1.Liryka - jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich (obok dramatu i epiki). Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej, odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny. Wywodzi się ona od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego - liry. Przy jej wtórze antyczni poeci śpiewali swoje pieśni.

Liryka i wiersz – związki i różnice.

Wiersz i utwór liryczny – wyrazy te bardzo często występują razem, kiedy zaczyna mówić się o liryce najczęściej po przykłady sięga się do utworów o formie wierszowanej

-Dla współczesnego odbiorcy graficzny kształt utworu z podziałem na wersy zapowiada liryczny charakter

Formę wiersza można obiektywnie i ściśle zdefiniować: jest to układ językowy odznaczający się swoistym rozczłonkowaniem, które jest w zasadzie niezależne od właściwego każdej wypowiedzi podziału składniowego; rezultatem rozczłonkowania jest istnienie ekwiwalentnych odcinków

Utwór liryczny: cechy utworu, które sprawiają, że nazywamy go lirycznym; cechy te mają swoje wykładniki językowe, ale zachodzące między nimi stosunki nie są jasne; z punktu widzenia kształtu językowego charakteryzuje się go w opozycji do utworów nielirycznych (epiki): użycie czasu teraźniejszego (epika: głównie czas przeszły), przewaga określonej struktury wypowiedzi – monologu (epika, dramat: dialog); utwór liryczny posługuje się bardzo często formami czasownikowymi i zaimkowymi pierwszej osoby (epika: zazwyczaj trzecia osoba); istnieje wyrazista przewaga stosunków współrzędnych między zdaniami (epika: zdania podrzędne i współrzędne); stosowanie elipsy; szerokie wykorzystanie homonimii; objętość – z zasady bardzo krótki (epika i dramat: większa objętość)

-Istnieje utwór liryczny, w którym wiersz nie musi być obecny;

Roman Jakobson: organizacja dźwiękowa odgrywa w wypowiedzi lirycznej większą rolę niż w każdej innej, więc wyrazem liryki jest przede wszystkim wiersz; lektura utworu lirycznego trwa dłużej (czyta się go z bogatszą intonacją)

Trwały związek między liryką a wierszem:

-poprzez język liryki, który charakteryzuje się metaforycznością (metafora zawarta też w konstrukcji rytmicznej); językowa zasada metaforyczności działa w ramach wersów (zbliżanie do siebie wyrazów na podstawie identyczności brzmieniowej pojedynczych morfemów lub głosek – organizacja wierszowa narzuca ich dostrzeżenie)

-liryka jest głównym terenem eksperymentowania z wierszem i ze słowem

-tylko w stosunkowo krótkim wersie mogą działać napięcia metaforyczne zawarte w budowie rytmicznej

-stroficzna forma tekstu wyróżnia utwory liryczne wobec epickich i dramatycznych (ten związek liryki ze stroficzną budową tekstu motywowany bywa jej melicznym pochodzeniem – w dawnych epokach funkcjonowała ona jako pieśń); strofa jest potrzebna utworowi lirycznemu chociaż teraz wiersze nie mają akompaniamentu (rola kompozycyjna – stroficzna budowa otwiera możliwości dla eksponowania różnego typu powtórzeń i podobieństw; układ stroficzny w porównaniu z wierszem ciągłym charakteryzuje się większą odrębnością od prozy w zakresie budowy językowej, ze stroficznym układem wiersza wiążą się formy paralelizmu)

Często mówi się o „bardziej” i „mniej lirycznym” charakterze formatów wierszowych: wzmocnieniu liryczności sprzyjają wypowiedzenia krótsze, mniej złożone, konstrukcje składniowe wykazujące silniejsze tendencje do układów paralelnych (wszystkie te cechy mają swój wyraz w intonacyjnym kształcie tekstu); intonacja (przycisk i pauza) pozwalają poznać i określić podmiot liryczny utworu; intonacja jest rezultatem współistnienia podziału składniowego i wierszowego

Dla liryki zwiększającej ciężar słowa, szukającej nieznanych związków między wyrazami, kontekst wierszowy jest niewątpliwie istotny. Powstaje jednak pytanie o zakres i proporcje tego kontekstu w stosunku do materiału słownego. Wydaje się bowiem, że przy bardzo rozwiniętej rytmizacji wypowiedzi może on pełnić funkcję wręcz odwrotną: nie uwypuklać pewnych wyrazów i konstrukcji, ale ujednolicać znaczenia i brzmienia, zacierać różnice.

