ISTOTA I DOBÓR INSTRUMENTÓW POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Instrumenty polityki pieniężnej są to narzędzia, dzięki którym bank centralny może osiągnąć postawione sobie cele pieniężne.

Dobór wykorzystywanych przez władzę monetarną instrumentów uzależniony jest od:

• celów strategicznych polityki pieniężnej,

• sytuacji gospodarczej kraju, która determinuje kształt doraźnej polityki pieniężnej (polityki ekspansywnej bądź restrykcyjnej),

• stadium rozwoju rynku pieniężnego

Kryteria podziału instrumentów:

• charakter, termin i sposób oddziaływania polityki pieniężnej na gospodarkę (obszar polityki pieniężnej -strukturalny, bądź operacyjny -w którym dane instrumenty są stosowane),

• możliwość wyłączania lub wypaczania funkcjonowania mechanizmu rynkowego (pozycja banku centralnego względem banków komercyjnych),

• typ instrumentu (kategoria, na którą wpływa dany instrument),

• obszar oddziaływania (zakres stosowania) instrumentu.

Stosowalność instrumentów we współczesnej polityce pieniężnej otwartych gospodarek rynkowych.

Według tego kryterium można dokonać podziału instrumentów na:

• instrumenty standardowe,

• instrumenty niestandardowe.

Do standardowych instrumentów służących kształtowaniu sytuacji na tym rynku należy zaliczyć przede wszystkim:

• rezerwę obowiązkową,

• operacje depozytowo-kredytowe,

• operacje otwartego rynku.

Niestandardowe instrumenty polityki pieniężnej są narzędziami stosowanymi bardzo rzadko (wręcz wyjątkowo) we współczesnej polityce pieniężnej. Są to głównie instrumenty administracyjne, których używanie zakłócałoby funkcjonowanie gospodarki rynkowej. Obecnie ich wykorzystanie uzasadnione jest wyjątkową sytuacją, np. kryzysem walutowym

• pułapy (plafony) kredytowe, kontrola emisji, pułapy emisji;

• kontrola dewizowa;

• obowiązek zakupu papierów wartościowych;

• przepisy regulujące stopy procentowe stosowane przez banki komercyjne;

• regulacje jakościowych warunków udzielania kredytów;

• przyjmowanie przez bank centralny depozytów od podmiotów niebankowych.

Instrumenty perswazyjno-informacyjne:

• deklaracje przyjęte przez banki i inne podmiot

• umowy dżentelmeńskie,

• apele banku centralnego -polityka informacyjna banku centralnego,

Narzędzia monetarne NBP:

• rezerwa obowiązkowa,

• kredyt refinansowy (do określonej kwoty w rachunku kredytu, lombardowy, inny),

• przyjmowanie depozytów (otwieranie lokat terminowych banków),

• dyskonto i redyskonto weksli,

• operacje otwartego rynku.

• w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej:

• ograniczenie środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców,

• obowiązek utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców.

Rezerwa obowiązkowa jest to zazwyczaj określona część działalności pasywnej banków komercyjnych, np. przyjętych depozytów i wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych, które banki te muszą utrzymać w ściśle określonej formie -zazwyczaj środków na rachunku w banku centralnym, gotówki w kasie lub innych określonych przez bank centralny aktywach.

Dodatkowo: funkcja fiskalna

Funkcjonowanie rezerwy obowiązkowej

Etapy wywiązywania się z obowiązku utrzymywania rezerwy

Cechy systemu rezerwy obowiązkowej

• Podstawą naliczania rezerwy są zazwyczaj przyjęte krótkoterminowe depozyty i wyemitowane dłużne bankowe papiery wartościowe.

• Okresy naliczania i utrzymywania rezerwy wynoszą zazwyczaj miesiąc.

• Sposób naliczania rezerwy może być uśredniony lub nieuśredniony. W przypadku uśrednienia dopuszcza się wyznaczanie średnich na podstawie wszystkich dni okresu naliczania rezerwy lub tylko wybranych.

• Sposób utrzymywania rezerwy - uśrednione utrzymywanie rezerwy, oznaczające, że to średnia ze wszystkich lub określonych dni okresu utrzymywania ma być równa rezerwie naliczonej.

