Człowiek jako istota twórcza :

Ludzka twórczość odbywa się w warunkach zewnętrznych (najbliższe otoczenie), nie powinna zagrozić egzystencji gatunku. To działalność, która jest ukierunkowana przez społeczne instytucje, zwyczaje, obyczaje, prawo obowiązujące w danym społeczeństwie. Istotnym aspektem jest tu budowanie porozumienia pomiędzy poszczególnymi jednostkami. Dla jednostki najważniejsze są : zbiorowa świadomość, wiedza współczesna i jej stosunek do człowieka, rytuały... Kategoria braku naturalnego wyposażenia człowieka to czynnik uaktywniający przemiany w kulturze, myśleniu, wyobraźni artystycznej.

Dehumanizacja sztuki : Dehumanizacja sztuki obok umasowienia kultury i trywializacji gestów jest wyznacznikiem

współczesnej kultury. Ortega y Gasset zauważył, że w XX wieku odchodzi się od realizmu- w stronę deformacji i

stylizacji. Krąg odbiorców współczesnej sztuki ogranicza się do wykształconej elity. Sztuka abstrakcyjna to eksperyment; poszerzanie przestrzeni. Dotyczy i jest podporządkowana zmianom społecznym czy cywilizacyjnym. Cywilizacja przemysłowa prowadzi do komercjalizacji sztuki. Dominują nastroje pesymistyczne. Dehumanizacja dotyczy degradacji dawnego systemu wartości. Nowa współczesna subiektywność obejmuje nowe systemy wartości, relacje człowieka wobec społeczeństwa, które odbiegają od wcześniejszych epok. Epoka współczesna sprzyja:

● schematyzacji zachowań

● upowszechnieniu schematów w objaśnianiu i wartościowaniu rzeczy i ludzi

Większa część społeczeństwa przystosowuje się do panujących nastrojów i zmian.

Psychotechnika

bada dyspozycje indywidualne pod kontem wykorzystania jednostek w organizacji społeczeństwa. Człowiek traktowany jest jako element społeczeństwa, który ma pełnić określone funkcje (zanik osobowości) z drugiej strony w mediach panuje kult rozwijania własnych zainteresowań, indywidualności. Następuje poszerzanie tego co swoiste i niepowtarzalne w jednostce.

Puentylizm lub Pointylizm to neoimpresjonistyczna sztuka malowania drobnymi plamkami czystej farby. Twórcy tego nurtu nazywali się naukowymi impresjonistami by podkreślić wpływ nauki na własną twórczość. Zwrócili również uwagę, iż mieszanie barw w oku musi być jaśniejsze niż na płótnie. Wykorzytywano spostrzeżenia Paula Cézanne'a, który twierdził, że wszystko w naturze przybiera kształt kuli, stożka i cylindra. Zrezygnował z perspektywy linearnej na rzecz ujmowania perspektywy z różnych punktów widzenia, kierunek takiego myślenia o sztuce znalazł następnie wyraz w kubizmie.

Człowiek jako istota naznaczona brakiem

Johann Gottfried Herder – plastyczność człowieka jest związana ze świadomością swojego braku. Człowiek ma słabą konstrukcję fizyczną, niedostatek instynktów ale potrafi opanować przyrodę i wykorzystać ją do swoich potrzeb.

Wyprostowana postawa, przeciwstawny kciuk, umiejętność uczenia się, zdolność abstrakcyjnego myślenia czy otwartość zmysłów odróżnia człowieka od zwierząt. Człowiek jest istotą działającą, na którą istotny wpływ ma również krąg działania – jako sekwencja różnych ruchów, podyktowanych ludzkim sposobem myślenia i działania, opartych na doświadczeniu złożonym z serii sukcesów i niepowodzeń. Działanie motoryczne, ostrzeżenia i ogniwa psychiczne są ze sobą powiązane. Człowiek jest podatny na kształtowanie i formowanie, posiada umiejętność adaptacji do nowej rzeczywistości. Posiada zdolność do zamysłu i posługiwania się określonymi środkami wyrazu.

