4.

Pojęcie gospodarki światowej

Przez gospodarkę światową można rozumieć zbiorowość różnorodnych organizmów oraz instytucji funkcjonujących za równo na poziomach krajowych i na szczeblu międzynarodowym. Gospodarka światowa może być ujmowana wyłącznie dynamicznie tzn. jako pewien system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju, ponieważ tworzące ją elementy ulegają nieustannym przemianą. Gospodarka światowa jest więc kategorią ekonomiczna mającą charakter dynamiczny.

Podmioty współczesnej gospodarki światowej.

Z definicji gospodarki światowej wynika że głównymi podmiotami są lub mogą być przedsiębiorstwa narodowe (krajowe), które są uznawane za podstawowy podmiot gospodarki światowej. Przedsiębiorstwo narodowe staje się podmiotem gospodarki światowej tylko wówczas gdy w związku ze swoją działalnością gospodarczą nawiązuje i utrzymuje stosunki gospodarcze z innymi podmiotami gospodarki światowej. Dla współczesnej gospodarki rynkowej sytuacją typową jest to, że coraz więcej przedsiębiorstw narodowych w celu rozwinięcia działalności i normalnego funkcjonowania musi wchodzić w różno narodowe powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej.

Kolejnym podmiotem gospodarki światowej są przedsiębiorstwa międzynarodowe zwane najczęściej korporacjami między narodowymi są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą o zasięgu międzynarodowym orz posiadające w związku z tym filie zagraniczne. Korporacje trans narodowe powstają i rozwijają się przede wszystkim dzięki bezpośrednim inwestycją zagranicznym. Przez inwestycje zagraniczne rozumie się lokowanie kapitału zagranicą w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego.

Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa są uważane za ważny podmiot gospodarki światowej. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę w której sumuje się jakby działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych a także tych korporacji trans narodowych, które włączyły dana gospodarkę narodową bądź jej określone działy w sfere swojego działania.

Między narodowe ugrupowania integracyjne są stosunkowo nowymi podmiotami gospodarki światowej. Pojawiły się one bowiem w okresie ostatnich 50- 60 lat. Przez międzynarodowe ugrupowania integracyjne należy rozumieć wyraźnie wyróżniające się na tle otoczenia, względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy obejmujący 2 lub więcej krajów.

Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter:

- formalny tzn. mogą mieć postać międzynarodowego porozumienia lub organizacji gospodarczej bądź integracyjnej

- mogą mieć charakter nieformalny.

Między narodowe organizacje gospodarcze wywierają wpływ na mechanizm między narodowej współpracy gospodarczej, spełniają w gospodarce światowej przede wszystkim funkcje regulacyjne, które polegają na ustalaniu pewnych wzorców czy norm postępowania. Kolejna funkcją jest funkcja kontrolna czyli nadzorowanie czy przeprowadzanie inspekcji.

Regionalna struktura współczesnej gospodarki światowej. W zależności od przyjętego kryterium lub kryteriów a także instytucji czy organizacji międzynarodowej określające kryteria podziału np. (ONZ, Bank Światowy, MFW, WTO) podporządkowania konkretnych krajów do określonej grupy, może być jednak w poszczególnych klasyfikacjach różne. Najczęściej spotykanym podziałem krajów charakteryzującym tzw. Regionalna strukturę współczesnej gospodarki światowej jest to podział na 3 gr. :

- kraje rozwinięte gospodarczo

- kraje rozwijające

• kraje transformujące się.

5. Temat: Handel międzynarodowy

I. Pojęcie i historia handlu międzynarodowego:

Handel międzynarodowy jest najstarszą i najważniejszą formą więzi ekonomicznych jakie wykształciły się między krajami; jego wspólna cechą jest to, że realizuje się on na wolnym rynku w sposób bezpośredni między producentami dobra a ich nabywcami lub z udziałem pośredników

Handel międzynarodowy istniał już w Starożytności, ale nie miał zbyt dużego zasięgu ze względu na brak technicznych możliwości. Na szeroką skalę importowano zboże i drewno, o czym świadczy prawie całkowite wylesienie wybrzeża M. Śródziemnego. Także w Średniowieczu istniały duże obroty drewnem i zbożem np. w ramach tzw. handlu bałtyckiego. Przełom w handlu międzynarodowym nastąpił wraz z rewolucją przemysłową i pojawieniem się maszyny parowej oraz telegrafu.Dzięki osiągnięciom technicznym można handlować z partnerami bardzo od siebie oddalonymi.

II. Formy handlu międzynarodowego:

1. Import - przywóz dóbr z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym; uzależnienie od importu zależy od:

a) braku produkcji w kraju importującym

b) występowania międzynarodowych różnic kosztów i cen produktów

c) zróżnicowania produktów i preferencji konsumentów oraz inwestorów

Rodzaje importu:

a) bezpośredni:

- stosowany w przypadku surowców i połfabryków

- daje możliwość dysponowania przez dłuższy okres dużymi ilościami produktów, zapewnia stały przepływ materiałów

- gwarantuje bezpośredni kontakt z dostawcą

- wymaga większego zaangażowania kapitałowego

b) pośredni:

- dokonywany nieregularnie lub w małych ilościach

- uzyskuje się korzystniejsze ceny przez masowe zakupy pzrzez firmy handlu międzynarodowego

- zachodzi konieczność przystosowania importowanych produktów do wymagań odbiorców

2. Eksport - wywóz za granicę gotowych dóbr pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w wyniku dokonania ich sprzedaży; przyczyny eksportu:

- dysponowanie produktami przy ich niedostatku w innych krajach

- występowanie różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym

- efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej popyt wynikający ze zróżnicowania produktów oraz preferencji konsumentów

Transakcje eksportowe dokonywane są bezpośrednio między producentami a odbiorcami lub przez pośrednika w handlu międzynarodowym, którym są wyspecjalizowane przedsiębiorstwa. Lepszą sytucję daje eksport pośredni, gdy:

- producent jest firmą średniej wielkości

- wymagana jest znajomość sieci sprzedaży oraz transportu w krajach importu

- istnieje ryzyko błędnych informacji o popycie na produkt przedsiębiorstwa wytwórcy

- eksport ma charakter dostaw niewielkich lub nieregularnych

- realizowana jest strategia kapitałooszczędna, rezygnująca z nakładów na dystrybucję oraz składowanie

3. Handel tranzytowy - dokonywany jest jedynie za pośrednictwem firmy tranzytowej, znajdującej sie w kraju trzecim, mozliwość taka zachodzi, gdy:

- ze względów politycznych utrudniony jest bezpośredni handel z określonym krajem

- występują bariery lub preferencje handlowe

- mamy do czynienia z nieznajomością określonego rynku

III. Znaczenie handlu międzynarodowego dla gospodarek różnych krajów jest zróżnicowane; można wyróżnić 2 przyczyny tego stanu:

a) większe znaczenie rynku zagranicznego jest w krajach małych niż duzych, ponieważ w małych krajach producenci nie mogą osiągnąć optymalnej skali produkcji, wytwarzając produkty na rynek swego kraju (np. Szwecja), natomiast w dużych krajach rodzimy rynek jest dużo większy i sprzedaż na własny rynek ma większe znaczenie niż eksport (np. USA)

b) większe kraje mogą w większym stopniu zaspokoić swoje potrzeby surowcowe i rolne ze względu na posiadany obszar

6. Międzynarodowy rynek finansowy:

Pojęcie MRF:

Międzynarodowy rynek finansowy jest miejscem przedstawiania ofert kupna i sprzedaży instrumentów finansowych oraz zawierania transakcji i ich realizacji. Istotą transakcji rynku finansowego jest zamiana pieniądza na instrument o wyż­szej dochodowości. ale mniejszej płynności w przypadku zakupu instrumentu (lub odwrotnie w przypadku sprzedaży). Z międzynarodowym rynkiem finansowym mamy do czynienia wówczas, gdy strony zawierające transakcje, czyli uczestnicy rynku, mają swoje siedziby w różnych krajach. Rynek ten jest elementem wchodzącym w skład międzynarodowego systemu finansowego.

Instrumentem rynku finansowego może być papierem wartościowym o dwojakim charakterze z punktu widzenia kwestii własnościowej. Instrument finansowy o charakterze udziałowym nadaje właścicielowi prawo do współwłasności mająt­ku. Tym samym posiadacz tego dokumentu może pobierać korzyści majątkowe z tytułu wzrostu wartości majątku, w który dokonał inwestycji, w postaci przy­kładowo dywidend. Wśród tych instrumentów finansowych obok akcji można wymienić kwity depozytowe.

Drugim rodzajem instrumentów finansowych są instrumenty o charakterze wierzycielskim, których istotą jest charakter dłużny. Oznacza to, iż emitent tego rodzaju instrumentów zaciągnął dług, zobligowując się jednocześnie do założone­go z góry terminu wykupu. Instrumentami wierzycielskimi są obligacje, weksle, certyfikaty depozytowe, krótkoterminowe papiery dłużne, depozyty bankowe.

Funkcje MRF:

Rynek finansowy umożliwia przepływ środków finansowych od podmiotów mają­cych nadwyżki oraz szukających sposobów, aby je korzystnie zagospodarować, do podmiotów chcących pozyskać środki w celu sfinansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej. Innymi słowy, w rynku finansowym uczestniczą ci, którzy potrze­bują pożyczyć pieniądze, i ci, którzy chcą je korzystnie ulokować. Pierwsi są źró­dłem popytu na pieniądz i kapitał, drudzy zaś - źródłem podaży pieniądza i kapi­tału (będziemy ich dalej nazywać inwestorami finansowymi). Uczestnikami rynku są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki, inwestorzy instytucjonalni (np. fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze) i insty­tucje publiczne. Korzystają oni z pomocy pośredników, którymi są banki komercyj­ne i inwestycyjne.

MRF umożliwia większą podaż kapitału, wynikającą z tego, że liczba inwestorów finansowych nie ogranicza się do rezydentów jednego kraju.

Dzięki MRF łatwiejsze staje się finansowanie przedsięwzięć, dla których krajowy rynek finansowy jest zbyt płytki. Pojawienie się na nim firmy poszukującej dużych środków, np. na projekt infrastrukturalny, mogłoby drastycznie podnieść cenę kapi­tału dla innych przedsiębiorstw, utrudniając rozwój gospodarki; możliwe jest rów­nież, że ograniczona podaż kapitału nie wystarczyłaby do sfinansowania inwestycji. Bariera ta dotyczy zwłaszcza krajów słabiej rozwiniętych, mających niewielkie za­soby oszczędności

Międzynarodowy rynek finansowy zapewnia również bardziej urozmaiconą strukturę podaży aktywów, ponieważ preferencje płynności na poszczególnych ryn­kach krajowych układają się różnie.

Podział rynków finansowych:

Istnieje kilka kryteriów podziału rynków finansowych. Najpopularniejsze z nich jest związane z rodzajem instrumentów, będących przedmiotem obrotu, oraz datą ich realizacji. Kryterium to dotyczy cech instrumentów finan­sowych, tj. ich natury oraz specyfiki. Na tej podstawie rynek finansowy można podzielić na:

rynek pieniężny,

rynek kapitałowy,

rynek depozytowo-kredytowy,

rynek pochodnych instrumentów finansowych

Innym podział wynika z rodzaju kontrahenta. Na tej podstawie rynek można podzielić na dwa rodzaje: na rynek pierwotny oraz rynek wtórny. Cechą rynku pierwotnego jest fakt, że dany instrument finansowy po raz pierwszy staje się przedmiotem transakcji. Natomiast rynek wtórny dotyczy obrotu instrumentami, które stały się przedmiotem obrotu na rynku pierwotnym.

Kolejnym kryterium podziału rynku finansowego jest kryterium rozmiesz­czenia geograficznego, które pozwala wyodrębnić rynki o zasięgu:

l) globalnym (ogólnoświatowym),

2) regionalnym (np. rynek europejski, azjatycki, amerykański),

3) narodowym (rynki poszczególnych krajów).

Ze względu na moment rozliczania transakcji można dokonać podziału rynków finansowych na:

l) rynek transakcji natychmiastowych,

2) rynek transakcji terminowych

Kolejnym kryterium podziału rynków finansowych jest kryterium formy or­ganizacyjnej. Pozwala ono wyodrębnić:

l) rynek giełdowy,

2) rynek pozagiełdowy (OTC), prowadzony między instytucjami finansowymi bez pośrednictwa giełdy.

Uczestnicy międzynarodowego rynku finansowego:

Uczestnikami międzynarodowego rynku finansowego są podmioty, które oferują instrumenty finansowe (czyli tworzą stronę podażową rynku), oraz podmioty, które występują w roli nabywcy (strona popytowa). Uczestnikami są zatem: banki centralne, międzynarodowe organizacje finansowe, rządy państw, podmioty gos­podarcze, niebankowe instytucje finansowe, podmioty bankowe oraz inwestorzy indywidualni. Nie każdy jednak z tych podmiotów ma jednakowo szeroki dostęp do rynku finansowego. Przykładem jest ostatnia z wymienionych grup, która może funkcjonować na międzynarodowym rynku finansowym głównie dzięki pośrednic­twu instytucji finansowych działających w ich imieniu.

Banki centralne uczestniczą w międzynarodowym rynku finansowym w spo­sób szczególny. Pełnią one bowiem cztery zasadnicze funkcje^l3:

• są bankami państwa - utrzymują fundusze skarbu państwa i realizują wydatki państwowe, obsługują dług publiczny

• są bankami banków - przyjmują rezerwy gotówkowe banków komercyjnych, udzielają im pożyczek, emitują pieniądz gotówkowy;

• utrzymują rezerwy walutowe kraju;

• regulują kurs waluty krajowej na rynku walutowym.

Kryzys walutowy polega na utracie zaufania rynków finansowych do danej waluty, przejawiającej się nagłą i masową wyprzedażą, zwaną atakiem spekula­cyjnym, która najczęściej powoduje gwałtowny spadek jej kursu. W ślad za wy­cofywaniem kapitałów za granicę może się pojawić kryzys monetarny (w postaci radykalnego podniesienia stóp procentowych i zmniejszenia obiegu pieniężnego), kryzys bankowy (w postaci niewypłacalności banków) i kryzys giełdowy (w postaci załamania się cen akcji). Kryzys zadłużeniowy można też uznać za następstwo wa­lutowego

Przykłady kryzysów walutowych:

Kryzys brytyjski (1992 r.): wykorzystać G. Soros, znany finansista pochodzenia węgierskiego. Jesienią 1992 r. jego fundusz inwestycyjny Quantum rozpoczął sprzedaż pożyczonych w bankach komercyjnych 15 mld GBP w zamian za marki niemieckie. Inni inwestorzy, wiedzeni "stadnym instynktem", również po­zbywali się waluty brytyjskiej. Bank Anglii sprzedał w jej obronie 44 mld DM i po kilku tygodniach zaprzestał interwencji, uznając ją za zbyt kosztowną· Kurs funta upłynniono i wycofano z ESW. Sytuacja na rynku walutowym wróciła do równo­wagi, ale funt kosztował już tylko 2 DM zamiast 2,80 DM

Kryzys rosyjski(1998): Kryzys walutowy w Rosji należy do kryzysów pierwszego typu. Spowodowały go zaniedbania rosyjskiej transformacji: banki podejmowały nadmierne ryzyko, za­ciągając kredyty dewizowe, bo liczyły na pomoc rządu w razie trudności; z Rosji nie legalnymi kanałami wyciekały miliardy dolarów; rząd beztrosko zwiększał defi­cyt budżetowy; prywatyzacja miała formalny charakter; tworzono odgórnie nie­efektywne konglomeraty finansowo-przemysłowe, które miały ułatwiać państwu sterowanie gospodarką, itd. K1yzys udało się zażegnać dzięki korzystnym okolicz­nościom zewnętrznym - ożywienie w gospodarce światowej i wzrost cen ropy naftowej przyczyniły się do zwiększenia eksportu, co w połączeniu z deprecjacją rubla zwiększyło wpływy budżetu.

