. Prezydent nie podlega kontroli Kongresu.

Zaleta systemu prezydenckiego - stabilność władzy wykonawczej

Wada - nie ma miejsca na kompromis

Uprawnienia prezydenta w zakresie legislacji:

Uprawnienia Kongresu

Jak pozbyć się prezydenta

Impeachment - proces w drodze którego stanowisko traci ważna osoba - większość głosów 2/3

Kto sądzi - Senat z Pierwszym Prezesem Sadu Najwyższego

Do tej pory 3 razy sądzono:

  1. Andrew Johnson - 1868 - wiceprezydent Lincolna, po jego śmierci 2 1865 prezydent USA. Chciał zapewnić łagodne warunki Pokonanemu w wojnie secesyjnej Południowi. Senat chciał upokorzyć Południe. Podjął uchwałę, że prezydent musi mieć zgodę Senatu by odwołać ministra. No i poszło o ministra wojny. Prezydent wygrał 1 głosem w senacie.

  2. Richard Nixon - w czasie kampanii w 1972 roku zaczęło się niewinnie. Złapano dwóch ludzi zakładających podsłuchy u demokratów. Byli postronnymi republikanów. Nie dotyczyło to jego, ale użył stanowiska aby to zatuszować i chronić znajomych.

  3. Bill Clinton - poszło o sex - romans ze stażystką. Nie jest to przestępstwo, ale gdy inna kobieta oskarżyła go o molestowanie seksualne jak był gubernatorem, to skłamał 2x pod przysięgą.

Federalny charakter państwa powoduje, że Prezydent wcale nie ma tak dużej władzy. Władzę (uprawnienia) mają rozbudowane stany.

W wielu krajach takie rozwiązania nie sprawdziły się, szczególnie w Ameryce Płd. W USA wszyscy szanują prawo, a niżej to nie fukcjonuje. Podobnie jest tak w krajach postkomunistycznych.

29.10. SYSTEMY PARLAMENTARNO-GABINETOWE; DEMOKRACJA KONSOCJACYJNA.

System prezydencki w USA powstał wg wcześniejszego pomysłu teoretycznego (Montesquie).

System parlamentarno - gabinetowy powstał ewolucyjnie. Początki parlamentaryzmu tkwią w XIII. w Anglii i później w innych krajach europejskich, gdzie władza królewska ewoluuje do parlamentu, do władzy z wyboru, a nie narzucanej przez króla. Parlamenty były przedstawicielstwem istniejącego stanu np. szlacheckiego, rycerskiego itp. (wybory odbywały się w różny sposób).

Funkcje parlamentów na początku:

- udzielanie władcy zgody na nakładanie podatków,

- stopniowo pojawiało się więcej uprawnień, tworzy się władza ustawodawcza, ale rządzenie na razie należy do władcy, króla.

Dopiero w XVIII w Wielkiej Brytanii następuje wykrystalizowanie się rządu jako instytucji państwa niezależnego od monarchy, ale zależnego od parlamentu. Pojawia się Gabinet Ministrów - rząd. Gabinet Ministrów istniał od dawna. Minister w sposób trwały zajmuje się jedną dziedziną. Ministrowie podlegają władcy, nie stanowią zespołu. W końcu tworzy się rząd ze wszystkich Ministrów. Pojawia się „Pierwszy Minister”, czyli „Premier”. Był on początkowo ministrem najbardziej zaufanym, ale w drugim dziesięcioleciu XVIII. był już zastępcą monarchy w prowadzeniu posiedzeń Rządu. Król przesuwa w stronę Premiera rolę prowadzenia posiedzeń Ministrów.

Początek XVIII. Gdy R.Walpal stawał się pierwszym Premierem Wlk. Brytanii nie było jeszcze zależności między premierem a parlamentem. Dopiero pod rządami Walpala kolejni królowie powołują Pierwszego Ministra spośród większości w Izbie Gmin (wcześniej wybierano dowolną osobę, król wybierał tego, kogo chciał na premiera).

XVIII w Wlk. Brytanii kształtuje się podaż. Podział w Izbie Gmin:

a)konserwatyści - reprezentują prowincje ziemskie (Torysi)

b)liberałowie - reprezentują wielkie miasta.

Narodziła się tu zasada, że Król powołuje Premiera z partii, która ma większość w Izbie Gmin.

Istota systemu parlamentarno-gabinetowego - skupienie całej władzy wykonawczej w ręku rządu podporządkowanego parlamentowi. Głowa Państwa nie kieruje władzą wykonawczą. Uprawnienia Głowy Państwa zazwyczaj są czysto symboliczne (mogą być mniejsze lub większe). Gdy Głową Państwa jest Prezydent ma większe uprawnienia niż Monarcha. Monarcha nie ma żadnych uprawnień władczych. Czasami Prezydent ma istotne uprawnienia, choć nie kieruje władzą wykonawczą (np. Polska).

Rząd podlega parlamentowi. Rząd sprawuje władzę pod kontrolą parlamentu. Parlament może w każdej chwili zmienić Rząd za pomocą „Votum nieufności”. W ten sposób kontroluje się Rząd.

Votum nieufności - znaczy, że większość parlamentarna nie zgadza się z działaniem Rządu. Przy uchwaleniu Votum nieufności Rząd podaje się do dymisji.

System parlamentarno-gabinetowy: zalety

1.Między władzą ustawodawczą i wykonawczą istnieje zgodność, jednolitość.

2.System ten wymusza kompromis, Rząd by mieć poparcie parlamentu nie może zrażać do siebie większości parlamentarnej. Gdy Rząd jest w koalicji z inną partią jest wiele kompromisów. Może być też to wadą - konieczność kompromisów paraliżuje podejmowanie słusznych decyzji.

Wady:

Niestabilność rządów (jest to szkodliwe). Rząd może upaść, gdy traci większość parlamentarną. Można zaradzić tej wadzie, dwa sposoby zapobiegania częstym zmianom rządów:

Sposoby zaradzania

- System Wlk. Brytanii - stabilna pozycja dwóch wielkich partii politycznych, z odpowiednim systemem wyborczym i utrwalonym historycznie zwyczajem politycznym (skupienie się wokół wielkich partii politycznych, nie ma rozdrobnienia. W Wlk. Brytanii tylko dwa razy zmieniony był Premier w 1957r. i w przypadku M. Tatcher 1990r. przy zmianie systemu podatkowego). Nie destabilizacji Rządu.

- System z dużym rozproszeniem partii, gdzie rządy tworzone są w oparciu o koalicję - duże ryzyko destabilizacji (np. Włochy po II Wojnie Światowej) - środki zaradcze : konstruktywne votum nieufności - jeżeli parlament chce obalić Premiera to nie wystarczy głosowanie większości głosów ale jednocześnie musi wybrać nowego Premiera w tym samym głosowaniu. W tym przypadku opozycja musi się zgodzić (Polska 1997r. w wyborach parlamentarnych żadna partia nie miała większości ale większość miała koalicji AWS - UW, Premier Buzek. Maj 2000r. - UW opuściła Rząd i przeszła do opozycji ale Rząd Buzka nie upadł). W ten sposób podstawowa wada (niestabilność) zostaje opanowana.

