Nerw rdzeniowy (nervus spinalis)- nerw odchodzący od rdzenia kręgowego, opuszcza go przez otwory międzykręgowe, które są utworzone przez wcięcie kręgowe dolne i górne.

Budowa

Każdy z nerwów rdzeniowych tworzony jest przez opuszczające rdzeń kręgowy korzenie (patrz rysunek): wychodzący z rogów przednich korzeń przedni (radix anterior s. ventralis) oraz wchodzący do rdzenia przez rogi tylne korzeń tylny (grzbietowy; radix posterior s. dorsalis), na którym występuje zwój rdzeniowy (ganglion spinale). Z połączenia obu korzeni powstaje pień nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis), z którego odchodzą 4 gałęzie. Najpotężniejsza z nich jest brzuszna, czyli przednia (ramus ventralis s. anterior) - gałęzie te tworzą sploty. W przeciwieństwie do nich gałąź tylna, zwana grzbietową (ramus dorsalis s. posterior), zwykle zwojów nie tworzy, unerwiając m.in. głębokie mięśnie i skórę grzbietu. Za to gałąź łącząca (ramus comunicans) łączy się z pniem współczulnym (truncus sympathicus) - możemy z uwagi na rodzaj przebiegających nią włókien wyróżnić jej część białą (albus) - włókna przedzwojowe - i szarą (griseus) włókna zazwojowe. Niepozorna jest gałąź oponowa (ramus meningeus), która z powrotem wraca do kanału kręgowego, unerwiając m.in. opony rdzenia.

Podział

Jest 31 par tychże nerwów i dzielą się one na:

• nerwy szyjne C₁-C₈ (8 par)

• nerwy piersiowe Th₁-Th₁₂ (12 par)

• nerwy lędźwiowe L₁-L₅ (5 par)

• nerwy krzyżowe S₁-S₅ (5 par)

• nerwy guziczne Co₁ (1 para)

W odcinku szyjnym jest 8 par nerwów rdzeniowych - z ich gałęzi przednich powstają dwa sploty: splot szyjny, utworzony z gałęzi przednich od pierwszego do czwartego nerwu szyjnego, i splot ramienny, w skład którego wchodzą gałęzie przednie od piątego do ósmego szyjnego i pierwszego nerwu piersiowego. Splot szyjny unerwia szyję i częściowo głowę. Najdłuższą jego gałęzią jest nerw przeponowy.

Od splotu ramiennego odchodzą nerwy do kończyny górnej: nerw łokciowy, nerw promieniowy, nerw pośrodkowy, nerw pachowy, a także i nerw mięśniowo-skórny, ponadto nerwy skórne przyśrodkowe ramienia i przedramienia.

W odcinku piersiowym gałęzie przednie nie tworzą splotów, a oddają 12 par nerwów międzyżebrowych, zaopatrujących ściany klatki piersiowej i górną część przedniej ściany brzucha.

W odcinku lędźwiowym jest 5 nerwów rdzeniowych, których gałęzie przednie tworzą splot lędźwiowy, od którego odchodzą nerwy zaopatrujące dolną część ściany brzucha i częściowo kończynę dolną.

Największym nerwem tego splotu jest nerw udowy, a najdłuższym nerw udowo-goleniowy, trzeba zaznaczyć, że jest on też i najdłuższym nerwem ciała człowieka.

Odcinek krzyżowy liczy również pięć nerwów, których gałęzie przednie wraz z gałęzią od ostatniego nerwu lędźwiowego i pierwszego guzicznego tworzą splot krzyżowy. Gałęzie tego splotu zaopatrują ścianę miednicy i większą część kończyny dolnej. Największym nerwem tego splotu jest nerw kulszowy, który w okolicy dołu podkolanowego dzieli się na nerw piszczelowy i nerw strzałkowy wspólny.

BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO

Nerwy rdzeniowe należą do układu somatycznego, jego części obwodowej. Jest ich 31 par. Budowa nerwu rdzeniowego przypomina budową drzewo, w którym wyróżniamy korzeń, pień i gałęzie.

Wszystkie nerwy rdzeniowe prowadzą dwojakiego rodzaju włókna somatyczne :
- odśrodkowe / ruchowe / eferentne
- dośrodkowe / czuciowe / aferentne

Dodatkowo nerwy rdzeniowe rozprowadzają włókna autonomiczne, sympatyczne w postaci włókien zazwojowych nazywanych gałęziami łączącymi szarymi.