Kryzys azjatycki (1997-1998): W roku 1997 uczestnicy międzynarodowych rynków finansowych uświadomili sobie, że sytuacja gospodarek krajów Azji Południowo-Wschodniej nie przedstawia się tak korzystnie, jak sądzono do tej pory, i że ich waluty (w większości powiązane z dolarem) są przewartościowane. Niepokój zaczął się w połowie roku, gdy pod wpływem ataku spekulacyjnego bank centralny Tajlandii upłynnił kurs bahta, który stracił prawie połowę wartości w ciągu kolejnych 6 miesięcy. Kryzys zaczął się roz­szerzać na inne kraje i to samo wkrótce uczyniły banki centralne Malezji, Filipin, Indonezji oraz Korei Południowej, Szczególnie dotkliwa była deprecjacja indontó­zyjskiej rupii - od października 1997 r. do stycznia 1998 r. jej wartość spadła z 3600 do 17000 za I USD^I6. Kryzys azjatycki zalicza się do kryzysu typu eldektycznego. Wywołały go za­równo przyczyny wewnętrzne, jak i niekorzystne okoliczności zewnętrzne. Kryzys udało się zażegnać dzięki dużej pomocy kredytowej MFW. Jego skutki były daleko idące - ucierpiała również Japonia, przeżywająca ogromne trudności przez całą dekadę lat 90. XX wieku. Kryzys uświadomił politykom i uczestnikom rynku, jak ogromne znaczenie dla stabilności waluty ma, oprócz polityki pieniężnej i fiskalnej, jakość zarządzania w skali mikro.

8. polityka zagraniczna ZSRR

Główne założenia, zasady i kierunki rosyjskiej polityki zagranicznej zostały ogłoszone przez rosyjskie MSZ w styczniu 1993 r. Natomiast w październiku 1993r. ogłoszono generalne założenia doktryny obronnej Rosji. Te dwa dokumenty stanowią podstawę polityki zagranicznej Rosji wobec uczestników stosunków międzynarodowych oraz świadczą o podjęciu przemyślanych i planowych działań dla umocnienia swojej pozycji w świecie i zabezpieczenia interesów rosyjskiej racji stanów.

Przy formułowaniu głównych założeń, zasad i kierunków polityki zagranicznej dokonali najpierw analizy areny międzynarodowej i określili jej główne tendencje:

• Nastąpi zanik układu dwubiegunowego w skali globalnej,

• Regułą będzie wielowariantowość polityki międzynarodowej,

• Powstają centra regionalne (wielobiegunowy ład światowy).

Głównym celem dzisiejszej rosyjskiej polityki zagranicznej jest odrodzenie potęgi Rosji i przywrócenie jej do rangi supermocarstwa, przemawia za tym wg rosyjskiego MSZ:

• Wielowiekowa tradycja,

• Położenie geopolityczne,

• Potęga militarna,

• Ogromny potencjał militarny, ludzki oraz technologiczny.

Podstawowym założeniem polityki zagranicznej Rosji jest uznanie za wartość nadrzędną interesów narodowych kraju. Priorytety i zasady polityki zagranicznej tego państwa przedstawiają się, więc następująco:

• Zapewnienie, z wykorzystaniem środków politycznych, wszechstronnego bezpieczeństwa Rosji, w tym jej suwerenności, niezawisłości i integralności terytorialnej, umocnienie stabilizacji na linii rosyjskich granic w regionach sąsiedzkich i na świecie.

• Obrona praw i wolności obywatelskich, godności i dobra Rosjan,

• Zapewnienie międzynarodowego poparcia dla rozwoju reform demokratycznych mających na celu budowę społeczeństwa obywatelskiego,

• Mobilizacja środków finansowych i technicznych na rzecz stworzenia efektywnej gospodarki rynkowej.

• Kształtowanie zasadniczo nowych, równoprawnych korzystnych dla wszystkich stron stosunków Rosji członkami WNP i innymi państwami bliskiej zagranicy, dążenie do partnerstwa i sojuszu z tymi krajami tradycyjnej dalekiej zagranicy, które najlepiej rozwiązały problemy, z jaki Rosja obecnie się zmaga,

• Zapewnienie Rosji w światowym układzie sił, w procesie kształtowania gospodarki światowej i stosunków międzynarodowych, pozycji odpowiadającej statutowi wielkiego mocarstwa”

Główne kierunki jej polityki to: Wspólnota Niepodległych Państw, działania na rzecz kontroli zbrojeń i bezpieczeństwa międzynarodowego, wspomaganie reform gospodarczych, stosunki rosyjsko- amerykańskie, stosunki z krajami Europy, Azji i Pacyfiku, Azji południowej i zachodniej, z państwami bliskiego wschodu, Afryki ameryki łacińskiej, jak również kontakty z ONZ innymi organizacjami, ruchem państw niezaangażowanych, działania na rzecz przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska. Taka jest hierarchia i kierunek działania rosyjskiej polityki zagranicznej.

Generalne złożenia doktryny obronnej Rosji:

• Rosja nie ma wrogów

• Użycie sił zbrojnych przewiduje się w razie ataku na terytorium państwa i konfliktów wewnątrz federacji, które zagrażałyby jej integralności terytorialnej,

• Ponadto siła może zostać użyty poza granicami państwa w przypadku zagrożenia żywotnych interesów Rosji

8b. skutki rozpadu ZSRR

Jednym z najbardziej doniosłych wydarzeń XX w. jest rozpad Związku Radzieckiego. Wydarzenie to jest jednym z punktów zwrotnych w politycznej historii Europy. Rozpad ZSRR pod koniec 1991 r. stworzył całkowicie nową sytuację na kontynencie eurazjatyckim i w skali globalnej. To właśnie Eurazja była obszarem, który w sporze amerykańsko-radzieckim zajął centralne miejsce. Zdobycie hegemonii w tym regionie oznaczać miało zwycięstwo.

Problem rozpadu Związku Radzieckiego pociągnął za sobą zupełnie odmienne jakościowo skutki.

Rozpad ZSRR oznaczał koniec istnienia supermocarstwa. Był krajem o znacznym potencjale militarnym np.: potencjał broni jądrowej Wielkiej Brytanii stanowił tylko 2% potencjału ZSRR. Państwo to posiadało w swoich rękach środki współdecydujące o losach świata. Rozpad imperium radzieckiego zmniejszył potencjał Rosji tylko o tyle, o ile zredukowano go w wyniku zawartych porozumień rozbrojeniowych. Siły konwencjonalne uległy proporcjonalnej redukcji, zgodnie z założeniami traktatu paryskiego z 1990 r. i późniejszym uzgodnionym podziałem ich między 15 państw powstałych na gruzach ZSRR. W ten sposób współczesna Rosja ciągle posiada siły zbrojne pozwalające widzieć w niej mocarstwo światowe.

Związek Radziecki stał na czele jednego z dwóch głównych bloków polityczno -wojskowych. Ugrupowanie państw socjalistycznych, z mocno akcentowaną rolą przywódczą ZSRR, było ujednolicone ustrojowo, ekonomicznie i ideologicznie. Państwa wspólnoty socjalistycznej tworzyły rozbudowaną strefę wpływów, zabezpieczającą interesy państwa radzieckiego i uzupełniającą jego ekonomikę. Poza tym ZSRR wywierał wpływ na inne państwa w różnych częściach świata. Ich sprawne funkcjonowanie zależało od pomocy otrzymanej od Związku Radzieckiego. To pozwalało prowadzić aktywną, konfrontacyjną politykę wobec rozwiniętych krajów kapitalistycznych. Wynikiem takiej polityki zagranicznej był długotrwały stan napięcia między Wschodem i Zachodem, nazywany "zimną wojną".

Wraz z rozpadem ZSRR zniknął ważny uczestnik stosunków międzynarodowych, którego działania miały często charakter globalny - państwo współdecydujące o światowym pokoju oraz procesach bezpieczeństwa i rozbrojenia, mające duży wpływ na stymulację konfliktów zbrojnych w różnych częściach świata.

Rosji ubyło w porównaniu z ZSRR 5 mln km2 powierzchni i około 140 mln ludzi, lecz i obecnie jej obszar liczy 17 mln km2 z ludnością przekraczającą 141 mln (dane z 2007 r.). Pozostaje więc ona największym terytorialnie krajem świata. Zajmuje wysoką - piątą pozycje co do liczby mieszkańców. Jest lokowana jako 10 potęga ekonomiczna świata. Ustępstwa USA, gremiów kierowniczych NATO i UE świadczą, że Rosja posiada zdolności wpływania na strategiczne decyzje w polityce światowej.

Znalazło to wyraz w ujęciu Rosji jako podmioty prawa międzynarodowego. Uznano ją za kontynuatora, a nie sukcesora prawno międzynarodowego ZSRR. Zresztą gdy istniał jeszcze Związek Radziecki to Rosja stanowiła jego zasadniczą część. W 1991 r. Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna Republika ogłosiła 14 czerwca 1990 r. deklarację suwerenności państwowej, ale w odróżnieniu od innych republik związkowych nigdy nie ogłosiła deklaracji niepodległości i tym samym aktu wystąpienia z ZSRR. ZSRR w sensie prawnym nie upadł. On przekształcił się w Rosję.

Upadek ZSRR w sensie prawnym może być rozpatrywany tylko jako zniknięcie pewnej rzeczywistości geopolitycznej. Również społeczność międzynarodowa uznała, że Rosja jest kontynuatorem Związku Radzieckiego. Istnieje na to wiele dowodów. Rosja kontynuowała stan członkostwa ZSRR w ONZ wraz ze stałym członkostwie w Radzie Bezpieczeństwa. Nie natrafiła też na żadne trudności zajęcia miejsca Związku Radzieckiego na forum ONZ jak i w innych organizacjach międzynarodowych. Podobnie wyglądała sprawa ze stałymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi byłego ZSRR - przekształciły się one w misje rosyjskie. Zmiana nazwy państwa nie wywołała żadnych sprzeciwów zarówno w organizacjach międzynarodowych, jak i w krajach przejmujących misje dyplomatyczne. Pomimo wyżej wymienionych zmian ciągle działa państwo, które jest kontynuatorem ZSRR i posiada potencjał do wywierania wpływu na globalny układ sił w świecie. Ograniczeniu uległa jedynie jego sfera bezpośrednich wpływów na środki realizacji polityki zagranicznej.

Rozpad imperium radzieckiego, oprócz zmian związanych z jego przekształceniem się w Rosję, wywołał też proces odradzania się państw i uzyskiwania niepodległości przez kraje i narody znajdujące się przedtem na jego terytorium. Wydarzenie to spowodowało wielorakie skutki na arenie międzynarodowej, na układ sił w świecie. W wyniku tego procesu na mapie politycznej pojawiło się 14 nowych państw co jest zjawiskiem rzadkim. Gwałtownie zwiększyła się dynamika polityki zagranicznej wyzwolonych państw. Powstawać zaczęły koncepcje nowych sojuszy politycznych i wspólnot, co jest dowodem uzyskania pewnego pola manewru przez nowo powstałe państwa. Niektóre z nich, nie mając dobrze przygotowanych elit narodowych, nie są w stanie poradzić sobie z utrzymaniem swojej suwerenności (Białoruś). Inne, które posiadają znaczne bogactwa naturalne, poddawane są presji Rosji (Azerbejdżan). Niektóre w wyniku działalności dyplomacji rosyjskiej i tajnych służb tego państwa z trudnością utrzymują integralność terytorialną i za cenę tego celu godzą się na niebezpieczne warunki współpracy (Gruzja). W Tadżykistanie armia rosyjska jest gwarantem przetrwania tego państwa, atakowanego przez fundamentalistów islamskich. Rozpad ZSSR i powstanie niezależnych państw narodowych, obok pozytywnych efektów, przyniosły też wzrost konfliktów zbrojnych, powrót starych sporów terytorialnych i narodowościowych. Terytoria byłego imperium radzieckiego stanowią obecnie obszar wielu napięć politycznych. Stwierdzić należy, że proces ruchów narodowowyzwoleńczych na obszarach byłego ZSRR wcale się nie zakończył.

Kryzys i rozpad imperium radzieckiego były ściśle powiązane z procesem rozpadu wspólnoty państw socjalistycznych. Osłabieniu uległy partie komunistycznie w tych krajach. Likwidacji uległy struktury, które służyły ich uzależnieniu od ZSRR. 1 kwietnie 1991 r. rozwiązano struktury wojskowe Układu Warszawskiego. Podobnie potoczyły się losy RWPG, która po załamaniu się wymiany handlowej między ZSRR a krajami Europy Środkowo-Wschodniej, straciła rację bytu. Została więc rozwiązana 28 czerwca 1991 r. Jednocześnie wojska radzieckie, a potem rosyjskie opuszczały i wycofały się z Europy.

Rozpad bloku wschodniego, rozwiązanie jego struktur polityczno-militarnych i gospodarczych oraz likwidacja baz armii rosyjskiej pozwoliły państwom Europy Środkowo -Wschodniej uzyskać pełną suwerenność państwową. Wprowadzanie w większości z nich demokratycznych zasad ustrojowych, powołanie subregionalnych organizacji (np. CEFTA), zawieranie porozumień i umów dwustronnych, min. w sprawie akcesji do struktur NATO i Unii Europejskiej, zmieniło zupełnie sytuacją w tej części Europy

9.WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW

1. Geneza powstania

• 8 XII 1991r. Spotkanie w Puszczy Białowieskiej- prezydenci Rosji B. Jelcyn i Ukrainy Ł. Krawczuk oraz przewodniczący Rady Najwyższej S. Szuszkiewicz podpisują w Wiskuli pod Brześciem na Białorusi tzw. Układ białowieski o likwidacji ZSRR

• Porozumienie o utworzenie WNP miało miejsce w Ałma Acie 21 XII 1991r. Układ sygnowali przywódcy 11 republik (Azerbejdżanu, Armenii, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Rosji, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu)

• W grudniu 1993r. Po tym jak został obalony rząd Z. Gamsachurdii, Gruzja zgłosiła akces do WNP. Do Wspólnoty nie wstąpiły kraje bałtyckie Litwa, Łotwa i Estonia.