Kultura w antropologii

Kultura to natura zmieniona przez działanie człowieka. Sfera kultury jest kręgiem natury poddanej wpływom i ingerencji człowieka. Kultura to gniazdo wbudowane w naturę a gniazdo to niezbędny warunek przeżycia. Kultura to również instytucje społeczne, mitologia, religia, które posługują się myśleniem symbolicznym. (Celem mitu i religii było objaśnianie zjawisk). Kultura jest stabilizowaniem chaosu i wnętrza człowieka. Moralność stabilizuje ten wewnętrzny chaos. Ciągłość i kontynuacja tradycji jest bardzo istotna. Bez tego chaos przybiera na sile.

Kategoria doświadczenia

Doświadczenie to proces rozwijający się w czasie. Doświadczenie to przetworzenie, opanowanie, wszechstronna suwerenna władza nad pełnymi treści i różnorodnymi dziedzinami życia. Człowiek doświadczony nie podporządkowuje się ulegle różnorodnym zasadom zewnętrznym. Tożsamość ma charakter relacyjny- budujemy relacje, spotykamy się z innością ( wyróżniamy inność osobową czyli inni ludzie ale ci, których znamy, mają na nas znaczący wpływ, jak i również inność nieosobową czyli świat natury i kultury ((cywilizacja))). Człowiek wychodzi naprzeciw całemu spektrum sytuacji życiowych, towarzyszy mu przekonanie, że przy wykorzystaniu własnych doświadczeń i umiejętności potrafi te wymagania zrealizować. O człowieku doświadczonym mówimy gdy tworzy nowe jakości, dysponuje narzędziami odpowiednimi do rozwiązania danego problemu. W wyniku doświadczenia powstaje „produkt” rozumiany jako umiejętność podejmowania decyzji, poruszania się, nabywania coraz to nowych sprawności, umiejętności ETCETERAAA

Różnica między doświadczeniem a umiejętnościami

Doświadczenie to umiejętność człowieka i poznanie poszczególnych przypadków. Doświadczenie polega na tym, że człowiek potrafi tę wiedzę posiadaną wykorzystać we właściwy sposób, aby chronić swoją odrębność i zachować wspólnotę. Budowanie tożsamości polega na balansowaniu między poszukiwaniem wspólnoty a zachowaniem

własnej odrębności.

Na doświadczenie ma wpływ:

-codzienne zdarzenia

-pamięć, ćwiczenie, wybieranie, tworzenie i budowanie

Pamięć to abstrakcja. Pamięć to wie wzajemnie wykluczające się siły(zapamiętywanie i

zapominanie. Pamięć jest warunkiem tożsamości i doświadczenia człowieka.

Wyróżniamy dwa sposoby mówienia o pamięci :

-przestrzeń- zapamiętywanie treści (mnemotechnika)

-ślad- coś trwale ustalone (wiąże się z traumą i motywem blizny)

Dwie cechy budowania ludzkiego doświadczenia:

• eliminowanie – mówimy, gdy człowiek musi się z czymś uporać, bo doświadczenie nie jest dziedziczne.

• zarządzanie – doświadczenie utrzymane w stanie gotowości . Człowiek nie może sobie pozwolić by nie słuchać swojego doświadczenia – nie może dać mu umknąć. Zarządzanie to nieustanna możliwość przywoływania i dysponowania swoim doświadczeniem Te dwa procesy są od siebie zależne – mają na siebie nieustanny wpływ. Doświadczenie może ulec zawężeniu potrafi ograniczać bodźce dochodzące z zewnątrz. Człowiek dokonuje wartościowania – pewne doświadczenie rozwija, inne eliminuje.

Poznawanie inności (innego)

Ustalenie zasad budowania relacji, które pomagają ograniczyć niebezpieczeństwo bliższej relacji z drugim człowiekiem by uniknąć rozczarowania. Rozczarowanie może prowadzić do rezygnacji. U podstaw rezygnacji stoi potrzeba chronienia siebie i potrzeba własnego rozwoju.

Świadomość człowieka

posiada strukturę, określonego rodzaju budowę. Chodzi tu o wiarygodny pogląd i ocenę siebie samego jak i świata zewnętrznego. Istotną cechą konfrontacji z rzeczywistością jest filtrowanie przez własne emocje, zmysły, doświadczenia, wiedzę. Aktywność zmysłowa i duchowa określa świadomość i doświadczenia człowieka. Wzajemnie ze sobą współpracują. Niestety bardzo często dążymy do uogólnień, które staramy się później zapamiętać.

