1.Zdrowie jako pojęcie kluczowe w promocji zdrowia. Zdrowie i czynniki go warunkujące.
W startegii WHO „Zdrowie dla wszystkich w roku 2000” oraz koncepcji zdrowia podkreślano, że zdrowie jest : WARTOŚCIĄ –(siłą z jaką jest ono cenione lub pożądane) dzięki której jednostak lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji oraz zmieniać swoje środowisko. ZASOSOBEM- bogactem, dla społ., gwarantującym jego rozwój społ i ekonomiczny, tylko zdrowe społ może tworzyć dobra materialne i kulturowe. ŚRODKIEM- do osiągnięcia lepszej jakości życia.
Holistyczne CAŁOŚCIOWE podejście do zdrowia. Zdrowie duchowe, fizyczne, psychiczne, społ. Zdrowie seksulane to zespół biol, społ, intele, emocjo aspektów życia seksulanego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowści, komunikacji i miłości. Pozytywne podejście do ludzkiej seksualności, z którego wynikają zad. Dla opieki nad zdrowiem seksu.
Model ekosystemu człowieka (Toronto, oparty o mandalę, figurę będącą symbolem wszechświata, zbudowaną na planie koła). W centrum znajduję się rodzina, która w największym stopniu wpływa na zdrowie każdego z jej członków. W kręgach pośrednich znajdują się różnorodne grupy czynników wpływające na zdrowie człowieka. Najszerszym kręgiem jest biosfera i kultura.
Model salutogenetycznego zdrowia – Aaron Antonovsky, lata 70 XXw, odnosi się do modleu biomedycznego, w którym przeważa pojęcie patogenetyczne(skierowane na powst i rozwój choroby). Podzielił ludzi na zdrowych i chorych, koncentracja na przyczynach chorób i czynnikach ich ryzykam przyjął założenie że stresory są zawsze szkodliwe dla zdrowia i należy dążyć do ich eliminowania oraz tworzenia nieosiągalnego, sterylnego środowiska bez stresorów. (zdrowie idealne ----- choroba/ zagrożenie życia) Podejście salutogenetyczne – pomiędzy biegunami kontinuum są różne stany pośrednie względnego zdrowia lub choroby. Poziom zdrowia to miejsce na kontimuum w danym czasie. Można je określić jako obiektywne (np. W badaniu lekarskim) i subiektywne z perspektywy pacjenta (jego samopoczucie)
Uogólnione zasoby odpornościowe – stanowią bufory dla czynników ryzyka, umożliwiają uniknięcie stresorów i usprawnienie procesu radzenia sobie z wymogami w ten sposób, że zapobiegają przekształceniu się napięcia w stan stresu. Zasoby : WŁAŚCIOWŚCI CZŁOWIEKA – cechy biologiczne (genety, konstytucjonalne) i psychiczne człowieka (poczucie tożsamości, kontroli, zdolności, inteligencji) CECHY ŚRODOWISKA FIZ. – naturalnego i wytworzonego przez człowieka, CZYNNIKI SPOLECZNO-KULTUROWE – takie jak, wsparcie społ, stabilnośc kulturowa, religia, opieka zdrowotna, warunki materialne, pozycja zawodowa.
Poczucie kohenerencji – to globalna orientacja człowieka, wyrażajaące stopień w jakim człowiek ma dominujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że :bodźce napływające w ciągu życia ze środo. Wew. I zew mają charakter ustrukturowany, przewidywalny. Dostępne są zasooby, które pozwolą mu sposrostać wymaganiom stawianym przez te bodźce. Komponenty : ZROZUMIAŁOŚCI – człowiek odbiera napływające info(bodźce) jako uporządkowane, ustruokturalizowane, jasne i spójne, dzięki czemu ma on poczucie, że można je pojąć, ocenić, zrozumieć, przewidzieć. ZARADNOŚCI – stopień, w jakim dostępne zasoby są postrzegane przez człowieka jako wystarczające, aby sprostać wymaganiom stawianym przez otoczenie. SENSOWNOŚCI –stopień, w jakim człowiek czuje, że życie ma sens, że przynajmniej część wymagań i problemów, które niesie życie, warta jest wysiłku poświęcenia.
Pomiar poczucia koherencji dokonuje się za pomocą opracowanego przez Antonovskiego Kwestionariusza Orientacji Życiowej. Istnieje polska adaptacja tego kwestionariusza do pomiaru poszczególnych komponentów.
Poczucie koherencji a zdrowie i zachowania zdrowotne – wpływa pozytywnie na zdrowie i radzenie sobie ze stresem, im jest silniejsze, tym większą mają ludzie szansę na przesuwanie się na kontinuum w kierunku zdrowie. Dokonuje się go pod wpływem doświadczeń życiowych, dlatego można ukierunkować to na rozwijanie umiejętności życiowych. Jest wykorzystywana w promocji zdrowia. Zdrowie nie jest stanem danym raz na zawsze, należy je codziennie zdobywać. Posiadanie większego zdrowia wpływa na osiągnięcie sukcesu. Uświadomienie ludziom, że oni sami podejmują decyzje i wybory w sprawie swojego zdrowia.
2.Promocja zdrowia, edukacja zdrowotna oraz aktywność fizyczna w procesie kształcenia ustawicznego współczesnego człowieka
1.Kształcenie ustawiczne wg UNESCO - obejmuje cały system szkolny oraz oświatę równoległą, kształcenie dorosłych i wychowanie w środowisku. Takie ujęcie ma istotny wpływ na dotychczasowy system oświaty. Wprowadza nowe cele, formy, metody i treści edukacji.
2. Edukacja zdrowotna wg Woynarowskiej – wyróżnia podstawowe cechy edukacji zdrowotnej : edukacja zdrowotna, uczenie się, proces całożyciowy, interdyscyplinarność, oddziaływanie na jednostki i grupy; wg Krawińskiego – to proces pedagogiczno – społeczny, który wykorzystuje te same środki wykorzystywane w naukach społ w celu zmiany zachowań. Wg Williamsa – proces dbania o własne zdrowie jak i o zdrowie społeczności w której żyją. WYCHOWANIE ZDROWOTNE wg Demela – jest integralną częścią składową, kształtowania pełnej osobowości, a polega ona na : wytwarzaniu nawyków pośrednich i bezpośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego, - nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających dostosowanie zasad higieny, pielęgnację, leczenie, -pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia, przez wzbogacanie i pogłębianiu wiedzy o sobie, jak i o prawach rządzących zdrowiem publicznym.
Cele edukacji zdrowotnej – wiedza o zdrowiu, umiejętności zdrowotne
Zadania edukacji ustawicznej nad zdrowiem - Głównym zadaniem edukacji ustawicznej jest w tym ujęciu wychowanie nowego typu człowieka, charakteryzującego się twórczym i dynamicznym stosunkiem do życia i kultury, człowieka, który potrafi doskonalić siebie, zmieniać warunki życia i ulepszać je dla dobra społeczeństwa.
5.Znaczenie procesu lizbońskiego dla rozwoju kształcenia ustawicznego w Europie
W 2000 roku w Lizbonie przyjęty został przez Radę Europejską plan rozwoju dla Unii Europejskiej. Strategia Lizbońska zakłada stworzenie najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie, a głównym motorem jej rozwoju ma być edukacja. Edukacja w Strategii jest przedstawiona jako droga do pomyślności jednostki i dobrobytu społeczeństwa, a także jako narzędzie do wyrównywania szans życiowych dla wielu ludzi i zmniejszania marginalizacji.
6. Konkretnymi celami Strategii, wyznaczonymi do zrealizowania do 2010 roku, są następujące wskaźniki:
- upowszechnienie wykształcenia średniego w krajach Unii i osiągnięcie progu przynajmniej 85% populacji osób w wieku 20 lat, które posiadają pełne wykształcenie średnie;
- zmniejszenie odsetka osób porzucających przedwcześnie naukę do 10%;
- dążenie do wyrównania liczby kobiet i mężczyzn, kończących studia techniczne, ścisłe i przyrodnicze oraz zwiększenie do 15% odsetka absolwentów tych kierunków;
- mobilizowanie ludzi w wieku aktywności zawodowej (25-64 lat) do dokształcania się, tak aby ich odsetek osiągnął co najmniej 12,5%;
- doprowadzenie do tego, aby w 2010 roku odsetek uczniów 15-letnich lokujących się na najniższym poziomie umiejętności kluczowych (coś co można by przyrównać do oceny niedostatecznej), jak mierzy je test PISA/OECD, powinien zmniejszyć się przynajmniej o 20%, w porównaniu z wynikami testu z roku 20008.
Znaczenie aktywności fizycznej Nieco bardziej złożone zadanie ma nauczyciel wychowania fizycznego, który poza kształtowaniem sprawności fizycznej i psychomotorycznej zajmuje się także rozwijaniem sfery emocjonalnej. To wszystko jest wdrażane poprzez aktywność ruchową. Dobre lekcje wychowania fizycznego dają wiele możliwości do rozwijania różnych cech osobowości. Zajęcia te są doskonałą okazją do pogłębiania zainteresowań nie tylko związanych ze sportem, ale także z innymi dziedzinami (np.biologią, geografią, historią,fizyką, chemią). Są one także możliwością do kształtowania pozytywnych cech charakteru takich jak: pracowitość, uczciwość, sumienność, koleżeńskość, poczucie silnej woli i odpowiedzialności. Osobowość człowieka najlepiej kształtuje się w działaniu i dzięki niemu ulega doskonaleniu, dlatego też należy podporządkować tej zasadzie również działalność ruchową. Każda lekcja wychowania fizycznego jak i trening sportowy, dzięki specyfice metod i form nauczania mogą służyć kształtowaniu procesu samooceny i samoanalizy, stanowiących z kolei podstawę do samodoskonalenia. Wychowanie fizyczne i sport powinny wywierać korzystny wpływ na kształtowanie prawidłowego obrazu własnej osoby. Aktywność ruchowa stwarza szczególne warunki porównywania swoich możliwości, oceny własnych osiągnięć, samodzielnego i krytycznego spojrzenia na siebie. Dzięki temu stwarza się możliwość dostrzeżenia swoich dodatnich i ujemnych cech oraz ich wpływu na odnoszone sukcesy i popełniane błędy. Wartości, cele życiowe i potrzeby są wyznacznikami kierowania działania jednostki. Wychowanie przez kulturę fizyczną i dla kultury fizycznej powinno służyć kształceniu właściwej do niego motywacji u każdego ucznia.
