Wykład 1

1. Miejsce etyki w filozofii

Schemat najogólniejszych dyscyplin filozoficznych:

Filozofia podział: -ontologia (t. bytu)

- epistemologia (t poznania)

- aksjologia – etyka (t dobra)

- estetyka (t piękna)

Działanie człowieka powinno być: piękne, dobre i skuteczne

1. Przedmiot etyki:

Termin: „etyka” występuje w trzech znaczeniach:

1. jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości

2. jako nauka o moralności (konkretna dyscyplina naukowa)

3. określony system lub kierunek etyczny (np. etyka stoicka, hedonistyczna, niezależna, rygorystyczna, itp.)

Etyka to nauka o moralności. Pojęcie pochodzi od greckiego ethos (zwyczaj, obyczaj) i zostało wprowadzone przez Arystotelesa

Etyka to dyscyplina naukowa zajmująca się moralnością zarówno w aspekcie wyjaśniania społecznych i psychologicznych źródeł moralności jak i w aspekcie formułowania i uzasadniania wartości moralnych.

Moralność (łac. mos, mores – zwyczaj) zjawisko historyczne i społeczne (forma świadomości społecznej i indywidualnej) ogół, bądź zespół poglądów, norm i wzorców ukształtowanych historycznie i regulujących w danym społeczeństwie całokształt stosunków pomiędzy:

1. jednostkami

2. jednostkami a grupami

3. poszczególnymi grupami

Moralność to faktycznie funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i przekonania moralne ludzi, to fakty z dziedziny świadomości ludzkiej.

Moralność posiada znaczenie neutralne i wartościujące. Znaczenie neutralne, gdy opisujemy zespół norm i ocen funkcjonujących w danej grupie czy społeczeństwie. Znaczenie wartościujące, gdy staramy się określić jakie wartości i normy, zachowania moralne są według nas słuszne a jakie nie.

1. Działy etyki:

Etyka normatywna (etyka właściwa)	Etyka opisowa (Etologia)	Metaetyka
Nauka o moralności		Bada strukturę i nazewnictwo etyczne
1. prakseologia	1. socjologia moralności	1. pojęcia etyczne
2. aksjologia	2. psychologia moralności	2. uzasadnienia
3. biotechnika	3. historia moralności	3. nazewnictwo
4. felicytologia	4. metodyka badań	4. logika zachowań moralnych
5. deontologia
6. perfekcjonistyka
7. etyka społeczna

Rozważania nad moralnością obejmują dwa typy refleksji teoretycznej:

1. opisowo-wyjaśniających (charakterystyka danych poglądów na tle historycznym sytuacji społecznej grup, warstw, kast, zespołów nieformalnych, itp. oraz jednostek)

2. wartościująco-normatywnych (przedstawienie okoliczności występowania takich a nie innych nakazów i zakazów, cnót i walorów, postulatów i wzorów, jak tez ideałów w ściśle określonej dla ludzi płaszczyźnie postępowania)

Można dokonać jeszcze jednego podziału i wyróżnić:

1. etykę teoretyczną – rozumieniu zbliżonym do metaetyki

2. etykę normatywną – system norm dotyczących ludzkiego postępowania

3. etykę opisową interesuje się faktycznymi przekonaniami ludzi

4. etykę stosowaną interesuje się narzędziami kształtowania postaw moralnych

Wykład 2

Etyka normatywna

Zadaniem etyki normatywnej jest formułowanie, uzasadnianie norm i wartości i postulatów moralnych, wskazanie celów etycznych oraz powiadamianie ludzi co jest dobrem a co złem moralnym.

Etyka normatywna jest nazywana nauką o moralności lub etyką właściwą.

W etyce normatywnej wyróżniamy następujące działy:

1. aksjologia (aksija gr. wartość) na gruncie filozofii pełni podwójną, żeby nie rzec sprzeczną z sobą rolę. Z jednej strony jest macierzą etyki (teoria dobra) z drugiej wyłania się jako samodzielny dział etyki. W ostatniej postaci aksjologia zajmuje się klasyfikacją wartości moralnych (zwanych także dobrami moralnymi) i ich hierarchią, czyli stopniem bądź rangą ważności wartości w różnej skali ocen człowieka. Ze względu na to nazywana jest także nauką o wartościach moralnych.