• Stosunek okresu naliczania do utrzymywania rezerwy obejmuje trzy możliwe przypadki:

• sposób równoległy;

• sposób częściowo opóźniony;

• sposób opóźniony.

Harmonizacja rezerwy w Polsce z rozwiązaniami Eurosystemu

Element rezerwy obowiązkowej	Obowiązujący system rezerwy obowiązkowej NBP	Konieczne dostosowanie do rozwiązań Eurosystemu	Uwagi
Stopa naliczania	3,5% -dla poszczególnych rodzajów wkładów 0%-środki z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z przyrzeczeniem odkupu (transakcje repo)	Wprowadzenie stopy 0%dla depozytów zterminem wymagalności powyżej 2 lat	Stopa rezerwy 3,5%po raz pierwszy miała zastosowanie do rezerwy obowiązkowej podlegającej utrzymaniu od dnia 31 października 2003 r., a stopa 0%od dnia 30czerwca 2004 r.
					Stopniowe zmniejszenie stopy rezerwy do 2%
Sposób kalkulacji	Stany zobowiązań banków na koniec każdego dnia danego miesiąca	Zmiana sposobu naliczania rezerwy nie według stanów dziennych, lecz według danych bilansowych na ostatni dzień miesiąca
Wyłączenie standardowe	Kwota naliczonej rezerwy jest pomniejszana orównowartość500tys. EUR	Zwolnienie każdego banku z utrzymywania rezerwy obowiązkowej w wysokości odpowiadającej 100 tys. EUR	Pomniejszenie rezerwy po raz pierwszy miało zastosowanie do rezerwy obowiązkowej podlegającej utrzymaniu od 30 września 2003 r. Kwota pomniejszenia w Polsce jest znacznie wyższa niż w strefie euro.
Okres utrzymywania	1 miesiąc, od ostatniego dnia następnego miesiąca po miesiącu, za który nalicza się rezerwę, do dnia poprzedzającego kolejny okres utrzymywania rezerwy	Zmiana okresu utrzymywania rezerwy -począwszy od dnia rozrachunku głównych operacji otwartego rynku następujących po pierwszym posiedzeniu Rady EBC	Standard Eurosystemu obowiązuje od marca 2004 r. (wcześniej obowiązywała formuła: od 24 dnia miesiąca do 23 dnia następnego miesiąca). Od tego czasu rozwiązanie polskie oddaliło się od europejskiego.
Oprocentowanie środków	Środki rezerwy obowiązkowej podlegają oprocentowaniu.	Wprowadzono oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej. Jego wysokość określono odmiennie niż w EBC i nie cała kwota należna z tego tytułu była do 2007 r. przekazywania bankom*.	Przepisy dotyczące oprocentowania środków rezerwy obowiązkowej obowiązują od dnia przystąpienia Polski do UE. Oprocentowanie to 0,9% redyskonta weksli.

Istota operacji otwartego rynku

• OOR polegają na zawieraniu transakcji pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi, których przedmiotem jest kupno lub sprzedaż papierów wartościowych lub dewiz

• Inicjator transakcji -zawsze bank centralny

• Przedmiotem operacji otwartego rynku są w głównej mierze papiery wartościowe emitowane przez rząd (bony skarbowe, obligacje skarbowe) oraz papiery emitowane przez sam bank centralny (bony pieniężne, certyfikaty dłużne), również papiery emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego lub przedsiębiorstwa

• Jeden z najczęściej stosowanych instrumentów polityki pieniężnej o charakterze rynkowym

• Instrument oddziaływania pośredniego i instrument kontroli ilościowej

Cele operacji otwartego rynku

• kształtowanie płynności sektora bankowego i przez to jego zdolności do kreacji pieniądza,

• pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych,

• zwiększanie efektywności działania rynku pieniężnego.

Klasyfikacja operacji otwartego rynku w zależności od ich charakteru (1) i konstrukcji (2)

Klasyfikacja operacji otwartego rynku

	Kupno	Sprzedaż
Warunkowe	repo (repurchase agreement) bank centralny kupuje od banków papiery wartościowe pod warunkiem ich odprzedaży w określonym terminie i po określonej cenie stanowi odpowiednik kredytu udzielonego bankom przez bank centralny pod zastaw papierów wartościowych	reverse repo (reverse repurchase agreement) bank centralny sprzedaje bankom papiery wartościowe pod warunkiem ich odkupu w określonym terminie i po określonej cenie stanowi odpowiednik depozytu przyjętego przez bank centralny od banków komercyjnych
Bezwarunkowe	outright purchase bank centralny kupuje od banków papiery wartościowe	outright sale bank centralny sprzedaje bankom papiery wartościowe lub emituje własne walory

Mechanizm OOR

Organizacja operacji otwartego rynku

• Operacje otwartego rynku są dokonywane z reguły na organizowanych przez bank centralny przetargach

• Prawo do uczestniczenia w przetargach mają banki o statusie tzw. dealera rynku pieniężnego nadawanego przez bank centralny.

