ANTROPOLGIA WSPÓŁCZESNA

Obszary zainteresowań tradycyjnej antropologii;

- język i zachowanie językowe

- pismo i inne środki pamięci

- treść, styl i zainteresowania literatury

- sztuki wizualne

- charakterystyka demograficzna populacji

- stratyfikacja populacji

- obyczaje małżeńskie i typy rodzin, związki pokrewieństwa

- rząd

- życie jednostek i jego etapy

- choroby, religia i zjawiska paranormalne

Metody tradycyjnej antropologii w badaniach nad kulturą:

- zainteresowanie kulturami prostszymi niż te u których wychował się sam badacz. Kultury pierwotne i chłopskie

- podstawowym wymogiem pracy badawczej jest jak najdłuższy pobyt w wybranej społeczności i próba funkcjonowania całościowego, ale bez uwzględnienia dalszego kontekstu, w którym lokalne zjawiska były osadzone. Dlatego zarzut, że przedstawiono kultury wyizolowane z kontekstu historycznego.

- badania cechowały się zatrzymaniem w czasie opisywanych kultur. Raz dokonana analiza danej kultury stawała się jej modelowym wzorem, tak jakby ta kultura nie podlegała żadnym zmianom w czasie.

- w niewielkim stopniu uwzględniono fakt podziałów i zróżnicowań w badanej kulturze.

- rozdział kultur na istniejące „tam”(w wybranych zakątkach świata) i „tu”(w kulturze antropologa). Nie dostrzegano związków miedzy tymi kontekstami. Podział świata na metropolie i peryferie.

Te 5 wyznaczników zostało zakwestionowane. Krytyka wynika ze zmian wewnątrz antropologii jak i zmian w nauce w ogóle. Zmiany te dokonały się najpierw na gruncie filozofii a zwłaszcza epistemologii. Znalazły podatny grunt w antropologii i wpłynęły na świadomość badawczą. Pojawienie się postmodernizmu i poststrukturalizmu. To dwa nurty myśli współczesnej kwestionujące dotychczasową koncepcje epistemologii, teorii i metodologii nauk. Zakwestionowano np. problem uwikłania badacza w realiach, w których przebywa (niemożność obserwatora). Napisane przez badacza prace są więc uwarunkowane wieloma czynnikami zewnętrznymi takimi jak: kontekstualność, retoryczność – język narzuca pewną wizję rzeczywistości, instytucjonalności, zależność od instytucji, w której badacz jest zatrudniony, polityczność, historyczność, gatunkowość – przyjęty gatunek wypowiedzi rzutuje na jej charakter.

Cztery nurty refleksji antropologicznej opozycyjne wobec wcześniejszej antropologii:

- dekonstrukcjonizm – wywodzący się od filozofii

- antropologia krytyczna

- nurty reformistyczne

- eksperymentalizm

Dążą do zredefiniowania metod antropologicznych. Koncepcja antropologii wielu miejsc dotyczy wypracowania porównawczych badań nad społecznością zdominowaną przez globalizm i trans kulturowość. Badacz nie ma się zajmować jednym miejscem, które szczegółowo opisuje, ale ma pokazywać jak w różnych częściach świata i różnych kontekstach funkcjonuje globalny system znaków i tożsamości. Antropologia otworzyła się na całość świata, tylko czy jest gotowa to spożytkować. Jest tu kilka możliwości. Jedną z nich przedstawia Clifford Geertz, który mówi, że antropolog jak podróżnik ma stać się obserwatorem i komentatorem wielu kulturowości. Hasło, że wszystkie kultury są równe należy ugruntować by tworzyć podstawy tolerancji między kulturami, społeczeństwami i jednostkami.