Człowiek w antropologii nowoczesnej druga połowa XX wieku i pierwsza dekada XXI

Kant – XVIII w- zaakcentował fakt, że człowiek posiada moralność wewnętrzną, potrafi zrozumieć swoją kondycję, swoje miejsce w świecie. Jego wiara w człowieka szybko się zdewaluowała (była zbyt idealistyczna)

Schopenhauer – XIX w- słowo kluczowe – wola. Wola to obca, ślepa, oszalała żądza istnienia odzwierciedlona w świadomości. Schopenhauer chciał określić relacje człowieka ze światem zewnętrznym. Człowiek i świat zjawisk zmysłowych postrzegany jest w wymiarach:

• realnym- kształty i ich klasyfikacja ( piękno, barwy, bogactwo)

• demonicznym- wewnętrzna siła gotowa siać śmierć (żądza istnienia)

Freud - I poł XXI w- mówił o człowieku i jego kondycji metaforami, które odzwierciedlały jego fascynację rzeczywistością techniczną. „Pamięć jako magiczna tabliczka”, „duch ludzki jako para” która wydobywa się z zawiłości ludzkich popędów. „Wentylem bezpieczeństwa człowieka są jego sny” fantazje i sny są aparaturą do regulacji ludzkich popędów i zawiłości. Każdy z nich w kondycji człowieka akcentował inne cechy. Współczesna antropologia zaakcentowała dewaluację tych wartości. W Antropologi zwraca się uwagę na człowieka w kontekście społeczeństwa i stosunków w nim panujących. Cechą charakterystyczną jest zwrócenie się ku historyczności badań ( każdą teorię dot. człowieka należy rozpatrywać w szerszym kontekście, zwrócić się ku interdyscyplinarności różnych dziedzin nauk).

Kontekst to warunki zewnętrzne, otoczenie człowieka w którym wzrasta. U podstaw antropologii ponowoczesnej leży kompleksowe przyjrzenie się jednostce, zaakcentowanie wpływu warunków zewnętrznych i tego w jaki sposób te warunki wpływają na kształtowanie człowieka. Bachelard: użył metaforycznych pojęć wnętrza i zewnętrza.

Adolf Portman: nakładanie się wnętrza i zewnętrza czyli pomieszanie w człowieku jego tożsamości. To nakładanie, pomieszanie odgrywa istotną rolę w kształtowaniu człowieka i i sięga do samego jądra jednostki ludzkiej. U podstaw tej teorii leży obserwacja człowieka od urodzenia. Pierwszy rok życia nazywany jest tu POZAMACICZNYM WCZEŚNIACZYM ROKIEM gdzie przez pierwszy rok życia dziecko nie rozporządza właściwymi dla swojego gatunku sposobami komunikowania i poruszania się. Gdy dziecko było płodem nie było wystawione na czynniki zewnętrzne- gdy się urodziło zostało wystawione na bodźce zewnętrzne – jest to czas intensywnego dojrzewania. Ten pierwszy rok życia to zdobywanie umiejętności charakterystycznych dla ludzkiego gatunku, zdobywanie zdolności manipulacyjnych. Dziecko niesłychanie chłonie bodźce zewnętrzne, nadal zachowując cechy embrionalne. Ten pozamaciczny wzrost to moment otwarcia na świat, poznania i akceptacji różnych bodźców, bez ich oceniania i klasyfikacji.

Kolejną istotną myślą w antropologii współczesnej jest to, że człowiek jest naznaczony brakiem.

Potrzebuje czasu i udziału osób trzecich by go kształtowały. Człowiek posiada niewyczerpaną zdolność do improwizowania – co jest niezwykle ważne dla jednostki wzrastającej w społeczeństwie ( jak i elastyczność i umiejętność dostosowywania się do nowych sytuacji).

Teoria samoudomowienia człowieka

Próbuje wytłumaczyć zjawiska zachodzące w społeczeństwie wysoko ucywilizowanym. Pokazuje jak człowiek dostosowuje się do cywilizacji.