Klasyfikacja przetargów

Rodzaje przetargów:

• przetarg standardowy (min 1 doba)

• przetarg szybki (1-4 godz.)

• umowy bilateralne (bez przetargu)

Klasyfikacja OOR:

• operacje podstawowe - najczęściej wykorzystywane przez bank centralny instrumenty standardowe (EBC i NBP), używane najczęściej i regularnie, których typ i oprocentowanie stanowią wyznacznik prowadzonej polityki pieniężnej;

• operacje dostrajające (fine-tunning) - operacje niestandardowe, stosowane incydentalnie (EBC) lub mogące mieć zastosowanie (NBP) w zależności od potrzeb;

• operacje strukturalne - używane w celu dokonywania trwałych zmian płynności w systemie bankowym; realizowane przez NBP jako niestandardowe operacje, a przez EBC jako standardowe i niestandardowe.

Porównanie standardowych OOR w EBC i NBP

Charakterystyka	EBC	NBP
Operacje podstawowe (standardowe)
Krótkoterminowe operacje podstawowe
Forma techniczno--prawna	Operacje repo (zakup warunkowy)	Emisja bonów pieniężnych NBP (sprzedaż bezwarunkowa)
Kierunek oddzia-ływania na sytuację płynnościową	Operacje zasilające w płynność	Operacje absorbujące płynność
Termin zapadalności	1 tydzień	1 tydzień
Regularność operacji	Operacje regularne prowadzone raz w tygodniu (wtorek)	Operacje regularne prowadzone raz w tygodniu (piątek)
Stopa procentowa dla przetargu	Minimalna stopa refinansowania wyznacza minimalny poziom stóp dla przetargu	Stopa referencyjna wyznacza minimalną rentowność bonów pieniężnych
Rodzaj przetargu	Przetarg amerykański	Przetarg amerykański
Operacje dłuższe
Forma techniczno--prawna	Operacje repo (zakup warunkowy)	Brak
Kierunek oddziaływania na sytuację płynnościową	Operacje zasilające w płynność	Brak
Termin zapadalności	3 miesiące	Brak
Regularność operacji	Operacje regularne prowadzone raz w miesiącu	Brak
Stopa procentowa dla przetargu	Stopa zmienna kształtująca się na przetargu	Brak
Rodzaj przetargu	Przetarg amerykański	Brak
Operacje niestandardowe
Operacje dostrajające
Forma techniczno--prawna	operacje warunkowe swapy walutowe przyjmowanie depozytów term. operacje bezwarunkowe	emisja bonów pieniężnych operacje repoi reverse repo przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP
Kierunek oddzia-ływania na sytuację płynnościową	Operacje zasilające w płynność i absorbujące płynność	Operacje zasilające w płynność i absorbujące płynność
Termin zapadalności	Dowolny (brak standaryzacji)	Dowolny (brak standaryzacji)
Regularność operacji	Operacje nieregularne	Operacje nieregularne
Stopa procentowa dla przetargu	Stopa zmienna kształtująca się na przetargu lub wynikająca z umowy bilateralnej	Stopa zmienna kształtująca się na przetargu lub wynikająca z umowy bilateralnej
Rodzaj przetargu	Przetarg szybki (amerykański), umowa bilateralna	Przetarg amerykański, umowa bilateralna
Operacje strukturalne
Forma techniczno--prawna	operacje warunkowe emisja certyfikatów dłużnych operacje bezwarunkowe	wykup obligacji NBP zakup i sprzedaż PW na rynku emisja przez NBP długoterminowych papierów dłużnych
Kierunek oddzia-ływania na sytuację płynnościową	Operacje zasilające w płynność i absorbujące płynność	Operacje zasilające w płynność i absorbujące płynność
Termin zapadalności	Dowolny (brak standaryzacji)	Dowolny (brak standaryzacji)
Regularność operacji	Operacje regularne i nieregularne	Nie narzucona przepisami
Stopa procentowa dla przetargu	Stopa zmienna kształtująca się na przetargu lub wynikająca z umowy bilateralnej	Stopa zmienna kształtująca się na przetargu lub wynikająca z umowy bilateralnej
Rodzaj przetargu	Przetarg amerykański, umowa bilateralna	Przetarg amerykański, umowa bilateralna