Odmiany systemu parlamentarno-gabinetowego.

Różnice w pozycji Premiera w ramach Rządu. Czy jest to Pierwszy Minister czy Przewodniczący Rady Ministrów?

1.W niektórych systemach Premier jest Przewodniczącym Rady Ministrów, nie ma innych uprawnień. Rządzi cała Rada Ministrów.

2.Drugi system - kanclerski - Premier jest przełożonym Ministrów, ma nad nimi władzę. W każdym momencie może odwołać Ministra bez niczyjej zgody. Jest to ogromne uprawnienie. Ministrowie wykonują rolę Premiera (jest to zbliżone do systemu prezydenckiego). Zmniejsza to uprawnienia Ministrów ale Premier podlega Parlamentowi.

3.W kilku państwach występuje demokracja konsocjacyjna - ograniczenie władzy większości (w krajach podzielonych wg linii etnicznej np. Belgia). System belgijski to system parl-gab. Z możliwością wstrzymania decyzji Rządu, gdy jedna z grup etnicznych się temu sprzeciwia. Większość decyduje, ale jest możliwość veta etnicznej mniejszości.

Połączenie systemu prezydenckiego i systemu parl-gab - Francja funkcjonowała w systemie parl-gab. od 1870r. Został on odbudowany po II Wojnie Światowej. 1956r. zamach wojskowy w Algierii - groźba wojny domowej we Francji. Zwrócono się do byłego Premiera gen. Ch. de Gomll'a. Zgromadzenie Narodowe miało go upoważnić do uchwalenia nowej Konstytucji poprzez referendum a nie przez Zgromadzenie Narodowe. Został Premierem, przygotował Konstytucję, została przyjęta w referendum i ustanowiła system mieszany. Łączy oba systemy:

1.Z systemem prezydenckim : Prezydent - szef władzy wykonawczej, wybierany na 7 lat, można go wybrać ponownie jeden raz. Stoi na czele władzy wykonawczej ale nie sam, jest jej zwierzchnikiem a władzę sprawuje Premier i Rząd. Premier powoływany jest i odwoływany przez Prezydenta. Prezydent może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe i rozpisać nowe wybory. Może rozwiązać najwcześniej po upływie roku od jego uchwalenia.

2.Z systemem parlamentarno-gabinetowym : Premier - powołany przez Prezydenta, musi mieć votum zaufania w większości Zgromadz Narod. Gdy nie ma votum zaufania Premier podaje się do dymisji.

Wyposażenie Prezydenta w znaczne uprawnienia z zakresie władzy ustawodawczej :

1.Możliwość rozwiązania Zgromadz. Narod. i wyznaczenia nowych wyborów.

2.Prawo veta w stosunku do uchwalonych ustaw (veto obalić można 2/3 głosów, jest to bardzo trudne)

3.Nieograniczone prawo przedstawiania projektów ustaw pod referendum (z pominięciem uchwalania ustaw przez Zgromadz. Narod.).

System francuski łączy zalety obu systemów, jest systemem trudnym. Jest wymóg umiaru ze strony wszystkich. Prezydent nie powinien nadużywać veta i prawa rozwiązania Zgromadzenia Narodowego. Przeniesienie tego systemu gdzie indziej może dać złe efekty.

Polska - Była próba zastosowania systemu francuskiego.

1989r. Okrągły Stół - Nowela Konstytucyjna. Uzgodniona pewien rodzaj zmiany systemowej, opozycja miała możliwość ubiegania się o mandaty. Rozważano nad wprowadzeniem instytucji Prezydenta.

Prezydent - znaczne uprawnienia (na wzór Francji)

-prawo veta (obalenie 2/3 głosów)

-powołanie i zdymisjonowanie Rządu

-rozwiązanie Sejmu i Senatu - mógł to zrobić w trzech przypadkach

a)Niemożność ustalenia Rządu

b)Niemożność uchwalenia Budżetu,

c)W przypadku gdy Sejm/Senat uniemożliwia Prezydentowi pełnienie konstytucyjnych obowiązków poprzez uchwalanie takich ustaw.

Opozycja zgodziła się na takie uprawnienia Prezydenta (przy Okrągłym Stole), nie wystawiła swojego kandydata na Prezydenta. Prezydent został najpierw wybrany przez Sejm i Senat, był to Wojciech Jaruzelski. To trwało do grudnia 1990r. Premierem był Mozowiecki. Ten układ bardzo dobrze funkcjonował.

Model ustrojowy dawał bardzo duże uprawnienia Prezydentowi.

1990r. - nowa Konstytucja, nowe zasady wyboru Prezydenta (z powszechnych wyborów). Pierwsze wybory Prezydenta. Jaruzelski ustępuje, wygrywa Wałęsa (dwie tury wyborów, do drugiej tury przechodzą dwaj kandydaci). Pięcioletnia kadencja, odziedziczył uprawnienia Prezydenta ustalone przy Okrągłym Stole. Nie były one już tak potrzebne, było z tego powodu wiele konfliktów. Pozostał rozproszony Sejm, trudność zebrania większości w Sejmie. Powstał Rząd partii centroprawicowych. Premier - Olszewski. Wiele konfliktów pomiędzy Prezydentem i Premierem. Wałęsa odwołał kilku Ministrów. Rząd Olszewskiego upadł, został zdymisjonowany. Kolejny Rząd był Hanny Suchockiej, też upadł. W 1993r. nowe wybory. Rząd SLD-PSL. Konflikt bardzo silny między Rządem a Prezydentem. 1995r. Wałęsa przegrał drugie wybory prezydenckie z Kwaśniewskim. Był Rząd SLD-PSL - dobrze dla Kwaśniewskiego. W 1997r. zmienił się Rząd na prawicowy. Zanim jednak to się stało weszła w życie nowa Konstytucja, która dała podstawowe uprawnienia Premierowi i inne uprawnienia Prezydentowi :

-prawo veta w stosunku do ustaw,

-prawo powoływania lub współpowoływania na wiele stanowisk państwowych (np. Prezes NBP, dowódcy wojsk),

-znaczne uprawnienia w zakresie polityki zagranicznej i obronnej.

Takie połączenie jest lepsze niż przeniesienie do Polski systemu francuskiego. W Polsce jest system parlamentarno-gabinetowy z silną pozycją Prezydenta.

    1. SYSTEMY WYBORCZE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH.

Są podstawowe zasady aby system wyborczy był demokratyczny :

1.Zasada powszechności - nikt nie może być pozbawiony prawa wyboru i kandydowania bez bardzo ważnego powodu: wiek(18 lat), pozbawienie praw obywatelskich wyrokiem sądu (wyrok musi być prawomocny, proces uczciwy), ubezwłasnowolnienie z uwagi na stan umysłowy.