Antropologia współczesna zmierza do porządkowania świata, ale jest też wyrazicielką idei światopoglądowego pluralizmu. Tę ideę łatwiej propagować wtedy, gdy przedstawiciele kultur są od siebie odseparowani. Badacze i badani należą do innych kultur. W ciągu XX wieku upadły idee rozwoju i postępu, celowości historii, praw społecznych, obiektywności i bezstronności nauk. Geertz stwierdza, że zawsze jesteśmy spóźnieni w stosunku do wydarzeń. Dzisiaj badacze twierdzą, że nasze zdolności badawcze ograniczają się tylko do pewnego wycinka rzeczywistości. Utrata wiary w całościowe zbadanie świata. Materia społeczna jest tak złożona, że zawsze wymyka się próbom całkowitego jej uporządkowania. Kultury traktowane są niesłusznie jako coś statycznego i stałego. Dlatego wydaje się, że opisywane społeczeństwa żyją w geograficznej i politycznej próżni odrębnej od naszej. Koniec lat 60-tych XX wieku to początek przewartościowania świadomości naukowej w antropologii (upadek państw kolonialnych). Geertz mówi, że należy zrezygnować ze stwierdzenia, że fenomen ludzkiej kultury można opisać jako pewien model, wzór. Dzisiejszy świat jest polifoniczny. Przestał dzielić się na wyraźne całości po których wypowiada się autorytarne centrum (zachód). A biedne peryferia nie mają głosu. Podstawowym zadaniem antropologii kulturowej jest pomaganie we wzajemnym porozumieniu się ludzi poprzez rozpoznawanie i akceptowanie różnic jakie między nimi istnieją. Nie chodzi już o opisywanie abstrakcyjnych kultur. Antropologia ma być mediatorką wielokulturowości, gdyż wejście w XX wiek wymaga porozumienia i dialogu. Nie jest prawdą, że nowoczesne technologie zastąpią dialog. Problem nie jest w technice a treści owego dialogu.

Zagadnienia badań antropologicznych ostatnich dwóch dziesięcioleci:

- problematyka etniczna i narodowościowa. Początek – upadek kolonializmu i początek czasów postkolonialnych

- zmiana warunków uprawiania badań terenowych. Wcześniej – dychotomiczny podział świata na centrum i peryferie. Od początku antropologia stawała po stronie natury. Kultury pierwotne wydawały się rajskie. Zwracano uwagę na negatywne skutki odwracania się człowieka od natury. Krytyka skutków industrializacji świata zachodu.

- upadek państw kolonialnych w latach 60-tych. Państwa afrykańskie. Członkowie tradycyjnych społeczeństw migrowali do Europy i Ameryki Północnej. Tworzyli mniejszości etniczne poszczególnych krajów. Metafora istnienia Centrum i reszty świata upadła. Świat stał się globalną ekumeną, w której nie słabnie rola procesów etnicznych, narodowościowych i multikulturowych.

We współczesnej antropologii:

- termin grupa etniczna zastąpił pojęcia: plemienia u społeczności plemiennej, społeczeństwa tradycyjnego. Zmiana terminologii odzwierciedla zmianę modelu badań.

Thomas Eliksen wyróżnił 4 podstawowe typy grup etnicznych:

- miejskie mniejszości etniczne – badania dotyczą adaptacji migracji do warunków industrialnych, kwestii rasowych a także stosunku większości do mniejszości

- ludy tubylcze – określenie pierwotnych mieszkańców danego terytorium, który obecnie pozbawiony jest władzy politycznej. Ludy takie pozostają na przedindustrialnym stadium rozwoju np. Indianie w Ameryce Pn

- protonatory – grupy najczęściej obecne w mediach ostatnich 20 lat. Mają swoich liderów politycznych i ideologów, który wskazują do własnego państwa. Grupy te są terytorialnie zwarte i zakorzenione. Są liczniejsze niż zbiorowości dwóch poprzednich grup. Są to narody bez państwa np. Czeczeni, Palestyńczycy, Sitkowie

- grupy etniczne w społeczeństwach pluralistycznych. Państwa będące tworem kolonializmu składające się z różnych wersji np. Kenia, Jamajka. Grupy te są bardzo odmienne mimo wspólnego systemu politycznego i ekonomicznego. Sztuczne twory pozostałości kolonialnych.