2. felicytologia - wiedza o sposobach osiągnięcia szczęścia osobistego i unikania różnych cierpień. Ze względu na pojęcie szczęścia możemy wyróżnić różnego rodzaju poglądy i systemy etyczne:

   • Epikur – izolacja jednostki od spraw społecznych, teoria ataraksji

   • katolicyzm – zbawienie duszy

   • stoicyzm – równowaga z naturą, umiarkowanie, itp.

3. biotechnika – obejmuje metody dostarczające praktyczne wskazówki jak osiągnąć szczęście, pomnażać przyjemności życiowe lub unikać chorób i odwlekać starość, przezwyciężać lęk przed utratą bliskich czy tez własną śmiercią

4. perfekcjonistyka – dziedzina podejmująca problem doskonałości własnej człowieka a w tej mierze wzorów osobowych i ideałów.

5. prakseologia – nauka o warunkach skutecznego działania, postępowania człowieka. Działanie człowieka powinno charakteryzować „3E”: być ekonomiczne (skuteczne), estetyczne (piękne) i etyczne (dobre)

6. deontologia – nauka o obowiązkach i powinnościach moralnych (bada ona głównie intencje i skutki oraz stopień własnego zaangażowania w czyn moralny „krótki” lub „długotrwały” wymagający swoistego „powołania” do jego wypełnienia). Swoje zalecenia deontologia formułuje zazwyczaj w postaci skodyfikowanej uwidocznionej w różnorakich kodeksach zawodowych (np. etyce oficerów, lekarzy, inżynierów, nauczycieli, prawników, itd.)

7. etyka społeczna dziedzina rozpatrująca stosunek jednostki do grupy lub jej aspiracje oraz dążenia w określonym zespole ludzi, w którymś jakaś osoba realizuje swoje plany życiowe bądź pracownicze. Inaczej mówiąc etyka społeczna zajmuje się różnorakimi aspektami stosunków międzyludzkich z wyróżnieniem relacji moralnych.

Inne postawy człowieka związane z wartościami:

• amoralizm (negacja wszelkich wartości, ale nie jest to nakłanianie do zła ani do dobra)

• relatywizm moralny

• sytuacjonizm

Wykład 3

Systemy i kierunki etyczne

Rodzaje etyki:

1. Kryterium źródeł:

• Etyka autonomiczna

• Etyka heteronomiczna

1. Podział ze względu na uzasadnienie sądów i dokonywanie wyborów etycznych:

1. konsekwencjonalizm:

Głosi, że kryterium oceny moralnej stanowią skutki działania człowieka. Dzieli się na k. hedonistyczny (ile przyjemności i ile przykrości) i k. agatystyczny (ile dobra ile zła)

1. etyka deontologiczna

Odnosi się do oceny czynów niezależnie od ich konsekwencji. Człowiek jest zobowiązany do wyborów czynów moralnych. Teorie te odnoszą się do powinności.

1. etyka umowy społecznej

Człowiek nie musi być wzorem cnót, nie musi respektować zasad, nie musi też szanować innych ludzi, dochodzi jednak do wniosku, że bez wzajemnych relacji nie da się realizować wspólnych celów stąd podejmuje działania, by współpracować z innymi.

1. etyka areteologiczna

Etyka cnót, to stanowisko wychodzi z założenia, że człowiek postępuje według uznanych przez siebie wartości (cnót) np. szanuje wolność, godność szczęście, itp.

1. etyka prawa naturalnego

Teoria moralności odnosząca się do podstawowych faktów dotyczących natury ludzkiej. Bierze ona pod uwagę to, że człowiek jako element przyrody jest istotą społeczną i istotą rozumną.

1. etyka feministyczna

Podejmuje problem nierównego traktowania płci.

1. Kierunki etyczne wyróżniające się ze względu na interpretację dobra:

   • Ideał obywatela Starożytnej Grecji (V-IV w p.n.e.): sprawiedliwość, odwaga, umiarkowanie, zbożność, szczodrość

Wprowadzenie dwóch pojęć:

arete – cnota, dar, dzielność

recta ratio (prawy rozum) – możliwość, zdolność do racjonalnego wyrokowania w sprawach wyboru prawidłowej drogi działania

• Eudajmonizm:

Arystoteles (384-322) cnoty etyczne: sprawiedliwość, męstwo, szlachetność, umiarkowanie

• Hedonizm (hedone – przyjemność) Przyjemność rozumiana jako brak cierpienia

Arystyp z Cyreny (430-350 r. p.n.e.) dobrem jest chwilowa przyjemność, przyjemności cielesne mają wyższość nad duchowymi