Ta zasada kształtowała się przez długi czas, np. we Francji dopiero w 1947r kobiety uzyskały prawo wyborcze. Były też ograniczenia ze względu na status materialny, wykształcenie itp. Zostało to zniesione.

2. zasada wolnych wyborów- władza państ. Nie ogranicza wystawiania kandydatów, agitacji polit. Itp. Władza nie przymusza obywateli do niczego np. do głosowania (w Belgii wyborcy są zmuszani do głosowania, każdy musi wziąć w nim udział, ale to narusza wolność; w PL można nie pójść głosować).

Wybory muszą być tajne, nikt w trakcie głosowania nie dowie się, jak ktoś głosował.

3. Zasada Tajnosci

3. wybory muszą być uczciwe-wybiera się odpowiednie osoby do komisji wyborczych, które są uczciwe.

4. prawo reguluje termin wyborów- terminy mogą być różne w różnych krajach (w USA wybory zawsze są w tym samym terminie)

Są też różnice wynikające np. z tego kogo wybieramy.

2 grupy wyborów:

1) wybieramy 1-osobowe stanowisko władzy,

2) wybieramy ciała wieloosobowe (np. parlament)

ad1. na wybór prezydenta, prezydentów miast, wójtów, burmistrzów itp. Ma wygrać ten kto cieszy się największą akceptacją.

- najczęściej wybór bezwzględną większością w 1 turze i względną w 2 turze wyborów.

Jeśli w 1 turze (50%+1głos)nikt nie ma bezwzględnej większości głosów, przeprowadza się 2 turę; jeśli ma-wygrywa wybory. Do 2 tury przechodzą dwaj-trzej kandydaci z najwyższą liczbą głosów. Ten kto otrzyma najwięcej głosów wygrywa. Jest to typowy system wyborów.

Odstępstwa (wyjątki):

USA - prezydent USA - wybór: głosy liczy się odrębnie w ramach każdego stanu, kandydat musi mieć większość głosów we wszystkich stanach i otrzymuje głosy wszystkich elektorów w tych stanach, w których miał większość. Liczba głosów elektorów zależy od liczebności stanu, bezwzględna większość liczby głosów jest niezbędna by zostać prezydentem, w innym wypadku prezydenta wybiera izba reprezentantów.

Ad.2. np. parlament, Rada Gminy, Powiatu, Sejmik wojewódzki. Chodzi o ………………. ciała, które będzie możliwie wielką reprezentacją obywateli. Czy ograniczać tę reprezentacyjność? Im bardziej parlament reprezentatywny, tym bardziej zróżnicowany, trudno wyłonić większość, sprawia to problemy w sprawnym rządzeniu. Szuka się kompromisu.

Dwa typy parlamentu:

  1. systemy większościowe - członkowie parlamentu są wybierani w jedno mandatowych okręgach większością głosów. Każdy człowiek wybierany jest indywidualnie większością głosów.

  2. systemy proporcjonalne - mandaty, podzielone między rywalizujące listy kandydatów w proporcji do uzyskanych głosów.

Odmienności w jeden i dwa:

Ad.1 stwierdzenie większością głosów nie przesądza o jaką większość chodzi np. Wielkiej Brytanii większość zwykła tzn. jest okręg wyborczy a nim kandyduje dowolna liczba kandydatów. Ten kto dostał najwięcej głosów zostaje wybrany. We Francji wybory poszczególnych parlamentarzystów w dwóch turach (podobnie jak wybór prezydenta):

1 tura - bezwzględna większość głosów

2 tura - względna większość głosów, większość zwykła.

System brytyjski - sprzyja by na długo przed wyborami ……………. się wyborcy przed najsilniejszymi kandydatami. Zaleta: konsolidacja. Zawsze która partia ma absolutną większość w parlamencie. Najsilniejsza partia rządzi, nie ma koalicji.

System francuski - nie wymusza konsolidacji przed wyborami, wymusza koalicję w ramach dwóch bloków: lewica i prawica. We Francji jest jeszcze skrajnie nacjonalistyczny Front Narodowy. Nikt z tą partią nie wchodzi w koalicję do 2 tury.

System większościowy prawie zawsze opiera się na jedno mandatowych okręgach. W Polsce wybiera się kilku kandydatów dla jednego okręgu. Chcę się zmienić te okręgi wielo mandatowe na okręgi jedno mandatowe.

Zaleta systemów większościowych - łatwość zbudowania silnej większości.

Ad.2. systemy proporcjonalne - są zróżnicowane systemy. Mandaty dzieli się w proporcji do uzyskanych głosów. Holandia, Izrael - najlepiej przedstawiają ten system. Wybór w skali całego kraju a nie okręgu. System jest tam prosty w realizacji. Jest oparty na progu minimalnym tzn. trzeba mieć 8 ‰ głosów, by móc uzyskać mandat. Wada: parlamenty są nadmiernie rosproszone, trudność zbudowania władzy wykonawczej.

Dlatego ogranicza się proporcjonalność różnymi metodami:

  1. progi wyborcze - aby partia dostała się do wyborów musi uzyskać określony procent głosów, w Polsce 5% (5% dla pojedynczych partii, 8% dla koalicji). Wyjątek !!! - listy mniejszości narodowych - nie obowiązują ich progi wyborcze,

  2. podział na okręgi - wybiera się w okręgach a nie w skali całego państwa. Nie można wybierać w okręgach jedno mandatowych. Musi być kilka mandatów. Im większy okręg tym większe szanse małej partii politycznej.

  3. system przeliczania mandatów -

0x08 graphic
 D'Hondt matematycy stworzyli systemy przeliczania głosów i

ST. Lague rozdzielania mandatów w systemie proporcjonalnym.

Hare - Nemeyer

Polska 91r - sys. ST.Lague - sejm był bardzo rozproszony, trudno było stworzyć większość. Połączono 6 klubów parlamentarnych w rządzie J. Olszewskiego, w rządzie Suchockiej - 7 klubów . oba rządy upadły.

Polska 93- sys. D'hondt'a - wprowadzono progi wyborcze, zmniejszono okręgi wyborcze. W wyborach powstała bardzo silna większość SLD-PSL.

Polska 97- wybory wg. tej samej ordynacji co w 93r. do sejmu weszli posłowie tylko z 5 list: AWS,SLD,UW,PSL, Ruch Odbudowy Polski Skonsolidowany.

Polska 2001- zmieniona ordynacja, system. HARE-NEMEYER'A, zlikwidowano najmniejsze okręgi. Sejm bardziej rozproszony niż w 97r.,ale nie za bardzo (umiarkowanie). Rozproszenie to nie wynikało z ordynacji ale z tego, że zgromadzenie z 97r, które było jako całość, obecnie rozbiło się na 3 ugrupowania: AWS- PO,PLS,LPR

Stopień rozproszenia nie wynika z samej ordynacji.

