WSKAŹNIK - to stosunek wielkości dwóch lub większej liczby cech. Zasadą tworzenia wskaźników jest ustosunkowanie pomiaru o mniejszej liczbowo wartości do cechy Zastosowanie wskaźników •Kontrola zmian ewolucyjnych gatunków homo, określenie przynależności odmianowej i typologicznej przedstawicieli współczesnej populacji (np. wskaźnik głowy) •Kontrola prawidłowych procesów rozwoju •Podstawa do wyróznienia typów budowy ciała •Określenie dymorfizmu płciowego •Informacje o kształcie określonej części ciała i o wzajemnych proporcjach różnych jego odcinków, o stopniu odżywiania, otłuszczenia, ruchomości itp. Rozwój ontogenetyczny człowieka -To proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia do jego śmierci. WIEK BIOLOGICZNY •wiek metrykalny - kalendarzowy, ilość lat, miesięcy i dni od urodzenia do chwili badania •wiek rozwojowy - stopień zaawansowania w rozwoju danych cech, umowany na tle populacji Wiek biologiczny jest pojeciem szerszym (obejmuje całe życie osobnicze), natomiat wiek rozwojowy dotyczy tylko tego odcinka życia, który charakteryzuje się zmianami progresywnymi. Wiek biologiczny: •zgodny z wiekiem kalendarzowym (metrykalnym) - 50% populacji •niezgodny z wiekiem kalendarzowym orozwój przyspieszony, wczesne dojrzewanie, osobnicy biologicznie starsi w odniesieniu do wieku metrykalnego - 25% populacji orozwój powolny, późne dojrzewanie, osobnicy biologicznie młodsi w odniesieniu do wieku metrykalnego - 25% populacji Kryteria wieku rozwojowego 1.Wiek kostny (szkieletowy) - określa stopień skostnienia różnych części szkieletu (rentgenogramy kości ręki, nadgarstka i dystalnych odcinków przedramieni. Z reguły kościec jest zaawansowany lub opoźniony w rozwoju, wpływa na to typ budowy, odżywianie i różnice rasowe. 2.Wiek zębowy - ocenia się liczbę wyrżniętych zębów lub czas pojawienia się określonego zęba 6-24 miesiąc - zęby mleczne 5-15 rok życia - zęby stałe 3.Wiek drugorzędowych cech płciowych - ocenia się owłosienie pachowe i łonowe oraz dojrzewanie narządów płciowych (za pomocą metod somatoskopowych i somatometrycznych). 4.Wiek dojrzałości płciowej - u dziewcząt sygnalizowany wystąpieniem pierwszej menstruacji, u chłopców ejakulacji. 5.Wiek cech morfologicznych - określony na podstawie pomiarów cech morfologicznych i wskaźników proporcji ciała (np. graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych). 6.Wiek sprawności fizycznej - okreśłony testami sprawności fizycznej Metody wyznaczania wieku rozwojowego 1.Tablice Pirgueta - wszystkie tablice określające normy rozwojowe danej populacji 2.Siatki centylowe - pozwalają ocenić w jakim stopniu pod względem badanej cechy dane dziecko odbiega od wielkości przeciętnych. 3.Graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych - określa proporcje pomiędzy masą a wysokością ciała. 4.Metoda morfograficzna - pozwala na ocenę harmonijności budowy oraz rozwoju wielu cech somatycznych łącznie.Morfogramy pozwalają określic proporcje między wymiarami ciała i są graficznym obrazem średnich arytmetycznych wielu cech, w kolejnych latach życia. Są bardzo przydatne w określeniu stopnia odchyleń w różnych zaburzeniach i chorobach endokrynologicznych. 