Rogi rdzenia kręgowego :
- przednie - szersze, krótsze
- tylne - węższe, dłuższe
- boczne

Korzenie nerwu rdzeniowego :
KORZEŃ PRZEDNI (radix anterior)
- włókna odśrodkowe ruchowe
- autonomiczne sympatyczne
Włókna ruchowe biorą swój początek z komórek macierzystych ruchowych zlokalizowanych w rogach przednich rdzenia kręgowego. Włókna sympatyczne biorą swój początek z komórek macierzystych autonomicznych, zlokalizowanych w rogach bocznych rdzenia kręgowego. Korzenie przednie nerwów rdzeniowych przebiegają w kanale kręgowym i zmierzają do otworów międzykręgowych.

KORZEŃ TYLNY (radix posterior)
- włókna dośrodkowe czuciowe
- czucia powierzchniowego i głębokiego
Biorą one swój początek z komórek macierzystych czuciowych zlokalizowanych w zwojach rdzeniowych, które położone są w okolicy otworów międzykręgowych. Korzenie tylne nerwów rdzeniowych przebiegają w kanale kręgowym.

Obydwa korzenie (przedni i tylny) budują w okolicy otworów międzykręgowych pień nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis). Pień ten ma więc 3 rodzaje włókien - czuciowe, ruchowe, autonomiczne sympatyczne

Unaczynienie tętnicze mózgowia pochodzi głównie z tętnicy podstawnej (wraz z jej odgałęzieniami, parą tętnic tylnych mózgu), będącej połączeniem dwóch tętnic kręgowych oraz parami tętnic przednich i środkowych mózgu (końcowych odgałęzień tętnicy szyjnej wewnętrznej). Wszystkie te tętnice łączą się na podstawie mózgowia w koło tętnicze mózgu.

Objętość mózgu człowieka jest istotnym parametrem antropologicznym, średnia światowa wynosi 1350 ml (800-2000ml). Przeciętny mózg posiada około 100 mld. neuronów, przy czym każdy z nich łączy się średnio z 7 tys. innych poprzez synapsy, w sumie takich połączeń jest około 10¹⁵.

Zasada działania mózgu polega na przekazywaniu sygnałów elektrycznych - potencjałów czynnościowych w obrębie neuronu oraz chemicznych (neuroprzekaźnik) w obrębie synapsy. Podstawową jednostką czynnościową mózgu jest tzw. zespół neuronów (ang. neural ensemble).

Anatomia i fizjologia

Dopływ krwi tętniczej

Zaopatrzenie tętnicze mózgu odbywa się za pośrednictwem tętnic szyjnych wewnętrznych (70%) i układu kręgowo-podstawnego (30%).Tętnice szyjne wewnętrzne dają po każdej stronie początek tętnicom mózgowym przedniej i środkowej, tętnica podstawna zaś dzieli się na dwie tętnice mózgowe tylne. Tętnica łącząca przednia łączy obydwie tętnice mózgowe przednie, a tętnica łącząca tylna przebiega po obu stronach od tętnicy mózgowej tylnej do szyjnej wewnętrznej. Zespolenie to tworzy na podstawie mózgu koło Willisa.

Tętnice mózgowe przednie zaopatrują większość obszaru przyśrodkowej części półkul mózgowych, tętnice mózgowe środkowe – większość bocznych powierzchni półkul, a tętnice mózgowe tylne – potyliczne i dolne części płatów skroniowych. Pomiędzy poszczególnymi tętnicami istnieje duża liczba anastomoz.

Odpływ krwi żylnej

Odpływ krwi żylnej następuje z powierzchownych żył mózgowych do zatok opony twardej, a te z kolei oddają obustronnie krew do opuszki żyły szyjnej. Ciśnienie w powierzchownych żyłach mózgowych jest o 2-4 mmHg wyższe niż ciśnienie śródczaszkowe (ang. intracranial pressure, ICP), co zapewnia odpływ krwi żylnej z mózgu. W związku z tym ICP jest najbliższym prawdy pomiarem mózgowego ciśnienia żylnego, a najlepszego przybliżenia ciśnienia perfuzyjnego (ang. cerebral perfusion pressure, CPP) jest różnica między średnim ciśnieniem tętniczym (ang. mean arterial pressure, MAP) a ciśnieniem śródczaszkowym (ICP).