System niemiecki- jest proporcjonalny, ale część kandydatów do Bundestagu jest wybierana w jedno mandatowych okręgach zwykłą większością głosów. Wyborca głosuje na osoby a nie na listę. Głos wyborcy zalicza się danej partii.

Zaleta: ten system łączy logikę systemu proporcjonalnego możliwością dla wyborcy głosowania na konkretną osobą.

Węgry- system mieszany- wszystkie mandaty podzielono na dwie części. Niemal połowa wybierana w systemie większościowym w dwóch turach. Pozostała część w systemie proporcjonalnym w wyniku głosowania na listę.

Systemy proporcjonalny i większościowy to kompromis między różnymi racjami. Mają one pewne konsekwencje. Niw należy przesadzać ze znaczeniem systemu wyborczego.

System mieszany- łączy system proporcjonalny i większościowy. Jest rzadkością. Przykład: wybory do parlamentu węgierskiego.

12.11. PARTIE POLITYCZNE I SYSTEMY PARTYJNE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

Partie są fundamentalną instytucją demokracji.

Pyt: czy partie są potrzebne? Czy może być demokracja bez partii politycznych?

Nie ma nigdzie państwa demokratycznego bez partii politycznych. Niedemokratycznie można rządzić bez partii politycznych ale demokratycznie się nie da. Partie są niezbędne. Bierze się to z powszechnego prawa wyborczego (jeśli nie ma tego prawa, nie są potrzebne, partie nie ma demokracji). Powszechne prawo wyborcze ma ogół obywateli większość z nich nie zajmuje się polityką i się nią nie interesuje ale chcą realizować prawo wyborcze więc partia jest produktem powszechnego prawa wyborczego. Są to masowe organizacje wybierane przez ogół ludności. Można znaleźć zalążki partii, ugrupowań parlamentarnych nie mających poza parlamentarnego zaplecza (np. stowarzyszenie Przyjaciół 3-go Maja istniało tylko w Sejmie, gdy skończył się Sejm wielki ta partia przestała istnieć).

1Pyt: jak dalece partia jest mechanizmem służącym wygrywaniu wyborów?

2Pyt: jaki jest stosunek między partią jako całością a jej reprezentacją parlamentarną?

Ad.1. Jest ogromna różnica między partiami politycznymi. Są takie partie które służą tylko do wygrywania wyborów. Np. w USA partie nie prowadzą polityki, myślą tylko nad tym jak wygrać wybory, opracowywują w tym celu odpowiednie mechanizmy ( w USA są dwie partie: republikanie i demokraci). Partie europejskie najczęściej są nie tylko instrumentem wygrywania wyborów, ale prowadzą też inną działalność poza wyborczą (np. prowadzą przedsiębiorstwa gosp., szkoły, inst.. kulturalne). Działalność wyborcza jest ważna, ale nie jedyna. Partia słaba ma szanse wyborcze. Sensem ich istnienia jest podtrzymywanie jakieś ideologii. Na czystość ideologiczną mogą sobie pozwolić tylko partie małe. Jeżeli partie ideologiczne dostaną większe poparcie i znajdą się w parlamencie, dochodzi do kompromisów w ideologii.

Ad.2. pozycja parlamentarzystów w partii (partie brytyjskie - kierowane przez parlamentarzystów). Są partie, które traktują reprezentację parlamentarną jako narzędzie. Partie chronią się, aby ich parlamentarzyści nie wystąpili z tej partii itp. (np. przed wpisaniem na listę wyborczą kandydat podpisuję dokument o rezygnacji z mandatu - bez wpisanej daty, date wpisuje się, gdy chce się odzyskać kandydata). Obecnie się raczej tego nie stosuje. W Polsce nigdy nie stosowano tego mechanizmu. Jest to sprzeczne z zasadą nie zależności parlamentarzystów. W systemie brytyjskim to parlamentarzyści rządzą partia. W innych krajach rządzą częściowo, bądź są tylko narzędziem partii.

Pyt: czy i w jakim stopniu prawo powinno regulować działalność partii polit.?

Istnieją różne poglądy. Przeważa pogląd, że prawo powinno w pewnym zakresie to regulować.

Pyt: czy istnieje pełna swoboda tworzenia partii, czy ta swoboda powinna być ograniczona?

Państwa określają pewne brzegowe warunki, które partia musi spełniać, aby móc istnieć i funkcjonować. W Polsce są zakazane partie stosujące metody faszystowskie, totalitarne, komunistyczne. Można głosić takie poglądy, ale nie wolno stosować tych metod. Czy partia stosuje te metody czy nie rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny. Trybunał może nakazać rozwiązanie takiej partii.

Pyt: inne regulacje dotyczące kogo uznać za partie polityczną?

Partie korzystają z pewnych przywilejów, dlatego istotne jest to rozróżnienie. (W Polsce nie płacą podatków od swojej działalności.). trzeba mieć podpisy trzech tyś. Członków aby móc zarejestrować się jako partia.

Czy partie polityczne mogą mieć ograniczone prawo korzystania z środków finansowych ( nie ograniczonych)?

Daje to zbyt wielką władzę w dysponowaniu pieniędzmi. W Polsce jest to też regulowane. Określa się ile można wnieść do kampanii wyborczej.

Pyt: czy partie polityczne powinny być finansowane z budżetu państwa.

Polskie prawo przewiduje dotacje z budżetu są one uzależnione od wyników uzyskanych przez partię w poprzednich wyborach, oraz sposobu prowadzenia księgowości.

Skoro partie są potrzebne w demokracji to ich istnienie nie jest obojętne dla państwa, dlatego są stosowane dotacje z budżetu.

Pyt: czy partie polityczne w swoim życiu wewnętrznym mogą być regulowane przez prawo państwowe?

Partie musz spełniać pewne elementarne kryteria w uregulowaniach wewnętrznych - tak jest w USA. W Polsce nie ma takich przepisów, ale art. 13 otwiera taką możliwość pośrednio. Z tego mechanizmu do tej pory nie skorzysta.

Stabilność podziałów partyjnych:

Są państwa gdzie te podziały są bardzo stabilne np. USA. Podział na republikanów i demokratów ma ponad 150 lat. Przez lata zmieniały się problemy ideologiczne ale podział pozostał ten sam, jest głęboko zakorzeniony. Są nawet stany głosujące tylko na demokratów, bądź tylko na republikanów.

Wielka Brytania- podział na konserwatystów i na socjalistów też jest głęboko zakorzeniony.

Niemcy - ciągłość partii politycznych przerwana na 13 lat przez Hitlera, ale później odrodził się podstawowy podział na lewicę (gł. Partia SPD) i chrześcijańską demokrację.

W innych krajach partie bardzo się zmieniają.

Polska - obecnie tylko jedna partia pozostała z początku lat 90 jest to PSL. Wszystkie inne partie są nowe przeobraziły się, bądź stworzono zupełnie nowe. Zniknęły partie, które kilkanaście lat temu miały ogromną rolę np. Klub Unii Demokratycznej.