ETNICZNOŚĆ – gdy dwie lub więcej grup pozostaje w kontakcie na danym terytorium. Kontakt ten uwypukla różnice kulturowe. Pojęcie to służy do charakterystyki pewnej grupy społecznej posiadającej pewien stopień zawartości, cechujący się solidarnością i świadomością wspólnego pochodzenia. Poczucie więzi etnicznej, która ma charakter pozaracjonalny i tkwi głęboko w świadomości członków grupy. Według Gertza zawiera się w obszarze pierwotnej tożsamości, którą traktuje jako naturalne, trwałe poczucie wspólnoty. Inni badacze traktują jako środek służący do mobilizacji danej grupy, po to by mogła osiągnąć cele polityczne i ekonomiczne. Stanowi rodzaj symbolicznego kapitału w walce politycznej.

Kryteria konstruujące pojęcie etniczności:

O etniczności nie stanowi język i religia. Są one konieczne ale niewystarczające. Łóżko, krew i kult (pochodzenie, więzy krwi i wyznanie) to minimum etniczności. Grupy etniczne postrzegają siebie jako jednostki endogamiczne posiadające wspólne pradawne pochodzenie i wyznające wspólną religię. Kryterium rasy i krwi. Kategoria krwi i ziemi. To kategorie etniczności przyjęte przez faszystów. Upadły po II wojnie światowej. Tożsamość jednostki jest z góry ustalona (narzucona) przez grupę (autoidentyfikacja).

Problematyka etniczności wiąże się z problematyką nacjonalizmu. Nacjonalizm jest ideologiami, że dawna siła polityczna powinna być siłą dominującą w państwie. Teoria narodu Benedicta Andersona („Wspólnoty wyobrażone”). Naród to wyobrażona wspólnota polityczna. Ze względu na granice i suwerenność. „Wyobrażona” odwołuje się do tego, że wszystkie wspólnoty, które nie opierają się na pierwotnej więzi bezpośredniej swoich członków mają charakter wyobrażeniowy. Członkowie narodu nie znają swoich rodaków, a mimo to w umysłach jednostek żyje wyobrażenie wspólnoty z nieznanymi sobie ludźmi. Terytorium to obszar zamieszkiwany przez dany naród. Wspólnota narodowa ma swoje granice terytorialne poza którymi istnieją inne narody. Dla antropologii kulturowej jasne jest to, że tożsamość etniczna jak i narodowa nie mają charakteru naturalnego, ale są konstruktami kulturowymi. Mimo to nacjonalizm traktuje jednostkę jako jednostkę kolektywną. Liczy się jako część grupy. Nie przykłada wagi do indywidualnego życia jednostki. Naród i tworzące go pokolenia istnieją poza czasem. Naród jest kategorią pozaracjonalną. Patriotyzm zakłada umiłowanie do ojczyzny nie idący w parze z nienawiścią do innych. Wiąże się z postawą tolerancji. Nacjonalizm natomiast to umiłowanie ojczyzny połączone z nienawiścią do obcych. Zakłada wykluczenie obcych. Nie przyznaje im prawa do umiłowania własnej ojczyzny „Kto nie nasz, ten wróg”.