Koherencja a aktywność fizyczna Badania wykazały, iż osoby systematycznie aktywne ruchowo, o wyższej sprawności motorycznej, charakteryzują się wyższym poziomem koherencji. Zauważono najsilniejszy związek pomiędzy poczuciem sensowności a wytrzymałością oraz wskaźnikiem BMI. Zgodnie z teorią A. Antonovsky’ego [1] można przypuszczać, że im większa aktywność fizyczna studentów, tym silniejsze jest u nich poczucie koherencji oraz jego komponentów: zrozumiałości, zaradności i sensowności. Wyniki badań własnych wskazują na korzystny wpływ, jaki aktywność fizyczna ma na zwiększenie poczucia koherencji – istotnego składnika indywidualnego dobrostanu psychicznego. To zaś prowadzi do konkluzji, że w środowisku akademickim należy spopularyzować uprawianie sportu
3Definicje, obszary i podejścia w promocji zdrowia
Definicje promocji zdrowia: - wg Karty Ottawskiej – jest to proces (seria działań) umożliwiający ludziom (jednostka, grupa, społeczność) zwiększenie kontroli (wgląd we własne zdrowie, rozpoznawanie własnych potrzeb) nad swoim zdrowiem i jego poprawę - wg Kickbusha (definicja amerykańska) – to proces zmian społecznych służących rozwojowi ludzi; w procesie tym uczestniczy wiele dyscyplin (podmiotów), wykorzystywana jest międzydyscyplinarna wiedza w sposób profesjonalny, metodologiczny i twórczy
Obszary promocji zdrowia (prozdrowotnej polityki publicznej): *budowanie polityki zdrowia publicznego – regulaminy, rozporządzenia, finanse, polityka finansowa, produkcja i usługi * tworzenie środowisk życia i pracy – sprzyjające zdrowiu *zachęcenie do aktywnych działań na rzecz zdrowia całego społeczeństwa (wsparcie ze strony jednostki, instytucji, tworzenie grup samopomocy) * rozwój umiejętności indywidualnych ( w tym obszarze mieści się edukacja zdrowotna) * reorientacja systemu opieki zdrowotnej (rok 1992 w Szkolnej Opiece Zdrowotnej – reorientacja)
Podejścia w promocji zdrowia: od ludzi do problemu – ludzie mogą decydować, wsparcie od instytucji siedliskowe – np. szkoła, zakład pracy, rodzina, społeczność lokalna.
Promowanie zdrowia przez fizjoterapeutę w miejscu pracy –
Zdrowie publiczne- jest to zorganizowany wysiłek społeczny, realizowany głównie przez wspólne działania instytucji publicznych, mający na celu polepszenie, promocję, ochronę i przywracanie zdrowia ludności. Obejmuje, między innymi, takie rodzaje działalności jak analizę sytuacji zdrowotnej, nadzór zdrowotny, promocję zdrowia, zapobieganie, zwalczanie chorób zakaźnych, ochronę środowiska i sanitację, działania przygotowawcze na wypadek katastrof i nagłych sytuacji zdrowotnych i medycynę pracy.
Promocja zdrowia – wg kraty ottawskiej jest to proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem. *. Terapia - podejmowanie działań leczniczych. -*prewencja – działanie zapobiegawcze, medyczne, skierowane przeciwko chorobom *promocja zdrowia – działanie w kierunku zachowania zdrowia *profilaktyka - skierowane czynności do osób zapobiegające chorobie lub opóźniające jej skutk zapobieganie, wychowanie zdrowotne -kształtowanie postaw, zachowan, umiejetnosci i sprawnosci zwaizanej ze zdrowiem, Definicja edukacji zdrowotnej: wg Williamsa – jest to proces dbania o własne zdrowie i społeczność, w której żyje wg Krawańskiego – edukacja zdrowotna to proces pedagogiczno-społeczny, wykorzystujący różne metody i środki nauk społecznych. Stosowane są one w celu zmiany zachowań na zachowania o charakterze prozdrowotnym o wg Wojnarowskiej – cechy edukacji zdrowotnej: - uczenie się aktywność i zaangażowanie osób biorących udział w procesie edukacji zdrowotnej - proces całożyciowy - dobrowolność udziału – bez nacisku, osoba akceptująca pojęcia edukacji zdrowotnej - interdyscyplinarność – edukacja zdrowotna nie jest odrębną nauką (mini pedagogika) - oddziaływanie na jednostki i grupy – dotyczą osób chorych i zdrowych
3.Znaczenie ewaluacji w promocji zdrowia
Ewaluacja- analiza, spawdzanie, badanie ale nie kontrola ludzi lecz programów. Stawiamy pytanie czy nasz wysiłek przynosi efekty. Forma sparawdzenia (testy/ankiety)
Podział ewaluacji – wg Hanny Komorowskiej a) FORMATYWNA – w okresie wdrożenia i w trakcie realizacji programu – umożliwia zmianę technik procesu, b) SUMATYWNA – podsumowanie całości wdrożenia – ostatnia ocena, aprobata, odrzucenie. Wg Barbary Woynarowskiej – a) PROCESU – przebieg działań, co, dlaczego się wydarzyło. b) WYNIKÓW – czy osiągnięto cel, sukces, powodzenie.
Odbiorcy ewaluacji - *społeczność szpitalna, pacjenci, *inne zakłady, opieki zdrowotnej *instytucje, osoby wspierające, zakłady opieki zdrowotnej.
Umiejętności niezbędne do przeprowadzenia ewaluacji - *częste stawianie pytań „dlaczego?” *uczciwość wobec siebie i innych, *pytanie innych, * obserwowanie, * słuchanie osób uczestniczących w realizacji zadań, *regularność w zbieraniu inf. *wybieranie elementów użytecznych
Etapy planowania promocji zdrowia I etap – diagnoza potrzeb uczestnika i wybór projektów. Rodzaje potrzeb a)NORMATYWNA – dla danej grupy, b) odczuwana- aktualnie II etap – Ustalenie celów i zdań (cele: poznawcze/afektywne/behawioralne) III etap – dobór metod i technik IV etap - identyfikacja zasobów - zasoby ludzkie/ zasoby materialne) V etap – planowanie ewaluacji VI etap – opracowanie planu realizacji programu VII etap – realizacji programu, ewaluacja
Metody ewaluacji procesu *analiza danych o programie, *samoocena prowadzącego, * zebranie inf, zwrotnych opini
3.Edukacja ukierunkowana na kształtowanie umiejętności życiowych
a)Definicja umiejętności życiowych wg. WHO
Umiejętność życiowa wg WHO (1997) – umiejętności psychospołeczne: umiejętności umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym może skutecznie sobie radzić z zadaniami (wymaganiami) i wyzwaniami codziennego życia
--> umiejętności życiowe nie dotyczą sfery fizycznej organizmu(umiejętności motorycznych i pielęgnacji ciała)
b) Podział umiejętności życiowych wg. WHO
Podział umiejętności życiowych wg WHO:
- podstawowe – codziennego życia, dobre samopoczucie, relacje interpersonalne, zachowania sprzyjające zdrowiu
- specyficzne – dotyczące radzenia sobie z zagrożeniami np. asertywne odmawianie używania narkotyków, podejmowania stosunków płciowych, udziału w przemocy
- Konieczne umiejętności życiowe do podjęcia pracy w zawodzie fizjoterapeuty
c) charakterystyka umiejętnosci podstawowych, specyficznych
Umiejętności podstawowe- dla codziennego życia umożliwiające dobre samopoczucie, relacje interpersonalne i zachowania sprzyjające zdrowiu. Wśród nich wymienia się 10 umiejętności połączonych w 5 kategorii zawierających wiele "szczegółowych" umiejętności :
1) Podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów (poszukiwanie alternatyw, ocena ryzyka, uzyskiwanie informacji i ich ocena, ocenienie konsekwencji działań i zachowań, stawianie sobie celów)
2) Twórcze myślenie i krytyczne myślenie
3) Skuteczne porozumiewanie się i utrzymanie dobrych relacji interpersonalnych(aktywne słychanie, przyjmowanie i przekazywanie informacji zwrotnych, komunikowanie się werbalne, niewerbalne; asertywność; umiejętność negocjowania, rozwiązywania konfliktów, praca w zespole
4) Samoświadomość i empatia(np. samoocena, identyfikacja własnych mocnych i słabych stron, pozytywne myślenie, budowanie obrazu własnej osoby
5) Radzenie sobie z emocjami i kierowanie stresem(samokontrola, radzenie sobie z presją, lękiem, trudnymi sytuacjami, poszukiwanie pomocy, gospodarowanie czasem)
Umiejętności Specyficzne - umożliwiające radzenie sobie z zagrożeniami np. asertywne odmawianie używania narkotyków, podejmowania stosunków płciowych, uczestniczenie aktach przemocy,
Istnieją jeszcze inne propozycje podziału umiejętności życiowych(społeczne, poznawcze, emocjonalnego radzenia sobie) Niezaleznie od przyjętego kryterium podziału wszystkie umiejętnosci są ze sobą powiązane i trudno zakwalifikować je do danej kategorii.
d) dlaczego ważne jest kształtowanie umiejętności życiowych
We wszystkich okresach zycia ludziom potrzebne są różne umiejętności, by mogli sprostać licznym wyzwaniom i trudnościom w gwałtownie zmieniajacym się świecie. Rozwijanie tych umiejętności ma szczególne znaczenie w dzieciństwie i młodości, gdyż sprzyja :
* prawidłowemu rozwojowi psychospołecznemu, realizacji zadań rozwojowych, zaspokajaniu potrzeb
* przygotowaniu do zycia, radzeniu sobie z trudnosciami
* pierwotnej profilaktyce wielu problemów zdrowotnych i społecznych
Potrzebę kształtowania tych umiejętnosci u dzieci i młodzieży uzasadniają m.in. : ogromna dynamika zmian politycznych, demograficznych, społecznych i ekonomicznych we współczesnym świecie( utrudniają także dorastanie młodych ludzi) oraz utrzymujący sie wzrost częstości zachowań problemowych(palenie tytonie, picie alkoholu, uzywanie substancji psychoaktywnych, wczesna inicjacja seksualna, ryzykowne zachowania seksualne, przemoc) i ich występowanie.
e) Hipotetyczny model efektów edukacji w zakresie umiejętności życiowych
Zakłada sie, że dzięki umiejętnościom życiowym człowiek może łatwiej "przełożyc" wiedze, postawy i wartości na działanie czyli : "wie co robić i jak to robić" oraz moze zachowywać się w sposób sprzyjający zdrowiu. Jednak to czy człowiek wykorzysta te umiejętności zależy od wielu czynników(wsparcie społeczne, czynniki kulturowe, społeczne) które wpływają na motywację i zdolności do zachowania się w sposób zapobiegający występowaniu problemów zdrowotnych.
HIPOTETYCZNY MODEL EFEKTÓW EDUKACJI W ZAKRESIE UMIEJETNOŚCI ZYCIOWYCH - zakłada, ze głównym celem tej edukacji powinny być zachowania prozdrowotne i prospołeczne. Uzyskanie tego efektu poprzedza : poprawa samopoczucia psychicznego oraz pojawienie się nowych umiejętnosci i intencji zachowań. Osiągnięcie danego efektu zalezy od czasu trwania edukacji(interwencji). Znaczących i względnie trwałych korzystnych zmian w zachowaniu zdrowotnym i społecznym można spodziewać sie, gdy interwencja trwa wiele lat.
Kierunek efektów : dobre samopoczucie psychiczne, nowe umiejętności i intencje zachowań, zachowanie prozdrowotne i prospołeczne.