Oddziaływanie kontekstu wierszowego jest związane z procesem powstawania, rozwoju, „zużywania się” systemów wersyfikacyjnych oraz ich współistnieniu

Poezję można pisać prozą (!), poezja ma zwrócić uwagę na przekazanie budowy i treści, jej celem jest estetyczne pobudzenie czytelnika

Poezja – wieloznaczny termin, współcześnie stanowiący przede wszystkim określenie dzieł literackich nienapisanych prozą lub synonim liryki.
-Najdawniejsze, nie używane już znaczenie terminu "poezja", to ogół wszystkich dzieł literatury pięknej. Utożsamienie wszystkich dzieł literatury pięknej z poezją wynikało z tego, że większość utworów literackich pisana była mową wiązaną, a dzieła pisane prozą cenione były niżej.
-W drugim, żywym do dziś znaczeniu terminu "poezja" oznacza mowę wiązaną, tj. wszystkie utwory pisane wierszem. W tym znaczeniu termin "poezja" jest przeciwieństwem terminu "proza".
-W tym znaczeniu zakres terminu "poezja" pokrywa się z zakresem terminu "liryka". Znaczenie to jest najnowsze, używa się go od drugiej połowy XIX w. Utożsamienie poezji i liryki zaszło dlatego, że od tego czasu niemal cała twórczość epicka pisana jest prozą. Także dramat od drugiej połowy XIX w. rzadko pisany jest wierszem, mimo różnych prób ożywienia dramatu poetyckiego, dokonywanych np. przez T.S. Eliota i nowy teatr elżbietański. Kiedy używa się terminu "poezja" jako synonimu terminu "liryka", włącza się w jego zakres nie tylko liryczne utwory wierszowane, ale także utwory liryczne pisane prozą (poematy prozą).

Słowo "poezja" zostało zapożyczone do języka polskiego stosunkowo późno – jeszcze w XVI i XVII wieku pojawiało się ono często w swoim brzmieniu oryginalnym. Według ówczesnych słowników (słownik Jana Mączyńskiego i słownik Grzegorza Knapskiego) słowo to oznaczało zarówno samą pracę poety (inaczej nazywaną rzemiosłem poetyckim lub ars poetica) jak i jej wytwory (inaczej określane jako wiersze lub poema)^[11]. Początkowo słowo miało dość szerokie znaczenie i mogło być stosowane bardzo swobodnie np. na określenie wszystkich utworów o charakterze fikcjonalnym czy też na nazwanie wszelkich utworów wierszowanych, w tym wierszowanych poematów filozoficznych lub traktatów naukowych. Słowo zostało całkowicie spolszczone dopiero w dobie oświecenia, kiedy to było już powszechnie stosowanym terminem. Oznaczało ówcześnie swoiste wytwory działalności artystycznej ale też zasady ich tworzenia^[12]. To ostatnie znaczenie zostało w XIX w. wchłonięte przez pojęcie "poetyka", natomiast "poezją" nazywano już tylko utwory wierszowane. Słowa używano również czasami na określenie tego, co piękne i wzniosłe^[13]. W epokach późniejszych słowo poszerza swoje znaczenie i staje się synonimem liryki^[14].

2. W książce

3.Gatunki liryczne
hymn - uroczysta pieśń pochwalna na cześć np. ojczyzny, bohaterów historycznych, Boga; rozpoczyna się apostrofą
oda - utwór o wzniosłej, patetycznej treści, opiewający wzniosłą ideę, osobę, wydarzenie
elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjnej, pełen zadumy i smutku
tren - utwór poświęcony zmarłej osobie, rozpamiętujący jej dokonania, zasługi i zalety
fraszka - krótki utwór wierszowany o tematyce żartobliwej zakończony zaskakującą puentą
sonet - składa się z 14 wersów - 2 strofy czterowersowe i 2 strofy trzywersowe (sonet jest podgatunkiem poematu; nie jest przedstawiany jako oddzielny gatunek liryczny)
poemat - dłuższy utwór wierszowany, posiadający fabułę
epigramat

-Poemat heroikomiczny – gatunek poezji epickiej obejmujący utwory będące parodiami eposu bohaterskiego. Opiera się na sprzeczności między patetycznym stylem narracji eposu przystosowanym do opiewania heroicznych czynów a błahą i przyziemną tematyką. Konflikt między "wysoką" formą a ostentacyjnie "niską" treścią jest tu źródłem efektu komicznego. W p.h. równie charakterystyczne jest uwznioślenie, zazwyczaj ironiczne, za pomocą uroczystego stylu epickiego – zjawisk małych i nieznaczących - degradacja i ośmieszenie poprzez te zjawiska – wykorzystanego stylu; żartobliwej heroizacji tematu towarzyszy tu deheroizacja kształtu literackiego.