CPP = MAP – ICP

Szlak przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego

Drogi przepływu CSF tworzą drugi obieg krążenia mózgowego i w znacznym stopniu decydują o ICP. CSF powstaje w głównej mierze na drodze czynnego wydzielania, w czym bierze udział ATP-aza sodowo-potasowa i anhydraza węglanowa; proces ten odbywa się w splotach naczyniówkowych komór bocznych i komory trzeciej, w tempie około 0,4 ml/min. Stąd płyn przepływa przez komorę czwartą i za pośrednictwem otworów Luschki i Magendiego trafia do zbiorników móżdżkowych. Dalej płynie po powierzchni półkul mózgowych i ulega wchłanianiu zwrotnemu przez ziarnistości pajęczynówki w zatokach opony twardej.

W warunkach prawidłowych ICP zachowuje wartość stałą (norma 5-15 mmHg) mimo zmian objętości krwi lub tkanki mózgowej, właśnie dzięki zwrotnemu wchłanianiu CSF. Czaszka jest przestrzenią zamkniętą i każde zwiększenie objętości jednego z elementów w jej wnętrzu musi być skompensowane spadkiem objętości innych, co zapewnia stałość ICP.

Bariera krew-mózg

Bariera krew-mózg nie dopuszcza do wolnej dyfuzji jakichkolwiek substancji zawartych we krwi do przestrzeni śródmiąższowej mózgu. Działa ona dzięki wyściełającym ściany naczyń mózgowych komórkom śródbłonkowym, które są ciasno związane z kompleksami łącznikowymi, eliminującymi przerwy między komórkami. Dzięki temu komórki śródbłonkowe mózgu spełniają krytyczną rolę w podstawowych procesach biologicznych, jak transport mikro- i makroskładników odżywczych, sygnalizacji działającej za pośrednictwem receptorów, kierowania ruchem leukocytów i regulacji osmotycznej. Wyodrębniono już szereg białek cząsteczkowych, odpowiedzialnych za niektóre z wymienionych szczególnych właściwości; wynika stąd, że śródbłonek mózgowy jest złożonym i dynamicznym układem biologicznym, nie zaś bierną barierą. Można tu wymienić białka uczestniczące w tworzeniu i powstawaniu ciasnych połączeń między komórkami, pogrążone w błonie komórkowej białka osocza, odpowiedzialne za transport do mózgu substratów enegetycznych i substancji odżywczych, białka transportujące wiele leków, p-glikoproteiny i inne białka, które dzięki swym właściwościom odpychania pewnych leków stanowią ochronę mózgu przed obcymi substancjami chemicznymi. Bariera krew-mózg działa jak błona półprzepuszczalna i jest w istocie urządzeniem osmometrycznym. Dlatego właśnie płyny hipotoniczne, jak np. roztwór Hartmanna, prowadzą do zwiększenia zawartości wody w mózgu.

Ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR)

Norma: 80-200 mm H2O

Opis: ukazuje ciśnienie panujące w całym układzie.

Powyżej normy: wartości powyżej normy mogą świadczyć o guzach mózgu lub zwiększonym ciśnieniu śródczaszkowym.

Poniżej normy: wartości poniżej normy świadczą o odwodnieniu.

pH

Norma: pH 7,31–7,34

Opis: podaje wartość pH w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Pleocytoza

Norma: poniżej 4/mm3

Opis: wykazuje ilość komórek występujących w PMR

Powyżej normy: wartości sprzeczne z zalecaną normą mogą świadczyć o zakażeniu i zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Poniżej normy: brak

Białko

Norma: 0,2–0,4 g/l

Opis: określa ilość białka występującą w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Powyżej normy: wartości niezgodne z zalecaną normą mogą świadczyć o stanach zapalnych lub guzach mózgu.

LDH

Norma: 10-22 mg/dl

Opis: Określa stężenie Mleczanów w PMR.

Powyżej normy: Wartości powyżej normy świadczą o stanach nasilonego metabolizmu beztlenowego w OUN (hipoksja, udar niedokrwienny).

Glukoza

Norma: 50-80-mg/dl

Opis: określa ilość glukozy jaka przeniknęła do płynu mózgowo-rdzeniowego.

Powyżej normy: wzrost stężenia świadczy o hiperglikemii, niektórych formach zapalenia oraz urazach mózgowia.

Poniżej normy: obniżenie stężenia świadczy o hipoglikemii, sarkoidozie, zapaleniu bakteryjnym OMR oraz o guzach mózgowia.

Chlorki

Norma: 115-130 mmol/l

Opis: określa ilość chlorków, jaka przeniknęła do płynu mózgowo-rdzeniowego.

Powyżej normy: wartości powyżej normy świadczą o hipochloremii.

Poniżej normy: spadek wartości poniżej zalecanej normy świadczyć może o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i hipochloremii.