6.Promocja zdrowia w zapobieganiu chorobom nowotworowym. Europejski Kodeks Walki z Rakiem
a) Definicja onkologii
Onkologia- całokształt procesu nowotworowego. Nauka o etiologii , patologii, epidemiologii, zapobieganiu, rozpoznawaniu wielospecjalistycznego leczenia chorych na nowotwory i ich dalszej kontroli, opiece nad nieuleczalnie chorymi oraz społecznej walki z tymi chorobami.
b) Podział nowotworów. Pojęcie nowotworów złośliwych
Nowotwory dzielimy na :
* łagodne (niezłośliwe) - brak zagrożenia dla życia, powoli rosną, łatwe leczenie
*( półzłośliwe) - o miejscowej złośliwości
* złośliwe - raki, mięsaki, inne(np. czerniak)
NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY
charakteryzuje się dużym stopniem zaburzeń zróżnicowania, dojrzewania i budowy tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, nacieka i niszczy zaatakowane tkanki. Cechą charakterystyczną komórek nowotworów złośliwych jest ich zdolność wnikania do szczelin tkankowych oraz do swiatła drobnych naczyń krwionosnych i limfatycznych co sprzyja rozsiewaniu komórek nowotworowych daleko poza główną masą guza. Rozsiewane komorki zagnieżdżają sie w odległych narządach oraz tkankach, mnożą się i tworzą nowe guzy nowotworowe zwane przerzutami. Komórki nowotworów złośliwych szerzą sie również drogą płynu mózgowo- rdzeniowego a także wszczepiają się do błon surowiczych. Po chirurgicznym usunięciu guza nowotworowego, utkanie nowotworowe stosunkowo często odrasta co określa się mianem nawrotu lub wznową. Nawrót następuje wówczas, gdy w czasie operacji nie udało sie usunąć całego nowotworu.
NOWOTWÓR ŁAGODNY(NIEZŁOŚLIWY)
Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie powoli, rozprężająco uciskając sąsiadujące tkanki. Komórki nowotworu niezłośliwego nie mają zdolności wnikania do naczyń, dlatego wzrost takiego nowotworu jest zawsze ograniczony do miejsca powstania a w jego przebiegu nigdy nie powstają przerzuty.
c) Etapy rozwoju nowotworów złośliwych
* INICJACJA - czynnik rakotwórczy wywołuje zmianę w aparacie genetycznym
* PROMOCJA - komórka przechodzi wiele zmian
* PROGRESJA - wzrost zmienionych komórek, może być rozpoznanie kliniczne. Wzrost nowotworu jest niepowstrzymany (rozwija się od 5 do 25 lat)
d) Podział i charakterystyka kancerogenów/karcinogenów-przykłady
kancerogen/kancyrogen - czynnik rakotwórczy, zwiększający ryzyko rozwoju nowotworu
Podział :
* chemiczne
* fizyczne
* biologiczne
CZYNNIKI CHEMICZNE: najliczniejsza grupa. Są to rakotwórcze związki chemiczne, które w odpowiednich warunkach mogą powodować powstanie nowotworów złośliwych. Aby taki czynnik rakotwórczy mógł zadziałać musi wystąpić w odpowiedniej dawce i odpowiedniej postaci. Niewątpliwie jednym z najlepiej poznanych, a jednocześnie bardzo szkodliwych dla życia i zdrowia kancerogenów jest dym papierosowy. Wrażliwość na składniki dymu papierosowego może być w różna poszczególnych narządach. Zostało naukowo potwierdzone, że substancje smoliste tworzące się podczas spalania tytoniu wywołują najczęściej raka jamy ustnej, języka, przełyku, krtani i płuc. Rakotwórcze związki krążą po całym organizmie i mogą także powodować wystąpienie nowotworów trzustki, pęcherza moczowego, miedniczek nerkowych a nawet szyjki macicy. Bardzo niebezpieczne jest tzw. palenie bierne, czyli wdychanie dymu papierosowego pochodzącego z papierosów wypalanych przez inne osoby. Taki dym zawiera więcej nikotyny, ciał smolistych i tlenku węgla niż dym wdychany przez samego palącego.
Przykłady : węglowodory aromatyczne, arsen, azbet, benzen, nikiel, sadza, smog, estrogeny, pył, dym tytoniowy, brak witaminy A, C, B12, produkty wędzone, picie duzej ilosci kawy, alkoholu.
CZYNNIKI FIZYCZNE:
Do fizycznych czynników kancerogennych zalicza się promienie X (promienie Roentgena), promienie alfa, promienie beta, promienie gamma, które są emitowane przez pierwiastki radioaktywne, a także promienie nadfioletowe (ultrafioletowe). Na skutek długotrwałego działania promieni nadfioletowych dochodzi do degeneracji włókien kolagenowych i sprężystych. Wynikiem tego jest zmniejszona elastyczność skóry, gdyż staje się ona cieńsza i bardziej sucha, często powstają zmarszczki i głębokie bruzdy. Najbardziej dotkliwym działaniem promieni ultrafioletowych jest to, że mogą doprowadzić do powstania nowotworów skóry, a w szczególności do złośliwego czerniaka skóry. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworów trzeba rozsądnie korzystać zarówno z kąpieli słonecznych jaki i z solarium.
Przykłady : promieniowanie jonizujące, promieniowanie UV - uszkodzenie DNA powierzchni skóry
CZYNNIKI BIOLOGICZNE :
Za czynniki rakotwórcze uważa się niektóre wirusy i substancje zwane mykotoksynami.
Mykotoksyny - produkowane przez grzyby nikowate czyli pleśnie. Głównym źródłem zakażenia tymi substancjami jest ich bezpośrednie spożycie w produktach żywnościowych. (uszkodzenie wątroby, nerek prowadzące do rozwoju choroby nowotworowej.
Wirusy- Wirusy rakotwórcze należą do dwóch grup: wirusów zawierających DNA i retrowirusów. Wśród wirusów zawierających DNA najgroźniejszy jest wirus HCV wywołujący zapalenie wątroby, powoduje jej marskość a także przyczynia się do powstania nowotworów. Bardzo niebezpieczny jest też wirus Epsteina - Barra wywołujący nowotwory nosa i gardła. Równie niebezpieczny jest wirus Herpes II wywołujący zmiany w narządach płciowych oraz wirus Papilloma wywołujący raka szyjki macicy.
e) Zapobieganie nowotworom złośliwym jako problem zdrowotny w NPZ na lata 2007-2015
Narodowy Program Zdrowia 2007-15
cel strategiczny : zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności;
niezbędne działania ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego
choroby nowotworowe to II przyczyna zgonów w Polsce (późne leczenie, niska skuteczność ich leczenia). Mniejsza umieralność z powodu nowotworów piersi, szyjki macicy
f) Zapobieganie nowotworom złośliwym jako problem zdrowotny w Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych na lata 2006-15
- promocja zdrowia w onkologii.
Założenie i cel prewencji onkologicznej :
Zapobieganie nowotworom i spowodowanymi nimi zgonom i inwalidztwa.
Nadrzędny cel edukacji zdrowotnej :
ukształtowanie opinii, postaw, odpowiednie zachowanie
Uświadomienie społeczne : 25% zmarłych z powodu raka bylo ofiarą własnej nieświadomości
Środowisko szkolne : upowszechnienie wiedzy o nowotworach powinno zaczynać się u dzieci i młodzieży. Podkreślenie że zdrowy tryb życia chroni przed schorzeniami.
g) Cele edukacji zdrowotnej w zakresie zapobiegania nowotworom złośliwym
*zapobieganie nowotworom:
*identyfikowanie czynnikow rakotworczych,
*eliminowanie czynnikow rakotworczych
*wykrywanie i leczenie stanow przedrakowyc
h) Zalecenie europejskiego kodeksu walki z rakiem
* "Nie pal; jeśli palisz rzuć; jeśli jeszcze nie rzuciłeś, nie pal przy niepalących"
Palenie :
87-91% rak płuc u mężczyzn
55-86% rak płuc u kobiet
* wystrzegaj się otyłości
* bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawianie ćwiczeń fizycznych
* spożywaj wiecej warzyw i owoców
* nigdy się nie upijaj ! =)
* unikaj ekspozycji na słońcu
* bierz udział w w szczepieniach ochronnych (coś tam WZW8)
* kobiety po 25 r.z powinny uczestniczyć w badaniach piersiowych w kierunku r.szyjki macicy)
* kobiety po 50 r.z powinny uczestniczyć w badanich piersiowych w kierunku r.piersi
* kobiety po 50 r.z powinny uczestniczyć w badaniach piersiowych w kierunku r. jelita grubego
i) Znaki ostrzegawcze nowotworów złośliwych
*wystepowanie nietypowego krwawienia lub wydzieliny z naturalnych otworów ciała
* pojawienie sie guzka lub zgrubienia;
* zmiana kształtu wielkosci, znamion, brodawek sutkowych
* utrzymywanie sie ponad 3 mies nie gojacych sie ran
* utrzymywanie zaburzenia w oddawaniu stolca i moczu
* dlugotrwałe zaburzenia trawienia
* utrzymujaca sie bez wyraznej przyczyny wysypka ,lub kaszel
j)Samobadanie jader
w celu wykrywania zmian w wielkości jąder, powrózka nasiennego oraz występowania w jądrach zmian(guzków), które wymagają dalszej diagnostyki, w tym wykluczenie nowotworu. W dotychczasowej praktyce - chłopców nie zachęca sie do tego badania i nie uczy sie techniki jego comiesięcznego wykonywania. W warunkach szkolnych możliwy jest jedynie instruktaż grupowy( a najlepiej byłoby nauczenie indywidualne przez lekarza, pielęgniarkę)
Zachęcenie chłopców do systematycznego samobadania jąder moze sprzyjać zainteresowanie swoim zdrowiem, dbałosci o ciało i odpowiedzialności za swoje zdrowie.
Zajęcia najlepiej przeprowadzić dla chłopców w wieku 11-13 lat na poczatku okresu dojrzewania.
k) Samobadanie piersi
Jedno z najważniejszych zadań profilaktycznych. Ma na celu zaobserwowanie u siebie ewentualnych zmian chorobowych, w tym jak najwcześniejsze wykrycie raka piersi. Samobadanie powinno być wykonywane od 20 r.z ( jeden raz w miesiącu, po miesięczne- najlepiej miedzy 7 a 10 dniem cyklu, liczonym od 1 dnia miesiączki ) zawsze w pozycji stojącej i leżącej)
POZYCJA STOJĄCA - Oglądanie wyglądu piersi w lustrze. Ręce wzdłuż ciała, do góry, oparte na biodrach. Czy nie ma zmian w kolorze skóry, zmian w kształcie piersi, brodawki. czy skóra nie marszczy się, nie ciągnie.
POZYCJA LEŻĄCA - najlepiej po kąpieli
7.Wychowanie zdrowotne w kategoriach osobowości wychowanka.
a) Rodzaje potrzeb zdrowotnych (bezwzględne, względne)
Potrzeby zdrowotne :
* BEZWZGLĘDNE - wiąże się z instynktem samozachowawczym, dotyczą zabezpieczenia życia i zdrowia.
- powietrze do oddychania
- swoboda ruchu dla rozwoju motorycznego
- pozywienie dla przemiany meterii
- I pomoc w razie zagrożenia życia
* WZGLĘDNE - wynik rozwijającej się cywilizacji, głównie na coraz to nowe potrzeby.
prób odczuwania potrzeb względnych jest indywidualny i środowiskowo zróżnicowany
wskazywanie potrzeb względnych w przebiegu wychowania nie powinny opierać się na pouczeniach, nakazach i karach. Najlepsze efekty daje metoda dobrego przykładu.
b) Czynniki wpływające na skalę i poziom potrzeb zdrowotnych
* ogólna kultura środowiskowa
* wiek
* tempo rozwoju fizycznego i psychicznego
* wykształcenie
* moda
* płeć
Potrzeby zdrowotne(pojawiają sie, zanikają, wzbogacają się) zależnie od zmieniającej się sytuacji życiowej.
c) Abnegat - definicja
Osoba nie troszcząca sie, nie dbająca o sprawy zdrowia. Człowiek nie dbający o swój wygląd. Człowiek zadbany. Osoba poprzestająca na tym samym poziomie.
d) Pojęcie motywu zdrowotnego i przykłady
Występują pomiędzy motywami a ich realizacją. Są "motorami" do działania.
e) Pojęcie wiadomości o zdrowiu
Wiadomości, informacje o zdrowiu do których wychowanek dociera sam lub których mu udzielamy w sposób epizodyczny lub systematyczny.
f) Pojęcie procesu internalizacji wiedzy o zdrowiu
Proces Internalizacji wiedzy ważny nie tylko w jej opanowaniu ale także przyswojeniu wiedzy (używana w codziennym życiu)
g) Podział umiejętności zdrowotnych
Bazują na wiedzy. Umożliwiają podejmowanie zachowań. np. samobadania.