Napięcie miedzy tożsamością narodową a europejską

Dziś świadomość europejska kształtuje się w opozycji do europejskich nacjonalizmów. Poeuropejskość zakłada negatywny stosunek do socjalizmu, ale nie musi prowadzić doza negowania więzi narodowych. Europejskość nie należy pojmować jako kultury poszczególnych kultur narodowych. Nie jest to prosta suma narodów i ich kultur. Jest samodzielnym projektem o własnych cechach. Świadomość europejska nie oznacza konkurencji dla narodowej. Wiąże się z postępem globalizacji, otwieraniem się na świat zewnętrzny. Tożsamość europejska zyskuje na znaczeniu. Najpierw jesteśmy np. dla Chińczyków Europejczykami a dopiero potem np. Polakami. Jeśli miałaby zostać wyparta tożsamość narodowa przez europejską to w wyniku wielowiekowych procesów. Podobnie jak tożsamość narodowa wyparła przed wiekami (w średniowieczu) tożsamość plemienną, etniczną. Europejczycy zawsze będą dostrzegać między sobą różnice. Dopiero w konfrontacji z Afryką, Chinami będziemy czuć się przede wszystkim Europejczykami. Bo w dalszej perspektywie różnice wewnątrz europejskie przestają być istotne.

Nowa lokalność, mała ojczyzna, tożsamość regionalna

Problematyka regionalna budzi żywe zainteresowanie od ok. 20 lat. Można je traktować jako wynik działania dwóch sił:

- znoszenia granic międzypaństwowych

- integracji europejskiej

Wynik nasilenia dążeń separatystycznych, nacjonalizmu i rozwijania odrębności etniczno – kulturowych. Wynikające z powojennych dziesięcioleci. Kontakty między państwami zostają tam groźne to możliwe zastąpienie bezpośrednią współpracą międzyregionalną.

Pozytywy regionalizmu:

- pozwala odkryć potencjał więzotwórcy (więzi ludzkie odgrywające, integrujące role). Na poziomie jednostkowym to więź człowieka z przestrzenią. Utekstowienie przestrzeni poprzez nadanie jej określonych znaczeń. Kim jestem – skąd jestem. Ruchy regionalne to początek okresu romantyzmu. Już w XIX wieku pojawili się znani zbieracze folkloru; Oskar Kolberg, Kazimierz Wójcicki, Józef Lampa, Paweł Stelmach. Romantycy wyżej stawiali naturę niż kulturę. To co naturalne jest prawdziwe. Kultura chłopska jako prawdziwa budziła zainteresowanie. Romantyzm od uniwersalnego oświeceniowego „Zawsze i wszędzie” do romantycznego „tu i teraz”. Przejawem takiego myślenia jest „Pan Tadeusz”

Pojęcie „małej ojczyzny” (ojczyzny prywatnej)

Pojęcie ojczyzny prywatnej sformułował socjolog Stanisław Ossowski w odniesieniu do badań prowadzonych na Śląsku. Wyróżnił on ojczyznę pierwotną i ideologiczną. Ojczyzna pierwotna – więź ma charakter naukowy polegający na przynależności do lokalnego środowiska, języka. Mała ojczyzna ufundowana na poczuciu związku z krajem lat dziecięcych, najbliższą okolicą. Ojczyzna ideologiczna – świadome i refleksyjne przywiązanie do wartości kultury narodowej, do terytorium większego niż to, które znane było jako najbliższa okolica. Ojczyzna prywatna to mniejsze terytorium, w którym człowiek dorasta. Ideologiczna jest pojęciem abstrakcyjnym, poznawczym w toku edukacji szkolnej. To ona obejmuje poznawanie kultury narodowej, historii, sztuki. Mała ojczyzna kształtuje człowieka. Ojczyzna prywatna z oddalenia czasoprzestrzennego ulega mityzacji. Idea małych ojczyzn sprzeciwia się racjonalizmowi kreując wizje zgody narodów. Wyraża to polska literatura małych ojczyzn. Mikrohistoria oparta na ludzkim doświadczeniu. Narracja historyczna obdarzona nieufnością jako nieodrodne dziecko ideologii.

POJĘCIE SYNDRONICZNE – PRZEKROJOWE PREZENTOWANIE PROBLEMÓW ANTYROPOLOGII

OBCOŚĆ JAKO ZAGROŻENIE I JAKO SZANSA. PROBLEM KULTUROWEJ INNOŚCI.