Nie jest to polska osobliwość w innych krajach jest podobnie, dochodzi do przetasowań w śród partii politycznych np. we Włoszech. Ale nie wszędzie nie stabilność partii jest regułą. Stabilność jest większa lub mniejsza, wiąże się to z kulturą polityczną.

19.11. ROLA PAŃSTWA I KULTURY POLITYCZNEJ W PAŃSTWACH DEMOKRATYCZNYCH.

Aby państwo uznać za demokratyczne muszą obowiązywać rządy prawa (te rządy są też w państwach nie demokratycznych). Jeśli prawo się nie liczy państwo nie jest demokratyczne, demokracja jest nie pełna, (chodzi o naruszenie prawa przez organy władzy państwowej). Muszą istnieć skuteczne instrumenty kontroli władz państwowych (władze nie mogą być bezkarne).

Jak zagwarantować by władze nie stanęły ponad prawem? Kto ma to egzekwować?

Niezależne sądy ale trudno to zrealizować.

Model anglosaski - wybieralność większości sędziów, sędziowie wybierani są niezależnie od władz państwa, ale zależnie od wyborców (ryzyko np. sędzia orzeka w imieniu pewnej grupy społecznej, orzeka się zbyt surowo lub zbyt łagodnie).

Metoda inna - sędzia powoływany przez kogoś to posiada władzę polityczną np. prezydenta (wybranego przez wyborców). Czasami ustanawia się, że ten kto powołał sędziego nie może go odwołać. Sędzia jest nie zależny od tego, kto go powołał np. od prezydenta.

Problem dotyczący ustanawiania prawa.

Czy przedstawiciele narodu (władza) w stanowieniu prawa są całkowicie wolni czy czymś ograniczeni?

Czy wszystko wolno w zakresie stanowienia prawa?

Granicą wolności ustawodawcy jest pewna etyczna kategoria - podstawowe prawa człowieka. Tu rodzi się szereg problemów.

Skąd wiadomo co jest podstawowym prawem człowieka?

Podstawowym prawem jest prawo do życia. Ale powstaje problem np. w prawie do eutanazji. W Holandii eutanazja jest legalna.

Czy eutanazja jest naruszeniem prawa do życia?

Ale jest to prawo do godnej śmierci, powstaje dylemat. Zasadniczy spór, czy państwo powinno ustawowo rozstrzygać o prawie kobiety do aborcji?

W niektórych państwach konstytucji jest zapis o zakazie ingerencji rodziców co do aborcji.

Spór o karę śmierci, czy ta kara powinna być stosowana czy nie?

Gdzie jest granica której ustawodawcy nie wolno przekroczyć?

odwołanie się do prawa naturalnego - pogląd, że istnieje pewien zespół zasad powszechnych (naturalnych) niezależnych od ustawodawców, które naturalnie przysługują człowiekowi i są nie zależne.

Jest tu pewna wada - czy jesteśmy w stanie poznać takie prawa?

Chodzi tu o prawo moralne człowieka. Ale każdy ową moralność postrzega w inny sposób. Bierze się również pod uwagę autorytety religijne. Są tu punkty słabe - nie wszyscy obywatele są wyznawcami jednego kościoła, więc nie wszyscy zgadzają się z tym prawem, ale przecież wszyscy podlegają jednemu prawu. Inny problem - stanowisko kościoła uległo zmianom przez lata, kiedyś kościół uznawał karę śmierci teraz nie. Prawo naturalne jest różnie interpretowane przez tę samą instytucję, więc czy słusznie należy się odnosić do praw naturalnych stanowiąc prawo państwowe (poprzez ustawy). Prawo naturalne nie daje jednoznacznej wskazówki jak postępować.

Czy ustawodawca może dowolnie stanowić prawo?

Ograniczenia:

1.ustawodawcę ogranicza poczucie prawne, moralne większości obywateli (czyli pewne przekonania dominujące w społeczeństwie. Problem gdy nie ma jednoznacznego poczucia prawnego. Nie ma idealnych rozwiązań, te przeczucia są brane pod uwagę gdy sprawa jest osobista

2.konstytucja stoi nad innymi ustawami więc nie można uchwalić ustawy sprzecznej z konstytucją. Jest to podstawa wewnętrzna.

3.Podstawa zewnętrzna to Uniwersalna Deklaracja Praw Człowieka z roku 1944, która obowiązuje wiele państw. Ale jest ona bardzo ogólna i nie rozstrzyga wieku kwestii (np. prawa do eutanazji czy aborcji).

Problem prawa należy do najtrudniejszych w państwie demokratycznym bo trudno wyznaczyć granice stanowienia prawa i należy się posługiwać pewnymi ograniczeniami, które i tak nie są idealne.

Kultura polityczna - demokratyczna kultura polityczna opiera się na prawie. (pochodzi to od socjologa - Max `a Weber'a). Weber rozróżnił 3 prawdy dla których ludzie słuchają się władzy:

1.opiera się to na tradycji ,uznajemy czyjąś władze bo trzyma się ona odwiecznej tradycji.

2.charyzma władcy są tacy, którzy panowanie jest uznawane, bo mają oni szczególny dar, są uznawani za wodza, są wyjątkowi.

3.panowanie prawne - co jest charakterystyczne dla demokracji, uznajemy władze,

które są ustalone zgodnie z prawem.

Pojęcie kultury politycznej pojawiło się później 1963 r wprowadzone zostało przez amerykańskich politologów (Almont, Werba). Podkreślili oni, że kultura polityczna to zespół występujących w społeczeństwie orientacji moralnych, poznawczych i emocjonalnych, czyli ocena tego co słuszne, wiedza o polityce i emocjonalny stosunek do polityki. Kultura polityczna odnosi się do społeczeństwa jako całości, a nie do jednostki.

Typologia kultur politycznych oparta na 3 typach:

1.kultura poddańcza - o sprawach publicznych decydują ci co trzymają władze.

2.kultura parafialna - podejmowanie decyzji w obrębie lokalnym,

3.kultura partycypacyjna - obywatele chcą i potrafią uczestniczyć w życiu politycznym.

W demokracji występuje kultura polityczna z domieszkami parafialnej i poddańczej.

Kultura, która umożliwia funkcjonowanie demokracji to:

1.Taka, gdzie obywatele interesują się polityką i chcą w niej uczestniczyć. Spór: czy wszyscy obywatele mogą być kompetentnymi uczestnikami? Powinna być wyraźna większość obywateli interesująca się polityką i posiadająca wiedzę na jej temat.

2.Celem jest zaakceptowanie pewnych norm demokratycznych, np. uznanie poglądów

tych, z którymi się nie zgadzamy, bo wszyscy mają prawo bronić swojej racji (bywają państwa, gdzie instytucje są demokratyczne, ale kultura jest niedemokratyczna, bo obywatele są nietolerancyjni, nie akceptują pewnych norm demokracji. Może to doprowadzić do upadku demokracji. Tak było w Polsce w 1920r.).

3.Orientacja emocjonalna - obywatel nie jest obojętny wobec spraw publicznych, są one dla niego ważne, chce się w nie angażować.