Do utrzymania i doskonalenia zdrowia niezbędne jest opanowanie wielu umiejętnosci :
* umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym(higiena, pielęgnacja)
* umiejętności dotyczące zdrowia psychospołecznego
h) Pojęcie nawyku zdrowotnego (przykłady, podział)
Nawyk zdrowotny - jest to sprawność w zakresie danej czynności dopracowana do takiego stopnia, że świadomość jest w niej znikoma.
Podział :
* Nawyki pożyteczne
* Nawyki szkodliwe(patologiczne)
Przykłady:
Regularne spożywanie śniadań
Powstrzymywanie się od jedzenia między posiłkami
7-8 godzin snu na dobę
Utrzymywanie prawidłowej wagi ciała.
Powstrzymywanie się od palenia papierosów.
Umiarkowane spożywanie alkoholu
Aktywność fizyczna.
i) Definicja przyzwyczajenia zdrowotnego
Stereotypowy, właściwy dla danej osoby sposób rozwiązywania określonych sytuacji.
j) Komponenty postawy wobec zdrowia
Postawa - ustalony stosunek do osób, rzeczy, zjawisk będący produktem doświadczeń intelektualnych i emocjonalnych. Postawy maja charakter dyspozycji a przejawiaja się w zachowaniach zdrowotnych.
3 komponenty postawy:
* behawioralny - zachowania związane ze zdrowiem
* poznawczy- przekonania, myśli, wiedza o zdrowiu
* emocjonalny- reakcje, emocje, uczucia
k) Dojrzała postawa wobec zdrowia wg. M.Demela
Wychowanie zdrowotne według Demela to całościowa dojrzała postawa wobec zdrowia, na które składają się głównie:
* racjonalny i emocjonalnie zrównoważony stosunek do choroby, kalectwa i śmierci; poczucie odpowiedzialności za swoje zdrowie i współodpowiedzialność za zdrowie publiczne oraz gotowość i umiejętność śpieszenia z pomocą innym
8.Styl życia a miażdżyca
Miażdżyca to najczęstsza choroba układu krążenia. Rozwija się w młodości, a objawy występują po 40 roku życia. Największa zachorowalność przypada na 60-70r.ż. Umiejscawia się w tętnicach kończyn dolnych (u ¼ chorych) mózgu,, serca, nerek (3/4chorych)
RODZAJE MIAŻDŻYCY
Naczyń wieńcowych
Tętnic mózgowych
Tętnicy głównej
Tętnic nerkowych
Tętnic kończyn dolnych
Głównym i najczęstszym powikłaniem miażdżycy jest zawał mięśnia sercowego. Co roku w Polsce na zawał zapada 100 tys. osób.
Proces miażdżycowy w tętnicach wieńcowych: niespecyficzne dolegliwości bólowe w okolicy serca (także w stanie spoczynku) Bóle dławicowe mogą samoistnie przechodzić po spoczynku lub zażyciu leku. Mogą się też pojawiać duszności lub słabości z powodu nagłego zamknięcia światła tętnicy, prowadząc do martwicy martwicy mięśnia sercowego tzw zawału serca
Miażdżyca w tętnicach mózgowych prowadzi do udaru mózgu – nagłe upośledzenie przepływu krwi powodujące duże niedokrwienie określonego obszaru mózgu. Wymaga długiego okresu rehabilitacji i zmiany diety.
Objawy procesu miażdżycowego w tętnicach kończyn dolnych:
I etap brak zmian, objawów
II etap chory skarży się na bóle pod wpływem wysiłku
III etap chory skarży się na bóle niezależnie od wysiłku
IV etap martwica niedokrwionego narządu
Tętnice objęte miażdżycą są mało sprężyste, kręte i mają twarde ściany. Gdy poniżej niedrożności nie wyczuwa się tętna, świadczy to o jej całkowitej niedrożności. Miażdżycy kończyn dolnych towarzyszyć mogą podobne zmiany w naczyniach wieńcowych (naczyniach odżywczych mięśnia sercowego), szyjnych (prowadzących krew do mózgu), podobojczykowych (zaopatrujących w krew m.in. kończyny górne) i nerkowych. Choroba ta może być mylona z chorobą Buergera, inaczej nazywaną zakrzepowo-zarostowym zapaleniem tętnic.
Homocysteina: aminokwas wpływający na występowanie schorzeń. Powstaje podczas trawienia białka zwierzęcego. Aktualnie uważany jest u ludzi za niezależny czynnik ryzyka rozwoju m.in.:zmian miażdżycowych zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, zmian zakrzepowych
Podwyższony poziom homocysteiny w osoczu krwi (hiperhomocysteinemię) uznano za niezależny czynnik ryzyka rozwoju: chorób sercowo-naczyniowych), chorób neurodegeneracyjnych (m.in. choroby Alzheimera oraz Parkinsona), wad rozwojowych płodu spowodowanych uszkodzeniem cewy nerwowej, zagrożenia poronieniem oraz nowotworów (szczególnie raka jelita grubego)
Czynniki przyspieszające rozwój miażdżycy:
Zewnątrzpochodne: złe odżywianie, otyłość, mało ruchu, stres, palenie papierosów
Wewnątrzpochodne: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia gospodarki lipidowej, uwarunkowania genetyczne (10-15%)
Zapobieganie:
Utrzymanie należytej wagi
Uwolnienie się od nałogów
Eliminacja czynników zewnętrznych
Aktywność fizyczna
Ograniczenie cholesterolu
Ograniczanie spożycia soli kuchennej
Dieta ubogo energetyczna
Koronarografia to rodzaj badania obrazowego tętnic wieńcowych. Polega na podaniu do tętnic wieńcowych kontrastu, umożliwiającego uwidocznienie ich za pomocą promieniowania rentgenowskiego, stosowane szeroko w diagnostyce choroby niedokrwiennej serca.
Stent to niewielka rurka wykonana ze stali lub stopu chromu i kobaltu, służąca do udrożniania nieaktywnych żył ze zmianami miażdżycowymi. Zakłada się go na największych naczyniach krwionośnych, które mogą ulegać zatykaniu. Za jego trwałość odpowiada struktura siateczkowata. W skrajnych przypadkach stosuje się go do udrożniania tętnicy szyjnej i mózgowej po udarze mózgu.
Zasady zdrowego żywienia w zapobieganiu miażdżycy:
1.Dbaj o różnorodność spożywanych produktów
2.Strzeż się nadwago i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności
3.Produkty zbożowe powinny być dla ciebie głównym źródłem energi
4.Spożywaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka (można je zastąpic jogurtem, kefirem, częściowo także serem)
5.Mięso spożywaj z umiarem
6.Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców
7.Ograniczaj spożycie tłuszczów w szczególności pochodzenia zwierzęcego
8.Zachowaj umiar w spożyciu cukrów i słodyczy
9.Ograniczaj spożycie soli
10.Pij wystarczającą ilość wody
11.Nie pij alkoholu
Zalecenia żywieniowe w miażdżycy
1Po pierwsze należy stosować dietę niskoenergetyczną, która pomaga przywrócić właściwą masę ciała.
2Po drugie warto ograniczyć tłuszcze nasycone.
3Po trzecie należy ograniczyć spożywanie cholesterolu.
4Po czwarte zaleca się zwiększenie spożycia błonnika w diecie.
5Po piąte należy ograniczyć spożywanie jajek (do 2 tygodniowo).
6Po szóste zaleca się włączenie do jadłospisu ryb. Należy spożywać je przynajmniej 3 razy w tygodniu. Warto wybierać ryby morskie, które bogate są w nienasycone kwasy tłuszczowe.
7Po siódme warto uwzględniać w diecie duże ilości warzyw i owoców. Nie dość, że są one źródłem błonnika, to jeszcze zawierają witaminy antyoksydacyjne, które skutecznie przeciwdziałają miażdżycy.
8Po ósme należy ograniczyć ilość spożywanego masła. Najlepiej zastąpić je miękkimi margarynami.
9Po dziewiąte należy unikać spożywania tłustych mięs, podrobów, kiełbas, parówek czy wędlin.
10Po dziesiąte jedząc drób należy zdejmować z niego skórkę.
11Po jedenaste należy zwrócić uwagę na cały proces przygotowywania posiłków. Najlepiej smażenie zastąpić gotowaniem, duszeniem lub pieczeniem w folii.
12Po dwunaste osoby zagrożone miażdżycą powinny unikać spożywania napojów alkoholowych.
13Po trzynaste warto zrezygnować ze spożywania produktów typu fastfood.
14Po czternaste nie należy jeść zbyt dużo słonych przekąsek typu chipsy, krakersy, itd.
Znaczenie aktywności fizycznej w zapobieganiu miażdżycy
Regularne ćwiczenia sprawiają, że serce pracuje w spoczynku wolniej i wydajniej, a w czasie wysiłku lepiej wykonuje pracę. Ponadto, zdaniem specjalistów systematyczny wysiłek fizyczny, poprzez poprawę funkcji śródbłonka naczyń oraz modyfikację równowagi między układem krzepnięcia i fibrynolizy, hamuje miażdżycę. Obniżają stężenie frakcji LDL w organizmie. Następuje spadek masy ciała
9Palenie tytoniu, jako problem zdrowia publicznego
Skład dymu tytoniowego: ponad 4 tys. związków chemicznych (w tym 40 znanych czynników rakotwórczych i szereg środków toksycznych). Składniki radioaktywne, toksyczne, drażniące, kancerogeny, iliotoksyczne)
Głównymi składnikami dymu tytoniowego (w 85% masy dymu) są: azot, tlen i dwutlenek węgla.
faza cząstek stałych
substancje o działaniu karcynogennym:
nitrozoaminy
substancje o działaniu drażniącym i toksycznym na nabłonek rzęskowy układu oddechowego
Właściwości nikotyny: najbardziej czynny składnik dymu tytoniowego. Odpowiada za uzależnienia. Zaburza rytm serca. Przyspiesza akcje serca. Wzrost objętości wyrzutowej i minutowej serca. Obkurczanie ściany naczyń. Hamuje wydzielanie trzustkowe – wrzody. Wpływa negatywnie na gen53 odpowiadający za regulację podziałów komórkowych.
Palenie tytoniu a kobiety ciężarne dym z papierosa przenikając przez łożysko prowadzi do:
- zahamowania rozwoju płodu
- wad wrodzonych
- niedotlenienia płodu
- zaburzenia funkcji mózgu płodu
- niska masa urodzeniowa noworodków
- niedostateczny rozwój funkcji płuc
- zespół nagłego zgonu niemowlęcia
Palenie bierne: boczny strumień dymu zawiera 5-5,15 razy więcej CO i od 2-20 razy więcej nikotyny. Zawiera substancje alergizujące. Palenie bierne prowadzi do:
- zmniejszenie wydajności pracy
- demobilizuje i pogarsza samopoczucie
- osłabienie zdolności do pracy
- łzawienie oczu, kaszel itd.