• W 1996r. zdominowana przez komunistów Duma Państwowa ogłosiła nieważność umowy białowieskiej z 1991 rozwiązującej ZSRR. W odpowiedzi obóz B. Jelcyna dokonał podpisania dwóch istotnych umów międzynarodowych pogłębiających integracje w ramach WNP :

• w marcu 1996r. Federacja Rosyjska, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan podpisały porozumienie o „pogłębionej integracji ekonomicznej w ramach WNP”. Ważnymi punktami tego porozumienia było m.in. Stworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej, zagwarantowanie swobody poruszania się, przepływu towarów i przemieszczania kapitału. W celu koordynacji poczynań w tym zakresie powołano Radę Międzypaństwową oraz Komitet Integracyjny, zapowiedziano także powołanie Komitetu Międzyparlamentarnego.

• W kwietniu 1996r. Federacja Rosyjska i Białoruś podpisały kolejny układ powołujący (w ramach WNP) Związek Rosji i Białorusi- Wspólnotę Suwerennych Republik, mające na celu pogłębiania integracji. Zapowiedziano powołanie wspólnych ponadnarodowych struktur władzy.

• Członkostwo zwyczajne posiada 11 krajów: Azerbejdżan, Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Ukraina, Uzbekistan oraz Gruzja, która od lutego 2006r.nie należy do Rady Ministrów Obrony)

• Turkmenistan był członkiem zwyczajnym do roku 2005, od tego czasu posiada ststus członka stowarzyszonego, którym może zostać każdy kraj byłego ZSRR, nie należący do WNP ( np. Litwa, Łotwa lub Estonia)

• Przewiduje się również status obserwatora, czyli kraje z poza regionu).

• WNP pod względem formy jest organizacją o luźnej strukturze, która zgodnie z protokołem z 21 XII 1991r. Nie jest ani państwem, ani strukturą ponadnarodową.

• WNP powstała jako struktura przejściowa i zachowała ten charakter mimo wielu porozumień szczegółowych, ustalających zasady jej współdziałania.

- z jednej strony WNP miał być zabezpieczeniem przed chaosem

-z drugiej strony wyjściem naprzeciw tendencji odbudowy imperium w nowej formule, zmniejszającej wszechwładną dotąd rolę centrum.

2.Układy podpisane w ramach WNP

Istotne znaczenie miały układy podpisane w ramach bezpieczeństwa oraz współpracy gospodarczej:

• Układ Taszkiełcki- w maju 1992r. Rosja oraz Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, zawarły na 5 lat Układ o bezpieczeństwie zbiorowym. Rok później dołączyła Białoruś, Gruzja i Azerbejdżan. W maju 1999r wystąpiły z porozumienia: Azerbejdżan, Gruzja i Uzbekistan. Do układu nie przystąpiły: Mołdawia, Ukraina i Turkmenistan.

- tworząc podstawy systemu bezpieczeństwa zbiorowe WNP, powołano się na postanowienia art.51 karty NZ, wskazującego na naturalne prawo każdego państwa do indywidualnej i zbiorowej samoobrony. Oznacza to, że w razie agresji przeciwko jednemu z nich, zostanie ona uznana za agresję przeciwko wszystkim pozostałym.

- sygnatariusze układu zaaprobowali potrzebę rozszerzania współpracy nie tylko w dziedzinie wojskowej, ale także wspólne regulowanie konfliktów zbrojnych z zastosowaniem środków pokojowych i likwidowanie przyczyn, które w przyszłości doprowadzić do ich wybuchu.

• Porozumienie o Utworzeniu Unii Gospodarczej- zostało zawarte przez 9 członków WNP, oprócz Turkmenistanu i Ukrainy w Moskwie 24 IX 1993r, poprzedzone porozumieniem o Utworzeniu Strefy Rublowej 7.IX.1993. Turkmenistan przyłączył się do tego porozumienia dopiero w grudniu 1993r., a Ukraina wyraziła chęć przystąpienia do niego w charakterze członka stowarzyszonego, preferując raczej dwustronną współpracę gospodarczą, w tym także z Rosją. Układ ten przewidywał stopniową i długofalową integrację gospodarczą państw WNP od strefy Wolnego handlu przez unię celną do unii gospodarczej.

1. Cele:

podstawowymi celami i zasadami WNP są:

• Prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym Traktatem Taszkiewickim z maja 1992 roku.)

• Zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa narodowego

• Zagwarantowanie swoim obywatelom równych praw i wolności

• Ochrona środowiska

• Zachowanie i rozwój tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej mniejszości narodowych

• Rozwijanie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy państw

• Przezwyciężanie następstw katastrofy czarnobylskiej

1. Funkcjonowanie WNP

Na funkcjonowanie WNP negatywnie wpływają istniejące na jej terenie organizacje subregionalne, m.in. GUAM (zw. Związkiem Środkowoazjatyckim), w której skład wchodzą Azerbejdżan, Gruzja, Mołdawia i Ukraina. Dotychczasowe działanie WNP nie ukazuje optymistycznych perspektyw tej organizacji na przyszłość. Całkowicie odrzucony został pomysł stworzenia związku Euroazjatyckiego, który zgłosił N. Nazarbajew oraz propozycje integracyjne A. Łukaszenki. To takie kraje jak: Kazachstan, Tadżykistan i Kirgistan są zainteresowane bliższą integracją w ramach Wspólnoty.

WNP uchodzi w ocenach wielu polityków i specjalistów za twór wielce nieefektywny. Wynika to przede wszystkim z niejasnych i krzyżujących się kompetencji poszczególnych organów i komitetów; odmiennych poglądów, interesów oraz woli politycznej poszczególny państw, a zwłaszcza zaś braku zasobów i środków finansowych.

Obawa przed dominacją Rosji oraz nierównomierny poziom rozwoju gospodarczego, potencjału surowcowego i przemysłowego przyczyniają się do takiej oceny przez środowisko polityczne i specjalistów.

10.Pojecie krajów rozwijających się i Dekolonizacja:

1. Pojecie krajów rozwijających się:

Kraje słabo rozwinięte, kraje nie uprzemysłowione, kraje zacofane, kraje nowo wyzwolone, Trzeci Świat, Południe — terminy (o zakresach niezupełnie pokrywających się) używane na określenie grupy państw (ponad 130) Afryki, Ameryki Łac., Azji i Oceanii, z reguły postkolonialnych (wyjątek — Tajlandia).

2. Dekolonizacja:

Polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowywanie sobie zamieszkującej tam ludności przez państwa europejskie. Jego celem było zdobycie i wprowadzenie różnych form eksploatacji terytoriów zamorskich, wzbogacanie się metropolii, poszerzenie sfery wpływów na świcie i wzmocnienie siły państwa kolonizującego.

3. Główne przyczyny dekolonizacji:

Do głównych przyczyn, które wpłynęły na proces dekolonizacji zaliczmy m.in.:

• klęski głodu i masowe wymieranie miejscowej ludności spowodowane było eksploatacja zasobów surowcowych, grabieżą ziem i tworzeniem gospodarki plantacyjnej

• czerpanie ogromnych zysków z kolonii przez Mocarstwa europejskie

• w wielu koloniach nadal utrzymywały się prymitywne feudalne i półfeudalne struktury gospodarki krajowej

• import towarów europejskich doprowadził do upadku lokalnego rzemiosła

• upowszechnienie zasady równości państw po II wojnie światowej

4. Skutki dekolonizacji:

Jeżeli chodzi o skutki dekolonizacji to można je podzielić na:

A. Pozytywne

• w wyniku dekolonizacji powstało ponad 130 państw

• kraje postkolonialne uzyskały niepodległość suwerenność

• mogły brać czynny udział w działalności organizacji międzynarodowych i współdecydowanie o kierunkach polityki światowej na forum ONZ

• mogły samodzielnie korzystać z dóbr naturalnych własnego kraju

• mogły wybierać dowolne formy ustroju

B. Negatywne

• częste przewroty, zamachy stanu, próby obalenia legalnie wybranych władz oraz przeplatanie się demokratycznych i autorytarnych rządów

• konflikty graniczne, które wybuchały między nowo powstałymi państwami

• podziały etniczne, kulturowe, religijne przerodziły się w trwałe konflikty zbrojne

• niestabilność polityczna w nowo powstałych państwach

5. Etapy uzyskania niepodległości przez państwa Trzeciego Świata:

• Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945-1955, w tym czasie niepodległość uzyskało jedenaście państw azjatyckich i jedno afrykańskie: Indonezja, Wietnam, Filipiny, Jordania, Indie, Pakistan, Cejlon, Birma, Libia, Kambodża, Laos. Korea

• Od połowy lat pięćdziesiątych do połowy lat sześćdziesiątych trwał drugi etap, z 42 państw 30 uzyskało niepodległość w Afryce. Do 1960r. na tym kontynencie było zaledwie 9 niezależnych państw. W tym samym roku doszło do nich dalsze 17. Ten rok nazywany jest „rokiem Afryki”. Nowe niepodległe państwa to: Maroko, Sierra Leone, Zambia, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ludowa Republika Konga, Mali, Cypr, Malta

• Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat sześćdziesiątych i trwał do 1975r., rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Niepodległość uzyskały: Barbados, Bostwana, Grenada, Mozambik, Katar, Tonga, Jemen Południowy, Gwinea Bissau, Fidżi, Komory

• W czwart9m etapie dekolonizacji rozpoczętym w 1976r. najważniejsze znaczenie miał problem wyzwolenia Namibii, oraz ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Na tym etapie dekolonizacji, która trwa do chwili obecnej niepodległość uzyskały: Seszele, Wyspy Gilberta, Antiqua i Barbuda, Namibia, Saint Lucia, Dominika. Szczególne znaczenie miał upadek „ostatniego bastionu białych” w Afryce Południowej. W utworzonych przez nich w 1919r. państwie pod nazwą Unia Południowej Afryki prowadzono politykę apartheidu polegająca na umocowanej prawnie od 1948r. segregacji rasowej.

6. Systematyzacja krajów Trzeciego Świata:

1. W grupie najbardziej rozwiniętych państw trzeciego Świata możemy wyróżnić:

• duże państwa Ameryki Południowej i Środkowej, jak Argentyna, Brazylia, Meksyk, Urugwaj

• nowo uprzemysłowione kraje i terytoria Azji Południowo-Wschodniej: Hongkong, Korea Południowa, Singapur, Tajwan

• małe państwa i terytoria zależne regionu Pacyfiku, Karaibów, jak Bermudy, Wyspy Bahama

2. Grupa średnio rozwiniętych krajów Trzeciego Świata jest najliczniejsza:

• kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, takie jak Libia, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Irak i Iran

• duże i średnie państwa Azji i Afryki, jak Filipiny, Egipt, Indonezja, Malezja, Nigeria, Pakistan, Tajlandia

• specyficzny i wyodrębniony ze względu na skalę systemu społeczno-gospodarczy stanowią Indie

• średnie i małe kraje Afryki (Maroko, Tunezja, Kenia itp.), Ameryki Południowej (Peru, Boliwia, Dominikana, Chile itp.), Bliskiego Wschodu i Azji Południowej (Jordania, Syria, Sri Lanka itd.)

3. Grupa krajów najsłabiej rozwiniętych, do których należy około 30% krajów Trzeciego Świata, zwłaszcza z obszaru Czarnej Afryki

7. Współpraca w krajach rozwijających się:

Instytucje globalne i regionalne i ich wpływ na współprace:

1. Na Południu:

Ruch Państw Niezaangażowanych, Grupa-77

2. W Afryce:

Unia Arabskiego Maghrebu, COMESA (Wspólny Rynek Wschodniej i Południowej Afryki)

3. W Ameryce Środkowej i Południowej:

-Wspólnota Andyjska, Wspólnota Karaibska (CARICOM), Mercosur (Wspólny Rynek Południa)

4. W regionie Azji i Pacyfiku:

ASEAN, Stowarzyszenie regionalnej Współpracy Azji Południowej (SAARC), Forum Południowego Pacyfiku

11. Państwa Niezaangażowane

1. Geneza i istota ruchu

- pojęcie niezaangażowania

Określenie polityki państw unikających zaangażowania się po stronie rywalizujących ze sobą USA i ZSRR

-uwarunkowania historyczne

Dążenia narodów do uzyskania niepodległości, walki zbrojnej i wojny w Azji wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się polityki zagranicznej nowo wyzwolonych państw.

-Ruch Państw Niezaangażowanych

Grupa państw luźno powiązanych ze sobą przez akceptację wspólnie przyjętych zasad postępowania.

2. Etapy tworzenia się Ruchu Państw Niezaangażowanych

- Konferencja w New Delhi 12.03.1947r

Potwierdzenie nieufności do polityki mocarstw i dążenie do współpracy ze wszystkimi państwami.

-Konferencja w New Delhi 20.01.1949r

Deklaracja chęci prowadzenia niezależnej polityki i współpracy z państwami o innych systemach społeczno-politycznych.

-Traktat indyjsko- chiński z 1954r

Zawiera zasady pokojowego współistnienia, zwane Pancza Szila. Są to:

• wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności;

• wzajemna nieagresja;

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne;

• równość i wzajemne korzyści;

• pokojowe współistnienie

-Konferencja w Bandungu 18-24 kwietnia 1955r. („Konferencja solidarności krajów Azji i Afryki").

10 zasad stosunków międzypaństwowych uchwalonych podczas spotkania państw niezaangażowanych w Bandungu:

• Poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad Karty Narodów Zjednoczonych,

• Poszanowanie suwerenności i integralności wszystkich narodów,

• Uznanie równości wszystkich ras i wszystkich narodów,

• Wstrzymanie się od interwencji w sprawy wewnętrzne innego kraju,

• Poszanowanie prawa każdego kraju do obrony indywidualnej lub zbiorowej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych,

• Wstrzymanie się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów, któregoś z wielkich mocarstw oraz wstrzymanie się każdego kraju i wywierania nacisków na inne kraje

• Wstrzymanie się od aktów groźby i agresji oraz stosowania siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezależności politycznej któregokolwiek kraju.

• Regulowanie wszystkich międzynarodowych sporów środkami pokojowymi.

• Rozwijanie wspólnych interesów i współpracy.

• Poszanowanie sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych.

3. Formy organizacyjne ruchu

- Konferencja szefów państw i rządów

Odbywa się co 3 lata, na czele stoją szefowie państw i rządów, ministrowie spraw zagr. lub innych resortów, celem jest zatwierdzanie wspólnych zasad i programów działania oraz dokonywanie oceny sytuacji międzynarodowej.