W polskich badaniach zainteresowanie kulturowym innym ma związek ze zmianami kulturowymi i społecznymi po 1989r. Można było już wtedy mówić, że Polska była kiedyś państwem wielokulturowym. Zniesienie cenzury. Wraca się ponownie do tradycji zwanej „jagiellońską”, wielokulturowej. Zniesienie tradycji „piastowskiej” prezentowanej w PRL-u, którą rozumiano jako tradycję państwa jednego pod względem etnicznym i kulturowym. Powodem, dla którego warto mówić o innym jest wiedza na temat XX wiecznej historii i systemach totalitarnych, tego w jaki sposób posługiwały się one stereotypowym wizerunkiem obcego, który łatwo przekuwano w obraz wroga. Trzecim istotnym impulsem jest proces globalizacji, otwarty na przepływ ludzi z ich bagażem kulturowym. Sprawia on, że w miejscu tymczasowego osiedlenia spotykają się oni z nowymi, odmiennymi kulturami. Globalizacja sprawia, że mamy coraz więcej spotkań z nowym, obcym, nowe zjawiska społeczne, psychiczne, kulturowe.

2 typy obcości:

- zewnątrz kulturowa – na styku odmiennych kultur. Podczas spotkania kultur posługujących się różnymi językami, tradycjami, wyznaniem.

- wewnątrz kulturowa – mniej spektakularna. Objawia się w obrębie tej samej kultury. Rozmaitość poglądów, przekonań, religii. Również tu może pojawić się zjawisko obcości

Wybrane perspektywy filozofii dialogu.

Filozofia dialogu zrodziła się po II wojnie światowej jako próba stworzenia programu aby znowu do wojny nie doszło i jako reakcja na wojnę

Twórcy:

- Martin Guber

- Emanuel Lewinoch

- ks Józef Tishner

Kiedyś istniały inne formy obcowania ludzkiego.

Ryszard Kapuściński wyróżnił 3 formy kontaktów międzykulturowych:

- konflikt – przeważał w ciągu wieków

- izolacja – wybrały go np. Chiny odgradzając się od świata w obawie przed zewnętrznymi zagrożeniami i wpływem na własną kulturę

- dialog

Wizja cywilizacji europejskich jako centrum świata rozwijała się już w czasach helleńskich. We wszystkich epokach wydawała się centrum świata. Kiedy Europejczycy dokonują pierwszych odkryć geograficznych ludzi spotykanych na innych kontynentach nie traktują jako pełnowartościowych ludzi. Nie od razu w kulturowym innym dostrzeżono równorzędnego partnera dialogu. Taka koncepcja pojawiła się dopiero w wieku XVIII w obrębie idei oświeceniowych. Koncepcja dobrego dzikusa sformułowana przez Jana Jakuba Roussea. Stał moralnie wyżej od człowieka cywilizowanego bo posiadał Koncepcja dobrego dzikusa sformułowana przez Jana Jakuba Roussea. Stał moralnie wyżej od człowieka cywilizowanego bo posiadał kontakt z naturą.

XIX wiek (filozofia romantyzmu) rozwija się koncepcją. Przeciwstawia kulturę naturze, opowiadając się po stronie natury. Konsekwencją takiego myślenia jest koncepcja Zygmunta Freuda. Kultura jako źródło cierpień. Narodziny antropologii w 2 połowie XIX wieku stały się najpełniejszym wyrazem dopiero co zrodzonej ciekawości innego. Chciano opisywać obce kultury i ich przedstawicieli. Kulturowy inny nie umiał wcale znajdować się na „antypodach”. Byli oni blisko (bliska egzotyka) np. kultura chłopska. Najmłodszą formą kontaktu z innym jest wywodzący się z ducha oświecenia dialog. W centrum zainteresowania rzutuje innego. Na podstawie filozofii dialogu ukształtował się nowy paradygmat kulturoznawstwa, socjologii, antropologii kulturowej. Bez innego niemożliwe jest ja.