Zapobieganie zjawisku palenia tytoniu w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem, W Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015
II. Cele operacyjne dotyczące czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia
1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu; eliminowanie palenia tytoniu, zagwarantowanie miejsc pracy wolnych od zanieczyszczeń tytoniowych, społeczna akceptacja dla życia wolnego od dymu tytoniowego
Zadania:
1.Ochrona zdrowia oraz rozwoju dzieci i młodzieży przed narażeniem na dym tytoniowy przez eliminowanie palenia tytoniu wśród kobiet w ciąży oraz upowszechnienie programów edukacyjnych zapobiegających paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież
2.Zagwarantowanie wszystkim zatrudnionym w Polsce miejsc pracy wolnych od zanieczyszczenia dymem tytoniowym,
3.Podejmowanie działań zmierzających do wdrożenia „Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu” (ratyfikowanej w sierpniu 2006) oraz opracowania i wprowadzenia w życie stosownych w tym zakresie przepisów wykonawczych,
4.Upowszechnienie leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu,
5.Uspołecznienie działań zmierzających do ograniczenia zdrowotnych następstw palenia tytoniu,
6.Stworzenie atmosfery społecznej akceptacji dla życia wolnego od dymu tytoniowego,
7.Skuteczne kontrolowanie rynku wyrobów tytoniowych,
8.Tworzenie i upowszechnianie programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży, nauczycieli i rodziców,
9.Zwiększenie kompetencji nauczycieli, pedagogów, instruktorów i animatorów kultury oraz psychologów w zakresie profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, w tym profilaktyki problemów nikotynowych,
10.Zwiększenie dostępności pomocy profilaktycznej dla dzieci i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka.
Oczekiwane korzyści zdrowotne
1.Zmniejszenie częstości występowania szkód zdrowotnych u dzieci, wynikających
z wymuszonego narażenia na dym tytoniowy,
2.Zmniejszenie zachorowań i przedwczesnych zgonów spowodowanych inhalacją dymu tytoniowego.
Konsekwencje zdrowotne wdychania dymu tytoniowego
-każdy papieros kosztuje aż 11 min życia
-przeciętny palacz od 17 do 71 roku życia wypala 311688 papierosów
-Choroby układu oddechowego – rozedma płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rak płuc, języka, wargi, jamy ustnej, krtani, tchawicy, astma oskrzelowa, gruźlica
-Choroby układu krążenia – choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze
-Inne choroby – rak nerki, pęcherza moczowego, przełyku, wrzody żołądka oraz dwunastnicy, przepukliny jelitowe, choroby oczu (katarakty), impotencja, upośledzenie płodności
-Pogorszenie wyglądu skóry – zmarszczki, opóźnia się gojenie ran, zaostrzanie schorzeń skóry
-Przebarwienie i pokrycie kamieniem zębów, nieświeży oddech
-Zżółcenie palców
Badania GATS są ogólnoświatowym badaniem sondażowym, pozwalającym na systematyczne monitorowanie częstości palenia tytoniu oraz używania tytoniu bezdymnego wśród osób dorosłych. Badanie to jest również narzędziem do obserwacji kluczowych wskaźników działań na rzecz ograniczania następstw palenia tytoniu.
HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) stanowią unikatowe źródło informacji na temat zdrowia i stylu życia młodzieży w Europie i Ameryce Północnej. Cyklicznie powtarzane międzynarodowe badania ankietowe nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej
MPOWER- strategia na rzecz walki ze światową epidemią używania tytoniu. Składa się na niego sześć kluczowych i najskuteczniejszych strategii walki z tytoniem:
Monitorowanie użycia tytoniu i polityki zdrowotnej
Przeciwdziałanie narażeniu na dym tytoniowy
Oferowanie pomocy zaprzestającym palenia
Wyraźne ostrzeganie przed skutkami palenia
Egzekwowanie zakazów reklamy, promocji i stosowania sponsoringu przez przemysł tytoniowy
Regularne podnoszenie podatków od tytoniu
Podstawy prawne w zapobieganiu zjawisku palenia tytoniu
- ustawa z dnia 9.11.1995 o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
- w dniu 15.11.2010 nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia(…)
Art.5, ust.1:
- na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych obiektów, w których udzielane są świadczenia zdrowotne
- na terenie jednostek organizujących system oświaty i pomocy społecznej
- na terenie uczelni
Art.5, ust.3:
Właściciel lub zarządzający może ale nie musi wyznaczyć palarnię:
- w domach pomocy społecznej
- w hotelach
- w obiektach służących obsłudze podróżnych
- na terenie uczelni
- w pomieszczeniach zakładów pracy
- w lokalach gastronomicznych
Art.6:
- Zabrania się sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom do lat 18 (w przypadku wątpliwości co do pełnoletniości kupującego sprzedawca może zażądać okazania dokumentu tożsamości)
Art.8:
- Zakaz reklamowania i promocji wyrobów tytoniowych
- Zakaz sponsorowania przez firmy tytoniowe działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej
10. ZAKAŻENIE HIV/AIDS JAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGO
Istnieją 3 drogi przenoszenia zakażenia HIV:
1. poprzez krew,
2. poprzez kontakty seksualne,
3. z zakażonej matki na jej dziecko
OKIENKO SEROLOGICZNE! Przy wykonywaniu testów HIV należy pamiętać o tzw. "okienku serologicznym", które trwa ok. 4 tygodni.
Wyjaśnijmy. W dniu 0 wirus HIV wnika do ludzkiego organizmu. Po ok. 2 dniach zaczyna bardzo intensywne namnażanie. Jednak ludzki organizm jeszcze nie zidentyfikował intruza i nie reaguje na niego. Po kilku dniach zaczyna się bronić - czyli wytwarza przeciwciała. Niestety, jest ich zbyt mało, by je wykryć. Wynik testu wykonanego w tym momencie byłby ujemny, nawet jeśli organizm uległ zakażeniu. Jednak mimo ujemnego wyniku, osoba ta może już zakażać innych. Dopiero po 4 tygodniach od dnia 0, ilość wytworzonych przeciwciał jest wystarczająca, aby wykryć je testami. U niektórych osób może to trwać więcej niż 4 tygodnie. Dlatego dla pewności należy powtórzyć test po upływie 3 miesięcy od dnia 0. Okres, kiedy wirus jest w organizmie, a testy na przeciwciała nie potwierdzają jego obecności nazywamy okienkiem serologicznym. W tym czasie w płynach zakaźnych znajduje się największa ilość wirusa, a więc człowiek jest najbardziej zakaźny dla innych. Dopiero gdy zostanie wytworzona duża ilość przeciwciał, liczebność wirusa maleje. Dlatego tak ważne jest, aby każdy, kto znalazł się w sytuacji narażającej na zakażenie się wirusem HIV, nie narażał na zakażenie innych i do momentu wyjaśnienia albo stosował się do zasad bezpiecznego seksu, albo całkowicie zrezygnował w tym czasie z kontaktów seksualnych.
Pierwsze objawy zakażenia HIV czyli tzw. objawy ostrej choroby retrowirusowej mogą, ale nie muszą wystąpić pomiędzy 3 i 6 tygodniem od zakażenia. Najczęściej wtedy występuje gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie gardła, wysypka, bóle stawów i mięśni, uczucie ogólnego rozbicia.
Do często występujących objawów zakażenia HIV-em należą:
¬ bardzo wysoka gorączka (około 40 stopni), trwająca dłużej niż 3-5 dni
¬ kaszel połączony z odkrztuszaniem wydzieliny z płuc, trwający kilka tygodni
¬ purpurowe plamki na skórze, które nie są wynikiem podrażnienia przez kontakt z różnymi chemikaliami
¬ zakażenia i skaleczenia, które mimo leczenia nie goją się
¬ znużenie i osłabienie trwające wiele tygodni, pojawiające się bez żadnej przyczyny
¬ powiększenie węzłów chłonnych do wielkości wiśni lub większej, co najmniej w dwu miejscach ciała
¬ gwałtowna utrata ciężaru ciała (5 kg i więcej), która nie jest wynikiem odchudzania się
¬ częste, nawracające zaziębienia, grypy i pseudogrypy, trwające po kilka dni
¬ częste biegunki pojawiające się bez żadnej przyczyny
HIV to ludzki wirus upośledzenia odporności. AIDS to zespół nabytego upośledzenia odporności. HIV jest przyczyną choroby AIDS.
Z HIV można żyć wiele lat, nie wiedząc o swoim zakażeniu. AIDS jest późnym stadium zakażenia HIV, w którym występują choroby oportunistyczne.
Osoba zakażona HIV jest bardziej podatna na choroby ze względu na osłabioną odporność. Osoby seropozytywne, u których wcześniej wykryje się wirusa i włączy się terapię, mogą prowadzić normalne życie prywatne i zawodowe.
Komary nie przenoszą HIV
Zakażenie HIV może zostać przeniesione na dziecko w czasie ciąży i porodu. Ale dzięki świadomości własnego zakażenia możliwe jest znaczne zmniejszenie tego ryzyka, do około 1%.
Po latach trwania epidemii HIV/AIDS wiadomo już, że ciąża nie ma niekorzystnego wpływu na przebieg zakażenia HIV u kobiety, zwłaszcza jeśli leczona jest lekami antyretrowirusowymi. Sam przebieg ciąży, tak jak u kobiet niezakażonych HIV, zależy od stanu jej zdrowia. Młode kobiety zakażone HIV, które nie chorowały wcześniej na poważne choroby zwykle znoszą ciążę dobrze.
Zakażenie HIV przenoszone jest z matki na dziecko najczęściej podczas porodu. Rzadko zdarza się to wcześniej. Zakażenie może zostać przeniesione na dziecko także w następstwie karmienia piersią przez zakażoną HIV matkę. Znane są obecnie możliwości zmniejszania ryzyka zakażenia dziecka. Zmniejsza je przyjmowanie leków antyretrowirusowych w czasie ciąży i porodu, sposób rozwiązania ciąży, a także karmienie dziecka pokarmem sztucznym. Świadomość zakażenia HIV, pozostawanie w czasie ciąży pod opieką zarówno ginekologa-położnika, jak i lekarza specjalisty zajmującego się terapią osób zakażonych HIV daje ogromną szansę by dziecko urodziło się niezakażone.
Kolejną informacją, którą przekazuje położnik jest planowe hamowanie laktacji. Kobieta zakażona HIV nie powinna karmić piersią, ponieważ wirus znajduje się także w pokarmie. Karmienie piersią stwarza znaczne - rzędu 20% - ryzyko zakażenia dziecka. W Polsce mieszanki sztucznego mleka są łatwo dostępne, zatem nie musimy narażać dzieci na zakażenie tą drogą.
Dlaczego nie powinno się karmić piersią dziecka, jeśli jest się kobietą zakażoną HIV?
Wirus znajduje się w mleku kobiecym, a przewód pokarmowy noworodka jest wrażliwy na zakażenie HIV. Ponieważ ryzyko zakażenia dziecka przez kobietę nieświadomą zakażenia wynosi około 40%, więc nie powinno się dopuszczad dodatkowego ryzyka zakażenia.
Czy człowiek zakażony HIV nie może wykonywać jakichś zawodów?