Skutki pozytywne przystosowania się człowieka do społeczeństwa:

• upodmiotowienie (samorozwój)

• szybkość komunikowania się

• dostęp do informacji

• nieustanny kontakt

• poprawiona jakość służb sanitarnych i zdrowia

Skutki negatywne:

• choroby cywilizacyjne

• kult młodości

• utrata kondycji fizycznej

Poważnym skutkiem samoudomowienia jest osłabienie sfery moralnej człowieka, jak i wzmocnienie jego wewnętrznej niestabilności ( lub ludzkich sił popędowych) Prawne formy restrykcyjne (reguły postępowania, typ rodziny monogamicznej, ustalony system pracy,prawo własności ET CETERAA) to formy które porządkują siły popędowe dookreślają nasze postępowanie, regulują kwestie postępowań wobec innych. Te instytucje regulują i

porządkują ale bardzo szybko mogą ulec zniszczeniu (redefinicji). Człowiek potrzebuje podpory aby poprawie funkcjonować w społeczeństwie – musi być wspierany zewnętrznie. Jeżeli te podpory zostaną naruszone to siły popędowe będą prowadzić człowieka ku zniszczeniu. Gdy kultura staje się bardziej wyrafinowana człowiek zaczyna się od niej izolować. Jedną z form obrony jest powołanie przywódcy który te normy stara się poluźnić. Kultura broni surowości tych reguł.

Przemiana popędów & redukcja instynktów & nadmiar popędów

Są to trzy zjawiska zachodzące w kulturze ponowoczesnej. Według Freuda popęd agresji towarzyszy człowiekowi od urodzenia. Przeciwstawiał on go popędowi płciowemu (który według Freuda jest okresowy- towarzyszy w określonym wieku i jest o różnej sile natężenia) Freud uznał go za popęd destrukcji i śmierci – aby nad nim zapanować trzeba wyprowadzić tę energię na zewnątrz ciała. Te energię można wydobyć albo przez ciężką pracę albo działania militarne ( np. bójki). Freud uznał, że jeżeli ta energia nie jest odprowadzana na zewnątrz to zostaje ona utrwalona i może prowadzić do samoniszczących skutków. Twierdził że powstrzymywanie tej energii czyni człowieka chorym i słabowitym. 1. Ta nieodprowadzana energia może ulec przemianie w STRACH I WSZECHOBECNY BRAK ZAUFANIA (jest to cywilizacyjna forma popędu agresji i bardzo istotna cecha współczesnego społeczeństwa). Popęd agresji wyrasta w bardzo wyraźnym związku z walką o byt. Jeżeli ten popęd jest bezpośrednio wpisany w naturę człowieka to w XXI wieku żyje wewnątrz społecznych zadrażnień (które zagrażają współczesnym państwom).

2. Kolejnym elementem związanym z REDUKCJĄ INSTYNKTÓW jest niwelacja stereotypowych form zachowania, które u zwierząt nazywane są pierwotnymi. Redukcja instynktów nie oznacza ilościowego ich zmniejszania ale określa przede wszystkim fundamentalne zależności antropologiczne. 3. NADMIAR POPĘDÓW wynika z tego, że jest to popęd chroniczny – utrzymuje człowieka w nieustannej gotowości i może prowadzić do różnego rodzaju komplikacji popędów i uproszczeń. Przez tworzenie reguł reguluje się funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie i umacnia się naukę nad regulacją tych popędów.

Dehumanizacja sztuki

Ortega y Gasset"Moim zdaniem charakterystyczną cechą nowej sztuki, jeśli się ją rozpatruje z socjologicznego punktu widzenia, jest to, że dzieli ona publiczność na dwie grupy: tych, którzy ją rozumieją, i tych, którzy jej nie rozumieją. Wynika z tego, że jedni posiadają organ pozwalający sztukę zrozumieć, a inni są go pozbawieni, a zatem mamy do czynienia z dwiema różnymi odmianami gatunku ludzkiego. Widocznie owa sztuka nie jest przeznaczona dla każdego, lecz jedynie dla specjalnie wybranej mniejszości."

fragment eseju "Dehumanizacja sztuki"