Gatunek ten ukształtował się w lit. starożytnej Grecji; pierwszym utworem go reprezentującym była w V w. p.n.e. Batrachomachia (Wojna żab z myszami), parodiująca konwencje eposu homeryckiego. Bujny rozwój p.h. nastąpił w XVI –XVIII w.; uprawiali go m.in. w lit. włoskiej A. Tassoni (Porwane wiadro), w lit francuskiej N. Boileau (Pulpit), Wolter (Dziewica Orleańska), w lit. angielskiej A. Pope (Porwany lok, Duncjada), w lit. niemieckiej K. M. Wieland (Irys); w lit. polskiej I. Krasicki (Monachomachia, Antymonachomachia, Myszeida), T. K. Węgierski (Organy), J. Jasiński (Sprzeczki). Utwory tego gatunku zawierały niejednokrotnie poważny ładunek treści satyrycznych. P.h. był formą krytyki spetryfikowanych schematów fabularnych eposu, jego nieprawdopodobieństw, fantastyki, wzniosłości i retoryki narracyjnej; literacki żywot tego gatunku zakończył się wraz z wygaśnięciem eposu.

- Pieśń- najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany genetycznie z muzyką. w najdawniejszej tradycji antycznej pieśń występowała jako składnik zbiorowych obrzędów; jej tekst słowny śpiewany był z akompaniamentem i towarzyszeniem tańca wraz z chórem uczestników uroczystości. ścisły związek pieśni z muzyką właściwy był poezji średniowiecznej; do czasów współczesnych przetrwał w poezji ludowej (pieśni ludowe); już w starożytności związek ten ulegał stopniowemu rozluźnieniu i doprowadził do stopniowego ukształtowania p. jako samodzielnej formy literackiej, występującej np. w twórczości Horacego (do tej tradycji nawiązywali potem poeci czasów nowożytnych, poczynając od renesansu - np. Jan Kochanowski). termin "pieśń" do dziś używany jest często jako synonim utworu lirycznego w ogóle, np. w tytule cyklu K. I. Gałczyńskiego Pieśni, Z. Herberta Pieśń o bębnie. w budowie utworów pieśniowych zachowane zostały istotne właściwości związane z genezą gatunku, utrwalające sposobność tekstu do realizacji muzyczno-wokalnej:

-organizacja stroficzna powtarzająca uporczywie ten sam układ wersów zwrotki,

- tendencja do wyrazistej rytmizacji,

- liczne paralelizmy leksykalne i powtórzenia,

- częste posługiwanie się refrenem,

- skłonność do paralelizmu składniowego i prostej organizacji syntaktycznej.

Typy pieśni:

- biesiadne: sytuacja wspólnej zabawy towarzyskiej przy uczcie; radosny, beztroski nastrój przyjaznego obcowania ludzi (anakreontyk, kurdesz, skolion); np. Mickiewicza „Pieśń filaretów”.

- taneczne: wykonywane w zabawowym kole tanecznym lub też będące elementem rytuału obrzędowego (hyporchem, prosodion).

- pochwalne: powstawały na cześć bohaterów dokonujących wielkich czynów lub dla upamiętnienia doniosłych wydarzeń w życiu zbiorowości (enkomion, epinikion); np. M. Sępa Szarzyńskiego „Pieśń Stefanowi Batoremu królowi polskiemu”.

- powitalne: są wyrazem radości z powodu przybycia bliskiej lub znanej powszechnie osoby, a p. pożegnalna zawiera życzenia pomyślnej drogi i wyrazy żalu z powodu rozstania z przyjacielem; p. pożegnalną jest np. J. Kochanowskiego Pieśń VII ksiąg pierwszych "Trudna rada w tej mierze, przyjdzie się rozjechać”

- miłosne

- poranne: alba, hejnał

- wieczorne: serena, serenada, nokturn

W polskiej tradycji lit. istotne znaczenie ma nawiązująca do starych obrzędów słowiańskich pieśń sobótkowa, zaświadczona m.in. w twórczości J. Kochanowskiego Pieśnią świętojańską o Sobótce.