Epikur (341-271 p.n.e.) dobrem jest pozbycie się cierpienia

• Teizm – Bóg jest dobrem najwyższym

Św. Hieronim (347-420) sumienie jako wrodzona władza odróżniająca dobro od zła

Św. Augustyn (354-430) koncepcja prawa naturalnego – obiektywnego porządku moralnego danego od Boga

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) należy czynic dobro a zła unikać

Cnoty kardynalne: sprawiedliwość, mądrość, umiarkowanie, męstwo

Cnoty religijne: wiara, nadzieja, miłość

• Encyklika Leona XII Aeterni Patris (1879) stała się podstawą współczesnego neotomizmu

• Personalizm – opozycja wobec egzystencjalizmu, protest przeciwko totalizacji życia społecznego oraz depersonalizacji i dehumanizacji.

Osoba ludzka jest najwyższą doczesną doskonałością a jednocześnie niedoskonałym blaskiem Doskonałości Absolutnej. Osoba ludzka jest godna, wolna, niezależna, należy się jej bezwarunkowy szacunek.

Przedstawiciele: Jacques Maritain (1882-1973), Emanuel Mounier (1905-1950), w Polsce: Karol Wojtyła, Mieczysław A. Krępiec, Mieczysław Gogacz

Ocena czynu w świetle etyki katolickiej obejmuje również wartość czynu oraz intencje czynu. Aby orzec czy dany czyn jest dobry pod względem moralnym np. jeżeli powoduje on skutki uboczne należy ustalić, że:

1. cel działania jest dobry albo słuszny a skutek uboczny nie wynika ze złych intencji

2. działanie prowadzące do danego celu jest dobre w całym swoim przebiegu

3. negatywne skutki uboczne są rzeczywiście uboczne i wyjątkowe

4. powód działania w którego toku przewiduje się negatywne skutki uboczne jest dostatecznie doniosły

Rygoryzm moralny – Immanuel Kant

Etyka Immanuela Kanta jest typowym systemem deontologicznym nastawionym na wypełnianie powinności, prawa moralnego odkrywanego przez człowieka za pomocą rozumu. Kant poszukiwał najwyższej absolutnie obowiązującej reguły moralnej, która nazwał imperatywem kategorycznym.

Sformułowana przez Kanta wersja imperatywu zakładała trzy warunki by działanie mogło być moralne:

1. jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami

2. respektuje człowieka jako cel wszystkich działań

3. respektuje autonomię człowieka

W poszukiwaniu zasady, która byłaby wewnętrznie zgodna i uniwersalna Kant sformułował pierwszą wersję imperatywu kategorycznego:

Nie powinienem nigdy inaczej postępować jak tylko tak, żebym mógł także chcieć aby maksyma moja stała się powszechnym prawem.

Drugi warunek oznacza, że racjonalny człowiek jest świadomy swego człowieczeństwa a ponieważ jest rozumny, to ma godność i jest godny szacunku. Zatem każdy człowiek powinien być traktowany przez innych z poszanowaniem godności. Człowiek nie powinien być przez innych ludzi wykorzystywany i traktowany instrumentalnie.

Druga wersja imperatywu brzmi:

Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy jako środka.

Trzeci warunek oznacza, że prawo moralne nie pochodzi z zewnątrz, lecz jest częścią natury człowieka i stanowi o jego autonomii. Prawo moralne jest więc nie tylko rozpoznane, ale i przezeń przyjęte jako obowiązujące. Jeżeli człowiek wybiera postępowanie moralne to wybiera samodoskonalenie, postępuje zatem zgodnie z godnością natury ludzkiej. Trzecia wersja imperatywu brzmi zatem:

Nie wykonywaj żadnego czynu według innej maksymy jak tylko takiej, z którą się zgadza to, że jest ona powszechnym prawem.

Inne zdanie Kanta, które ilustruje jego przekonania brzmi:

Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie.

Utylitaryzm (J.Bentham, J.S.Mill)

Utylitaryzm przyjmuje, że człowiek powinien dążyć do tego, by jego działanie przynosiło korzyści – działanie jest słuszne jeżeli przynosi więcej skutków korzystnych niż szkodliwych.

Wykład 4

Główne kategorie etyczne

1. dobro moralne

2. zło moralne

3. sumienie

4. normy moralne

5. czyny moralne

6. postępowanie moralne

7. oceny moralne

8. sankcje moralne

9. motywy moralne

10. wartości moralne

11. egoizm

12. altruizm

Dobro moralne to co powszednie i historycznie uznane jest za słuszne, pożądane, godne naśladowania, godne polecenia, wartościowe moralnie.