Zakażenie HIV stało się obecnie, dzięki lekom antyretrowirusowym, zakażeniem przewlekłym. Długośd życia zakażonego HIV człowieka, leczonego od właściwego momentu lekami antyretrowirusowymi, jest już podobna do długości życia wszystkich innych osób. Dlatego najlepiej, by zakażenie zostało rozpoznane w stadium bezobjawowym. Ludzie żyjący z HIV żyjąc długo muszą więc z czegoś żyd. Z medycznego punktu widzenia praktycznie nie ma zawodów, których nie mogłyby wykonywad osoby zakażone. Jednak w niektórych zawodach (np. w służbach mundurowych) obowiązuje wykonywanie testów na HIV przed rozpoczęciem pracy. Warto więc, będąc świadomą/świadomym swojego zakażenia, wybierad pracę w takich miejscach, w których nie obowiązuje wykonywanie takich testów.
11. NARODOWY PROGRAM ZDROWIA NA LATA 2007-15 część III.IV
III.CELE OPERACYJNE DOTYCZĄCE WYBRANYCH POPULACJI
Cel operacyjny 7. Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem.
Zadania:
1.Unowocześnienie programu trójstopniowej opieki perinatalnej,
2.Poprawa opieki przedporodowej nad ciężarną,
3.Zmniejszenie umieralności niemowląt,
4.Wprowadzenie nowoczesnych badań epidemiologicznych dotyczą opieki nad matką i dzieckiem (w tym kontynuacja programu EUROCAT),
5.Pełna realizacja świadczeń profilaktycznych mających na celu zapobieganie chorobom i wczesne wykrywanie zaburzeń i odchyleń w stanie zdrowia dzieci przez realizację programów profilaktycznych, badań przesiewowych, bilansów zdrowia i obowiązkowych szczepień ochronnych,
6.Poprawa zaspokojenia potrzeb leczniczych dzieci, rozwój rehabilitacji dzieci przewlekle chorych oraz niepełnosprawnych, w tym z niedorozwojem umysłowym,
7.Otoczenie szczególną opieką zdrowotną kobiet i dzieci ze środowisk specjalnego ryzyka o niskim statusie społeczno-ekonomicznym, rodzin wychowawczo niewydolnych bądź patologicznych,
8.Stworzenie trwałego systemu monitorowania realizacji działań związanych ze zdrowiem matek i małych dzieci,
9.Kształtowanie prozdrowotnych postaw i przeciwdziałanie antyzdrowotnym zachowaniom przyszłych rodziców w okresie przedkoncepcyjnym, w czasie ciąży i opieki nad niemowlęciem i małym dzieckiem,
10.Propagowanie karmienia piersią, (co najmniej do 6 miesiąca życia),
11.Polepszenie jakości perinatalnych świadczeń medycznych
Cel operacyjny 8. Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego i psychospołecznego oraz zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym dzieci i młodzieży.
Zadania:
Polityka państwa, legislacja:
1.Opracowanie krajowej strategii działań w zakresie zdrowia publicznego i promocji zdrowia w odniesieniu do dzieci i młodzieży, spójnej z obowiązującymi dokumentami i programami krajowymi, Unii Europejskiej oraz rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia,
2.Cykliczne opracowywanie i upowszechnianie (w różnej formie) informacji o stanie zdrowia, rozwoju i zachowaniach zdrowotnych dzieci i młodzieży,
3.Tworzenie, aktualizacja oraz egzekwowanie przestrzegania przepisów w zakresie:
• pomocy dla rodzin dzieci i młodzieży niepełnosprawnych i przewlekle chorych,
• eliminowania barier w dostępności do nauki, zajęć pozaszkolnych i ciągłej rehabilitacji dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej,
•standardów bezpieczeństwa dzieci w ruchu drogowym,
• ograniczenia dostępności młodzieży do tytoniu, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
• identyfikowania przemocy wobec dzieci i udzielania pomocy jej ofiarom.
Działania w społecznościach lokalnych (z udziałem samorządów i innych organizacji):
1.Opracowanie, wdrażanie i systematyczne monitorowanie programów działań na rzecz wspierania rozwoju i zdrowia dzieci i młodzieży, dostosowanych do lokalnych potrzeb i opracowywanych z udziałem samej młodzieży,
2.Tworzenie warunków do spędzania czasu wolnego w sposób korzystny dla rozwoju i zdrowia. Działania resortu edukacji (we współpracy z resortem zdrowia):
1.Realizacja w szkołach wszystkich typów edukacji zdrowotnej, ukierunkowanej na
rozwijanie umiejętności życiowych, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego,
2. Rozwijanie programu szkół promujących zdrowie, w tym zdrowy styl życia i odżywiania,
3.Dokonanie zmian w programie wychowania fizycznego w szkole, sposobach jego realizacji i sprawowania nad nim nadzoru, ukierunkowanych na zwiększenie aktywności fizycznej uczniów oraz budowanie motywacji do jej kontynuowania w dalszym życiu.
Działania resortu szkolnictwa wyższego:
1. Wprowadzenie przedmiotu „edukacja zdrowotna”( lub o podobnej nazwie) do standardów kształcenia nauczycieli i pedagogów oraz tworzenie możliwości doskonalenia w tym zakresie osób pracujących z dziećmi i młodzieżą.
Działania środków masowego przekazu i organizacji pozarządowych:
1.Prowadzenie kampanii społecznych propagujących aktywność fizyczną oraz zasady racjonalnego żywienia,
2.Ograniczanie prezentowania w środkach masowego przekazu programów oraz reklam zwiększających ryzyko podejmowania przez młodzież zachowań ryzykownych.
Działania resortu zdrowia (ochrony zdrowia):
1.Tworzenie systemu poradnictwa dla:
- rodziców najmłodszych dzieci z zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego,
- rodziców i ich nastoletnich dzieci z zaburzeniami psychospołecznymi,
- młodzieży zagrożonej uzależnieniem i wystąpieniem innych szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych,
2.Prowadzenie kształcenia lekarzy, pielęgniarek i położnych w zakresie pomocy młodzieży w rozwiązywaniu jej problemów zdrowotnych w tym rozpoznawania oznak przemocy domowej,
3.Zapewnienie uczniom wszystkich szkół profilaktycznej opieki zdrowotnej, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie standardami,
4.Tworzenie warunków dla uzyskiwania odpowiednich kwalifikacji przez pielęgniarki sprawujące profilaktyczną opiekę zdrowotną w szkołach i innych placówkach oświatowych,
5.Stworzenie systemu nadzoru (na poziomie kraju, województwa, powiatu) w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą.
Cel operacyjny 9. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych.
Zadania:
Administracja rządowa
1.Promocja zdrowia i zapobiegania chorobom w ciągu trwania całego życia,
2.Budowa i implementacja programów zdrowotnych nakierowanych na tworzenie warunków do aktywnego fizycznie i psychicznie stylu życia osób powyżej 60 roku życia,
3.Tworzenie rozwiązań systemowych umożliwiających opiekę nad osobą starszą i/lub niepełnosprawną w środowisku zamieszkania z poszanowaniem jej praw i zapewnieniem najwyższej z możliwych jakości usług opiekuńczo-leczniczych,
4.Tworzenie rozwiązań prawno-administracyjnych sprzyjających rozwojowi prozdrowotnego stylu życia przez uruchomienie mechanizmów ekonomicznych, skłaniających do zwiększenia podejmowania działań indywidualnych na rzecz aktywności fizycznej,
5.Podejmowanie działań systemowych w kierunku zapewnienia ochrony, bezpieczeństwa i poszanowania godności osobistej osób starzejących się,
6.Podejmowanie działań na rzecz powszechnego i równego dostępu do świadczeń zdrowotnych w tym leków dla osób starszych.
Administracja samorządowa
1.Umacnianie działań n rzecz stworzenia przyjaznego dla wieku i bezpiecznego środowiska bytowego,
2.Zmniejszenie czynników ryzyka związanych z chorobami i wspomaganie czynników pozytywnych dla zdrowia występujących w środowisku zamieszkania,
3.Uaktywnienie szkoleń i edukacji osób, które mają bezpośredni wpływ na tworzenie prozdrowotnych zachowań w populacji osób powyżej 50 roku życia,
4.Aktywizacja środowisk lokalnych w podejmowaniu działań dla kształtowania zdrowego stylu życia populacji osób powyżej 50 roku życia.
Organizacje pozarządowe
1.Kształtowanie pozytywnego wizerunku osób starszych w społeczeństwie i ich znaczenia dla jego trwania i możliwości rozwojowych młodszych populacji,
2.Wspieranie osób starszych w pełnym udziale w życiu rodzinnym i społecznym,
3.Budowanie w środkach masowego przekazu wizerunku aktywnych fizycznie, psychicznie i społecznie osób powyżej 60 roku życia.
Cel operacyjny 10. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych.
Zadania:
Administracja rządowa:
1.Działania na rzecz zwiększenia uczestnictwa osób niepełnosprawnych w dostępie do m.in.: edukacji (na wszystkich poziomach kształcenia), kultury, świadczeń zdrowotnych, sportu i turystyki,
2.Poprawa dostępności do nowoczesnego sprzętu ortopedycznego i środków pomocniczych umożliwiających poprawę funkcjonowania w życiu społecznym,
3.Udoskonalanie przepisów techniczno-budowlanych zapewniających dostępność osobom niepełnosprawnym do obiektów budowlanych użyteczności publicznej (w tym placówek opieki zdrowotnej) i mieszkań w budynkach wielorodzinnych,
4.Poprawa dostępności do różnych form kształcenia ustawicznego osób niepełnosprawnych. Administracja samorządowa
1.Umacnianie działań na rzecz stworzenia przyjaznego i bezpiecznego środowiska bytowego dla niepełnosprawnych,
2.Przybliżenie usług rehabilitacyjnych do miejsca zamieszkania pacjenta,
3.Połączenie działań pracowników zajmujących się rehabilitacją i pracowników socjalnych w celu kontynuacji rehabilitacji społecznej w miejscu zamieszkania niepełnosprawnego po zakończeniu wczesnej rehabilitacji medycznej.
Organizacje pozarządowe
1.Wykorzystanie instrumentów międzynarodowych z zakresu ochrony praw człowieka, podkreślających pełnię obywatelstwa osób niepełnosprawnych oraz konieczność ich integracji społecznej,
2.Działania na rzecz aktywnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie,
3.Stymulowanie rozwoju ruchu społecznego oraz wspieranie samorządu lokalnego i organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych.
Cel operacyjny 11. Intensyfikacja zapobiegania próchnicy u dzieci i młodzieży.
Zadania:
1.Wprowadzenie lub zintensyfikowanie edukacji zdrowotnej w zakresie zdrowia jamy
ustnej:
• wśród rodziców dzieci do lat 7,
• wśród dzieci w wieku przedszkolnym,
• wśród dzieci i młodzieży szkolnej.
2.Upowszechnienie w przedszkolach nawyku czyszczenia zębów po głównych posiłkach,
3.Zintensyfikowanie grupowej profilaktyki fluorkowej, egzogennej dla uczniów klas I-VI,
4.Zintensyfikowanie profesjonalnej profilaktyki fluorkowej dla grup wysokiego ryzyka próchnicy dzieci i młodzieży (prowadzonej przez lekarzy stomatologów),
5.Wdrożenie wieloletniego programu polityki zdrowotnej ministra zdrowia pod nazwą Program poprawy opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą,
6.Poprawa dostępu dzieci i młodzieży do świadczeń stomatologicznych.
IV. NIEZBĘDNE DZIAŁANIA ZE STRONY OCHRONY ZDROWIA I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Cel operacyjny 12. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na rzecz zdrowia
społeczeństwa.
