Powiększanie UE

Kraje oficjalnie uznane za kandydatów:

• Chorwacja (akcesja do Unii Europejskiej nastąpi dnia 1 lipca 2013r.)

• Czarnogóra

• Islandia (dołączy do Unii najwcześniej w 2014r.)

• Macedonia

• Serbia

• Turcja

Regulacje prawne:

• Kryteria kopenhaskie (muszą je spełnić nowo wstępujące do Unii Europejskiej państwa, by zostać przyjętymi)

  • Polityczne

    • istnienie instytucji gwarantujących stabilną demokrację;

    • rządy prawa;

    • poszanowanie praw człowieka;

    • poszanowanie praw mniejszości.

  • Ekonomiczne

    • istnienie gospodarki rynkowej gotowej sprostać konkurencji i wolnemu rynkowi;

    • zdolność sprostania unii politycznej, gospodarczej i walutowej.

  • Prawne

    • przyjęcie dorobku prawnego UE

• Art. 49 TUE (każde państwo europejskie, które szanuje wartości UE, o których mowa w art. 2 TUE oraz zobowiązuje się do wspierania ich, może się ubiegać członkiem Unii.)

Przyczyny powstania integracji europejskiej

• Gospodarcze

  • połączenie gospodarek kilku państw, by przyspieszyć ich odbudowę i rozwój gospodarczy (zniesienie barier taryfowych i nietaryfowych)

  • 1944 – formy współpracy gospodarczej pomiędzy krajami Beneluxu

  • Plan Marshalla, korespondujący z planami integracyjnymi

• Polityczne (polityczno-militarne)

  • konieczność rozwoju przemysłu stalowego i węglowego w odpowiedzi na potencjał militarny ZSRR i doktrynę marksistowską

  • 1951 – powstanie EWWiS

• Wyłączenie zagrożenia niemieckiego

  • włączenie Niemiec w proces integracji i brak możliwości podejmowania kluczowych decyzji – pozbawienie możliwości samodzielnego działania

• Dążenie do wyrównania rozwoju gospodarczego ze Stanami Zjednoczonymi

  • kopiowanie systemu amerykańskiego (stany = państwa)

• Bardzo dobre doświadczenia integracji państw Beneluxu

  • wczesne zniesienie ceł, co przyspieszyło rozwój

Ludzie – twórcy wspólnot europejskich

• Robert Schumann – twórca planu dotyczącego propozycji wspólnej koordynacji produkcji stali i wydobycia węgla w RFN i Francji

• Konrad Adenauer – doprowadził do odbudowy gospodarczej Niemiec oraz ich integracji z Europą Zachodnią

• Alcide De Gasperi – propagował ideę współpracy gospodarczej poprzez zacieśnianie współpracy obronnej

• Jean Monnet – opracował nowoczesną koncepcję integracji

Podstawowa terminologia w prawie UE

• Integracja negatywna

  • znoszenie ograniczeń pomiędzy państwami wchodzącymi w skład danej grupy

• Integracja pozytywna

  • grupa państw tworzy dodatkowe instytucje, wspólne dla wszystkich państw

• Strefa wolnego handlu

  • obszar wewnątrz którego zniesiono stawki celne na określone towary (pozostają inne ograniczenia)

• Unia celna

  • zaawansowana forma integracji – zniesienie ceł, ograniczeń innego rodzaju pomiędzy poszczególnymi państwami

  • identyczne stawki celne na zewnętrznych granicach w stosunku do państw trzecich

  • kodeks celny (rozporządzenie) obowiązujący na terytorium wszystkich państw członkowskich

• Rynek wewnętrzny

  • rynek towarów i usług, obszar swobodnej wymiany towarów i usług

• Rynek jednolity

  • synonim rynku wewnętrznego; w nazwie wyraża się treść – brak subrynków, barier handlowych

• Wspólny rynek

  • pojęcie związane z EWG, dziś nie używane

• Prawo europejskie

  • prawo, które obowiązuje na terytorium całej Europy

• Prawo unijne (prawo UE)

  • pierwotne – zawarte w traktatach europejskich

  • wtórne – normy wydane przez instytucje unijne

• Europejski Obszar Gospodarczy (Europejska Przestrzeń Gospodarcza)

  • strefa wolnego handlu i Wspólny Rynek obejmujące kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) – Norwegia, Islandia, Lichtenstein

Koncepcje integracji europejskiej

• Koncepcja federacji państw

  • współpraca państw w ramach organizacji ponadnarodowej

• Koncepcja konfederacji państw (Europa Ojczyzn)