Kultura polityczna jest czymś względnie stałym. Nie jest niezmienna, ale w długim okresie czasu utrzymują się jej pewne charakterystyczne elementy. Np. dzisiaj w Polsce nie powiódłby się zamach wojskowy, nikt nie zaakceptowałby dyktatury (1920r - była dyktatura Piłsudskiego za aprobatą społeczeństwa). Pewne cechy są jednak stosunkowo trwałe, od kilkunastu lat jest niski poziom zaangażowania w sprawy polityczne (mało ludzi chodzi na wybory itp.). to wynika z tego, jak państwo dba o swoich obywateli. To wywodzi się jeszcze z PRL-u. Jest też wpływ skłonności do oceniania władzy państwowej na podstawie tego, co władza ludziom daje. Łatwiej zbudować system instytucji niż zbudować kulturę polityczną.

    1. NOWOŻYTNE SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZNE: TOTALITARYZM I AUTORYTARYZM.

TRADYCYJNE MONARCHIE

0x08 graphic

DEMOKRACJA NOWOCZESNA DYKTATURA

Do nowoczesnej dyktatury można dojść bezpośrednio od monarchii, albo pośrednio, od demokracji, gdy państwo demokratyczne staje się dyktaturą.

TRADYCYJNE MONARCHIE

0x08 graphic

DEMOKRACJA NOWOCZESNA DYKTATURA

AUTORYTARYZM TOTALITARYZM

I nowoczesna dyktatura (nie monarchy) pojawiła się w Anglii po zwycięstwie parlamentu nad Królem Karolem I. Był to pierwszy sukces demokracji, ale sukces ten szybko upadł. W wyniku starcia wojska i części parlamentu nastąpiło wstąpienie wojsk do parlamentu i wyrzucenie stamtąd posłów przeciwnych woli wojska.

Powstały parlament nazwano kadłubowym. Powołano w nim Cromwel`a. Został lordem protektorem. Nowoczesność tutaj polegała na tym, że choć Cromwel miał władzę równą monarchom, to czerpał ją z innego tytułu: z woli narodu (ale wola ta była wymuszona przez wojsko). Dyktatura Cromwela nie wynika z tradycji. Jest jej pogwałceniem. Cromwel sięgną po władzę, choć nie miał do niej prawa.

Podobnie było z dyktaturą autorytarną Napoleona Bonaparte. 10 lat po zbudowaniu Bastylii, po demokratycznych rządach władzę przejął popularny gen. we Francji Bonaparte. Zdobył on władzę siłą (zamach). Nie była to władza z woli parlamentu. Wojsko wkroczyło na salę obrad Zgromadzenia Nar. i jego przewodniczący ogłosił upadek zgromadzenia i przejęcie władzy przez konsuli. Rządy Bonaparte były wyrażane wolą narodu, wyrażane poprzez referenda (głosowania plebiscyt., powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn). W referendach były zatwierdzone różne uprawnienia konsula itp.

Bonaparte w ten sposób stał się cesarzem Francji. Wola narodu była fikcją, referenda były manipulacją (tu nie było dyktatury wojskowej - w odróżnieniu do Cromwela). Była tu dyktatura policyjna. Podporą tronu była bardzo rozbudowana policja. Nowoczesne państwo policyjne. Cesarstwo było prototypem dla nowoczesnej dyktatury autorytarnej. Bonaparte zaczynał jako konsul. Kiedy się umocni we władzy, nie przywrócił królestwa ale sięgnął po tytuł cesarza, został koronowany przez Papieża, którego zmusił do tej koronacji. Bonaparte naprawdę tam założył sobie koronę (nie Papież).

Podobny typ dyktatur pojawia się często poza Europą (XIX). Lata 20 tego wieku. Powstawały republiki na wzór USA, ale nie były demokratyczne. Były to dyktatury, władza była zdobywana przez wojsko. To działo się w Ameryce Łacińskiej. Były tam rządy autorytarne, rządy wojskowych w dwóch odmianach: władza pojedynczego człowieka lub w postaci rady wojskowej.

Autorytety dyktatorskie pojawiały się też w Europie w pierwszej połowie XX. Ich wylęgarnią były młode państwa demokratyczne. Europa Śr - Wsch - wszystkie państwa odchodzą od demokracji na rzecz dyktatury. Jeden wyjątek - Czechosłowacja. Po zakończeniu I Wojny Światowej wszystkie te państwa są państwami demokratycznymi i wszystkie stają się autorytarnymi dyktaturami! (Polska też). Zamach majowy, Piłsudzki - Polska przestaje być demokratyczna, władza w ręku Marszałka, dyktatura wojskowa, staje się autorytarna.

W niektórych państwach Europy Zach również było kilka dyktatur. Portugalia 1926, Salazar (był prawnikiem). Hiszpania, F. Franco, jego dyktatura miała trzy filary: wojsko, kościół katolicki, faszystowska partia, ale rządził Franco.

Dyktatura - dwa rodzaje

1.Autorytarna

2.Totalitarna - Totalitaryzm w literaturze naukowej pojawia się w latach 40. Teorie totalitaryzmu formowało dwóch amerykanów: Carl Friedrich i Zbigniew Brzeziński. Dzieło: „Dyktatura totalitarna i autokracja” 1956r. Zostały tu zdefiniowane różnice między totalitaryzmem i innymi systemami niedemokratycznymi.

Totalitaryzm musi spełniać pewne cechy:

1.Partia sprawuje władzę,

2.Partia rządzi w imię ideologii zakładającej zasadniczą przebudowę świata. Głosi się hasła tej ideologii (sanacja - uzdrowienie). Ideologia nowego milenium, doskonałego świata. Partia odwołuje się do wielkiej wizji, wielkiej przebudowy. Chodzi o stworzenie nowego „doskonałego” świata.

3.Sama partia jest rządzona w sposób niedemokratyczny. Władza jest w ręku wodza partii (są dwa rodzaje totalitaryzmu: komunizm i hitleryzm. Hitler był wodzem narodu niemieckiego, partia była jego drużyną, partia zbudowana wokół wodza).

4.Monopol jaki sprawuje partia nad gospodarką, środkami przemocy i życiem duchownym. Kontrola nad tymi sferami (autorytaryzm też dąży do monopolu ale nie koniecznie we wszystkich dziedzinach, nie dąży do monopolu własności, nie do całkowitej kontroli, np. dopuszcza wolną gospodarkę, nie wtrąca się w działanie kościołów, jest cenzura prasy).

5.Masowy terror - ale nie musi stanowić nieodłącznej cechy totalitaryzmu. Terror uderza w całe grupy ludzi na zasadzie kaprysu władcy.

Najdłużej funkcjonujące są dyktatury autorytarne - trwały około 40 lat (to jest rekord) np. system portugalski, hiszpański. Często dyktatura autorytarna upadała po kilku, kilkunastu latach, zazwyczaj po śmierci lub odejściu dyktatora. Dyktatury te były często obalane przez

innych rywali (też dyktatorów).