-Elegia – w poezji staroż. Grecji utwór pisany dystychem elegijnym. Forma wierszowa stanowiła główny wyróżnik e., chociaż genetycznie był to zapewne gatunek liryki żałobnej, pieśń lamentacyjna bliska trenowi, śpiewana podczas pogrzebu. E. zrodziła się w Azji Mniejszej (Jonia), jej rozwój w poezji greckiej przypada na VII –VI w. p.n.e., uprawiali ją m.in. Kallinos z Efezu, Archiloch, Mimnermos z Kolofonu, Solon z Aten, Teognis z Megary, Simonides z Keos, Kallimach z Kyrene; obok e. żałobnej reprezentowana była e. miłosna, wojenna, polityczna, biesiadna, dydaktyczna, erudycyjno-mitologiczna.

W poezji rzymskiej rozwijała się zwłaszcza e. miłosna, operująca nierzadko elementami narracyjnymi; utwory tego gatunku pisali m.in. Propercjusz, Tibullus, Katullus, Owidiusz (heroidy). W rozumieniu nowożytnym, od XVI w., e. to utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość), pozbawiony ustalonych wyróżników formalnych. Gatunek uprawiany przez poetów wszystkich epok począwszy od renesansu

Tren – Jeden z gatunków poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji; pieśń lamentacyjna o charakterze elegijnym, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet i zasług. Utwory tego typu pisali m.in. Simonides z Keos i Pindar, w poezji rzymskiej Newiusz i Owidiusz. Do antycznych tradycji gatunku nawiązywali później poeci humaniści (m.in. F. Petrarka, G. Pontano), w liryce polskiej przede wszystkim J. Kochanowski, którego Treny powstałe po śmierci córeczki należą do arcydzieł europejskiej poezji żałobnej. Poeta polski ukształtował nieznaną tradycji gatunkowej formę cyklu trenologicznego, czyniąc poszczególne motywy klasycznej pieśni żałobnej ośrodkiem tematycznym szeregu samodzielnych utworów lirycznych. Dzieło Kochanowskiego otworzyło bogaty nurt naśladownictw i nawiązań, żywotny w poezji polskiej XVI-XVIII w. (m.in. S.F. Klonowic, T.Wiszniowski, S. Grochowski, K. Miaskowski, G. Piotrowski, F.D. Kniaźnin); do Trenów odwoływał się J. Słowacki w Ojcu zadżumionych, we współczesnej poezji były one wzorcem m.in. dla W. Broniewskiego w cyklu żałobnym Anka i dla A. Kamieńskiej w cyklu Dobranoc matce.

Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee i otoczone powszechnym szacunkiem wartości i instytucje. Utwory tego typu występowały w różnych kręgach kulturowych (np. indyjskie wedy czy żydowskie psalmy) i wiązały się z publicznymi uroczystościami kultowymi. Źródłem europejskiej tradycji gatunku były antyczne h. greckie. Najstarszymi zachowanymi tekstami są tzw. Hymny homeryckie (VII –V w. p.n.e.), pisane heksametrem przez tzw. hymnodów. Autorstwo licznych hymnów na cześć Apollina (pean) i Dionizosa (dytyramb) przypisuje się Pindarowi, Simonidesowi z Keos, legendarnemu poecie Orfeuszowi oraz Safonie, której hymn do Afrodyty przyczynił się do spopularyzowania (-) safickiej strofy. W średniowieczu h. należał do podstawowych gatunków kościelnej poezji chrześcijańskiej. Najwybitniejszymi autorami utworów hymnicznych byli: Hilary z Poitiers, św. Ambroży, św. Bernard z Clairvaux, Abelard, św. Tomasz z Akwinu. W renesansie obok h. łacińskich, nawiązujących do klasycznych form metrycznych, uprawiano h. w językach narodowych, przy czym miały one charakter zarówno pieśni kultowych, jak i utworów będących ekspresją osobistych uczuć religijnych jednostki (np. hymny P. Ronsarda, Hymn do Boga J. Kochanowskiego). Od czasów romantyzmu h. wyszedł poza granice tematyki religijnej, obejmując problemy filozoficzne, etyczne, egzystencjalne; uprawiany m.in. przez F. Hölderlina, Novalisa, V. Hugo, Słowackiego i Mickiewicza, stał się formą poezji lirycznej bliską swobodnej kompozycyjnie i metrycznie odzie. W 2. połowie XIX w. pojawiły się tendencje do prezentowania w patetycznych i wzniosłych h. codziennych spraw i doznań ludzkich, tworów techniki i przejawów miejskiej cywilizacji (np. w twórczości E. Verhaerena i W. Whitmana). Utwory tego gatunku przyniosła poezja symbolizmu, a szczególnie ekspresjonizmu (m.in. J. Kasprowicz, J. Wittlin). W czasach późniejszych h. uprawiany był raczej sporadycznie (w Polsce m.in. w poezji J. Lechonia, K. Iłłakowiczówny), stając się niejednokrotnie przedmiotem zabiegów stylizacyjnych i parodystycznych (np. w twórczości W. Majakowskiego). H. nazywa się również pieśni uznawane przez różne wspólnoty (narodowe, klasowe, organizacyjne) za symbol grupowej jedności i wyraz akceptowanych idei, postaw i dążeń, wykonywane w sytuacjach podniosłych i ważnych, np. h. rewolucyjne (Międzynarodówka), h. organizacji społecznych lub hymn narodowy.