To najogólniej postępowanie, które zmierza do tego co jest korzystne bądź przyjazne dla innych osób albo też osiąganie przez człowieka bądź grupę celu godnego upowszechnienia.

Może to być:

• wiara w Boga

• pozazmysłowa miłość do bliźniego (np. Matka Teresa z Kalkuty )

• zaangażowanie w sprawy ludzkiej troski (np. ochrona środowiska naturalnego – Green Peace, prace misyjne lekarzy, duchownych, żołnierzy)

• każdy jednorazowy lub długotrwały akt sympatii

• krzewienie wartości budzących zrozumienie i poszanowanie jednostkowego oraz grupowego trudu

Dobro w rozważaniach etycznych występuje w dwóch znaczeniach:

• szerszym jako określone czyny i ich motywację

• węższym jako dobro moralne czynów i postępowania moralnego

W dziejach rozpoznano siedem stanowisk różniących się pod względem wyboru najwyższego dobra:

1. teocentryzm – Bóg i religia

2. hedonizm – dobro jako przyjemność

3. eudajmonizm – dobro jako szczęście

4. rygoryzm – przykład postępowania własnego jako źródło czynów odwzajemnionych przez innych (imperatyw E. Kanta)

5. perfekcjonizm – sprawne, doskonałe postępowanie wzbogacające siebie (sokrateizm, stoicyzm)

6. ewolucjonizm – przypisywanie genezy i rozwoju moralności (zasad, norm, wartości, itp.) prawom ewolucji

7. utylitaryzm – poprzez korzyść własną do korzyści ogółu, poprzez przyjemność własną do przyjemności ogółu

Zło moralne – przeciwieństwo wobec dobra, to co powszechnie uznawane jest za niegodziwe, niekorzystne, złe, krzywdzące, itp.

Sumienie – dyspozycje człowieka do immanentnych i krytycznych ocen własnego postępowania rozpatrywanego z pozycji skutków działania. Źródło odpowiedzialności za indywidualne czyny człowieka.

Sumienie to zdolność reagowania na dobro lub zło moralne, także w odniesieniu do wrogich ludziom czynów bliźnich.

Wpływ na sumienie mają:

• zakazy i nakazy określone przez zbiorowość, kształtowane w drodze internalizacji norm

• uczucia rodzą się z poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie

• obawa przed transcendentalną karą; dla ateistów przekazane w wychowaniu poczucie wstydu lub strachu przed gniewem społeczności (prawo karne)

• wola spełniania ważnego obowiązku i oczekiwanie na płynące z tego zadowolenie

Normy moralne to podstawa wszelkich systemów społecznej kontroli.

Norm moralna to zdanie kategoryczne lub hipotetyczne, bezwzględnie lub warunkowo występujące w postaci nakazu lub zakazu.

Mają charakter uniwersalny, są często uświęcone w etykach religijnych np. w normach:

• nie zabijaj

• nie kradnij

• nie cudzołóż

• szanuj starszych

• nie zazdrość innym

• nie oszukuj (nie podawaj fałszu zamiast prawdy)

• bądź uczynnym

Normy moralne mogą posiadać różną hierarchię czynów adresatów i zwolenników. Mogą być też różnie interpretowane. Nie występują tez samodzielnie lecz zawsze jako uzupełnienie norm prawnych i obyczajowych.

Czyny moralne to akty dobrej woli, miłości, sympatii, współczucia, itp. Pozbawione jakiegokolwiek nacisku z zewnątrz lub wynikające z chęci przypodobania się. Inaczej są to działania nakierowane na drugiego człowieka i mające na celu jego dobro wypełniane bez przymusu.

Występują dwa rodzaje czynów moralnych ze względu na ich charakter:

1. dobre

2. złe (ujmujące działania nakierowane na szkodę człowieka)

Występują tez dwa rodzaje czynów ze względu na czas ich trwania:

1. krótkotrwałe (jednorazowe akty, rzadko występują)

2. długotrwałe (ciągłe stany poszerzania pola przejawianego dla innych dobra)

Postępowanie moralne to zwykle przestrzeganie norm moralnych, obyczajów panujących w danej zbiorowości, adaptowanych wartości uznanych przez nią, wypełnianie nakazów obowiązku wedle panujących reguł z poczuciem pełnej odpowiedzialności za to, co się robi w życiu.

Oceny moralne to sądy przypisujące określonym czynom wartość lub odmawiające im pozytywnego znaczenia w ludzkim postępowaniu. W ich przekazie zawarta jest aprobata lub dezaprobata dla działania weryfikowanego przez jednostkę lub grupę.