Cechy operacji depozytowo-kredytowych:

• nazywane też standing facilities,

• wykorzystywane są zawsze z inicjatywy banków komercyjnych

• bank centralny ze swej strony określa warunki korzystania z tych instrumentów

Kredyt refinansowy:

• służy sfinansowaniu działalności banków komercyjnych drogą refinansowania w banku centralnym

• malejąca jego rola w obliczu rozwoju OOR uzupełniających płynności sektora bankowego

• aktualnie reguluje zachwianą płynność po godzinach działania rynku międzybankowego

• kredyt ostatniej instancji

Dostępność kredytu refinansowego:

• bariera szybkości zaciągania kredytu refinansowego (np. 80% zastawu przedmiotów wartościowych) -wymiar ilościowy

• jego oprocentowanie -wymiar cenowy

Cechy operacji depozytowych:

• brak ilościowych ograniczeń w dostępie do tych operacji

• brak zabezpieczenia depozytów

• niskie oprocentowanie (od stóp rynkowych)

• krótkie terminy zapadalności

• standardowo jednodniowe

Funkcje operacji depozytowych:

Korytarz zmienności rynkowych stóp procentowych

Inne instrumenty kredytowe

• kredyt refinansowy skonwertowany

• kredyty na finansowanie inwestycji centralnych

• kredyt redyskontowy

• kredyt lombardowy

Kredyt redyskontowy

Kredyt lombardowy:

• standardowo jednodniowy

• spłata kolejnego dnia

• udzielany pod zastaw papierów wartościowych (bony i obligacje skarbowe)

• limit wysokości kredytu (80% wartości papierów wartościowych)

• spełnienie kryteriów organizacyjnych

• najwyżej oprocentowany na rynku

• wykorzystywany najczęściej w ostatnim dniu utrzymywania rezerwy obowiązkowej

Korytarz zmienności stóp procentowych rynku międzybankowego w Polsce w latach 2005 - 2006

Harmonizacja reguł funkcjonowania kredytu lombardowego NBP z wymogami Eurosystemu

Charakterystyka	Standard europejski	Stan obowiązujący w Polsce
		Kredyt na koniec dnia	Kredyt lombardowy
Podmioty upoważnione do korzystania z kredytu	Podmioty spełniające general eligibility criteria: podleganie obowiązkowi utrzymywania rezerwy minimalnej, dobra kondycja finansowa, spełnianie kryteriów operacyjnych określonych przez poszczególne NBC.	Banki posiadające zdolność do spłaty kwoty kredytu wraz z należnymi odsetkami, które zawarły z NBP umowę ramową, ustanowiły zabezpieczenia i stosowne pełnomocnictwa oraz złożyły deklarację wykorzystania ispłaty kredytu lombardowego.
Zabezpieczenie kredytu	Znaczna dowolność NBC w ustanawianiu zabezpieczeń -aktywa spełniające generalne kryteria Eurosystemu	Bony i obligacje skarbowe.
Ograniczenia kwoty kredytu	Kwota kredytu limitowana kwotą dostarczonych zabezpieczeń; stosowany haircut.	Kwota kredytu nie może przekroczyć 80% wartości nominalnej zabezpieczeń.
Ostateczny termin składania wniosku o kredyt	30 minut przed zamknięciem systemu operacyjnego TARGET, tzn. do 17.30	od 25.04.2000 do 12.10.2003 do godziny 17.00 obecnie, od 13.10.2003 do godziny 17.30 (30 min. przed zamknięciem systemu SORBNET)
Termin spłaty kwoty kredytu	Spłata następuje w następnym dniu operacyjnym po dniu udzielenia kredytu.	od 1.06.1998 do 24.04.2000 Termin spłaty kredytu upływa w ostatnim dniu jego wykorzystania. obecnie, od 25. 04.2000 Spłata kredytu następuje w następnym dniu operacyjnym po dniu udzielenia kredytu. Termin spłaty kredytu upływa w ostatnim dniu jego wykorzystania (z uwagi na to, iż NBP może ustalić inny niż overnight termin wykorzystania kredytu)
Termin spłaty należnych odsetek	Wraz ze spłatą kwoty kredytu.	od 1.06.1998 do 24.04.2000 Odsetki płatne w okresach miesięcznych. obecnie, od 25.04.2000 Odsetki płatne w ostatnim dniu obrachunkowym miesiąca.