Oda – jeden z podstawowych gatunków poetyckich wywodzących się z greckiej liryki chóralnej; utwór wierszowany – najczęściej stroficzny – o charakterze pochwalno-panegirycznym lub dziękczynnym, utrzymany w patetycznym stylu, opiewający wybitną postać, wydarzenie, uroczystość, instytucję czy wzniosłą ideę. W staroż. Grecji o. była początkowo gatunkiem związanym z obrzędami religijnymi i świętami narodowymi; z czasem uległa specjalizacji jako pieśń sławiąca bohaterów. W tej formie uprawiali ją m.in. Simonides z Keos i – przede wszystkim – Pindar, którego ody na cześć triumfatorów igrzysk uznawane są za prawzór gatunku.

Fraszka – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada puentę.

Podział fraszek: - biograficzne - filozoficzne - patriotyczne - autotematyczne - satyryczne - obyczajowe

Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger.

Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych (epitafium) i przedmiotach codziennego użytku.

Kochanowski wprowadził fraszkę do literatury polskiej. Oprócz tematyki żartobliwej, np. fraszka O doktorze Hiszpanie, pisywał także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi). Bardzo znane są: Na dom w Czarnolesie, Na lipę, Raki. Do dziś zachowało się ok. 485 fraszek Jana Kochanowskiego.

Epigramat – zwięzły utwór poetycki o charakterze aforystycznym, dowcipny, zamknięty wyrazistą i zaskakującą pointą, często o charakterze satyrycznym. Pierwotnie wierszowany napis, zwykle w formie dystychu elegijnego, umieszczany w staroż. Grecji na pomnikach, grobowcach, przedmiotach ofiarowywanych bóstwu lub na dziełach sztuki ((-) inskrypcje). Za twórcę literackiego e. uważany jest Simonides z Keos; poza nim e. uprawiali m.in. Mnasalkas z Sikyonu, Asklepiades z Samos (IV-III w. p.n.e.), Kallimach z Kyrene (III w. p.n.e.). W poezji rzymskiej najsłynniejsze były e. Marcjalisa (I w. n.e.) i Auzoniusza (IV w.). Złośliwe utwory satyryczne pierwszego z nich wywarły znaczny wpływ na rozwój e. w poezji nowożytnej w XV-XVII w. Późniejszy e. (w Anglii J. Donne, A. Pope, we Francji Wolter, w Niemczech G. E. Lessing, Goethe) odszedł od wzorów łacińskich, stając się filozoficzną lub liryczną formułą opartą na chwycie antytezy lub paradoksalnym koncepcie (paradoks). W poezji polskiej gatunek ten uprawiali m.in. K. Janicki, J. Kochanowski, W. Potocki, S. Trembecki, T.K. Węgierski, F. Zabłocki, Mickiewicz, Słowacki, Norwid. W poezji XX w. Słynne są e. E. Pounda, Ch. Morgensterna, S. J. Leca.

Typy liryki i kryteria ich wyróżniania.

a) ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu

-bezpośrednia - bezpośrednio, wprost, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)

-pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:

• opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu

• sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)

-zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)
-podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)
-osobista- bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety, utożsamianego z podmiotem lirycznym
-roli- podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny
-maski- podmiot liryczny przyjmuje postać np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im np. swoje uczucia

b) ze względu na typy wyrażanych przeżyć (tematyka)

-miłosna- tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy
-refleksyjno-filozoficzna- rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób
-patriotyczno-obywatelska- naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych
-agitacyjno-polityczna - teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi
-funeralna (z łac. funerare - "uroczyście pochować, pogrzebać zmarłego") - upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci
-religijna- odwołująca się do religii (np. Bogurodzica)
-autobiograficzna- zawierająca elementy autobiograficzne (np. "Do gór i lasów" Jana Kochanowskiego).