  • brak elementów ponadnarodowych

  • w pełni suwerenne państwa

  • łączenie się w celu wykonywania określonych celów

Modele funkcjonowania integracji

• Model wspólnotowy

  • decyduje struktura wspólnotowa na podstawie prawa wspólnotowego

• Model międzyrządowy

  • decydują poszczególne państwa na podstawie prawa międzynarodowego

Ewolucja Wspólnot Europejskich

Traktat	miejsce zawarcia	zawarcie	wejście w życie
Traktat ustanawiający EWWiS	Paryż	18.04.1951	25.07.1952
Traktaty ustanawiające EWS i EURATOM	Rzym	25.03.1951	1.01.1958
Traktat fuzyjny	Bruksela	8.04.1965	1.07.1967
Jednolity Akt Europejski	Luksemburg Haga		1.07.1987
Traktat o UE	Maastricht	7.02.1992	1.11.1993
Traktat z Nicei		26.02.2001	1.02.2003
Traktat ustanawiający Konstytucje dla Europy	Rzym	29.10.2004	‑-------------
Traktat z Lizbony		13.12.2007	1.12.2009

Struktura UE przed wejściem w życie traktatu z Lizbony

I filar	II filar	II filar
Wspólnota Europejska EURATOM EWWiS	wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo	współpraca polityczna i sądowa w sprawach karnych
Metoda wspólnotowa podejmowania decyzji	Metoda międzyrządowa podejmowania decyzji	Metoda międzyrządowa podejmowania decyzji

Państwa członkowskie

• założyciele (1952 – EWG)

  • Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg

• 1973 – Wielka Brytania, Dania, Irlandia

• 1981 – Grecja

• 1986 – Hiszpania, Portugalia

• 1995 – Austria, Finlandia, Szwecja

• 2004 – Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Wegry

• 2007 – Bułgaria , Rumunia

Charakterystyka UE

• jedyne w swoim rodzaju partnerstwo gospodarcze i polityczne

• zasada praworządności – podstawą działania są traktaty przyjęte dobrowolnie i demokratycznie przez wszystkie państwa członkowskie

• cele

  • zapewnienie trwałego rozwoju gospodarczego

  • umacnianie bezpieczeństwa państw członkowskich

  • umacnianie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności

Symbole UE

• Flaga – przejęta w 1988 od Rady Europy

• Hymn – Oda do radości (wersja instrumentalna) przejęta od Rady Europy

• Paszport UE – wydawany od 1985 przez właściwe organy narodowe

• Dzień Europy – 9 maja (ogłoszenie deklaracji R. Schumana)

• Dewiza UE – przyjęta przez Parlament Europejski 4 maja 2000 – „zjednoczeni w różnorodności” („In varietate concordia”)

• Waluta – wprowadzona 1 stycznia 1999 roku w formie transakcji bezgotówkowych a 1 stycznia 2002 roku w formie gotówkowej

  • Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy

  • Grecja, Słowenia, Cypr, Malta, Słowacja, Estonia,

  • Monako, San Marino, Watykan

Traktat z Lizbony – geneza

1. Deklaracja z Leacken 14-15.12.2001

   • utworzenie Konwentu Europejskiego celem opracowania szkicu konstytucji dla Unii Europejskiej

2. Konferencja międzyrządowa

3. Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy – podpisanie 29.10.2004 w Rzymie

4. Odrzucenie traktatu w referendach we Francji i w Holandii

5. Rada Europejska wzywa państwa do „refleksji” i debaty społecznej

6. Przedłużenie „okresu refleksji”

7. 21/22.06.2007 – ustalenie podstaw traktatu reformującego przez Radę Europejską

8. 23.06.2007 – początek konferencji międzyrządowej w Lizbonie; podjęcie pracy nad tekstem traktatu reformującego przez ekspertów.

9. 18-19.10.2007 – szczyt lizboński – Rada Europejska w Lizbonie: ustalenie końcowej wersji traktatu.

10. 13.12.2007 – podpisanie traktatu reformującego w Lizbonie

11. 1.12.2009 – wejście traktatu w życie

Postanowienia traktatu

• zmiana nazwy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

• zniesienie systemu filarowego i zastąpienie go jednolitym reżimem unijnym

• zwiększenie kompetencji Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych

• UE przekształcono w jednolitą organizację międzynarodową, posiadającą osobowość prawną

• zlikwidowanie Wspólnot Europejskich – UE prawnym następcą

• sprecyzowanie zasad UE

Zasady prawa UE

1. strukturalne (systemowe)

• na nich opiera się konstrukcja UE

• regulują funkcjonowanie UE i jej instytucji

• regulują relacje między UE państwami członkowskimi

1. ogólne

   • wypracowane w orzecznictwie Trybunału

2. zasady obowiązywania prawa

   • regulują stosowane prawa UE w krajowym porządku prawnym

     • bezpośredniego obowiązywania prawa UE (normy prawa wspólnotowego stają się automatycznie częścią porządku prawnego w państwach członkowskich od dnia wejścia ich w życie.)