Instrumenty polityki pieniężnej

instrumenty polityki ustrojowej (systemowej)

instrumenty polityki procesowej (operacyjnej)

instrumenty administracyjne (dyryżystyczne)

instrumenty rynkowe

Instrumenty ilościowe

Instrumenty jakościowe

Instrumenty kontroli ogólnej (stosowane powszechnie)

Instrumenty kontroli selektywnej

(1)

(2)

(3)

(4)

Wyznaczanie podstawy naliczania rezerwy

Naliczanie rezerwy

Odprowadzenie rezerwy

Utrzymanie rezerwy

Funkcje przejęte przez OOR

charakter

(2)

(1)

konstrukcja

„Podłoga” zmienności rynkowych stóp procentowych

Transakcje warunkowe
jednoczesne zawarcie pomiędzy bankiem centralnym a bankami transakcji natychmiastowej kupna / sprzedaży papierów wartościowych i przeciwstawnej do niej transakcji terminowej
powodują czasowe zmiany płynności sektora bankowego (oddziaływanie krótkoterminowe, operacyjne)

transakcje bezwarunkowe

natychmiastowe transakcje kupna / sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny od banków

powodują trwałe zmiany płynności sektora bankowego (oddziaływanie długoterminowe, strukturalne)

operacje absorbujące-powodują zmniejszenie płynności sektora bankowego

operacje zasilające-powodują zwiększenie płynności sektora bankowego

transakcje, w których bank centralny sprzedaje papiery wartościowe lub emituje własne papiery wartościowe

transakcje, w których bank centralny kupuje papiery wartościowe

Operacje otwartego rynku

Możliwość lokowania wolnych środków

Transakcje depozytowe

metoda amerykańska

każda transakcja zostaje zrealizowana ze stopą procentową oferowaną przez bank komercyjny na przetargu

metoda holenderska

wszystkie transakcje zostają zrealizowane z jednolitą stopą procentową, ustaloną przez bank centralny (najczęściej: średnia ważona ofert banków, najniższa (najwyższa) cena dla operacji zasilających (absorpcyjnych))

Banki komercyjne uzyskują możliwość lokowania wolnych środków z określonym zyskiem i przy praktycznie zerowym ryzyku

Oprocentowanie jest zasadniczo niższe od rynkowej, w związku z czym banki komercyjne wykorzystują możliwość składania depozytów w BC tylko w ostateczności, gdy nie ma lepszych sposobów lokowania środków

Przetarg procentowy (ze zmienną stopą procentową)
bank centralny ustala kwotę OOR i maksymalną (minimalną) stopę procentową dla operacji absorbujących (zasilających)
banki deklarują kwotę OOR i stopę procentową, po jakiej chcą dokonać transakcji

w przypadku nadwyżki popytu nad podażą bank centralny wybiera oferty z najlepszą (z jego punktu widzenia) stopą procentową

Przetarg kwotowy (ilościowy, ze stałą stopą procentową)

bank centralny ustala kwotę OOR i stopę procentową

banki deklarują kwotę OOR (po ustalonej przez bank centralny stopie procentowej)

w przypadku nadwyżki popytu nad podażą bank centralny dokonuje redukcji zleceń

Rodzaje przetargów w operacjach otwartego rynku

Po niespłaceniu do godziny 18:00 kredytu technicznego

Na podstawie odpowiedniej deklaracji

Automatycznie udzielany przez NBP

Z inicjatywy banku komercyjnego

Metody zaciągania kredytu lombardowego

Uzyskanie płynności w sytuacji przejściowego jej niedoboru

Mechanizm warunkowo odraczający termin wywiązania się ze zobowiązań względem NBP

Strona inicjująca

Mechanizm zaciągania

Cel ogólny

---