-Konferencja ministrów spraw zagranicznych

Przedmiotem obrad są problemy dotyczące działalności ruchu oraz sytuacji międzynarodowej, konferencje organizowane są w okresie między spotkaniami na szczycie.

-Biuro koordynacyjne

Jest to organ kolegialny o charakterze wykonawczym, nadzoruje realizację uchwał i programów uchwalonych przez konferencje na szczycie.

- Przewodniczący Ruchu Państw Niezaangażowanych

Funkcję pełni głowa państwa, na którego terytorium odbyło się ostatnie spotkanie; odpowiada za funkcjonowanie ruchu i koordynację jego działalności.

-Organy i instytucje wyspecjalizowane

Fundusz Rozwoju Gospodarczego i Społecznego, Międzynarodowy Ośrodek ds. Przedsiębiorstw lub ds. Sektora Społecznego, Ośrodek Dokumentacji i Centrum ds. Korporacji Ponadnarodowych.

4. Konferencje szefów państw i rządów

W 2006r. odbyła się 14 konferencja.

-Pierwsza Konferencja w Belgradzie w 1961r

Uczestniczyło w niej 25 państw Ameryki Łacińskiej, Azji, Afryki i Europy. Poruszono problemy walki z kolonializmem, imperializmem, zagadnieniami rozbrojenia, rozwoju gosp., wzmacniania roli ONZ oraz rozwoju polityki i ruchu niezaangażowania, określenia jego miejsca w stosunkach międzynarodowych.

-Konferencja w Malezji - 2003r.

116 uczestników; poruszono kwestie - przyszłość ruchu, problemy regionalne, globalizacja oraz terroryzm.

-Ostatnia Konferencja w Hawanie 18.08.2006r

Uczestniczyli w nim przedstawiciele 118 krajów. Potępiono izraelski atak na Liban, wezwano społeczność międzynarodową do solidarności z Palestyńczykami oraz skrytykowano amerykańską Polit. Międzynarodową (arogancja i egoizm).

5. Znaczenie ruchu

- pierwotne cele: jednoczenie państw Trzeciego Świata, wprowadzenie i przestrzeganie zasady demokracji SM, rozwój i demokratyzacja państw Trzeciego Świata, współpraca, która miała się przyczynić do rozwoju gosp. i społ. państw niezaangażowanych, utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, uznanie niezależności narodowej, zakończenie procesu dekolonizacji, wprowadzenie na arenę międzynarodową państw, które wcześniej nie miały żadnego politycznego znaczenia;

- nowe cele: walka z ubóstwem państw rozwijających się, ich zadłużeniem i bezrobociem, próba zreformowania ONZ - utworzenie sił szybkiego reagowania, apel o zapłacenie składek członkowskich, wprowadzenie do Rady Bezpieczeństwa dwóch miejsc dla Ameryki Łacińskiej oraz dwóch dla Azji (oprócz Chin), poszerzenie stałego grona członkowskiego Rady Bezpieczeństwa o Japonię i RFN, ograniczenie prawa weta wnoszonego przez stałych członków Rady.

6. Podsumowanie działalności Ruchu

- Ocena wartości ruchu państw niezaangażowanych nie jest jednoznaczna.

-Z jednej strony mówi się, że nie miał on żadnej władzy i większego wpływu na politykę i był narzędziem w rękach komunistów do prowadzenia polityki antykolonialnej i tzw. antyimperialnej.

-Z drugiej strony to ten właśnie ruch wprowadził na arenę polityczną państwa, które do tamtej pory nie miały głosu w polityce mocarstw, zrównało siłę polityczną w dyplomacji różnych ras

-Rozpoczął nową erę stosunków między narodami.

-Także przyspieszył się proces dekolonizacji, uświadamiał opinię światową o beznadziejności walki Wschód - Zachód.

-Wsparcie ruchów narodowowyzwoleńczych Afryki, obalając do końca system kolonialny.

12.kwestia pokoju i bezpieczenstwa w europie

1. Pojęcie bezpieczeństwa i pokoju:

Bezpieczeństwo - stan braku zagrożenia, stan spokoju i pewności.Bezpieczeństwo międzynarodowe ma szerszy zakres znaczeniowy, niż bezpieczeństwo państwa. Nie jest tylko sumą bezpieczeństw poszczególnych państw. O jego istocie stanowi zespół warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych, które zapewniają każdemu państwu mniejsze lub większe poczucie pewności niezagrożonego istnienia, przetrwania i swobód rozwój owych bez nacisków z zewnątrz. Jest to więc stan, w którym przestrzegane są reguły postępowania zmierzające do regulowania sporów metodami pokojowymi.

Pokój (łac. pax) to pojęcie opisujące stosunki między państwami, lub wewnątrz nich, oznaczające brak wojny, wykluczające konflikt zbrojny i używanie przemocy. W węższym znaczeniu pokój oznacza zakończenie wojny. Od XX w. do zachowania albo przywrócenia pokoju wykorzystuje się siły pokojowe ONZ, mające mandat prawnomiędzynarodowy.

2. Powstanie UE w obronie pokoju i bezpieczeństwa:

Pokój

Na zgliszczach II wojny światowej zbudowano nowy rodzaj nadziei. Ludzie, którzy oparli się totalitaryzmowi w czasie wojny, odkryli w sobie determinację do położenia kresu międzynarodowym sporom i nienawiści w Europie i do wprowadzenia trwałego pokoju pomiędzy wcześniejszymi wrogami. Nowy porządek w Europie Zachodniej byłby zbudowany na wspólnym interesie jej narodów i ludów, a u jego podstaw leżałyby traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy wszystkimi krajami.

Bezpieczeństwo i ochrona

Europa XXI wieku nadal musi zajmować się sprawami bezpieczeństwa i ochrony. Są to dziedziny życia, w których nigdy nie ma się całkowitej pewności. Każdy kolejny etap światowego rozwoju przynosi wielkie możliwości, ale pociąga również pewne ryzyko. Unia musi podejmować skuteczne działania, aby zapewnić bezpieczeństwo swoim państwom członkowskim. Tragiczne wydarzenia z 11 września 2001 r. pokazały całemu światu, jak kruche jest ludzkie życie, gdy do głosu dochodzi fanatyzm i duch mściwości.

Instytucje UE odgrywaj ą kluczową rolę i są sercem sukcesu Europy w tworzeniu i realizowaniu zasad, które przyniosły prawdziwe i trwałe mechanizmy pokojowe na obszarze zajmującym stosunkowo dużą część świata. Jednak UE musi również dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez współpracę z krajami sprzymierzonymi w ramach układu NATO i dzięki rozwijaniu prawdziwej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

3. Rozpad Jugosławii:

Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii (SFRJ) obejmowała sześć republik: Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię, Czarnogórę (Montenegro), Serbię i Słowenię.

Po rozpadzie Jugosławii, w byłych republikach wybuchły krwawe konflikty. W 1991 roku Armia jugosłowiańska, zdominowana przez Serbów, zaatakowała Słowenię. Następnie, po krótkich walkach, wojna przeniosła się do Chorwacji. Na początku 1992 roku również w Bośni i Hercegowinie wybuchła krwawa wojna, która zakończyła się w 1995 roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku, Albańczycy zamieszkujący Kosowo (okręg autonomiczny Serbii) zażądali niepodległości co wywołało konflikt serbsko-albański, który narastał doprowadzając do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie zakończyła interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku.

Społeczność międzynarodowa natychmiast rozpoczęła działania dyplomatyczne mające na celu opanowanie sytuacji w regionie. Pomimo licznych porozumień o zawieszeniu broni, walki pomiędzy Bośniakami a Serbami trwały. Obie strony konfliktu dysponowały armiami, których siły były nierówne. Serbowie już na początku wojny próbowali zdobyć stolicę Bośni i Hercegowiny - Sarajewo. Mieszkańcom udało się odeprzeć atak, jednak oblężenie miasta trwało około 3,5 lat, podczas których Serbowie regularnie ostrzeliwali i bombardowali miasto, doprowadzając do jego zniszczenia. W Sarajewie zginęło ponad 11,000 ludzi. W wyniku działań serbskiej artylerii, zniszczone zostało również główne miasto Hercegowiny, Mostar. Po wojnie w Mostarze odnaleziono 2 masowe groby muzułmanów.

4. Rola ONZ w wojnie w Bośni i Hercegowinie

25 września 1991 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ jednogłośnie przyjęła rezolucję nr 713 dotyczącą Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Nawoływała ona wszystkie państwa do natychmiastowego nałożenia embargo na dostawy broni i wyposażenia wojskowego do krajów Byłej Jugosławii. Jednocześnie w rejon konfliktu skierowano pomoc humanitarną, a także podjęto decyzję o rozmieszczeniu tam sił pokojowych.

5. Wojna w Kosowie

Napięcia pomiędzy Serbami i Albańczykami zamieszkującymi Kosowo, prowincję Serbii, trwały od wieków. W 1989 roku, Federalna Republika Jugosławii zniosła autonomię w Kosowie, co spowodowało natychmiastowy bojkot wszelkich instytucji serbskich przez Albańczyków (stanowiących ponad 90 % ludności). Podczas rozpadu Jugosławii, w 1991 roku kosowscy Albańczycy zażądali niepodległości prowincji. W przeprowadzonym referendum w tej sprawie, większość obywateli opowiedziała się za niepodległością. Odbyły się wybory, w których wybrany został prezydent i parlament. Nowych władz nie uznała Serbia.

Powstanie tego „państwa w państwie”, nawoływania przez Wyzwoleńczą Armię Kosowa do zbrojnego buntu oraz Serbskie represje wymierzone w albańskich Kosowarów spowodowały napięcia w całej prowincji. Doprowadziło to do wybuchu walk w 1998 roku. Władze w Belgradzie, z prezydentem Slobodanem Miloszewiczem na czele, przeprowadzały masowe wysiedlenia Albańczyków, mimo sprzeciwu społeczności międzynarodowej. W wyniku tego, około 850,000 uchodźców z Kosowa szukało schronienia głównie w Albanii i Macedonii, gdzie pomoc zapewniały im UNHCR wraz z innymi organizacjami humanitarnymi. Wobec ludności pozostałej w Kosowie stosowano represje, mordowano cywilów, przeprowadzano czystki etniczne.

Gdy próby dyplomatycznego zakończenia konfliktu zawiodły, podjęto decyzję o przeprowadzeniu nalotów NATO na serbskie cele wojskowe i strategiczne. Naloty zmusiły Miloszewicza do zaakceptowania porozumienia pokojowego w czerwcu 1999 roku. Na mocy tego porozumienia wycofano z Kosowa wojska jugosłowiańskie oraz zapewniono powrót kosowskich uchodźców. W celu zapewnienia bezpieczeństwa, do Kosowa przybyło 50,000 żołnierzy międzynarodowych sił KFOR ( Kosovo Force). 10 czerwca 1999 roku, Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję nr 1244, na mocy której utworzono Misję Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), nadając jej zwierzchnictwo nad prowincją.

Sytuacja w Kosowie nadal nie jest stabilna. Mimo obecności sił międzynarodowych, w marcu 2004 roku w prowincji wybuchły zamieszki. Sytuacja ekonomiczna wciąż jest fatalna, bezrobocie wyjątkowo wysokie a mieszkańcy sfrustrowani brakiem decyzji w sprawie ostatecznego statusu prowincji. Mimo to, powołany przez ONZ administrator Kosowa, Soren Jessen-Petersen uważa, że chociaż budowanie stabilnego i wieloetnicznego Kosowa to zadanie trudne, w wielu aspektach życia w prowincji nastąpiła poprawa. Jest także przekonany, że „bez względu na to, co wyniknie z negocjacji o statusie, ONZ musi przygotować się na ograniczenie swoich operacji oraz na przekazanie odpowiedzialności innym organizacjom i władzom lokalnym”.

13.Procesy integracyjne w Europie.

Przez pojęcie „integracja europejska” będziemy rozumieć takie łączenie się ze sobą krajów wchodzących do europejskiego związku integracyjnego, które doprowadzi do tego,

że związek ten w relacji do otoczenia krajów nieczłonkowskich stanie się pewna całością,

a kraje członkowskie jego częściami.

Podstawową i najbardziej uniwersalną przesłanką integracji międzynarodowej jest potrzeba zapobiegania konfliktom i wzmocnienie własnej pozycji obronnej. Aspekt ekonomiczny integracji pojawił się dopiero w XVIII w. wraz z wykształceniem się kapitalizmu.

W nowych realiach powojennych podstawą suwerenności Europy jako całości uznano właśnie integrację ekonomiczną tego regionu.

Państwa Europy Środkowej

W początkowym okresie transformacji Czechosłowacja, Polska i Węgry w lutym 1991 r. powołały Grupę Wyszehradzką, a rok później powstała Środkowoeuropejska Umowa
o Wolnym Handlu - CEFTA( 21.XII. 1992 r.), której członkami były: Czechy, Polska, Węgry, Słowacja, następnie przystąpiły Słowenia, Rumunia, Bułgaria. Obecnie są to: Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Mołdawia, Kosowo, Rep. Macedonii.

Celami CEFTA jest popieranie współpracy gospodarczej pomiędzy stronami umowy, stymulowanie ich rozwoju gospodarczego, zapewnienie uczciwych warunków konkurencji
i rozwoju handlu światowego.

Integracja Bałtycka i Czarnomorska

6 marca 1992 r. została powołana Rada Państw Morza Bałtyckiego. W jej skład wchodziły następujące państwa: Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja i Szwecja. Celem jej było popieranie nowych idei związanych ze współpracą przy jednoczesnym zachowaniu bliskich stosunków innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Rada przywiązuje duża wagę do rozbudowy infrastruktury w zakresie energetyki i transportu, w jej działalności znaczącą rolę odgrywają sprawy ochrony środowiska naturalnego Bałtyku.

W 1990 r. Litwa, Łotwa i Estonia utworzyły Radę Bałtycką, której zadaniem jest koordynowanie współpracy między tymi państwami. Do Rady nie mogą wejść nowi członkowie, nie przewiduje ona statusu członka stowarzyszonego czy specjalnego gościa. 13.IX. 1993 r. podpisano najważniejszy dokument Rady tzn. umowa o wolnym handlu, weszła ona w życie 1.IV.1994 r. tworząc Bałtycką Strefę Wolnego Handlu (BFTA). Rada przewiduje m.in. stworzenie wspólnego systemu obrony powietrznej i morskiej, a także rozciągnięcie umowy o wolnym handlu na produkty rolne.

Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego (BSEC). Z inicjatywą powołania tego ugrupowania wystąpiła pod koniec 1990 r. Turcja. Jest ono ugrupowaniem otwartym,

o elastycznej strukturze. Jego celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego, stabilizacji
i pokoju w regionie czarnomorskim. Koncentruje się on na szerokiej współpracy gospodarczej i handlowej z nieczłonkowskimi państwami regionu oraz z innymi strukturami regionalnymi.