Niektóre przykłady terminologicznych ocen moralnych w opiniach:

• dobry/niedobry

• ludzki/nieludzki

• godny/niegodny

• słowny/niesłowny

• odpowiedzialny/nieodpowiedzialny

• sprawiedliwy/niesprawiedliwy

• …

Dotyczą one w ogólnym kontekście opinii na temat dobra lub zła moralnego, służąc weryfikacji a na tej podstawie klasyfikacji jednostek i przeróżnych grup.

Sankcje moralne to określony sposób reagowania grupy na przekroczenia określonych norm moralnych i zasad postępowania.

Formy sankcji:

1. stymulujące lub bariery określonego działania

2. nagrody

3. kary

Inny podział wyróżnia sankcje realne i wyobrażone.

Motywy moralne- pobudki do określonego zachowania, obejmują one proces dochodzenia do decyzji o czynie, objawianym w wyborach moralnych. Motywy postępowania mogą i powinny wpływać na dokonywanie ocen moralnych i wymierzenie sankcji. Niektóre systemy etyczne nie brały ich pod uwagę np. utylitaryzm.

Wartości moralne są podstawową kategorią etyki normatywnej. Termin ten oznacza:

1. w szerszym znaczeniu- wszystkie cenne lub cenione wartości moralne, godne pożądania, zalecenia; wybory które stanowić mogą końcowy cel ludzkich zabiegów.

2. w węższym znaczeniu- wszelkie dobro moralne, pozytywne zachowanie ludzi lub zasada takiego postępowania

wartość moralna jest więc tym co ma szczególne znaczenie dla człowieka lub tym co decyduje o charakterze, sensie oraz sposobach ludzkich działań zmierzających do pozyskania określonego dobra.

Rodzaje wartości moralnych:

- osobowe np. ideały, dobra z wyboru itp.

- grupowe- np. religijne, zawodowe, narodowe itp.

- powszechne np. Bóg, życie miłość, rodzina

Wartości moralne mogą być hierarchizowane np. codzienne, odświętne, wyższe, najwyższe

Postrzeganie wartości może prowadzić do relatywizmu jak też sytuacjonizmu moralnego

Egoizm jest to dyspozycja ludzi do czynów samolubnych. W przypadku konfliktu dobra własnego z ogólnym egoiści wybierają wyłącznie to pierwsze

Rodzaje egoizmu: indywidualny i grupowy

Altruizm- bezinteresowna troska o innych, przeciwieństwo egoizmu. Pojęcie to wprowadził A. Comte. Konflikt pomiędzy egoizmem a altruizmem jako cywilizacyjne tło wyborów jednostkowych i grupowych.

Wykład 5

Istota etyki zawodowej

Zawód – zbiór umiejętności i związany z tym zasób wiedzy oraz kompetencji powstały w wyniku specjalizacji i społecznego podziału pracy wykonywany stale, okresowo bądź doraźnie. Stanowi on podstawowe źródło utrzymania jednostki i jej rodziny.

Zawód jest systemem czynności, który charakteryzują:

1. wewnętrzna spójność (wiedzy, umiejętności, zasad, itd.)

2. systematyczność i trwałość wykonywania przez pracownika

3. świadczy o prestiżu i pozycji społecznej pracownika

4. stanowi podstawę ekonomiczną bytu pracownika i rodziny

Sprzeczności związane z wykonywaniem zawodu:

1. Między osobami wykonującymi go a osobami chcącymi go wykonywać

2. W obrębie zawodu (walka o stanowiska, wykorzystywanie podwładnych, ruchliwość społeczna, itp.)

3. Między wykonującymi zawód a korzystającymi z usług (np. lekarz-pacjent, nauczyciel-uczeń, itd.)

4. Między zawodami (lekarze-pielęgniarki, adwokaci-prokuratorzy, piloci-obsługa lotnisk, itd.)

5. Między zawodami dążącymi do zachowania „statusu quo” a dążącymi do zmian sytuacji społecznej (finansista-polityk, ksiądz-genetyk, itd.)

Etyka zawodowa jest częścią etyki normatywnej (aksjologia, biotechnika, felicytologia).

Pokrewną dziedziną jest deontologia – nauka o powinnościach moralnych. Zajmuje się ona formułowaniem, uzasadnianiem i postulowaniem praktycznych dyrektyw odnoszących się do postępowania przedstawicieli danych zawodów.