W podobnym tonie o awangardzie artystycznej wypowiadał sie Ortega y Gasset uznający jej rozwój za objaw szerzącej sie dehumanizacji. Nieludzki charakter owej twórczości miałby objawiać sie w odchodzeniu od problematyki człowieka i zbliżaniu do świata abstrakcyjnych wartości (Ortega y Gasset, 1980, 280-285, 300-302). Lawirując w rzeczywistości wypełnionej fantazmatami, sztuka abstrakcyjna stawała sie ponadto powodem dla stworzenia systemu klasyfikacji odbiorców w zależności od stopnia własnej zrozumiałości. Dla Ortegi y Gasseta oznaczało to jawna dyskryminacje osób niewyspecjalizowanych w odbiorze sztuki, którzy automatycznie zaliczani byli do szarej strefy o niewysublimowanym smaku i ograniczonych możliwościach intelektualnych. Świat sztuki stał sie zatem dostępny i zrozumiały jedynie dla artystów wyrażających sie poprzez formę zdehumanizowana, niemająca jakichkolwiek związków z rzeczywistością człowieka. W opinii Ortegi y Gasseta, sztuka jemu współczesna dążyła do koncentracji jedynie na własnej nieludzkiej formie. Dalsza konsekwencja owych zamiarów była rezygnacja z eksponowania transcendentnych znaczeń, które ulotniły sie na rzecz precyzyjnie wyznaczonych planów i ich realizacji. Sztuka awangardowa stanowiła dla Ortegi y Gasseta rodzaj autonomicznej zabawy pozbawionej głębszego znaczenia.

Sztuka abstrakcji

sztuka abstrakcyjna - dzieła malarstwa, grafiki, rzeźby, które opuszczają świat przedstawień przedmiotowych i rezygnują w zasadzie z naśladowania natury. choć słowo "abstrakcyjna" nie jest pełnym i trafnym określeniem tej nowej sztuki, bowiem już wcześniej artyści rezygnowali z klasycznego mimesis, stało się ono oficjalnym określeniem nowego nurtu. mimo to jego przedstawiciele woleli operować przymiotnikami "bezprzedmiotowa", "nieprzedstawiająca", "afiguralna". warto jednak rozróżnić sztukę abstrakcyjną na nurty i kierunki, które były związane ściśle z ich twórcami: neoplastycyzm (piet mondrian), suprematyzm (kazimierz malewicz), łuczyzm/ rajonizm (michaiła łarionow), oraz o wiele późniejsze: informel (jackson pollock), taszyzm (sam francis), op-art i minimal art.

Malarstwo abstrakcjonistyczne narodziło się Rosji na początku dwudziestego wieku. Prekursorem abstrakcjonizmu w malarstwie był Wassily Kandinsky, jednak samo pojęcie abstrakcji w sztuce i nie tylko towarzyszyło ludziom od zawsze.

Sztuka abstrakcyjna to wykluczenie wszelkiego rodzaju form – ram mających na celu określanie przedmiotów, perspektyw i skal. Malarze i inni artyści tego okresu odrzucili właśnie od lat przyjęte nazwy do określonych kształtów i np. linię zastąpili plamą lub pion-poziomem. Abstrakcjonizm narodził się z kilku znanych już kierunków sztuki: kubizmu, futuryzmu i impresjonizmu, czyli nurtów bardzo do siebie podobnych. Także najwięksi przedstawiciele abstrakcjonizmu zaczynali, jako twórcy tych trzech kierunków.

Barbarzyństwo współcześnie

Tak pesymistyczna antropologia odsyła do teorii człowieka masowego Ortegi y Gasseta. Hiszpański socjolog zauważa, że u sterów dzisiejszego świata nie stoją już jednostki wybitne, a masy, które bezwstydnie roszczą sobie prawo do najbardziej wyrafinowanych tworów kultury. Człowiek masowy to współczesny barbarzyńca, którego główną cechą jest ignorancja, poczucie nieuzasadnionej wyższości oraz brak poczucia wdzięczności dla osiągnięć ludzi minionych epok. Ortega y Gasset porównuje więc mentalność mas do zachowania rozpuszczonego dziedzica, roszczącego pretensje do dziedzictwa, którym jest cywilizacja. (Bunt mas)