Integracja ekonomiczna Beneluksu

Wstępem do integracji stała się unia gospodarcza i walutowa Belgii i Luksemburga utworzona w 1921 r. W 1944 r. podpisano konwencję celną, która weszła w życie w 1948 r., a w 1949 rozpoczęto stopniowe tworzenie podstaw traktatowych pod budowę unii gospodarczej Beneluksu. I tak 3.II.1958 r. powstał układ ustanawiający Unię Ekonomiczną Beneluksu (Belgia, Luksemburg, Holandia).Jej celem jest zacienienie więzi gospodarczych między państwami członkowskimi, osiągnięcie wysokiego poziomu stopy życiowej, utrzymanie stabilności finansowej, korzystny rozwój wymiany handlowej z państwami trzecimi i utworzenie wspólnego rynku trzech państw. Beneluks jest przejawem elastycznego podejścia do integracji europejskiej, oznacza to, ze państwa, które nie chcą uczestniczyć
w określonych wspólnych działaniach mogą się z nich na określony czas lub bezterminowo wycofać.

Integracja gospodarcza w Skandynawii

W lutym 1948 r. z inicjatywy Danii, Norwegii, Szwecji i Islandii powołano Nordycki Komitet Współpracy Ekonomicznej(NKWE). Celem stało się uzyskanie możliwości wprowadzenia wspólnych taryf celnych. Już w 1952 r w Kopenhadze został przyjęty przedstawiony przez Danie projekt utworzenia Rady Nordyckiej. W jej skład weszli: Szwecja, Norwegia, Islandia, Finlandia i Dania. Na mocy Konwencji Helsińskiej (23.III.1962) RN przyznano centralną pozycję we współpracy państw skandynawskich.
W Konwencji nacisk położono na współpracę w dziedzinie produkcji i wspólne inwestycje. Celem miał być swobodny przepływ kapitału oraz redukcja barier celnych. W kwietniu 1968r. podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad ustanowieniem unii gospodarczej, jednak idea ta upadła w wyniku niezgodności państw skandynawskich i ich rokowaniach z EWG.

Integracja Europy Zachodniej

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu(EFTA) powstało na mocy konwencji sztokholmskiej podpisanej 4.I.1960 r. i obowiązującej do 3.V.1960. Członkami założycielskimi były: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania. Dołączyły Islandia (1970), Finlandia (1986), Lichtenstein (1991). Szeregi EFTA opuściła Dania (1972), Wielka Brytania (1972), Portugalia (1986), Austria, Finlandia

i Szwecja (1995), które przystąpiły do WE. Powodem powstania były negocjacje w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu w Europie Zachodniej. Państwa, które nie weszły do EWG chciały się w ten sposób zabezpieczyć przed dyskryminacjami. Założyciele EFTA opowiadając się za liberalizacją wzajemnych stosunków handlowych nie chcieli ograniczać swych uprawnień w kształtowaniu polityki gospodarczej na rzecz instytucji ponadnarodowych.

Cele EFTA to:

- zapewnienie stałego wzrostu i efektów pochodnych w postaci pełnego zatrudnienia, wysokiego poziomu życia i racjonalnej alokacji zasobów,

- oparcie handlu na zasadach uczciwej konkurencji,

-umożliwienie równego dostępu do surowców pozyskiwanych na obszarze stowarzyszenia,

- wola działania w celu znoszenia przeszkód w handlu światowym,

- rozwijanie kontaktów ze światem,

- poszerzanie integracji europejskiej.

Europejski Obszar Gospodarczy

Jest formą integracji WE z EFTA. Układ o EOG podpisano w Oporto 2.V.1992 r., wszedł on w życie 1.I.1994 r. Obecnie EOG tworzy 18 państw WE i 3 EFTA (Islandia, Lichtenstein, Norwegia). Celem jest utworzenie jednolitego rynku, na którym obowiązują jednakowe zasady i równe warunki konkurencji. Oznaczało to włączenie EFTA do jednolitego rynku wewnętrznego WE na zasadach określonych prawem wspólnotowym. W celu utworzenia EOG wprowadzono między WE a EFTA:

1) cztery wolności,

2) system ochrony konkurencji,

3) ścisłą współpracę stron w dziedzinach objętych tzw. postanowieniami horyzontalnymi oraz w dziedzinach wykraczających poza 4 wolności (oskrzydlających).

Jednolity rynek EOG wprowadza 4 wolności, są to: swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu osób, swoboda przepływu kapitału, swoboda świadczenia usług.

14.Integracja Zachodnioeuropejska i powstanie UE

1.Charakterystyka procesów integracji europejskiej

Integracja ekonomiczna w ramach trzech Wspólnot Europejskich , utworzonych w latach 50 przez Francję ,RFN, Włochy , oraz państwa Beneluksu .Powstanie w 1951 r. pierwszej z nich Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ,opierało się na koncepcji gospodarczego równouprawnienia Niemiec Zachodnich ,ale jednocześnie poprzez włączenie ich przemysłu ciężkiego w szersze struktury międzynarodowe utrzymania kontroli nad niemieckim potencjałem zbrojeniowym . W 1957 powołano do życia dwie kolejne Wspólnoty :Europejską Wspólnotę Gospodarczą orz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom).

Utworzenie w 1986 Jednolitego Aktu Europejskiego . Ten ważny akt prawny modyfikował wspólnotowe traktaty założycielskie, kładąc fundamenty pod jakościowo nową strukturę , jaką miała być w przeszłości UE .JAE wprowadzał szereg zmian instytucjonalno-prawnych, m.in. tworząc podstawę prawną funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Politycznej ,ale przede wszystkim sankcjonował zauważalne od dłuższego czasu rozszerzania sfery zainteresowań Wspólnot Europejskich z zagadnień stricte ekonomicznych także na inne dziedziny , jak polityka społeczna , badania naukowe czy ochrona środowiska.

Podpisanie w 1992 w Mastricht przez 12 państw członkowskich WE traktatu powołującego do życia UE .Miało to z pewnością historyczne znaczenie i określało kształt oraz kierunek procesów integracyjnych na całym kontynencie europejskim aż po XXI W. Traktat z Mastricht nie likwidował Wspólnot Europejskich ,nadal pozostających podmiotami prawa międzynarodowego.

Zawarcie w 1997 przez 15 państw członkowskich Traktatu Amsterdamskiego .Wprowadzał on nowe dziedziny ,jak tzw. Przestrzeń wolności , bezpieczeństwa i sprawiedliwości .Traktat wprowadzał także pewne reformy instytucjonalne, zmierzające m.in. do ograniczenia w pracach organów unijnych wymogu jednomyślności ograniczającego efektywność ich działań , z czym wiąże się szersze stosowanie zasady tzw. Ściślejszej współpracy , umożliwiającej zainteresowanym przedsięwzięć integracyjnych bez konieczności włączania w nie pozostałych partnerów.

Podpisanie w 2001 r. Traktatu z Nicei .Jego zasadniczym celem było sfinansowanie reform instytucjonalnych , których brak groził sprawnemu funkcjonowaniu Unii w perspektywie zwiększenia w niedalekiej przyszłości liczby państw członkowskich .

2.Rozszerzenia Wspólnoty Europejskiej

1973-Wielka Brytania , Irlandia ,Dania

1981- Grecja

1986- Hiszpania , Portugalia

1995- Szwecja, Finlandia ,Austria

2004- Polska, Czechy , Estonia , Cypr , Łotwa , Litwa , Malta , Węgry , Słowenia , Słowacja

2007- Rumunia , Bułgaria

3.Ważniejsze instytucje Unii Europejskiej

Rada Europejska- jest organem polityczno decyzyjnym . Określa cele i ogólne kierunki polityki UE .Podejmuje też kluczowe decyzje polityczne , politycznie inspiruje unijne prawodawstwo , a także załatwia sprawy w których pozostałe instytucje unijne wykazały brak kompetencji

Rada Unii Europejskiej - jest głównym organem prawodawczym . Ma ponadto uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych w imieniu WE.

Parlament Europejski - stosowane jego uprawnienia mają charakter opiniodawczy i konsultacyjny . Dużo silniejszą pozycję spełnia PE w zakresie współdecydowania i współpracy z Radą UE.

Komisja Europejska- nazywana bywa europejskim rządem . Jej funkcje traktatowe to rola: „strażnika traktatów”, wyłącznego inicjatora unijnego prawodawstwa .

15. .Międzynarodowa rola Unii Europejskiej

Role UE:

-przyjaciel - wróg - rola zdecydowanego wroga ma w zasadzie modelowy charakter , gdyż realizowana jest bardzo rzadko ,rola przyjaciela realizowana jest o wiele częściej , przykładem są pod każdym względem bardzo bliskie więzi łączące ją z postkomunistycznymi demokracjami w Europie Środkowo Wschodniej. Wobec których UE odgrywa rolę swoistego opiekuna i promotora rozwoju politycznego , ekonomicznego .

- sojusznik - przeciwnik - roli sojusznika opiera się na zinstytucjonalizowanych więziach sojuszniczych , m.in. w rodzaju różnego typu umów stowarzyszeniowych . Natomiast przykładu odgrywania przez UE roli przeciwnika polityczno - militarnego dostarczają relacje z byłym blokiem komunistycznym .

- pomagający - hegemon - mogą one obejmować ogół wzajemnych relacji z danym uczestnikiem SM , chociaż mają silne konotacje ekonomiczne , zwłaszcza w odniesieniu do roli pomagającego .

- współpracownik - rywal -- rywal odnosi się przede wszystkim do sfery politycznej i w określonej mierze także do militarnej .W jej ramach UE może występować jako uczestnik SM charakteryzujący się skłonnością do działania pokojowego oraz opartego na dialogu i współpracy. W sytuacji jednak kiedy stosunki te nie opierają się na zasadach wzajemnie korzystnej współpracy , lecz charakteryzują się dążeniami obydwu stron do osiągnięcia mniej lub bardziej sprzecznych celów pojawia się rywalizacja .

partner - konkurent - pierwsza z nich występuje bardzo często w odniesieniu do większości uczestników SM, z którymi UE utrzymuje kontakty . Z rolą zdecydowanego konkurenta mamy natomiast do czynienia , gdy w grę wchodzi ostry konflikt interesów ekonomicznych .

16.Europa Środkowa i Środkowo- Wschodnia

Pojęcie Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej:

Większość autorów zachodnich przyjmuje dwa terminy - „Europa Centralna" lub też „Europa Środkowo-Wschodnia", którą odgranicza wyraźnie od Europy Wschodniej (Rosja i europejskie kraje WNP). Termin drugi obejmuje także kraje leżące na wschód od Polski poza krajami bałtyckimi, które uważane są powszechnie za środkowoeuropejskie. Royen proponował sprecyzowanie używanego powszechnie w obiegu terminu Europa Środkowa, wyróżniając w nim następujące grupy państw o specyficznych cechach:

• zachodnia Europa Środkowa (Polska, Czechy i Słowacja, Węgry oraz Słowenia),

• północna Europa Środkowa (Litwa, Łotwa, Estonia).

• południowa Europa Środkowa (Bułgaria, Rumunia, kraje postjugosłowiańskie i Albania).

Klasyfikacja ta łączy wiele kryteriów, rozpatrując łącznie EŚW jako wyodrębniony region polityczny na tle istniejących różnic między poszczególnymi grupami krajów.

Czynniki wpływające na ukształtowanie się nowego położenia międzynarodowego krajów ES w latach 90. :

• pokojowa rewolucja, określana też jako Jesień Ludów w latach 1989-90

• pokojowe zjednoczenie Niemiec w 1990 r., którego następstwem było przezwyciężenie hegemonii ZSRR nad ES i wytworzenie się nowej sytuacji geopolitycznej dla poszczególnych krajów po rozwiązaniu RWPG i UW w 1991 r

• ujawnienie się napięć i konfliktów, głównie na tle narodowym i etnicznym, które były przez dziesięciolecia istnienia „realnego socjalizmu" jedynie tłumione.

Podział państw EŚW na podstawie oceny zaawansowania reform społeczno-gospodarczych:

• grupa czołowych krajów reformatorskich - Czechy, Polska, Węgry, Słowenia i początkowo Słowacja

• Litwa, Łotwa i Estonia jako małe i zaawansowane w reformach polityczno-gospodarczych kraje bałtyckie, choć posiadające wiele napięć i konfliktów z Rosją na tle statusu ludności pochodzenia rosyjskiego na swym terytorium,

• kraje mniej zaawansowane, choć przyspieszające od drugiej połowy lat 90. reformy - Bułgaria i Rumunia,

• pozostałe kraje postjugosłowiańskie - Nowa Jugosławia, Chorwacja, Była Jugosłowiańska Republika Macedonia, Bośnia i Hercegowina oraz Albania,

Organizacje międzynarodowe w EŚ i EŚW:

CEFTA- powstała 21 grudnia 1992, porozumienie weszło w życie z dniem l marca 1993. Sygnatariusze aktu: Czechosłowacja, Polska i Wegry. W wyniku zawartych ustaleń przewidywano trzystopniową redukcję stawek celnych do 2001 r., kiedy to całkowicie zwolnione od cel winny zostać produkty przemysłowe. Już w 1993 r. zniesiono cła na surowce i półfabrykaty (lista A). Dla wyrobów gotowych likwidacja cel miała nastąpić za 5 lat, czyli do końca 1998 r. (lista B). Natomiast cła na wyroby wrażliwe, zwłaszcza zaś stal i inne wyroby hutnicze, żelazo, samochody itp., miały obowiązywać do 2001 r. W zakresie artykułów rolno-spożywczych (lisia C), których nadwyżki występowały w prawie wszystkich krajach CEFTA nie zniesiono wprawdzie całkowicie ceł, zapowiadając jedynie ich obniżenie do 50% po 5 latach, czyli w 1998 r.

Współpraca w ramach CEFTA miała o tyle istotne znaczenie dla pogłębienia integracji regionalnej, iż stworzyła realną perspektywę dla intensyfikacji kooperacji w różnych dziedzinach rynku, obejmującego ok. 67 min mieszkańców. Atrakcyjność tej perspektywy spowodowała, iż w 1996 r. członkiem CEFTA stała się Słowenia, w 1997-Rumunia, a w 1998-Bułgaria.

INICJATYWA ŚRODKOWOEUROPEJSKA: wywodzi się z Inicjatywy Czterostronnej (Quadragonale), powołanej w 1989 przez Austrię, Jugosławię, Węgry i Włochy. Po przystąpieniu Czechosłowacji w 1990 inicjatywa była znana jako Pentagonale, po przystąpieniu Polski w 1991 — Heksagonale. Pod obecną nazwą działa od 1992.Współpraca ta rozwijała się początkowo w ramach takich przygranicznych struktur lokalnych i regionalnych jak: Robocza Wspólnota Środkowego i Dolnego Adriatyku oraz Robocza Wspólnota Dunajska, koncentrując się przede wszystkim na rozwiązywaniu kwestii praktycznych (transport. ochrona środowiska naturalnego, turystyka itp.). Później przybrała ona charakter polityczny, stanowiąc na południu Europy ciekawy przykład współpracy państw o zróżnicowanym statusie międzynarodowym.