System totalitarny - bardziej trwały, nie może upaść w wyniku wewnętrznych procesów może być przerwany w wyniku wojny (hitleryzm w Niemczech, faszyzm we Włoszech). Totalitarna dyktatura w Rosji (z 1917 r) trwała ponad 70 lat (dużo dłużej niż jakakolwiek dyktatura autorytarna). Było kilku wodzów: Lenin, Stalin. System totalitarny jest bardziej trwały bo miał głębsze korzenie. W systemach totalitarnych znaczna część społeczeństwa przyjmuje jako dobrą monetę ideologię głoszoną przez ten system. Stąd też masowe poparcie dla tego systemu i dlatego przetrwał on dużo dłużej niż autoryt.

System komunistyczny stał się zdolny do zmiany. Nie ma już ZSRR, nie rządzą w Rosji komuniści. Doszło do pokojowej zmiany systemu, przeprowadzono reformy. Pokojowa rywalizacja spowodowała powolną agonię systemu totalitaryzm stał się postotalitaryzmem, bez zachowania wszystkich pięciu cech. Był w łagodniejszej postaci. System totalitarny zmieniał się, stawał się podatny na zmiany. Poza Europą jest inaczej. Korea północna, Kuba, Chiny - tam wciąż panuje totalitaryzm.

Chiny - powoli dopuszcza się tam wolny rynek, swobodę życia umysłowego. Dokonuje się reformy systemy, którego charakter się zmienia.

3.12. DYNAMIKA PRZEMIAN USTROJOWYCH: REWOLUCJA A REFORMY.

Procesy zmiany:

  1. rewolucja,

  2. ewolucja,

  3. reforma.

Ad.1. obalenie istniejącego systemu w drodze przemocy, z możliwością odwołania się do przemocy (czasem władze rezygnują z oporu). Np. Czechy 1992 r. - aksamitna rewolucja, rząd skapitulował gdy ludzie wyszli na ulicę. Różnica od ewolucji i reformy - zmiana dokonuje się pod fizyczną presją zbuntowanego społeczeństwa i złamaniu dotychczasowych reguł i praw (usunięcie dotychczasowego systemu siłą). Rewolucje nie zawsze były udane.

Ad.2. przeciwieństwo rewolucji. Proces spontaniczny, nikt go nie panuje „to się dzieje samo” tzn. dzieje się w wyniku rozproszonych działań ludzi, które nie mają na celu zmiany systemu ale w konsekwencji powodują symulowany efekt (np. stosowanie liberum veto doprowadziło stopniowo do całkowitego paraliżu państwa - anarchia XVII - XVIII w. , sparaliżowało działalność sejmu - sejm był wciąż zrywany, była to negatywna ewolucja w wyniku nagromadzenia pewnych zachowań, wynik - rozpad państwa polskiego). Są też korzystne ewolucje, Europa zachodnia - tworzenie się partii politycznych których wcześniej tam nie było, w wyniku gromadzenia się cząstkowych zmian w polityce XIX-XX w. - zmiana funkcjonowania systemu. Ewolucja nie jest gwałtowna, nie jest zaplanowana.

Ad.3. działanie świadome władzy, polegającej na zmianie systemu według istniejącego prawa poprzez wprowadzenia nowych rozwiązań (może być przeprowadzone np. w wyniku kryzysu). Reforma jest legalna, prowadzona w ramach istniejącego systemu (rewolucja jest nie legalna - łamie system). W rewolucji obecne władze tracą ją. W reformie nie koniecznie. Mogą tą władze stracić po pewnym czasie, można zrobić wybory itp.

Pyt: dlaczego ludzie buntują się i dochodzi do rewolucji?

Nie zadowolenie z istniejącego systemu jest bardzo częste, ale do rewolucji dochodzi bardzo rzadko. Sam fakt nie zadowolenia nie wystarcza do rewolucji. Rewolucja jest bardzo ryzykowna, mogą zginąć ludzie. Musi istnieć znaczna determinacja by ludzie zbuntowali się przeciw istniejącej władzy, w dodatku skutecznie by władzę udało się znieść (bunty lokalne też nie są rewolucją, nie mają wpływu na władzę całego państwa).

  1. de Tocquiville - napisał „rewolucja francuska”, jego myśl : rewolucja nie wybucha gdy ludziom jest najgorzej, ale gdy już się zaczęło poprawiać, a po tej poprawie następuje pogorszenie (XIX w. lata 30-ste).

Gurr - rewolucja jest konsekwencją względnej deprywacji, nie zadowolenia z pogarszania się poprawionej sytuacji.

Wykres odległość między oczekiwaniami ludzi a sytuacja gwałtownie

rośnie i dochodzi do wybuchu (rewolucji)

Dwa warunki dodatkowe i niezbędne do rewolucji:

  1. władza musi być postrzegana jako słaba (choć naprawdę nie musi być słaba),

  2. władza musi w oczach ludzi stracić legitymacje (czyli poczucie że władze rządzą prawowicie, musi być poczucie że władza posiada prawowitość.

Władza traci prawowitość w oczach ludzi, gdy w oczywisty dla ludzi sposób łamie zasady, na których oparta jest ta prawowitość.

Rewolucja francuska - zaczęła się od zakwestionowania zasady, że władza monarchy jest nieograniczona z wyjątkiem nakładania podatków, gdzie potrzebna była zgoda stanów generalnych. Ludziom udaje się rozpocząć rewolucję gdy istniejąca władza wykazuje chwiejność (1917r Rosja - car nie zgodził się by wojsko stłumiło rewolucję).

Reforma się udaje:

-gdy rządzący są w stanie utrzymać dłużej poparcie dla zmian,

-umiejętność robienia dużo, ale nie za dużo naraz.

Sposoby odchodzenia od systemu dyktatorskiego, aby dojść do demokracji:

  1. gwałtowna

    1. okupacja

    2. rewolucja

  2. pokojowa

a)kapitulacja

b)reforma

-z góry

-negocjowana

Rewolucja - zdarzała się kilka razy. Komunizm rumuński upadł w wyniku rewolucji. Obecnie usunięcie władzy dyktatorskiej przez rewolucję jest rzadkością.

Kapitulacja - np. Czechy 1989r. władza dyktatorska ustępuje, gdy widzi, że nie ma szans dalszego trwania, bądź znalazła się w sytuacji wewnętrznej, której nie umie rozwiązać.

Reforma - może mieć dwojaki charakter:

  1. z góry - władza niedemokratyczna wprowadza demokrację nikogo nie pytając o zdanie. Reforma z góry może się nie udać, może się „wykoleić'

  2. negocjowana - rządzący dogadują się z opozycją, nie narzucają reformy, ale ją negocjują

10.12.2003 Budowanie i konsolidacja „nowych demokracji”

III fale

Czy po trzeciej fali (lata 70) nadejdzie odpływ?