Antropologia kulturowa i socjologia – formy obcowania kultur:

- kontakt kultur – zetknięcie się dwóch lub więcej kultur poprzez interakcję między ich nosicielami. Zachodzi ono poprzez migrację ludności lub ma miejsce na pograniczu państw. W nowych czasach jest wyrazem świadomego oddziaływania niewielu reprezentantów jednej aktywnej kultury na reprezentantów innych, w większości poznanych kultur poprzez kolonizację, misję, pomoc rozwojową. Pojecie to ma znaczenie jako najpowszechniejszy model wyjaśniający powstanie kultur w ogóle, gdyż kontakt kultur wywołuje z reguły przemiany co najmniej w kulturze odbiorców

- konflikt kultur – sprzeczność wartości między dwiema kulturami będącymi w kontakcie lub nosicielami tych kultur. Dąży do zniesienia lub przekształcenia wartości grupy współzawodniczącej uznanych za niebezpieczne, niemoralne lub agresywne, łatwo przekształca się w konflikt ogólny. Konflikt kultur np. pod zaborami

- zderzenie kultur – kontekst dwóch kultur o przeważającym konfliktowym charakterze pojawiający się w związku z niemożnością połączenia zawartych w nich przeciwstawnych wartości i interesów lub w związku z formą samego konfliktu

W najnowszych badaniach dodaje się szok kulturowy – u Willeusa to nadzwyczaj gwałtowny konflikt cywilizacji, który przy pierwszym konflikcie doprowadzić może do dezintegracji jednej lub wszystkich cywilizacji wchodzących w grę. Powstaje głównie w społecznościach prymitywnych, gdy wchodzą w kontakt ze społecznościami cywilizacyjnymi

Refleksje nad innym staje się ważnym aspektem refleksji nad „ja”. Ja zawsze podejmuje z innym specyficzny dialog. Obcowanie z innym to konfrontacja poglądów, postaw, wartości, wzorów i norm kulturowych. Zmusza do podjęcia stanowiska, określenia się. Można to porównać do „przeglądania się w lustrze”. Dzięki różnicom widzimy lepiej kim jesteśmy. Im jaskrawsze są różnice tym wyraźniej „ja” dostrzega cechy własne. Dlatego kontakt z innym jest tak bardzo cenny dla jednostki. Bez konfrontacji z innym nie można określić własnej tożsamości. „Bez ty nie możliwe jest ja”. Założenie by kontakt z innym nie przeradzał się w relację konfliktową.

„Swój” to ktoś podobny, bliski i zarazem bezpieczny. Dobrze znany, ale zarazem monotonny, mało ciekawy. „Obcy” to ktoś różny, odległy a przez to budzący poczucie lęku i zagrożenia. Jednocześnie może budzić zainteresowanie, wnieść coś nowego, wartościowego do naszego życia. Relacja nie jest nigdy jednoznaczna.

„Inny’ – na skali znajduje się pomiędzy „swoim” i „obcym”. Różni się od swojego ale lubi być choć trochę znany, aby tę różnicę można było określić. „Każdy obcy jest inny, ale nie każdy inny jest obcy”.

Emanuel Cerinow

Dochodzi do wniosku, że inny przemienia podmiot w byt w sobie. Dzięki tej relacji podmiot lepiej rozumie siebie. Filozof interpretuje podmiotowość jako efekt pozostawiania w dialogu z innym.

Stereotyp – nieuprawnione uogólnienie. Wyciąganie wniosków na temat całej grupy na podstawie jednostki. Na postrzeganie innego wpływa autostereotyp, jest zawsze pozytywny. Heterostereotyp (to co myślimy o innych) jest odwrotnością autostereotypu. Stereotyp obcego to odwrócona skarykaturyzowana projekcja nas samych.

Kultura masowa – charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, której treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji. Pojęcie należy do zakresu zainteresowania socjologii i antropologii kulturowej.