Celem ISE jest umacnianie spójności Europy, jej politycznej, gospodarczej i społecznej stabilności oraz bezpieczeństwa. Działalność ISE obejmuje m.in.: konsultacje polityczne, wspieranie instytucji demokratycznych i przestrzegania praw człowieka, współpracę transgraniczną, realizację różnych zadań gospodarczych i społecznych. ISE koncentruje się zwłaszcza na popieraniu transformacji gospodarczej, społecznej i prawnej w państwach członkowskich oraz ich dążeń integracyjnych, na sprawach walki ze zorganizowaną przestępczością, odbudowie Bośni i Hercegowiny.

Obecnie członkami ISE są Albania, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Czarnogóra, Chorwacja, Czechy, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry i Włochy.

RADA PAŃSTW MORZA BAŁTYCKIEGO powstała z inicjatywy rządów Polski i Szwecji, które w dniach 2-3 września 1990 roku przyjęły na konferencji w Ronneby w Szwecji Deklarację Morza Bałtyckiego. W dniach 5 - 6 marca 1992 na konferencji ministrów spraw zagranicznych w Kopenhadze powołano do życia Radę Państw Morza Bałtyckiego z udziałem: Norwegii, Szwecji, Finlandii, Danii, Litwy, Łotwy, Estonii, Rosji, Polski i Niemiec. W 1995 roku do grupy tych państw dołączyła Islandia. Komisja Europejska, ma status obserwatora przy tej organizacji.

Dziedziny działania organizacji:

* ochrona zasobów Bałtyku

* transport, komunikacja

* rybołówstwo

* turystyka

RADA BAŁTYCKA: to zawarte w 1990 r. przymierze polityczne Estonii, Litwy i Łotwy, mające na celu koordynacji polityki zagranicznej jego członków, zwłaszcza wobec Wspólnoty Niepodległych Państw. Współpraca obejmuje zarówno płaszczyznę polityczną, jak także gospodarczo-społeczną i kulturalną i jest korzystna dla wszystkich państw, pozwalając na uzgadnianie wielu stanowisk w różnych kwestiach szczegółowych. Nie eliminuje to występujących między nimi różnic interesów ani też rywalizacji, zwłaszcza zaś w dążeniu do integracji ze strukturami euroatlantyckimi.

WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA MORZA CZARNEGO: powstała w 1992 roku z inicjatywy Turcji, skupiająca kraje położone w regionie Morza Czarnego. Obecnie zrzesza 12 członków:

Albania, Armenia, Azerbejdżan, Bułgaria, Grecja, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Serbia, Czarnogóra, Turcja, Ukraina.

Cele WGMC, zawarte w Deklaracji z 25 czerwca 1992 r., :

• występowanie na rzecz utworzenia europejskiej przestrzeni gospodarcze) oraz zwiększenia roli ugrupowania w gospodarce światowej,

• rozwijanie współpracy w rejonie Morza Czarnego,

• zabieganie o uczestnictwo w procesie integracji europejskiej,

• rozwijanie współpracy naukowej i kulturalnej,

• ochrona środowiska naturalnego, w tym szczególnie Morza Czarnego przed zanieczyszczeniami,

• przekształcenie Morza Czarnego w strefę stabilności i pokoju.

17.. Azja - problemy pokoju i bezpieczeństwa

1. Wojna koreańska

W wojnie koreańskiej (1950-1953) koalicja Narodów Zjednoczonych pod przy­wództwem USA wspierała Koreę Południową, natomiast Koreę Północną - Związek Radziecki i komunistyczne Chiny. Wojna utknęła w martwym punkcie, czego rezultatem był powrót do politycznego status quo. Dająca się coraz bardziej odczuć na arenie międzynarodowej atmosfera zimnej wojny doprowadziła do militarnej konfrontacji Stanów Zjednoczonych ze światem komunistycznym w Korei.

a) atak na Koreę Południową

Wycofanie oddziałów amerykańskich oraz przemówienie (1211950) sekretarza stanu Deana Achesona, nadmieniające o wykluczeniu Korei Południowej spod „opieki" amerykańskiej w rejonie Pacyfiku, zachęciło Koreę Północną do przepro­wadzenia ataku wojskowego przeciwko Korei Południowej. Nastąpiło to około 4.00 nad ranem 25 VI1950 r. atakiem artyleryjskim. O 5.30 rano nastąpił atak główny -ruszyła północnokoreańska piechota i czołgi. W tym dniu (25 czerwca) Stany Zjedno­czone zwołały nadzwyczajne spotkanie Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczo­nych w celu przedyskutowania zaistniałej sytuacji.

27 czerwca Rada Bezpieczeństwa NZ zebrała się ponownie i podjęła decyzję o wspomożeniu zaatakowanej Korei Południowej w celu przywrócenia ładu międzynarodowego i pokoju w tym regionie.

W międzyczasie prezydent Truman w dyskusjach z Achesonem doszli do wniosku, że inwazja kierowana jest bezpośrednio przez Związek Radziecki.

27 czerwca Truman podjął decyzję o wysłaniu Siódmej Floty do Formozy, chcąc niejako ową demonstracją siły przestraszyć Chiny. Głównodowodzącym został gene­rał armii Douglas MacArthur. 7 lipca Rada Bezpieczeństwa NZ wydała deklarację, na mocy której wszyscy członkowie NZ mogli udzielić militarnego i każdego innego wsparcia Stanom Zjednoczonym w konfrontacji z Koreą Północną. Największego wsparcia udzieliły: Australia, Kanada, Wielka Brytania, Turcja. W sumie zaangażo­wanych było 17 narodów.

b) przekroczenie 38 równoleżnika

Prezydent Truman oraz Narodowa Rada Bezpieczeństwa byli przeciwni przekro­czeniu 38 równoleżnika przez Koreę Południową, gdyż twierdzili oni, że wyparcie wojsk agresora z terenów na południe od 38 równoleżnika było satysfakcjonującym zwycięstwem. Głównodowodzący, z ówczesną doktryną militarną, uważał, że całko­wite zniszczenie Armii Korei Północnej jest niezbędne, aby uniknąć podobnych incy­dentów w przyszłości. 11 września Truman przyjął argumenty swoich doradców wojsko­wych, co miało zaowocować nie prowokowaniem Chin i Związku Radzieckiego: zakaz zajmowania przez oddziały ONZ terenów Mandżurii czy ZSRR; jedynie Południowokoreańczycy mogą stacjonować wzdłuż granicy; w przypadku, gdy Chiny lub ZSRR naruszą owe postanowienia, zostaną one odwołane. 7 października Sekre­tarz Generalny ONZ ogłosił rezolucję w sprawie unifikacji półwyspu i upoważnił MacArthura do wysłania swoich sił do Korei Północnej. 19 października poddała się stolica - Phenian. Wojska Korei Płn. zostały zepchnięte na linię rzeki Yalu - granicę z Mandżurią. Przekroczenie 38 równoleżnika wydawało się być punktem zwrotnym w wojnie koreańskiej. 1 listopada 180 000 komunistycznych „ochotników" przekro­czyło linię rzeki Yalu. MacArthur przygotował z kolei ofensywę na 24 listopada. Zma­gania trwały do początków stycznia 1951 r. i przyniosły ponowny upadek Seulu.

Od 7.I. 1951 oddziały sprzymierzone zaczęły zapuszczać się na północ. W marcu ponownie przekroczyły 38 równoleżnik. Zgro­madzenie Ogólne ONZ uznało Chiny agresorem i poleciło nałożenie sankcji ekono­micznych.

22 kwietnia 450 000 żołnierzy armii chińskiej rozpoczęło generalne natarcie, co zmusiło aliantów do wycofania się za 38 równoleżnik i zatrzymania 8 km na północ od Seulu. 10 maja nastąpił drugi chiński atak. Alianci jednak zmobilizowali wszystkie siły, zaatakowali w miejscach, które były całkowitym zaskoczeniem dla Chińczyków, którzy w końcu maja wycofali się ponownie do Korei Płn. Pod koniec czerwca wojna utknęła ponownie w tzw. „martwym punkcie", w bliskości 38 równoleżnika. Oby­dwie strony przez następne dwa lata toczyły częste potyczki wojenne wzdłuż granicy.

Pod koniec czerwca 1951 r. Związek Radziecki zaproponował zorganizowanie konferencji pomiędzy stronami walczącymi. ONZ chciał przede wszystkim zakończenia działań wojennych i odłożenia zagadnień natury politycznej do czasu zorganizowania konferencji międzynarodowej po wojnie. Strona północnokoreańska chciała omówienia kwestii politycznych w trakcie negocjowania warunków zawieszenia broni. 27 VII 1953 r. podpisano w Penmundżonie układ rozejmowy bez udziału przedsta­wicieli Korei Południowej. Cztery główne postanowienia układu dotyczyły ustano­wienia linii demarkacyjnej i strefy zdemilitaryzowanej; ustanowienia nadzoru nad prze­biegiem wykonywania postanowień rozejmu; postanowień regulujących status jeńców wojennych; gwarancji dla rządów uwikłanych w konflikt.

Z politycznego i militarnego punktu widzenia wojna koreańska wzbudzała wiele niejasności. Po jej formalnym zakończeniu obydwie strony nieprzerwanie prowadziły wzajemną obserwacje, wyczekując dnia, kiedy ponownie rozpoczną się walki. Korea ani o krok nie zbliżyła się ku unifikacji półwyspu. Poza tym wojna koreańska miała także inne znaczenie, mianowicie dla stosunków międzynarodo­wych. Doprowadziła do napięć na linii Waszyngton - Pekin.

2. Konflikty indochińskie

a) pierwsza wojna indochińska

Przygotowany przez Francję około 70-tysięczny korpus ekspedycyjny zaczął lądo­wać w Wietnamie już 12IX1945 r. Dążenie Francuzów do obsadzenia głównych por­tów i węzłów komunikacyjnych spotkało się z oporem ze strony sił Frontu Niepodle­głości. 711946 r. doszło do porozumienia z Kambodżą, a 6 III 1946 r. do zawarcia francusko-wietnamskiego porozumienia w sprawie uznania Demokratycznej Repu­bliki Wietnamu za wolne państwo wchodzące w skład Federacji Indochińskiej i Unii Francuskiej. Laos wszedł do Unii 27 VII 1945 r. po podpisaniu porozumień z Francją. Francuzi zorganizowali w Sajgonie autono­miczny rząd Kochinchiny oraz rozpoczęli działania w celu podporządkowania sobie północy kraju. Otwarta wojna rozpoczęła się 19 XII 1946 r. W lutym 1947 r. po upadku Hanoi rząd DRW przeszedł do konspiracji i założył swoje bazy w górskich rejonach Viet Bac, rozpoczynając wojnę partyzancką z kolonizatorami. Opór przeciwko Francu­zom przeniósł się wiosną 1947 r. na tereny Laosu i Kambodży.

Brak większych sukcesów militarnych skłonił Francuzów do współpracy z Bao Daiem. Zgodnie z porozumieniem podpisanym 8 III 1949 r. państwo Bao Daia miało mieć własną armię, finanse oraz ograniczoną reprezentację dyplomatyczną. Francja uznała suwerenność państwową Wietnamu, Kambodży i Laosu po ratyfikacji przez Zgromadzenie Narodowe umów z tymi państwami, miało to miejsce 2911950 r.

Tymczasem na skutek jesiennych operacji w 1949 r. wojska Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (ALW) zajęły graniczące z Wietnamem i Laosem obszary pro­wincji Guangxi, Guandong Yunnan. Od tego momentu poparcie Komunistycznej Partii Chin (KPCh) dla Viet Minhu przestało mieć jedynie charakter moralno - propa-gandowy. Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) wsparcie DRW leżało w najlepiej pojętym interesie Chin i było ważniejsze niż hipotetyczne uznanie ze stro­ny Francji. Chinom zależało na wiarygodności na półwyspie oraz w tej części świata. ZSRR i ChRL uznały de iure rząd DRW, a USA i Wielka Brytania rząd w Sajgonie. Konflikt francusko-wietnamski stawał się wojną domową, a przy tym częścią „zimnej wojny" i rywalizacji mocarstw na tym obszarze.

Od IX1951 r. pomocy militarnej Francji zaczęły udzielać Stany Zjednoczone, popierając, podobnie jak w Chinach, ugrupowania nacjonalistyczne na tym obszerze. Nie pomogło to jed­nak Francji oraz jej sojusznikowi Bao Daiowi w uzyskaniu przewagi, a tym samym osiągnięcia zwycięstwa militarnego w wojnie z Armią Ludowo-Wyzwoleńczą DRW.

Ostateczna klęska militarna francuskiego korpusu ekspedycyjnego oraz wojsk Bao Daia została poniesiona podczas bitwy o twierdzę Dien Bien Phu. Po 56 dniach szturmu garnizon Dien Bien Phu skapitulował 7 V 1954 r., oznaczało to przełom w wojnie. Na­ciski opinii publicznej, społeczności międzynarodowej i klęski militarne zmusiły Fran­cję do podjęcia rokowań z przedstawicielami DRW.

Miało to miejsce na konferencji genewskiej trwającej od 26IV-21 VII 1954 r. Negocjacje rozpoczęte 18 VI1954 r. doprowadziły do zawieszenia broni na terenie całych Indochin oraz podpisania układów rozejmowych - 20/21 VII 1954 r.

b) wojna wietnamska

Stany Zjednoczone realizując swą doktrynę „powstrzymywania komunizmu", dążyły do umocnienia na południu Republiki Wietnamskiej rządu Diema. Amery­kanie dążyli również do budowy systemu „zbiorowego bezpieczeństwa" w Azji. Po podpisaniu układów rozejmowych tysiące Wietnamczyków wywędrowało z połu­dnia na północ i odwrotnie. Diem dążył systematycznie do zniszczenia komunis­tycznej infrastruktury na południu Wietnamu.

. Zbrojne ugrupowania walczące przeciwko Diemowi przyjęły nazwę Viet Kong, a 20 XII 1960 r. doszło do powstania Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego (NFW WP), skupiają­cego wszystkie ugrupowania występujące przeciwko Diemowi i jego amerykańskim sojusznikom. Działania militarne Viet Kongu wspierane były logistycznie przez DRW oraz Chiny. Wojska Diema, chcąc odizolować partyzantów od ich naturalnego zaple­cza, zaczęły grupować ludność wiejską w tzw. „strategicznych wioskach". W odpo­wiedzi na prośbę Diema o pomoc amerykański prezydent John F. Kennedy podniósł liczbę „doradców wojskowych" do 23 tysięcy.