Potrzeba tworzenia etyk zawodowych odnosi się przede wszystkim do zawodów wyróżnionych, których przedstawiciele mają do czynienia z wartościami szczególnie cenionymi społecznie (życie – etyka lekarska, wolność – etyka sędziego, kształtowania osobowości – etyka nauczyciela)

Problemy podejmowane przez etykę zawodową:

1. etyczne aspekty pracy (odniesienia filozoficzne, społeczne, prawne, ekonomiczne, psychologiczne, itp.)

2. społeczne odniesienia pracy i zawodów (zawartość pracy, szacunek dla pracy, sprzeczność zawodowa, prestiż zawodowy, itp.)

3. etyczne problemy wykonania pracy (uciążliwość, długość dnia pracy, godna zapłata, relacje służbowe, itp.)

4. rozumienie wybranych kategorii etycznych (rzetelność, wyjątkowość, honor, odpowiedzialność, solidność, itp.)

Sposoby rozumienia etyki zawodowej:

1. Spisane normy moralne określające postępowanie przedstawicieli danego zawodu

2. Przekonania moralne danej grupy zawodowej

3. Postępowanie przedstawicieli danego zawodu oceniane ze względów na kryteria moralne

Sfery oddziaływania etyki zawodowej:

1. dotyczące jednostki

2. dotyczące grupy zawodowej

3. dotyczące całego społeczeństwa

Istotą etyki zawodowej jest:

• odrębne dla poszczególnych zawodów uhierarchizowanie uznanych społecznie wartości i postulatów moralnych

• określenie odrębnych reguł moralnych dla przedstawicieli danego zawodu

• konkretyzacja ogólnych wymogów moralnych (rozszerzenie zawężenie, wyjaśnienie, itp.)

• dokonanie modyfikacji w systemach wartości

• określenie sposobu rozstrzygnięć konfliktów mogących zaistnieć wśród przedstawicieli danego zawodu

• określenie wzoru osobowego pracownika

Czynniki określające treści etyki zawodowej:

• naczelne założenia systemu etycznego

• tradycje danego zawodu

• warunki zewnętrze funkcjonowania danego zawodu (wymogi prawne, poglądy społeczne, itp.)

• charakterystyka wypełnianych zadań przez członków zawodu

• uprawnienia przedstawicieli danego zawodu

• struktura wewnętrzna przedstawicieli danego zawodu

Płaszczyzny etyki zawodowej:

1. teoretyczna – ogólne rozważania nad istotą moralności zawodowej grup i społeczeństwa (normy, nakazy, zakazy odpowiadające na pytanie jak przedstawiciele danego zawodu powinni postępować)

2. socjologiczna – analiza postaw i poglądów określonych grup zawodowych

1. przekonania moralne przedstawicieli danego zawodu

2. postępowanie przedstawicieli danego zawodu oceniane według kryterium moralnych

1. postulatywna – rozważanie nad powinnościami moralnymi członków grup zawodowych. Ich efektem są konkretne kodeksy oraz wszelkie przedsięwzięcia nad ich wprowadzaniem w życie.

Funkcje etyki zawodowej:

1. regulują stosunki wewnątrz grupy zawodowej

2. określają stosunki danej grupy do przedmiotu działania, przedmiotu pracy

3. wykazują dbałość o prestiż moralny grupy zawodowej (np. zabezpieczenie przed nadużyciami)

4. wykazują dbałość o właściwy poziom moralny danej grupy

5. określają stosunek członków danej grupy zawodowej do społeczeństwa

Wykład 6

Kodeksy etyczne

Etos <gr. ethos – obyczaj> - całokształt norm, zasad, wzorów, postaw i wartości uznawanych w danej zbiorowości oraz styl bycia, sposób życia przedstawicieli tej zbiorowości określających jej odrębność.

Etos jest najczęściej zjawiskiem socjologiczno-kulturowym i używa się wówczas go do określania zachowań przedstawicieli różnych zawodów.

Etos rozumiany w kontekście psychologicznym unosi ponad poziom średnich obowiązków, nawiązuje do ideału, może być uniesieniem duchowym z gotowością do czynu. Jest aspiracją, wzniesieniem ponad przeciętność.

Polskie modele etosu:

• saski – szlachecki

• romantyczny – radykalny

• pozytywistyczny – liberalny

Kodeks etyczny – zbiór sprecyzowanych wymogów moralnych szczególnie zaś tych, które zajmują ważne miejsce w danym zawodzie. Kodeksy tworzy się przez konkretyzację i uszczegółowienie norm etyki ogólnej funkcjonującej w danym społeczeństwie, dostosowuje je do specyfiki danego zawodu. Kodeks jest zakresowo węższy od etyki zawodowej.