Innym terminem który jest często używany zamiennie jest kultura popularna. Niektórzy badacze wskazują jednak na konieczność rozróżniania tych pojęć

Cechy kultury masowej

Za podstawowe kryteria wyróżniające kulturę masową uznaje się kryterium ilości i kryterium standaryzacji. Pierwsze z nich oznacza, że produkty kulturowe emitowane są z nielicznych źródeł, adresowane są natomiast do masowego odbiorcy. Odbiorcy kultury masowej tworzą publiczność, czyli rozproszoną przestrzennie zbiorowość skoncentrowaną na konkretnym przekazie kulturowym. Odbiorcą kultury niemasowej (np. koncertu kameralnego) jest natomiast audytorium, czyli zbiorowość pozostająca w bliskości fizycznej.

Kryterium standaryzacji oznacza, że produkty kultury masowej są zestandaryzowane zarówno co do formy jak i do treści. Kryteria ilości i standaryzacji spełniane są np. przez muzykę popularną (np. piosenki radiowe), filmy telewizyjne czy reklamy.

Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.

Niski poziom treści kultury masowej wyjaśnia koncepcja wspólnego mianownika - aby treści kulturowe mogły być zrozumiałe dla wszystkich, muszą być one przedstawione w najprostszej formie, nie wyrafinowanej, przez co są tak dobierane, aby mogły dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Jeżeli różnice kulturowe między nimi są zbyt duże, koncepcja wspólnego mianownika zakłada, że będą jeszcze bardziej upraszczane. Przykładem mogą być np. treści filmów produkowanych w Hollywood, które to filmy przygotowywane są z myślą nie tylko o widzach amerykańskich, ale także o widzach w krajach Trzeciego Świata.

Z powodu tych cech przyrównuje się często tworzenie kultury masowej do produkcji przemysłowej. Dzieła kultury określane są mianem produktów, a sam proces tworzenia mianem produkcji. Obieg kultury przyrównuje się do rynku, gdzie poszczególne produkty kulturalne konkurują ze sobą w walce o uwagę konsumentów.

Rozwój kultury masowej

Powstanie kultury masowej wiązane jest z rewolucją przemysłową, oraz związanymi z nią procesami urbanizacji, unifikacji i umasowienia społeczeństw.

Istotnym warunkiem powstania kultury masowej był też rozwój środków masowego przekazu, umożliwiających szybką dyfuzję wzorów i treści kulturowych. Powstanie prasy drukarskiej, umożliwiającej druk gazet, otwiera pierwszy etap rozwoju kultury masowej. Drugim etapem było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączony jest zaś ze stworzeniem komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

MIT – podstawowa kategoria badania nauk humanistycznych XX wieku. Każda z nauk skonstruowała własną teorię i definicji mitu.

Słownik języka polskiego:

1. «opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia człowieka»

2. «ubarwiona wymyślonymi szczegółami historia o jakiejś postaci lub o jakimś wydarzeniu»

3. «fałszywe mniemanie o kimś lub o czymś uznawane bez dowodu»

Słownik terminów literackich:

Mit to opowieść tłumacząca z pokolenia na pokolenie zasady funkcjonowania porządku świata. Najpierw ustnie, a potem pisemnie mity wyjaśniały rzeczy i pojęcia, które ludziom były bardzo potrzebne do życia, np. odpowiedzi na pytania o powstanie świata i bogów nim rządzących.

Funkcje mitów

- poznawcza – poprzez mity ludzie starali się wyjaśnić niezrozumiałe dla nich zjawiska przyrody;

- światopoglądowa – mity jako podstawa wierzeń religijnych;

- sakralna – w mitologiach odnajdujemy wzorce rytualnych obrzędów oraz wskazówki, jak należy czcić bogów;

- literacka – inspiracja dla twórców kolejnych epok;

- motywacyjna – mity jako uzasadnienie ludzkiego losu.