Nieustające protesty oraz klęski militarne wojsk Diema skłoniły Stany Zjedno­czone do poparcia wojskowego zamachu stanu, który 1IX1963 r. obalił dyktatora.

Liczące początkowo 50 000 siły amerykańskie rozrosły się w 1968 r. do 389 000 żołnierzy. Otwarta wojna przeciwko NFW WP oraz DRW wzmagała jedynie opór Wietnamczyków. Początkowa taktyka USA bombardowania poszczególnych celów militarnych została przekształcona w „dywanowe naloty" niszczące również cele cywilne i powodujące ogromne straty wśród ludności. Napalm oraz broń chemiczna (defolianty) zostały użyte do niszczenia dżungli - naturalnego schronienia party­zantów - oraz pól ryżowych.

20.01.1969 r. doszło w Paryżu do rozmów pokojowych, gdzie przy stole rokowań zasiedli przedstawiciele USA, DRW, NFW WP i Republiki Wietnamskiej. Dyplo­macja Nixona, kierowana przez Henry'ego Kissingera, dążyła do zawarcia „honoro­wego pokoju" w Wietnamie. Oprócz rozmów pokojowych prezydent Nixon ogłosił plan „wietnamizacji" wojny wietnamskiej. Polegał on na zmniejszeniu udziału wojsk amerykańskich w wojnie, przejęcie odpowiedzialności za działania wojenne przez Sajgon, zwiększenie pomocy materialnej i szkoleniowej dla wojsk Wietnamu Południo­wego. Tymczasem z inicjatywy NFW WP doszło do zwołania na terenach wyzwolonych Kongresu Przedstawicieli Ludowych (6-8 VI1969 r.), uchwalenia utworzenia Repu­bliki Wietnam Południowy i powołania Tymczasowego Rządu Rewolucyjnego - TRR.

23.01973 r. został parafowany w Paryżu „Układ o zaprzestaniu działań wojennych i przywróceniu pokoju w Wietnamie". Do jego uroczystego podpisania przez czterech ministrów spraw zagranicznych: USA - Wiliama Rogersa, DRW - Nguyen Duy Trinh-a, TRRWP - Nguyen Thi Binha i Republiki Wietnamskiej - Tran Van Lama doszło 27.01.1973 r.

Na mocy art. 19 układu paryskiego w dniach 26II-2 III 1973 r. została zwołana w Paryżu międzynarodowa konferencja w sprawie Wietnamu. Wzięli w niej udział uczestnicy porozumienia paryskiego, wielkie mocarstwa (ZSRR, CHRL, Francja i Wielka Brytania), a także państwa uczestniczące w Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru (Indonezja, Kanada, Polska, Węgry) oraz Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych.

3. Konflikty na subkontynencie indyjskim

a) subkontynent indyjski na przełomie XX wieku

Już na początku tworzenia się niepodległych Indii, wyzwalania subkontynentu spod zależności od brytyjskiej korony pojawił się konflikt interesów pomiędzy lud­nością muzułmańską i hinduistyczną. Wizja zjednoczonych Indii spełzła na niczym, gdy Liga Muzułmańska, reprezentująca ludność muzułmańską, odmówiła udziału w pracach nad konstytucją Indii. Następnie doszło do oficjalnego proklamowania 15 VIII 1947 r. niepodległości Indii i Pakistanu w formie brytyjskiego dominium. 2611950 r. weszła w życie Konstytucja Republiki Indii.

Zasadniczy podział subkontynentu nie oznaczał jednak załatwienia wszystkich sporów terytorialnych. Po klęsce Francji w 1954 r. w Wietnamie Indie odzyskały enklawy francuskie pozostające na jej terytorium: Chandernagor, Pondichery, Yanaon, Karikal i Mahe. Nadal pozostawała nierozstrzygnięta sprawa kolonii portugalskich (Goa, Daman, Diu). Spornym terenem dla Indii i Pakistanu stał się od samego począt­ku Kaszmir - małe księstewko z przeważającą ludnością hinduską. Próby zajęcia Kaszmiru przez Pakistan spełzły na niczym, a 27 października 1947 r. został on przy­łączony do Indii. Od tej chwili między oboma państwami rozpoczęła się nie wypowie­dziana wojna. W1950 r. dokonała się zbrojna inkorporacja Hajderabadu, niezależ­nego księstwa o 2 milionowej ludności leżącego na terytorium Indii.

b) konflikty na subkontynencie indyjskim

Pozostałości kolonii portugalskich w Indiach po niepo­wodzeniach negocjacji zostały zbrojnie zaanektowane przez Indie 17 XII 1961 r. Spotkało się to z krytyką ONZ. W sierpniu 1959 r., po stłumieniu powstania w Tybecie, Chiny zaatakowały Indie, zajmując część terytorium indyjskiego w Himalajach. W październiku 1962 r. wojska chińskie zaanektowały część południowych zboczy Himalajów.

Ciągle napiętym problemem pozostawał przez cały czas spór o Kaszmir. 5 VIII 1965 r. doszło do wybuchu wojny między Indiami a Pakistanem. W wyniku dziewię­ciodniowej ofensywy pakistańskiej doszło do zajęcia znacznych obszarów indyjskiego Kaszmiru. W wyniku konferencji w Taszkiencie (4-9 I 1966 r.) doprowadzono do wycofania wojsk poza strefę zdemilitaryzowaną, a 19 II 1968 r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dokonał podziału spornego terytorium pogranicznego Rann of Kutch na część indyjską i pakistańską.

c) wojna bengalska

Na skutek działań politycznych oraz gospodarczych w latach 60. systematycznie dochodziło do napięć pomiędzy ludnością zamieszkującą Pakistan Wschodni i Za­chodni. Bardziej zaludniona część wschodnia czuła się wyzyskiwana przez Zachod­nią część kraju. Wybory ustawodawcze z grudnia 1970 r. doprowadziły do zwycięstwa w Pakistanie Wschodnim Ligi Ludowej Mujibura Rahmana (161 z 162 mandatów). Po rozbiciu, a następnie delegalizacji w marcu 1971 r. przez rząd Yahi Khana Ligi Ludowej jej pozostający na wolności zwolennicy proklamowali Ludową Republikę Bangladeszu. Doszło na tym tle do wojny domowej i faktycznego rozpadu Pakistanu.

W październiku 1971 r. czołgi indyjskie przekroczyły granicę Bangladeszu. Do otwartego konfliktu pomiędzy armią Indii i Pakistanu doszło po 3 XII 1971 r., gdy oddziały pakistańskie zaatakowały północne rejony Indii. Kilkutygodniowa wojna doprowadziła do całkowitego pobicia wojsk pakistańskich w Bangladeszu. 6 XII 1971 r. Indie uznały Bangladesz, a Pakistan zerwał z nimi stosunki dyplomatyczne. W wyniku długotrwałych rozmów doszło do podpisania 2 VII 1972 r. układu indyjsko-pakistańskiego normalizującego stosunki między tymi państwami. Długotrwały proces pokojowy doprowadził również do normalizacji stosunków między Pakistanem i Bangladeszem - 22II1974 r. Pakistan uznał Ludową Republikę Bangladeszu.

26.01. 1996 r. konflikt kaszmirski ożył na nowo. Wzdłuż 1200-kilometrowej linii kontroli rozdzielającej pakistańską i indyjską część Kaszmiru trwała wymiana ognia. W momencie, gdy dwa pociski rakietowe zniszczyły wioskę Przednia Kahuta, zabija­jąc 20 i raniąc 25 osób, Pakistan oskarżył Indie o agresję.

Początek 1998 r. przyniósł zaostrzenie stosunków pomiędzy Indiami i Pakis­tanem. Po dojściu do władzy hinduskich nacjonalistów rząd Indii przeprowadził 11 i 13 V 1997 r. pięć podziemnych prób jądrowych.

. Indie oficjalnie przyznały się, iż są mocarstwem atomowym. Spowodowało to błyskawiczną reakcję Pakistanu, który 28 maja przeprowadził pięć wybuchów jądrowych na pustynnym poligonie w prowincji Beludżystan, a następnie jeszcze jedną, 30 V1998 r., również Pakistan oświadczył, iż jest mocarstwem atomo­wym i posiada rakiety zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych.

21.II. 1999 r. doszło do podpisania przez premier Indii Atal Behari Vajpayee i premiera Pakistanu Nawaz Sharifa Deklaracji z Lahore. Obie strony oświadczyły w niej, iż nie będą przeprowadzały dalszych prób nuklearnych pod warunkiem, iż druga strona nie naruszy tego porozumienia. Ustanowiono również mechanizmy wzajemnych kontaktów, które mają zapobiegać wybuchowi konfliktu nuklearnego pomiędzy Indiami i Pakistanem.

PODSUMOWANIE

Omawiane newralgiczne i zapalne rejony Azji w całej swojej powojennej historii skupiały na sobie uwagę opinii światowej. Ze względu na ich wcześniejszą sytuację polityczną emancypacja narodowa państw tego obszaru nie obeszła się bez zaangażo­wania ze strony państw trzecich, w tym wielkich mocarstw. Polityka tych ostatnich przez całe dziesięciolecia rozgrywała karty wzajemnej rywalizacji Wschodu i Zacho­du kosztem wplątywania w nią państw trzecich, przykładem tej rywalizacji mogą być omawiane wcześniej konflikty. W bardzo wielu przypadkach trudno jest oddzielić znaczenie regionalne i globalne tych konfliktów.

Oprócz tradycyjnych mocarstw doszło do wykreowania nowych potęg regionalnych, jakimi są niewątpliwie Chiny, Japonia czy też Indie, a w znaczeniu militarnym również Pakistan. W chwili obecnej trudno jest patrzeć na sytuację panującą na Półwyspie Koreańskim, Indochinach, czy też na subkontynencie indyjskim bez uwzględnienia nowych realiów. . Potęga ekonomiczna Japonii i jej wpływy w tym regionie rzutują na sytuacje zarówno w Korei, jak i w Wietnamie. Indie to ogromny potencjał ludzki, militarny (w skali regionalnej), a w przyszłości być może ekono­miczny.

Cały czas potencjalnym zagrożeniem są spory terytorialne związane z kwestią kore­ańską, sporem pomiędzy Wietnamem a Chinami, Chinami a Indiami, Indiami a Pakis­tanem. Innym źródłem napięć są niewątpliwie problemy z mniejszościami, na przykład wietnamską w Kambodży, kambodżańską w Wietnamie, muzułmańską w Indiach, hinduską w Pakistanie czy chińską diasporą w całej Azji Południowo-Wschodniej.

Zaczątkiem nowego ładu w tym regionie może być próba eliminacji wpływów USA i Rosji przez Chiny, Japonię czy kraje ASEAN-u. Współpraca regionalna oraz uczestnictwo państw azjatyckich w porozumieniach globalnych nie są tak rozwinięte, jak w Europie. Nie oznacza to jednakże, iż jest to „region anarchii". W Azji Południowo-Zachodniej funkcjonuje GCC (Gulf Cooperation Council - Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej); w Azji Południowej istnieje SAARC (South Asian Asso-ciation for Regional Cooperation - Stowarzyszenie Współpracy Południowo-Azjatyckiej; w Azji Południowo-Wschodniej funkcjonuje ASEAN (Association of South East Asian Nations - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej), jedy­nym podregionem, w którym nie ma tego typu porozumień jest Azja Północno--Wschodnia. Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ, rośnie liczba państw azjatyckich będących członkami WTO (World Trade Organization- Świa­towa Organizacja Handlu). Bardzo pozytywne wyniki przynoszą działania funkcjonującego od 1994 r. Forum Regionalnego Państw ASEAN-u (ASEAN Regional Forum). Jest ono płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego. W odbywającym się 26 VII 1999 r. w Singapurze posiedzeniu forum uczestniczyli, oprócz 10 państw członkowskich ASEAN-u, przedstawiciele państw Pacyfiku i Unii Europejskiej.

18.PROCESY INTEGRACYJNE W AZJI

Miniony wiek XX nazywany był wiekiem Ameryki. Wiek XXI zapowiadano od lat jako wiek Azji, lub szerzej- Pacyfiku. Takie przypuszczenia powodują, że coraz więcej ekonomistów interesuje się regionami, które zaliczano w ostatnich dekadach (do wiosny 1997r, tj. do wybuchu kryzysu finansowego) do najbardziej dynamicznych pod względem rozwoju gospodarczego. Takimi obszarami są niewątpliwie kraje Południowo- Wschodniej Azji, „Tygrysy” pierwszej i drugiej generacji.

• STOWARZYSZENIE NARODÓW AZJI POŁUDNIOWO- WSCHODNIEJ (ASEAN- Association of South- East Asian Nations)- zostało utworzone 8.08.1967r. na mocy Deklaracji Z Bangkoku, którą podpisały: Indonezja, Malezja, Tajlandia, Filipiny i Singapur. W 1984r. do stowarzyszenia przystąpiło Brunei, w 1995r.- Wietnam, w 1997r.- Laos i Myanmar, a w 1999r.- Kambodża. Obserwatorem jest Papua nowa Gwinea, a statusem specjalnych dysponuje Korea Południowa

Do celów stowarzyszenia należą: poprawa dynamiki wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego, promowanie pokoju i stabilizacji w regionie oraz współpracy między państwami regionu dla osiągnięcia wspólnych celów gospodarczych, społecznych oraz w obrębie kultury i nauki, a także utworzenie Strefy Wolnego Handlu (AFTA) do 2015r. Strefa jest realizowana przez stopniową redukcje taryfowych i pozataryfowych barier handlowych w regionie.

Najwyższym organem decyzyjnym jest zwoływana co roku Konferencja na szycie szefów państw i rządów. Głównym jej zadaniem jest wyznaczanie kierunków współpracy i wspólnej polityki ugrupowania. Innym ważnym organem jest Doroczne Spotkanie Ministrów Spraw Zagranicznych (Konferencja ministrów). Działalność ugrupowania leży w rękach Stałego Komitetu, którego spotkanie odbywają się 3-5 razy do roku i który składa się z ministra spraw zagranicznych pełniącego rolę gospodarza oraz piątki ambasadorów. Sprawami bieżącymi zajmuje się Sekretariat, utworzony w 1976r., z siedzibą w Dżakarcie, na którego czele stoi Sekretarz Generalny zmieniający się co 2 lata. Dodatkowo działają też stałe komitety wyspecjalizowane pełniące funkcje doradcze i sekretariaty narodowe.

Decyzje wymagają jednomyślności. Występuje zasada rotacji kierownictwa ważnych organów oraz miejsca obrad. Państwa kładą duży nacisk na mechanizmy dochodzenia do kompromisu; preferują promowanie interesów grupowych nad jednostkowymi. Efekty współpracy mają mieć charakter długofalowy niż doraźny; działania integracyjne są powolne, ale systematyczne. Do metod działania zaliczane są: niekonfronatacyjna postawa, uwzględnianie racji innych, świadome powstrzymywanie się od wywierania wpływu, wykazywanie cierpliwości, świadome samoograniczenie się, mediacje, traktowanie różnic jako naturalnych oraz przestrzeganie zasady niemieszania się w sprawy wewnętrzne członków.

• WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA AZJI I PACYFIKU (APEC- Asian Pacific Economic Cooperation)- układ o Współpracy został zawarty w 1989r. w odpowiedzi na rosnącą współzależność między gospodarkami Azji Wschodniej i obu Ameryk.

Członkowie, to dziś 21 gospodarek, ponieważ przyjęto formułę, że członkami nie są państwa a gospodarki: Australia, Nowa Zelandia, Korea Południowa, Japonia, USA, Kanada, Malezja, Filipiny, Indonezja, Brunei, Tajlandia, Singapur, ChRL, Tajwan, Hongkong, Meksyk, Chile, Papua nowa Gwinea, Wietnam, Rosja i Peru.

Celem organizacji jest: dynamizacja rozwoju gospodarczego oraz wzmocnienie poczucia jedności regionu Azji i Pacyfiku. Państwa APEC mają 47- procentowy udział w światowym handlu, a połączony produkt narodowy to ok. 18 bln dolarów. Zadaniem APEC jest promocja wolnego handlu i usuwanie przeszkód w przepływie towarów i kapitału.

Cechy charakterystyczne ugrupowania to nieposiadanie stałych organów (nie licząc sekretariatu), ani umowy założycielskiej, a więc nie jest to organizacja międzynarodowa w sensie prawno-międzynarodowym, a jej działalność przebiega zgodnie z filozofią otwartego regionalizmu.

Organy: coroczne konferencje ministerialne, w których uczestniczą przede wszystkim ministrowie spraw zagranicznych i gospodarki. Przed każdym spotkaniem ministerialnym odbywa się zebranie Wysokich Przedstawicieli, którzy rekomendują ministrom określone rozwiązania i zajmują się ich realizacją. Obecnie najważniejszym organem jest spotkanie na szczycie szefów państw. W 1993r. powstał Sekretariat z siedzibą w Singapurze; pełni funkcje informacyjne, koordynuje pracę spotkań ministerialnych. Na czele APEC stoi Przewodniczący (aktualnie tę funkcje pełni Australia- Colin Haseltin), który zmienia się co roku i zajmuje się organizacją corocznych konferencji ministrów.

• RADA WSPÓŁPRACY PAŃSTW ZATOKI PERSKIEJ (GCC- Gulf Cooperation Council)- została utworzona w 1981r. przez Bahrajn, Kuwejt, Oman, Katar, Arabię Saudyjską i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Motywem była chęć konsolidacji państw regionu wobec zagrożeń wynikających z otoczenia zewnętrznego (kraje te są największymi producentami ropy naftowej na świecie). Państwa członkowskie odgrywają znaczną rolę w organizacjach międzynarodowych, takich jak OPEC lub Organizacja Państw Konferencji Islamskiej.

Celem tej organizacji jest utworzenie wspólnego rynku oraz współpraca państw regionu wobec zagrożeń zewnętrznych. Podejmowane są również próby, aby współpracę rozszerzyć na rolnictwo, przemysł, inwestycje i handel, ale gospodarcze aspekty współpracy pozostają na razie drugorzędne.

Organem ugrupowania jest Rada z siedzibą w Rijad w Arabii Saudyjskiej.

• POŁUDNIOWOAZJATYCKIE STOWARZYSZENIE ROZWOJU REGIONALNEGO (SAARC- South Asian Association for Regional Cooperation)- organizacja ta została utworzona w grudniu 1985r., podczas spotkania na szczycie szefów państw i rządów państw Azji Południowej, gdzie zatwierdzono Kartę SAARC.

Członkami organizacji są: Bangladesz, Bhutan, Indie, Maledywy, Sri Lanka, Nepal i Pakistan.

Do celów współpracy w ramach SAARC, zadeklarowanych w Karcie SAARC, należą: promowanie dobrobytu i poprawa jakości życia w Azji Południowej, stymulowanie rozwoju gospodarczego i społecznego, rozwój kulturalny, promowanie idei zaufania i współpracy pomiędzy krajami regionu, wzmacnianie kooperacji jako blok regionalny na forum organizacji międzynarodowych, współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz regionalnymi. Wyżej wymienione cele powinny być realizowane w oparciu o zasadę suwerenności i równości państw, integralności terytorialnej i niezależności politycznej, nieangażowanie się w sprawy wewnętrzne innych państw oraz w poczuciu solidaryzmu w dążeniu do osiągnięcia wspólnych korzyści ze współpracy. Współpraca ta nie powinna zastępować współpracy dwustronnej między państwami ugrupowania, a powinna być w stosunku do nich komplementarna. Decyzje na forum SAARC podejmowane są jednomyślnie, a w kwestiach „drażliwych” w stosunkach dwustronnych są wyłączone ze wspólnych konsultacji.

Najważniejszą inicjatywą gospodarczą zrealizowaną do tej pory jest Południowoazjatyckie Porozumienie o Preferencjach Taryfowych (SAPTA; utworzone w 1993r.), które ma na celu promowanie handlu wewnątrz regionu i powinno przekształcić się w przyszłości w Strefę Wolnego Handlu (SAFTA).

Działalność SAARC przebiega w oparciu o Zintegrowany Program Działania (IPA), który określa następujące obszary współpracy: rolnictwo, komunikacja, edukacja i kultura, sport, opieka zdrowotna i inne sprawy socjalne, zwalczanie handlu narkotykami i narkomanii, rozwój obszarów wiejskich, nauka i technika, turystyka, sport i kwestie równouprawnienia kobiet.

Organami ugrupowania są: Spotkania na Szczycie szefów państw i rządów, które są najwyższą władzą w SAARC, Rada Ministrów, Stały Komitet, Sekretariat i Komitety Techniczne; wszystkie spotkania odbywają się raz do roku.

19. REGION PACYFIKU W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

• Znaczenie Regionu Pacyfiku

W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost roli i rangi państw basenu Pacyfiku. Od końca XX w. rośnie siła państw Azji Wschodniej - Japonii, Chin i tzw. „azjatyckich tygrysów” (Korea Południowa, Tajlandia, Tajwan, Hongkong, Singapur), jak również państw obu Ameryk.

Nie ulega wątpliwości, że nadal największymi potęgami gospodarczymi są USA i Japonia oraz te kraje, których gospodarka jest określana mianem postindustrialnej. Główną dziedziną tych gospodarek są usługi, natomiast najszybciej rozwijającymi się jej działami są te, w których udział surowców naturalnych zmniejsza się na rzecz najnowszych materiałów, np. włókien sztucznych.

Obserwuje się wzrost szybkości działania międzynarodowych centrów finansowych, które działają ponad granicami państw, jak również wzrost tempa trzeciej rewolucji technicznej.(rewolucja multimedialna) dla ciekawostki świat stoi przed 4 rewolucja, którą może być BIOTECHNOLOGIA. Te wszystkie nowoczesne osiągnięcia natrafiają jednak na bariery granic państwowych, dlatego też dąży się do powoływania ugrupowań integracyjnych, które w swych założeniach bariery te niwelują.

Określanie mianem „państw trzeciego świata” krajów znajdujących się w basenie Pacyfiku jest coraz bardziej odległe od swej początkowej treści, dlatego, że to właśnie z tej grupy wyłaniają się państwa, które w chwili obecnej są jednymi z bardziej dynamicznie rozwijających się. Wśród przyczyn tak wysokiego tempa rozwoju wyróżnia się: niskie wydatki wojskowe (Japonia), niskie płace dające środki na akumulację (Chiny, Indie), dłuższy czas pracy (Korea Południowa, Japonia).

Oprócz stałej konkurencji i rywalizacji między państwami można zaobserwować zjawisko narastania współpracy w skali globalnej i regionalnej, co ma na celu niedopuszczenie do destabilizacji systemu politycznego i gospodarczego.

Państwa leżące nad Pacyfikiem odgrywają dużą rolę w świecie i to przede wszystkim od nich zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych.

2. Polityka mocarstw światowych w regionie Pacyfiku

USA - Region Pacyfiku jest szczególnie istotny dla Stanów Zjednoczonych, ponieważ stwarza on wyzwanie gospodarcze i szanse na sukcesy. Eksperci amerykański oceniają, że region ten będzie w przyszłości ważniejszy niż Europa czy Azja . Głównym sojusznikiem USA w Azji pomimo wcześniejszych sporów jest Japonia.

Jednym z najistotniejszych zadań jakie stawiają przed sobą Stany Zjednoczone jest wspieranie procesów normalizacji stosunków pomiędzy dwiema Koreami, jak również wyeliminowanie groźby produkcji broni atomowej, którą może produkować Korea Północna. Oprócz Japonii Stany Zjednoczone współpracują z Chinami (współpraca przebiega poprawnie lecz nie bez problemów, które powstają na tle łamania przez Chiny praw człowieka), Tajwanem oraz Wietnamem.

CHINY - Ważną rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywają relacje chińsko-radzieckie. Po 1990 zostało zawartych wiele porozumień między tymi państwami. Ponadto oba kraje oświadczyły, że nie będą stanowić dla siebie zagrożenia, jak również, że żadne z nich nie będzie dążyć do hegemonii w rejonie Azji i Pacyfiku. Chiny dążą do rozbudowy stosunków z państwami europejskimi, po to aby zmniejszyć swoje uzależnienie od USA. Kraj ten dąży do uzyskania należnego miejsca wśród potęg świata, dlatego też obecnie główny wysiłek kieruje na rozwój gospodarczy. Istnieją przypuszczenia, że szybki rozwój społeczno-gospodarczy Chin przyniesie również demokrację. Jedną z sił napędowych gospodarki chińskiej są zagraniczne inwestycje, które w 1994 r. osiągnęły wartość 34 mld dolarów.

KOREA POŁUDNIOWA - Od połowy lat 60-tych Korea zaczęła się intensywnie rozwijać i weszła na drogę ekonomicznej samodzielności. W ciągu 30 lat produkt narodowy brutto wzrósł na jednego mieszkańca Korei ze 100 dolarów w 1962 r. do ok. 7 tys. W 1992 r. Na cały świecie powstają koreańskie firmy elektroniczne, stoczniowe, samochodowe. Ciekawe jest to, że mimo braku demokracji kraj ten osiągnął niebywałe sukcesy ekonomiczne.

JAPONIA - Jest to jeden z najdynamiczniej rozwijających się krajów pod względem gospodarczym i technologicznym, dbającym o dobre stosunki ze wszystkimi państwami regionu Pacyfiku. Szczególnie pozytywnie przedstawiają się relacje Japonii z Chinami oraz Rosją, choć tutaj nadal widoczny jest problem związany z dążeniem Japonii do odzyskania Wysp Kurylskich.

• Procesy integracyjne w regionie Pacyfiku

Państwa basenu Pacyfiku dążą do liberalizacji handlu światowego, znoszenia ograniczeń i barier celnych, jak również do zmniejszenia roli USA, Japonii i Unii Europejskiej. W związku z tym tworzą ugrupowania integracyjne o charakterze gospodarczym i politycznym. Do ugrupowań tych należą:

OPA - Organizacja Państw Amerykańskich - utworzona w 1948 w Bogocie jako kontynuacja Unii Panamerykańskiej. Członkami są wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej oraz USA. Funkcjonuje jako organizacja regionalna ONZ. Zadaniem OPA jest umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim, wspieranie współpracy gospodarczej, kulturalnej i społecznej, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych regionu, pokojowe rozwiązywanie sporów między państwami członkowskimi.

MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa - rozpoczął działalność 31 XII 1994 r. Członkami są: Argentyna, Urugwaj, Paragwaj, Brazylia, Wenezuela, Chile, Boliwia, Peru, Ekwador, Kolumbia. Obecnie MERCOSUR jest najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej. Do głównych zadań należy wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych.

PAKT ANDYJSKI - powstał w 1969 r. Członkami są Argentyna, Boliwia, Brazylia, Ekwador, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Urugwaj. Cele: integracja gospodarcza, unia celna i wspólny rynek andyjski oraz latynoamerykański.

CARICOM - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek - jest to strefa wolnego handlu państw anglojęzycznych rejonu Karaibów. Powstała na mocy paktu z lipca 1973 r. Obecnie liczy 20 członków w tym: Barbados, Jamajka, Tobago, Trynidad.

CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej - powstał w 1960 r. z inicjatywy Gwatemali, Hondurasu, Kostaryki, Nikarug i Salwadoru. Cele: liberalizacja stosunków gospodarczych między członkami, wprowadzenie stref wolnego handlu i unii celnej. Z inicjatywy CACM powstał Środkowoamerykański Bank Integracji Gospodarczej.

ASEAN - Stowarzyszenie Państw Południowo-Wschodniej Azji - powstało 8 VII 1967 r. Członkowie: Brunei, Malezja, Singapur, Indonezja, Filipiny, Tajlandia, Wietnam, Laos, Birma, Kambodża. Cele: dążenie do utworzenia strefy wolnej od broni jądrowej, normalizacja stosunków między państwami Półwyspu Koreańskiego, przyśpieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie. Państwa ASEAN w styczniu 1993 r. Utworzyły własną strefę wolnego handlu o nazwie AFTA. Celem grupy jest otwarcie „Azji na Azję”, na swoje rynki oraz większa promocja na rynkach europejskich i USA, a także poprawienie ich konkurencyjności.

NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu - porozumienie o utworzeniu strefy weszło w życie 1 I 1994 r. Członkami układu są: USA, Kanada, Meksyk. Celem organizacji jest współpraca w rozwoju gospodarczym swoich krajów i koordynowanie działalności handlowej między sobą.

APEC - Współpraca Gospodarcza Państw Regionu Azji i Pacyfiku - powstał w 1989 r. w Canberze (Australia). Członkowie - początkowo byli: USA, Japonia, Chiny, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Tajwan, Korea Południowa, Hongkong, Indonezja, Brunei, Filipiny, Malezja, Singapur, Tajlandia. Obecnie liczy 21 członków.

APEC działa na rzecz koordynacji przedsięwzięć finansowych i rozwoju ekonomicznego państw członkowskich. Podstawowym celem jest liberalizacja handlu i wzajemnych stosunków gospodarczych. W 21 krajach członkowskich APEC dokonuje się 40% światowego obrotu handlowego i powstaje aż 50% światowej produkcji. W ramach APEC powstała Struktura dla Inwestycji i Handlu - TIFA.

FTAA - Strefa Wolnego Handlu Ameryk - pomysł utworzenia strefy powstał w 1988. Strefa ta miała rozpocząć swoją działalność na koniec 2005 r. Jednak w związku z silną opozycją kilku krajów nie doszło do tego i nadal prowadzone są negocjacje w tej sprawie. Jeżeli przedsięwzięcie dojdzie do skutku, to będzie to największy obszar wolnego handlu na świecie, obejmujący 34 państwa.

---