Kodeksy tworzy się poprzez:

• zmianę hierarchii poszczególnych norm

• modyfikację lub konkretyzację ich treści

• formułowanie nowych reguł, których brak w etyce ogólnej, a które są szczególnie istotne dla danego zawodu

• podanie swoistych zasad preferencji w sytuacjach konfliktowych

• wskazanie uprawnień przedstawicieli danego zawodu, które są pochodną pełnionych przez nich funkcji

Funkcje kodeksów:

1. profilaktyczno-wychowawcza

2. motywacyjna

3. integracyjna

Rodzaje kodeksów (M. Jasińska „Etyka”, 1960, str. 4):

1. takie, które nakazują czynić więcej dobra niż nakazuje etyka ogólna

2. takie, które nakazują czynić więcej zła niż pozwala etyka ogólna

Kryterium moralności pracownika:

1. faktycznie wykonywanie pracy

2. gorliwości, zaangażowania w pracę

3. efektu – wyniki pracy

4. Przestrzeganie przepisów obowiązujących w zakładzie

5. Zachowań wobec innych pracowników

6. wysiłku, trudu, ofiarności

7. intencji

8. cech (wiek, płeć, wykształcenie, pozycja)

9. sytuacji osobistej pracownika

10. tła – porównanie do innych

11. zachowań wobec innych czynów niemoralnych popełnianych przez ludzi

Wykład 9

Etyka biznesu

Cele biznesu:

1. Peter F. Drucker: „Celem biznesu jest zapewnienie klienteli”, zysk jest jedynie miarą ekonomiczną przedsiębiorstwa

2. E. Sternberg: „Celem biznesu jest maksymalizacja wartości obywatelskiej (wspólnej) dobra społecznego”

3. J.M. Bocheński: „Biznes prowadzi się by realizować cele ziemskie i transcendentne”

4. K.Boulding: „Biznes polega na wymianie pomiędzy tymi co mają a tymi co chcą mieć – jest czynnikiem organizującym życie”

5. Milton Friedman: „Biznes prowadzi się, aby mieć zysk”

Etyka biznesu to dyscyplina zajmująca się formułowaniem i analizą reguł etycznych w świecie gospodarczym. Często określa się ją także jako etykę działalności gospodarczej, etykę życia gospodarczego, etykę przedsiębiorstwa, etykę menedżerską, etykę zarządzania, itd.

Etyka biznesu to reguły, standardy postępowania oraz kodeksy lub takie zasady, które dostarczają wskazówek dla moralnie słusznego i uczciwego postępowania w konkretnych sytuacjach działalności gospodarczej.

Etyka biznesu nie oznacza upodmiotowienia biznesu (firmy, itp.), lecz jest rodzajem refleksji moralnej nad problemami związanymi z uprawianiem biznesu, gospodarowaniem, zarabianiem, itp., itd.

Etyka biznesu jest dyscypliną uprawianą na przecięciu etyki jako działu filozofii praktycznej oraz działalności menedżerskiej. Jest to stadium kwestii moralnych występujących w biznesie, przemyśle i innych rodzajów działalności i instytucji. Przedmiotem jej są także przekonania i zachowania ludzi związanych z ta działalnością (normy, wartości, zasady, sposoby postępowania).

Przedmiot etyki biznesu:

Etyka biznesu obejmuje 5 obszarów badawczych:

1. Zestawienie ogólnych sposobów ocen zasad etycznych do poszczególnych sytuacji lub praktyk w biznesie. Badając poszczególne sytuacje ustala się szczegółowe normy moralne

2. Obszar metaetyczny. Na przykład bada się czy pojęcia z zakresu moralności mogą być zastosowane do biznesu. Np. czy firma może być podmiotem odpowiedzialności moralnej? Na czym polega wolność czy sprawiedliwość gospodarcza itp.

3. Obszar to analiza przesłanek biznesu (zarówno przesłanek moralnych, jak i aspektów moralnych innych przesłanek).

4. Obszar etyki biznesu wymaga wyjścia poza etykę do filozofii i innych dziedzin wiedzy, takich jak: prakseologia, teoria organizacji i in. Rozważa się tu problemy makroekonomiczne np. zobowiązanie bogatych krajów wobec biednych, czy problemy firm ponadnarodowych.