5.Wskaźniki wieku rozwojowego - pozwalają na dokonanie wewnątrzosobniczego porównania cech morfologicznych badanej osoby. Rozwój fizyczny dziecka charakteryzują pośrednio, poprzez tzw.Wiek proporcji. Wiek biologiczny danej cechy WBK = WMD + (X - MD)/(MG - MD) WBK - wiek biologiczny danej cechy X - wielkość danej cechy konkretnego osobnika, którego wiek rozwojowy zamierzamy ustalić MD - wielkość średniej arytmetycznej dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy MG - wielkość średniej arytmetycznej górnej granicy przedziału, w którym mieści sie wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy WMD - wiek, na który przypada wielkość dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej WSDB = (Xij * 100)/(Xich) - 100 Xij - wiek rozowjowy osobnika ,,i'' wdług przyjętego kryterium ,,j'' (np. morfologiczne, kostne, zębowe Xich - wiek kalendarzowy osobnika w chwili badania Klasyfikacja WSDB X do -40,1 - opóźnienie patologiczne -40,0 do -20,1 - opóźnienie w granicach fizologicznych -20,0 do 20,0 - NORMA - zakres prawidłowy 20,1 do 40,0 - przyspieszenie w granicach fizjologicznych 40,1 do X - przyspieszenie patologiczne Prognozowanie dorosłej wysokości ciała Szacowanie dorosłej wysokości ciała - METODA ŻAROWA (2001 r.) Badania ciągłe dzieci krakowskich w wieku 7-18 lat (1976-1988) Ponowny pomiar w wieku 24 lat (1994) Uwzględniająca dwie wersje równań: •WERSJA 1 - Dla dzieci od 6,5 lat bez uwzględnienia dojrzewania płciowego (oparta na wysokości i masie ciała oraz średniej wysokości ciała rodziców) •WERSJA 2 - Od 11 roku życia z uwzględnieniem informacji o dojrzewaniu płciowym WERSJA 1 PWC = wysokość ciała * X + masa ciała * Y + wysokość ciała rodziców * Z + wartość stała X - wartość współczynnika wysokości ciała dla określonego wieku Y - wartość współczynnika masy ciała dla określonego wieku Z - wartość współczynnika średniej wysokości ciała rodziców dla określonego wieku DYMORFIZM PŁCIOWY Dymorfizm płciowy - dwukierunkowe ukształtowanie związane z płcią osobnika, przejawiające się w cechach morfologicznych, fizjologicznych, motorycznych, psychicznych itp. Różnice te są uwarunkowane genetycznie. di - podwójnie morphe - kształt Płeć - zespół morfologicznych i fizjologicznych cech żywego organizmu, zwanych cechami płciowymi, warunkujących udział tego organizmu w rozmnażaniu płciowym. 1.Płeć chromosomalna - zależy od zestawu chromosomów płciowych, przekazanych przez rodziców. XX - płeć żeńska (homogametyczna) XY - płeć męska (heterogametyczna) 2.Płeć chromatynowa - występowanie w jądrach komórek nabłonkowych kobiet ciałek Barra (chromatyna płciowa X) lub ich brak u mężczyzn 3.Płeć gonadalna - zależy od typu gonady (jądra u mężczyzn, jajniki u kobiet) 4.Płeć hormonalna (metaboliczna) - zależy od ilości i jakości hormonów płciowych (estrogenów u kobiet i androgenów u mężczyzn).
|
5.Płeć somatyczna (fenotypowa)-wyznacza ukształtowanie zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych oraz innych cech somatycznych (wysokość, masa ciała, proporcje budowy, typ owłosienia). 6.Płeć metrykalna (prawna) - ustalona po urodzeniu w oparciu o cechy płci somatycznej, na podstawie budowy zewnętrznych narządów płciowych. 7.Płeć psychiczna - poczucie przynależności do określonej płci, kształtowanie w toku rozwoju osobniczego CECHY PŁCI I-rzędowe (płeć gonaidalna) - zdeterminowane przez chromosomy płciowe co warunkuje rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych oraz dróg wyprowadzających. To obecność jajników i jąder. II-rzędowe (płeć somatyczna) - zespół różnic morfologicznych, które rozwija sie pod wpływem hormonów płci. Dotyczą różnic w proporcjach ciała, umięśnieniu, otłuszczeniu, owłosieniu itd. III-rzędowe (płeć fenotypowa) - uwarunkowane czynnikami wewnątrzwydzielniczymi, lecz ulegają wpływom środowiska. Ostatecznie kształtują się w okresie dojrzewania (przejawy zachowań seksualnych związanych z instynktem płci). IV-rzędowe - cywilizacyjno-kulturowe czynniki wzmagające cechy płci (wychowywanie dziewczynki i chłopca: forma językowa ,,on”, ,,ona”, cechy ubioru, wybór zabawek, sportu, zawodu). KOMPONENTY CIAŁA •Woda •LBM (lean body mass) - masa aktywna (ciało szczupłe) •Masa tłuszczowa Woda •Podstawowa komponenta ciała człowieka, gdyż zabezpiecza zdolność