Zadania:
1.Opracowanie oraz wdrażanie regionalnych i lokalnych programów zabezpieczania świadczeń zdrowotnych, a także realizacji profilaktyki i promocji zdrowia,
2.Poprawa możliwości absorpcji środków finansowych, w tym unijnych, na realizację projektów z zakresu ochrony zdrowia,
3.Wspieranie tworzenia lokalnego partnerstwa na rzecz zdrowia,
4.Uruchomienie sieci regionalnych i lokalnych pełnomocników do spraw realizacji polityki prozdrowotnej,
5.Rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej.
Cel operacyjny 13. Poprawa jakości świadczeń zdrowotnych w zakresie skuteczności, bezpieczeństwa i akceptowalności społecznej, w tym przestrzegania praw pacjenta.
Zadania:
1.Opracowanie przejrzystych zasad uwzględniania przy finansowaniu świadczeń zdrowotnych parametrów jakości placówki,
2.Określenie wymogów dla rozmieszczenia placówek udzielających poszczególnych rodzajów świadczeń diagnostycznych i terapeutycznych, zapewniających równomierną dostępność pacjentom na terenie kraju,
3.Ustanowienie krajowego programu bezpieczeństwa pacjenta,
4.Stworzenie instytucjonalnych warunków dla funkcjonowania rejestrów pacjentów,
5.Rozwijanie badań opinii pacjentów,
6.Rozwijanie efektywnych technik informatycznych usprawniających opiekę medyczną.
Cel operacyjny 14. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia, udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami cukrzycy, chorobami układu oddechowego oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie przez działania podstawowej opieki zdrowotnej.
A. Choroby układu krążenia
Zadania
1.Zwiększenie skuteczności programów ograniczenia natężenia czynników ryzyka odpowiedzialnych za występowanie chorób serca i naczyń,
2.Opracowanie standardów powszechnych, dostępnych i uzasadnionych ekonomicznie badań przesiewowych, ukierunkowanych na wczesną diagnostykę czynników ryzyka oraz wybranych CHUK i metabolicznych,
3.Opracowanie standardów postępowania z osobami z rozpoznanymi czynnikami ryzyka i chorobami serca, naczyń oraz metabolicznymi,
4.Wdrożenie nowoczesnych standardów diagnostyki oraz leczenia chorób serca i naczyń do placówek POZ,
5.Zwiększenie dostępności inwazyjnych procedur kardiologicznych ratujących życie w stanach nagłych,
6.Usprawnienie systemu ratownictwa medycznego w nagłych stanach kardiologicznych,
7.Zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat przyczyn powstawania, możliwości zapobiegania oraz wczesnej diagnostyki i leczenia CHUK,
8.Poprawa jakości życia osób leczonych z powodu chorób serca i naczyń.
B. Udary mózgowe
Zadania:
1.Kontynuacja leczenia trombolitycznego,
2.Tworzenie sieci poradni udarowych,
3.Tworzenie sieci oddziałów rehabilitacji,
4.Prowadzenie szkoleń dla lekarzy w zakresie pomocy doraźnej w celu szybkiego rozpoznawania objawów udaru,
5.Upowszechnianie wiedzy na temat objawów udaru mózgu
C. Choroby nowotworowe
Zadania:
1.Zwiększenie efektywności wczesnego diagnozowania, głównie przez konsekwentne prowadzenie populacyjnych badań przesiewowych,
2.Wdrożenie działania w celu obniżenia poziomu społecznego lęku przed rakiem za pomocą profesjonalnego kreowania zmian świadomościowych,
3.Uzupełnienie aparatury medycznej (diagnostyka, radiologia) w ośrodkach onkologicznych.
D. Choroby układu oddechowego
Zadania:
1.Wprowadzenie Narodowego Programu Zwalczania POChP,
2.Kontynuowanie przez Narodowy Fundusz Zdrowia realizacji Programu Profilaktyki POChP,
3.Podjęcie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej działania na rzecz edukacji zdrowotnej (antynikotynowej) wśród dzieci i młodzieży,
4.Egzekwowanie przez Ministerstwo Pracy zakazu palenia papierosów w miejscach pracy oraz dbanie o właściwą ochronę miejsc pracy przed zanieczyszczeniami powietrza,
5.Wspomaganie przez samorządy działań eliminujących narażenie na dym tytoniowy przez prowadzenie lokalnych programów edukacji, prewencji i wczesnej diagnostyki,
6.Podejmowanie przez organizacje pozarządowe działań na rzecz integracji środowiska pacjentów i dalszej ich edukacji.
E. Choroby reumatyczne
Zadania:
1.Utworzenie 16 centrów wczesnej diagnostyki, leczenia i rehabilitacji chorób reumatycznych,
2.Zwiększenie i wyrównanie dostępności do usług rehabilitacyjnych,
3.Monitorowanie częstości orzekania o rentach inwalidzkich,
4.Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej zagrożeń ze strony chorób reumatycznych.
Cel operacyjny 15. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu ochrony zdrowia oraz infrastruktury samorządowej dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.
Zadania:
1.Monitorowanie infrastruktury promocji zdrowia w kraju,
2.Opracowanie krajowego planu rozwoju promocji zdrowia,
3.Stworzenie systemu nadzoru nad szkoleniem przed i podyplomowym kadr dla promocji zdrowia,
4.Stworzenie przejrzystego systemu wsparcia finansowego dla programów promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej (nakłady z ubezpieczenia zdrowotnego i zabezpieczenia społecznego, jednostek samorządu terytorialnego itp.),
5.Rozwijanie edukacji zdrowotnej w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych,
6.Rozwijanie i wspieranie działań opartych na podejściu siedliskowym,
7.Nasilanie działań ukierunkowanych na grupy społeczne o szczególnie pilnych potrzebach zdrowotnych, w tym zwłaszcza upowszechnianie wzorców dobrej praktyki w dziedzinie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej,
8.Rozwijanie współpracy ze środkami masowego przekazu, prowadzenie działalności edukacyjnej, kierowanej do środowiska dziennikarskiego iprzedstawicieli TV
12 Zasady edukacji żywieniowej
Zdrowe żywienie i aktywność fizyczna są obecnie traktowane łącznie, jako:
Podstawowe elementy prozdrowotnego stylu życia
Sposób zapobiegania wielu chorobom
Ważny element postępowania terapeutycznego
Racjonalny sposób żywienia (odżywiania) to żywienie zgodne z zaleceniami nauki o żywieniu i uwzględniające uwarunkowania genetyczne, społeczne i kulturowe. Można go nazwać optymalnym, prawidłowym lub zdrowym żywieniem.
-Zaspokaja potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczne człowieka.
-Umożliwia osiągnięcie pełnego rozwoju fizycznego i psychicznego, utrzymanie odporności organizmu na choroby i zachowanie jego sprawności do późnego wieku.
Prozdrowotna edukacja żywieniowa to proces, w którym ludzie uczą się zastosowania w codziennej praktyce wiedzy o żywności i żywieniu, opartej na aktualnych i pewnych wynikach badań naukowych, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb.
Cele edukacji żywieniowej:
1Uzyskanie odpowiedniej wiedzy o żywności i żywieniu, umiejętność poszukiwania tej wiedzy
2Kształtowanie prozdrowotnych zachowań żywieniowych, czyli sposobów postępowania w zaspokajaniu potrzeb żywieniowych (wyboru spożywanych produktów, sposoby ich nabywania, przechowywania i przygotowywania do spożycia) sprzyjających rozwojowi, zdrowiu i dobremu samopoczuciu
3Kształtowanie zdolności rozpoznawania sygnałów i objawów pochodzący z własnego ciała (uczucie głodu, sytości, ycie, chudnięcie, dolegliwości brzuszne) i właściwe reagowanie na nie
4Kształtowanie umiejętności konsumenckich w tym kupowanie żywności ze sprawdzonych źródeł, branie pod uwagę informacji zamieszczonych na etykietach produktów-data przydatności, wartość energetyczna, zawartość składników odżywczych
5Kształtowanie umiejętności oszczędnego gospodarowania żywnością i estetycznego ich podawania i spożywania
Argumenty uzasadniające prowadzenie edukacji żywieniowej w szkole:
-Prawidłowe żywienie jest jednym z podstawowych czynników rozwoju fizycznego: dostarcza składników do budowy tkanek, energii do aktywności fizycznej i metabolizmu
-Zachowania żywieniowe ukształtowane w dzieciństwie i młodości decydują o sposobie żywienia w dalszych latach życia
-Nieprawidłowości w żywieniu mogą być przyczyną różnych zaburzeń w dzieciństwie i młodości: niskorosłość, nadwaga, otyłość
-Odpowiednie żywienie powinno kompensować niski poziom aktywności fizycznej prawie 2/3 dzieci i młodzieży
-Regularne pożywienie posiłków, zwłaszcza śniadań, sprzyja dobrej dyspozycji do nauki i samopoczucia uczniów
-Dzieci i młodzież są bardziej podatne na wpływ reklam produktów spożywczych, co wykorzystują producenci słodyczy, chipsów itd.
-Nastolatki ulegają modzie na szczupłą sylwetkę kobiecą i odchudzają się mimo prawidłowej masy ciała. Dojrzewający chłopcy, w celu uzyskania pożądanej, męskiej fizyczności, używają odżywek, a nawet steroidów anabolicznych.
Znaczenie edukacji żywieniowej w rodzinie
Edukacja żywieniowa odbywa się przede wszystkim w rodzinie, która przez wiele lat zaspokoja potrzeby oraz modeluje zwyczaje i zachowania żywieniowa dzieci i młodzieży. W codziennym życiu dziecko uczy się różnych umiejętności związanych z wyborem, zakupem, przechowywaniem, przygotowaniem i spożywaniem posiłków. Rodzice decydują co, kiedy i jak dziecko je. Wpływają na jego preferencje i awersje smakowe, tworzą pozytywne lub negatywne wzorce w tym zakresie (jedzenie przed TV)
Całościowe podejście do edukacji żywieniowej w szkole
Edukacja żywieniowa w programie nauczania, dostosowana do potrzeb uczniów danej szkoły, obejmująca trzy obszary: żywność, żywienie i jedzenie. Program powinien mieć układ spiralny
System posiłków szkolnych dla wszystkich uczniów: posiłki szkolne, których skład i sposób spozywania jest zgodny z zasadami zdrowego żywienia zaspokaja potrzeby żywieniowe dziecka, tworzy wzorce zachowań żywieniowych, sprzyja integracji uczniów i nauczycieli. Np. w Finlandii jest system bezpłatnych obiadów dla wszystkich uczniów.