Rodzaje mitów

- kosmogoniczne – o stworzeniu świata i kosmosu

- teogoniczne – o narodzinach i życiu bogów

- kalendarzowe – o podziale roku

- antropogeniczne – o stworzeniu człowieka

- genealogiczne – o rodach starożytnych

- oteriologiczne – o zbawieniu człowieka

- eschatologiczne – o życiu po śmierci człowieka

- ajtiologiczne - o powstaniu tradycji

XX wieczne szkoły badania mitu;

- teorie psychologiczne. Twórcą Zygmunt Freud, który prowadził badania nad sferą podświadomości człowieka. Porównuje mit do snu. Zmiana do ogólnej interpretacji ludzkiej egzystencji na tle mitycznym.

Karl Gustaw Jung – twórca teorii archetypów. Archetypy jako prawzorze doświadczeń człowieka lub typowe sposoby zachowań

- teorie socjologiczne. Emil Durklein – mit ma pełnić w społecznościach prymitywnych funkcję analogiczną do rytuału

- teorie fenomenologiczne. Ernest Casirrer – twórca symbolicznej teorii mitu. Mit wytworzyły umysły na dość wczesnym etapie rozwoju. Myślenie obrazowe i symboliczne.

KULTURA TRADYCYJNA – chłopska kultura tradycyjna

Tradycja – wszelka spuścizna, którą odchodzące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w Zycie. Dwa sposoby przekazywania tradycji

- bezpośredni (osobowy) - bezpośredni kontakt osób. Dwa podrodzaje: werbalny (przekaz tradycji za pośrednictwem mowy) i niewerbalny (przekaz czynności lub przedmiotu)

- pośredni (bezosobowy) – dokonuje się za pośrednictwem nośników np. pismo, druk, nuty, fotografie.

Klasyczne kultury tradycyjne:

- kultury plemienne – odległe od kultury europejskiej geograficznie i kulturowo. Cechują się przedindustrialnym etapem rozwoju, przedpiśmienne, niepodlegające wpływom kultur zachodnich, hermetyczne, zamknięte, prowadzą osiadły tryb życia

- chłopskie kultury tradycyjne – nie są odległe od centrów. Jest to tzw „bliska egzotyka”. Cechuje je przedindustrialność, przedpiśmienność stosunkowa hermetyczność, związana z ostałym trybem życia i pracą na roli, samowystarczalność gospodarcza i myślenie magiczno – mistyczne.

Charakterystyka najważniejszych cech chłopskiej kultury tradycyjnej:

- peufraudalny ustrój równy chłopskiej – silna władza ojca nad dziećmi i całą rodziną zarówno ekonomiczna jak i kulturowa

- procesy selekcji dziedzictwa kulturowego. Ze spuścizny kulturowej pewne wytwory ulegały zanikowi. Inne utrzymywały się, wykazując trwałości. Do dziedzictwa kulturowego wchodziły nowe elementy. Tylko część z nowej twórczości wchodziła w zasób kulturowy następnych pokoleń. Ginęło to co miało charakter indywidualny, co nie zostało zobiektywizowane już za życia twórców.

- przydatność – pewne wytwory skutecznie zaspokajały potrzeby gospodarcze, techniczne, społeczne

- niechęć do zmiany, znikoma innowacyjność. Nowość nie jest wartością. Nieufność do nowości.

- anonimowość wytworów – wytwory użyteczne stawały się dobrem wspólnym. Osoba twórcy szybko ulegała zapomnieniu

- potęga autorytetów – uznanie określonego wytworu pozbawione krytycznej analizy. Wierność wzorom życia i zachowania

- światopogląd magiczno – mistyczny – Trwał obok wierności i wiary katolickiej.

- antropomorficzna wizja natury – przyroda ma charakter duchowy

- swoiste narzędzia transmisji społecznej w chłopskiej kulturze tradycyjnej. Społeczność chłopska utrzymywała swą kulturę w oparciu o przekazy ustne i praktyczne

- spotkania towarzyskie – miały charakter zinstytucjonalizowany

- tendencja do uniformizmu kulturowego. Jednorodność podstawowych instytucji społecznych oraz treści ideowych. Dotyczyła wszystkich.