2 Problemy:

  1. nietrwałość nowych systemów demokratycznych

  2. od czego zależy trwałość

Sytuacja nowych demokracji jest inna niż starych. Stare powstawały stopniowo wraz z ograniczaniem władzy ówczesnych władców. Nowe demokracje mają stare jako wzór. Nowe powstają z reguły na zgliszczach dyktatur. Różne dyktatury pozostawiają różne dylematy:

Kiedy są skonsolidowane nowe demokracje:

Nie jest to gwarancja - Chile po 40 latach demokracji - przewrót wojskowy. Często zdarzało się że demokracja padała przed upłynięciem 20 lat - za słabe korzenie.

Budowa demokracji to szereg decyzji: Ustrojowych, politycznych, ekonomicznych, itp. Suma tych decyzji określa warunki konsolidacji. Nie bez znaczenia jest też podłoże historyczne i kulturowe. Na podłoże historyczne składa się długotrwałość systemu, charakter dyktatury (mniej lub bardziej brutalny)

Innymi elementami są wspomniane decyzje, niczym polityczne, ale bez możliwości odgadnięcia skutków:


17.12. DOŚWIADCZENIA PRZEMIAN POLITYCZNYCH W POLSCE.

  1. Czy są pewne osobliwe cechy zmian politycznych w Polsce w ostatnich 15 latach na tle innych krajów?

  2. co wyznacza ten kierunek zmian? (w ostatnich kilkunastu latach).

Ad.1. Osobliwość zmian politycznych w Polsce odnosi się do:

- historycznego pierwszeństwa - Polska była pierwszym krajem, który rozpoczął demokratyczne zmiany. Oznacza to że nie było żadnych wzorów do naśladowania w obrębie państw komunistycznych.

Czemu Polska wysunęła się na czoło?

Podstawowe założenia:

- zgoda na ponowną legalizację Solidarności,

- w pakiecie ekonomicznym zgodzono się na wiele ustępstw, lecz zostały one odrzucone przez rząd Mazowieckiego,

- ustalono 6-letni okres przejściowy do demokracji, utworzono urząd prezydenta z dużymi uprawnieniami, wybierany przez zgromadzenie narodowe. W wyniku zmian powstaje senat z 99% członków solidarności. W sejmie powstaje większość sejmowa przy Solidarności (SLD i PSL poparły solidarność). Był to pierwszy rząd nie komunistyczny i jedyny w którym zasiadali jednocześnie członkowie starej i nowej „ekipy”. Polska do 1990 roku była jedynym krajem gdzie następowała powolna, negocjowana zmiana systemu. W 1990 r polska jest krajem w którym reformy demokratyczne postępowały nie najszybciej. Przejęcie fotela prezydenckiego przez Wałęsów zakończyły proces okrągłego stołu.

Ad.2. Po obradach okrągłego stołu w Polsce istniał system prezydencki, następnie ewoluował do parlamentarno-gabinetowego z silną pozycją prezydenta. W 1997 została uchwalona nowa konstytucja. Prezydent nie jest zwierzchnikiem rządu, wprowadziła konstruktywne wotum nieufności (trzeba podać nazwisko nowego premiera). Prezydent dostaje nowe uprawnienia - veto (obniżenie do 60% większości do jego odrzucenia, inicjatywa ustawodawcza. Zaowocowało to osobliwą sytuacją, w której jedyną cieszącą się zaufaniem osobą jest prezydent. Posiada on duży autorytet. Prezydentura w Polsce jest tak ustanowiona, że musi być prezydenturą kompromisu.

Czy demokracja polska po 15 latach działa dobrze czy źle?

Nie działa ona za dobrze. problem szybkiego zużywania się ekip rządzących. Powszechna korupcja i zniechęcenie narodu do demokracji

07.10.2004 konsekwencje globalizacji integracji regionalnej dla systemów politycznych XXI wieku

Globalizacja - wytworzenie się więzów ekonomicznych, kulturalnych, które rozszerzają się na całą kule ziemską, są niezależne od państw.

Czymś innym są ponadnarodowe porozumienia państw. Trzonem globalizacji jest powstawanie gospodarki światowej. Oznacza przede wszystkim powstawanie związków ekonomicznych, przepływ kapitału. Nowy typ organizacji - korporacje transnarodowe. Udziałowcami, zarządcami i uczestnikami są osoby z wielu krajów z całego świata. A państwo już nie jest nad jednostką, lecz równo lub poniżej. Pieniądze mogą wypływać z kraju. Powiększa się biegunowość świata, biedni biedniejsi a bogaci bogatsi.

Jak stawić się globalizacji?

Bariery - taryfy cła wstrzymanie wymienialności waluty. Ale - brak technologii i kapitału z zewnątrz.

Co do porozumień ponadnarodowych.

Dotychczas obowiązywała doktryna państwa suwerennego. Trwała od starożytności - utrwaliła w 17 wieku (pokuj Westfalski - uznanie suwerenności władców co do religii). Suwerenność nie jest podzielna - albo państwo jest suwerenne albo nie.

Prawo w UE - pierwotne (traktatowe) - wtórne


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prezentacja Nauka o polityce zaj 3
Prezentacja Nauka o polityce zaj 4
Wymiary legitymizacji władzy, Studia (europeistyka), nauka o polityce, Teoria polityki, ćwiczenia 5
TEMAT 10 GLOBALIZACJA, + DOKUMENTY, Politologia 1 pwsz wykaz zajec, Nauka o polityce wykłady
NAUKA O POLITYCE 12 13
sciagi21-40partie, nauka, polityka społeczna, Partie i systemy partyjne (esence)
TEMAT 5 Wladza i jej legitymizacja, + DOKUMENTY, Politologia 1 pwsz wykaz zajec, Nauka o polityce wy
III Interesy W, Politologia, Nauka o polityce, Wykłady
PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE1, nauka, polityka społeczna, Partie i systemy partyjne (esence)
spoleczenstwo mas - Mills, Studia (europeistyka), nauka o polityce, Teoria polityki, ćwiczenia 14
Wiatr - kultura polityczna, Studia (europeistyka), nauka o polityce, Teoria polityki, kultura
Nauka o polityce, NAUKA O POLITYCE, NAUKA O POLITYCE
Nauka o polityce, Politologia, POJĘCIE PAŃSTWA I DEFINICJA PAŃSTWA
kultura polt. - G. Powell, Studia (europeistyka), nauka o polityce, Teoria polityki, kultura
Popper - opinia publiczna, Studia (europeistyka), nauka o polityce, Teoria polityki, ćwiczenia 8
Temat 3 Polityka i proces polityczny, + DOKUMENTY, Politologia 1 pwsz wykaz zajec, Nauka o polityce
nauka o polityce- esej, rok I
Zagadnienia egzaminacyjne zima, III semestr, Nauka o polityce
Wst-p do nauki o polityce -wiczenia, Studia, nauka o polityce
XV Opinia publiczna W, Politologia, Nauka o polityce, Wykłady

więcej podobnych podstron