Asortyment sklepików szkolnych i automatów: należy ograniczyć lub wyeliminować sprzedaż w szkołach słodyczy oraz coca coli
Zapewnienie uczniom w szkole odpowiedniej aktywności fizycznej
Włączenie uczniów do organizacji posiłków szkolnych
Współpraca z rodzicami w zakresie ich uczestnictwa w organizacji posiłków szkolnych oraz realizacji programów edukacyjnych dla uczniów
Udzielenie szkole pomocy w organizacji posiłków przez władze i społeczność lokalną
Edukacja żywieniowa w szkole w świetle podstawy programowej na różnych etapach kształcenia”
Kształcenie zintegrowane I-II : „żywność i żywienie”
Klady IV-VI – ścieżka edukacyjna edukacja prozdrowotna: urozmaicenie i regularność posiłków, estetyka ich spożywania, zabezpieczenie żywności przed zanieczyszczeniem i zepsuciem
Gimnazjum – ścieżka edukacyjna edukacja prozdrowotna – „żywność i żywienie” skłąd żywności, układanie jadłospisów, ich różnice ze wzg na kulturę, wiek, stan zdrowia, rodzaj pracy. Higiena produkcji i przechowywania, przenoszenie i przechowywanie żywności, prawa konsumenta, reklama żywności
Liceum ogólnokształcące: odżywianie się człowieka: budowa i funkcje ukł. Pokarmowego, główne składniki pokarmowe i ich źródła, dieta pełno i niepełnowartościowa, aminokwasy endogenne, egzogenne, witaminy, mikroelementy. Potrzeby energetyczne organizmu itd…
13.Wybrane zagadnienia dotyczące racjonalnego żywienia
Zalecenia żywieniowe 6+1” U” wg S. Bergera
1Urozmaicenie- w każdym posiłku
2Umiarkowanie- wg potrzeb i utrzymania optymalnej masy ciała
3Uregulowanie – stała częstotliwość, wielkość i jakość posiłków
4Umiejętność przyrządzania potraw
5Uprawianie – sportu, ćwiczenia, spacer, osoby o siedzącym trybie życia
6Unikanie- nadmiaru tłuszczów, cukru, soli, alkoholu
+1 Uśmiech – łatwiej żyć, bądź optymista
Urozmaicenie posiłków nie ma produktu ( poza pokarmem kobiecym dla niemowląt do 6. m-ca ż., który zawierałby wszystkie składniki odżywcze, w odpowiednich ilościach, proporcjach. W skład produktów spożywczych wchodzą niezbędne składniki odżywcze zawarte w różnych ilościach i proporcjach. Nie ma produktu żywnościowego, który dostarczałby wszystkich składników pokarmowych w odpowiednich ilościach. Aby nie dopuścić do powstania niedoborów należy w codziennym jadłospisie uwzględnić produkty ze wszystkich grup: produkty zbożowe, warzywa i owoce, mleko i jego przetwory, produkty dostarczające pełnowartościowego białka. Zasada urozmaicenia powinna dotyczyć wszystkich posiłków. Komponując swój jadłospis należy kierować się zasadami zdrowego żywienia i dodatkowymi informacjami zawartymi w Piramidzie Zdrowego Żywienia.
normy żywienia opracowane w Instytucie Żywności i Żywienia określają ilość składników odżywczych w przeliczeniu na 1 osobę i 1 dzień, niezbędnych dla dzieci i młodzieży, w zależności od wieku i płci.
Piramida żywieniowa to graficzny model zdrowego ( optymalnego) żywienia, zawierający najważniejsze grupy produktów, ułożone na kolejnych poziomach trójkąta. Im niższy poziom, tym więcej danych produktów należy spożywać. Jest wiele propozycji piramid, pojawiają się nowe.
Piramida zalecana przez Instytut Żywności i Żywienia - uwzględnia 5 grup produktów:
Produkty zbożowe ( pieczywo, kasze, ryż, makaron)-źródło energii, dostarczają błonnika, witamin z grupy B, żelaza, magnezu, cynku, zalecane ciemne pieczywo z pełnych ziaren zbóż.
Warzywa- źródło błonnika, składników mineralnych, witamin( Wit. C, beta – karotenu i innych przeciwutleniaczy, chroniących przed miażdżycą i chorobami nowotworowymi, mniejsza kaloryczność i zawartość cukrów.
Owoce – źródło podobnych składników jak warzywa.
Mleko i produkty mleczne- źródło białka , Wit. B2, B12, wapnia
Mięso ( czerwone, drób, wędliny), ryby, jaja – źródło białka, żelaza, wit. z grupy B. Zamiennika mi tych produktów są: nasiona roślin strączkowych- fasola, groch, soczewica. Zaleca się chude mięso, drób, ryby, fasola, groch i umiar w spożywaniu czerwonego mięsa.
Uregulowane żywienie oznacza, że posiłki są spożywane:
-W odpowiednich odstępach czasu ( dorośli co 4-5 godz. , dzieci 3-4 godz. , 4 lub 5 posiłków
-W stałych porach dniach ( I śniadanie przed wyjściem do szkoły i pracy, kolacją 2 godz. przed położeniem się spać.
-Z zachowaniem odpowiedniego procentowego rozdziału energii na poszczególne posiłki przy 4 posiłkach I śniadanie- 25-30%, II śniadanie- 5-10 %, obiad-35-40 % kolacja 25-30%.
Znaczenie śniadania: Jest najważniejszym posiłkiem. Po śnie nocnym stężenie glukozy we krwi jest niskie i bez posiłku może się jeszcze obniżyć. Upośledza to funkcje komórek, szczególnie mózgu. Wpływa to niekorzystnie na procesy poznawcze, zwłaszcza szybkość przypominania. Śniadanie powinno dostarczyć 25-30% energii i składać się, z co najmniej 4 grup produktów. Należy je spożywać bez pośpiechu, powinno wpływać na poprawienie samopoczucia.
Zasady żywienia w chorobach układu krążenia:
-Ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) na korzyść jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych,
-ograniczenie spożycia soli,
-redukcja masy ciała (jeżeli występuje nadwaga lub otyłość).
-Zwiększenie ilości spożywanego błonnika
-stosowanie gotowania, duszenia bez tłuszczu i pieczenia w folii jako głównych technik kulinarnych.
-znaczne ograniczenie sodu
-zwiększenie spożycia surowych warzyw i owoców
14.Wrodzone wady cewy nerwowej
Cewa nerwowa to pierwotny układ nerwowy zarodka. Z upływem czasu, w kolejnych miesiącach cewa przekształca się w mózg i rdzeń kręgowy. Tworzy się ośrodkowy układ nerwowy. Równoległe z cewą rozwija się także kręgosłup, który jest ochroną dla rdzenia kręgowego.
Wady cewy nerwowej WCN określone również, jako wady dysraficzne to grupa nieprawidłowości rozwojowych o zróżnicowanej postaci klinicznej.
WCN powstają w pierwszym miesiącu życia zarodka. Cewa nerwowa kształtuje się z płytki nerwowej i początkowo ma postać rynienki. Zamyka się między 16 a 18 dniem życia płodowego. Z jej przedniej części powstaje mózg, a z tylnej rdzeń kręgów. Jeżeli cewa nie zamknie się prawidłowo na różnych poziomach mogą powstać szczeliny, które określa się ogólnym mianem wad cewy nerwowej.
WCN to grupa wad wrodzonych, które powstają z wyniku defektu w procesie tworzenia centralnego układu nerwowego, czyli neutralizacji. Polega na zaburzeniu zamknięcia cewy nerwowej lub elementów ją pokrywających.
Etapy neuralicacji:
1Neuroindukcja (wyodrębnienie komórek ektodermy w postaci płytki nerwowej-16dzień po zapłodnieniu)
2Naurulacja pierwotna (zamykanie się cewy nerwowej 18-28 dzień, zamknięcie odcinka dogłowowego 24-25dzień, doogonowego 26-28dzień)
3Neutralizacja wtórna (tworzenie dolnej części cewy do 7 tyg po zapłodnieniu
Rodzaje wad cewy nerwowej
Wyróżniamy ogólny podział na otwarte oraz zamknięte. Do otwartych dochodzi wtedy, gdy na zewnątrz organizmu można dostrzec elementy tkanki nerwowej, która w początkowym okresie rozwoju nie jest pokryta skórą. O zamkniętych wadach mówi się wtedy, gdy uszkodzenia nie są widoczne okiem. Tkwią wewnątrz organizmu i są możliwe do wykrycia jedynie podczas specjalistycznych badań.
Bezmózgowie To wada cewy nerwowej, która charakteryzuje się częściowym lub nawet całkowitym niewykształceniu się mózgu. W przypadku, gdy wada ma charakter całkowity – dziecko umiera. W większości przypadków, dzieci dotknięte bezmózgowiem rodzą się jak martwe lub umierają w trakcie życia płodowego.
Rozszczep kręgosłupa Dochodzi do niej na skutek niezrośnięcia się tylnych odcinków kręgów, zazwyczaj dotyczy to odcinka lędźwiowego i krzyżowego. Rozszczep kręgosłupa może mieć przebieg przepukliny oponowej lub oponowo-rdzeniowej. W przypadku tej pierwszej dochodzi do występowania opony miękkiej z płynem mózgowo-rdzeniowym, która uwypukla się poza kręgosłupem. Drugiej przepuklinie często towarzyszą jeszcze inne zaburzenia, jak wodogłowie, brak czucia czy wady ortopedyczne.
Przepuklina mózgowa Bardzo często występuje wraz z wodogłowiem. Obejmuje obszar zlokalizowany z tyłu głowy. Samoistnie może cofnąć się nawet do jamy czaszki.
Kwas foliowy to witamina z gruby B (B9). Jest witaminą rozpuszczalną w wodzie. Organizm ludzki NIE POTRAFI go wytwarzać, musi być on dostarczony z pożywieniem bądź z preparatami farmakologicznymi.
Produkty zawierające kwas foliowy:
- drożdże piwne
- pomarańcze, banany
- fasola, soczewica, soja
- zielone liściaste warzywa, zwłaszcza szpinak, sałata, natka pietruszki, szparagi, brukselka, brokuły, groszek, rzepa, buraki
- ryż, jęczmień, pszenica i zarodki pszenicy
- żółtka jaj,
- wątróbka
- orzeszki ziemne
Funkcje kwasu foliowego:
1Warunkuje prawidłowe procesy metaboliczne
2Odgrywa ważna rolę w tkankach, w których zachodzą liczne podziały komórkowe
3Zapobiega powstawaniu wad cewy nerwowej u płodu
4Z jego udziałem powstają niezwykle ważne dla równowagi psychicznej związki serotonina i noradrenalina
5Współuczestniczy z Wit B12 w regulacji tworzenia i dojrzewania czerwonych krwinek
6Usprawnia funkcjonowanie układu pokarmowego
7Zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych nowotworów (szyjki macicy, żołądka, jelita grubego)
8Pomaga zapobiegać niedokrwistości (anemii) ciężarnych. Ginekolodzy zalecają zażywanie kwasu foliowego swoim pacjentkom planującym ciążę przede wszystkim z uwagi na jego znaczenie w profilaktyce wad cewy nerwowej u płodu. Ta wyjątkowa witamina, pomaga zapobiegać: niedokrwistości miażdżycy zawałowi serca.
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej
Polska należy do krajów o najwyższej w Europie umieralności niemowląt z powodu WCN. Od lat łączono niski poziom spożycia kwasu foliowego z występowaniem wad cewy nerwowej. W wyniku wieloośrodkowych badań naukowych wykazano, że kwas foliowy podawany kobietom w okresie przedkoncepcyjnym i pierwszych 12-tu tygodniach ciąży obniża o 70% liczbę przypadków wady cewy nerwowej u potomstwa. Śladem innych krajów, w Polsce od 1997 roku prowadzony jest Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej. Ma on na celu upowszechnienie spożycia kwasu foliowego w dawce 0,4 mg przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, które mogą zajść w ciążę w celu zapobieżenia wystąpieniu wad cewy nerwowej u ich potomstwa. Program ma za zadanie popularyzację wśród wszystkich grup społeczeństwa wiedzy na temat kwasu foliowego oraz jego związku z wadami cewy nerwowej u dzieci, zmianę postaw i kształtowanie właściwych zachowań dotyczących kwasu foliowego.