do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego •Jej wielkość zmienia się w zależności od okresu rozwoju człowieka Dzieci - 80% Dorośli - 70 % Starsi - 50 % •Rozmieszczona jest w różnych ego częściach np. LBM zawiera ok. 75 % wody, krew ok. 90 % wody, tłuszcz 21 %, kości ok. 15 % •Funkcje wody: regulacja temperatury ciała, transport pożywienia i tlenu do komórek, ochrona narządów i tkanek (mózg, oczy, kręgosłup) oraz stawów •Dzienne zapotrzebowanie na wodę uzależnione jest od wielu czynników, m. In. Klimatu, w którym żyje człowiek, aktywności fizycznej, wieku, stanu zdrowia, wielkości ciała Masa aktywna •Skład: 73-75 % wody 2-5 % lipidów Ok. 20 % płynów komórkowych •Funkcje: odpowiedzialna za wykonanie większości pracy metabolicznej, za transfer energii i spalanie tlenu w organizmie Masa tłuszczowa •Skład: ok. 60 % tłuszczu 17 % płynów ustrojowych Ok. 21 % wody •Ilość tkanki tłusczowej rośnie poprzez: oPrzyrost - powiększenie się rozmiarów już istniejących komórek tłuszczowych. Jest to proces odwracalny oRozrost - zwiększenie się liczby komórek tłuszczowych. Jest to proces nieodwracalny i silnie uwarunkowany genetycznie. Jego nasilenie występuje w ostatnich miesiącach życia płodowego, we wczesnym dzieciństwie i w okresie poprzedzającym skok pokwitaniowy Tkanka rłuszczowa biała (żółta) •Zbudowana jest z komórek tłuszczowych - adipocytów •Tworzy podskórną podściółkę tłuszczową •Funkcje: oPełni rolę magazynu substratów energetycznych organizmu oWarstwa podskórna odgrywa rolę izolatora termicznego oAmortyzuje wstrząsy oOchrona narządów wewnętrznych przed nadmiernym uciskiem oU kobiet zlokalizowana w okolicy piersi zabezpiecza laktację (funkcja rozrodcza i hormonalna) Tkanka tłuszczowa brązowa (brunatna) •Szczególnie dobrze rozwinięta u płodu i niemowląt •U dzieci i dorosłych występuje pod skórą w okolicy międzyłopatkowej szyi śródpiersia oraz w okolicy nerek •Nie jest odpowiedzialna za otyłość •Główna funkcja: produkcja ciepła Czym jest tłuszcz zasadniczy? - rożnice dymorficzne Mężczyźni - 3 % Kobiety - 12 %, z czego 5-9 % to tłuszcz specyficzny dla płci (zlokalizowany w okolicy piersi, genitaliów i dolnych partii ciała) Niezbędny do prawidłowego fizjologicznego funkcjonowania organizmu. Składa się z tłuszczu zmagazynowanego w większych narządach, mięśniach, centralnym układzie nerwowym. METODY OCENY KOMPONENTÓW CIAŁA: 1.Metody bezpośrednie a.Anatomiczna analiza zwłok b.Chemiczna analiza zwłok 2.Metody pośrednie a.Metody laboratoryjne: i.Densytometryczna - ważenie hydrostatyczne ii.ADP - metoda oparta na takiej samej zasadzie co metody densytometryczna iii.Rengenograficzna - obrazowanie przy pomocy promieniowania elektromagnetycznego iv.CT - tomografia komputerowa v.MRI - rezonans magnetyczny vi.DXA - pomiar gęstości kości i innych komponentów b.Metody terenowe: i.Antropometryczna - na podstawie pomiarów wysokości ciała i innych danych ii.BIA (bioelektryczna analiza impedancji) - pomiar oporu prądu elektrycznego Sposoby wyznaczania komponentów ciała 1.Według Chaniny % wody = 100 * [4,423 - ( 4,061 : cwc )] % tłuszczu = 100 - ( % wody : 0,732 ) % masy aktywnej = 100 - (% tłuszczu + % wody) Cwc (ciężar właściwy ciała) = 1,075738 - (0,000217 * fałd łopatki) - ( 0,000936 * fałd brzuchu) 2.Według Wielińskiego Kobiety LBM = 0,278 * masa ciała (kg) + 0,22 * wysokość ciała (cm) Woda = 0,73 * LBM Tłuszcz = masa ciała (kg) - LBM Mężczyźni LBM = 0,384 * masa ciała (kg) + 0,129 * wysokość ciała (cm) Woda = 0,73 * LBM Tłuszcz = masa ciała (kg) - LBM 3.Według Matiegki % tłuszczu = 0,13 * powierzchnia ciała * 0,5 sumy 6 fałdów (łopatka, brzuch, biceps, triceps, udo, podudzie) powierzchnia ciała = [(masa ciała (kg) + dh) / 100] + 1 dh = różnica wysokości ciała w stosunko do 160 cm
|