5. Obszar etyki biznesu to opis wartości działań jednostki lub firm. Etyka biznesu rozwinęła się jako reakcja na afery i skandale, ale zajmuje się również badaniem pozytywnych czynów moralnych.

Związek pomiędzy etyka ogólna a etyką biznesu

Etyka opisowa	Etyka normatywna	Metaetyka
Etyki szczegółowe	Inżynierów, lekarzy, nauczycieli, itp.
	Etyka biznesu Etyka systemu Etyka firmy Etyka osoby

Ponadto etyka biznesu odnosi się do:

Podmiot odniesienia:

• Instytucji

• Pracodawców

• Właścicieli

• Pracowników

• Konsumentów

Aspekty refleksji:

• Wartości

• Motywy

• Pragnienia

• Cele

Cele etyki biznesu:

Przedstawicielom dyscypliny tej stawiane są cele nie tylko teoretyczne lecz przede wszystkim praktyczne. Polegają one na szukaniu zależności między etycznymi i sprawnościowymi aspektami działalności gospodarczej jednostek i organizacji oraz wykorzystania tej wiedzy w sztuce menedżerskiej.

Inaczej można sformułować je następująco:

1. Wprowadzenie do kultury organizacji jasnych i wyrazistych zasad etycznych.

2. Wdrażanie tych zasad do struktur zarządzania z nadzieją, że będą im podlegać wszyscy.

3. Sformułowanie sankcji dla narzucających normy etyczne i ich konsekwentne egzekwowanie.

Różne sposoby uprawiania etyki biznesu:

1. Moralizowanie – przekonywanie ludzi, aby w większym stopniu kierowali się motywami pozaosobistymi

2. Racjonalizm – wymyślanie przekonujących uzasadnień tego co i jak się robi

3. Projektowanie sytuacyjnych warunków sprzyjających respektowaniu potrzeb praw i interesów innych osób

4. Rekonstruowanie i analizowanie celów oraz stosowanie środków w logice działalności przez określone grupy społeczne

5. Formułowanie ogólnych zasad współżycia postępowania wprowadzonych z określonej wizji świata, człowieka i społeczeństwa

Etyczna firma to organizacja, która już w swej misji zawiera pewien poziom kultury gospodarowania, która nie będzie kojarzona ze szkodzeniem innym i nieuczciwością.

Wyróżniki takiej firmy:

• Jasne normy etyczne przestrzegane przez wszystkich pracowników bez różnicy „wieku i urzędu”

• Budowa pozytywnego wizerunku firmy

• Uczciwość w komunikowaniu się

• Wywiązywanie się z umów i zobowiązań

• Dbałość o środowisko

• Oddziaływanie na społeczność lokalną, wspieranie inicjatyw lokalnych

• Promocja zasad etycznych, stanowcze potępianie i wykluczanie ze swojego grona osób postępujących nieetycznie

• Ujmowanie zasad etycznych w statutach organizacji

• Ustanawianie sądów koleżeńskich, polubownych

Reguły pozytywnej konkurencji:

1. Zasada niezależnej inicjatywy – podmioty występują niezależnie, pracują na siebie, nie korzystają z czyjegoś dorobku, znaków firmowych, itp.

2. Zasada działań konstruktywnych – odnosi się szczególnie do konkurencji na rynku. Firmy powinny konkurować jakością swych wyrobów, nie zmierzać do rozbicia konkurenta

3. Zasada formalnej równości – nie należy czynić pożytku z przywilejów, znajomości czy przewagi ekonomicznej

4. Zasada poszanowania reguł – wskazuje na poszanowanie istniejących zwyczajów, zasad, przepisów prawa, itp.

5. Zasada szacunku do podmiotów zewnętrznych – mówi o powstrzymaniu się od pozyskiwania innych do wspierania własnych przedsięwzięć, pozyskiwania popleczników, itp.

Trzy powody, dla których menedżerowie powinni mieć kodeks:

1. Należą do zawodu, którego wykonywanie wiąże się z dużym stopniem autonomii i prestiżu społecznego.

2. Należą do zawodu wpływającego na tempo rozwoju społecznego.

3. Ta grupa zawodowa pracuje „z ludźmi, dzięki ludziom i dla ludzi”, ma humanizować stosunki produkcyjne, organizować kulturę zawodową.

Ostatnie badania pokazują iż ponad ¾ wielkich korporacji amerykańskich aktywnie włącza etykę w swoje systemy zarządzania, aby „etyka pomagała menedżerom w pracy”.