     • bezpośredniej skuteczności prawa UE (jednostki mogą powoływać się na prawo UE przed sądem lub organem administracyjnym)

     • prymatu prawa UE

Zasady strukturalne

1. Zasada kompetencji przyznanych [art. 4 ust. 1; art. ust. 1 i 2 TUE]

   • reguluje właściwość UE do działania w poszczególnych obszarach

   • rozstrzyga spory kompetencyjne między UE a państwami członkowskimi

   • UE ma tylko i wyłącznie takie kompetencje, jakie zostały jej przyznane w traktatach założycielskich

   • normy kompetencyjne – przepisy zawierające obligatoryjnie trzy elementy:

     • zdefiniowanie obszaru działania/celu

     • wskazanie instytucji, która podejmuje działania

     • wskazanie środka prawnego do realizacji n.k.

   • rodzaje kompetencji:

     • dzielone (konkurencyjne) – reguła

       • właściwe do działania są i państwa i UE – zależy kto pierwszy zadziała

     • wyłączne – wyjątek

       • obszary, na których może działać wyłącznie UE np. wspólna polityka rolna i rybołówstwo do 1 XII 2009; obecnie – polityka celna

2. Zasada ograniczonego przeniesienia suwerenności [art. 4 ust 1 i 2]

   • istnieją obszary, w których państwa członkowskie nie mogą zrezygnować z suwerenności:

     • bezpieczeństwo narodowe

     • właściwość sądów do rozstrzygania określonych spraw

   • wyroki TK potwierdzające tę regułę:

     • wyrok z 11 maja 2005 w przedmiocie oceny zgodności z Konstytucją RP traktatów akcesyjnych

     • wyrok z 24 listopada 2010 w przedmiocie oceny zgodności z Konstytucją RP regulacji Traktatu z Lizbony

   • w sprawach dotyczących jądra suwerenności nie działa zasada prymatu prawa europejskiego – w razie kolizji normy prawa unijnego mogą być uznane za sprzeczne z Konstytucją

3. Zasada pomocniczości (subsydiarności) [art. 5 ust 1, 3 TUE; Protokół 2]

   • dotyczy obszaru kompetencji konkurencyjnych

   • reguluje komu przysługuje pierwszeństwo do działania – co do zasady pierwszeństwo należy do państwa członkowskiego

   • pierwszeństwo UE:

     • jeżeli cele danego działania nie mogą być osiągnięte przez państwo członkowskie

     • jeżeli ze względu na rozmiary lub skutki działania możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii

   • mechanizmy ochrony zasady pomocniczości [Protokół 2]

     • „żółtej kartki”

     • „czerwonej kartki”

   • założenia wspólne

     • każdy projekt aktu ustawodawczego jest przesyłany parlamentom krajowym jednocześnie ze skierowaniem go na ścieżkę legislacyjną w ramach zwykłej procedury prawodawczej

     • parlamenty krajowe mają 8 tygodni na przesłanie Komisji Europejskiej uzasadnionej opinii w przedmiocie oceny projektu w świetle zasady pomocniczości

     • każdy parlament krajowy ma dwa głosy (parlament dwuizbowy – każda z izb dysponuje jednym głosem)

   • możliwości parlamentu

     • nie przedstawienie stanowiska

     • przedstawienie stanowiska i stwierdzenie zgodności projektu z zasadą pomocniczości

     • przedstawienie opinii negatywnej

   • „żółta kartka”

     • jeżeli parlamenty krajowe reprezentujące co najmniej 1/3 głosów wyraża negatywną opinię, projekt aktu prawodawczego musi być poddany powtórnej analizie ze skutkiem w postaci decyzji o podtrzymaniu, zmianie lub cofnięciu projektu

   • „czerwona kartka”

     • jeżeli parlamenty krajowe większością głosów wyrażą negatywną opinię, projekt aktu prawodawczego musi być poddany powtórnej analizie przez Komisję – jeżeli Komisja podtrzyma projekt, musi przedstawić uzasadnioną opinię

     • przed zakończeniem pierwszego czytania projektu Parlament i Rada UE dokonują oceny zgodności projektu z zasadą pomocniczości

     • Parlament (większością głosów) lub Rada UE (większością 55%) mogą stwierdzić niezgodność projektu z zasadą pomocniczości ze skutkiem w postaci jego odrzucenia

4. zasada proporcjonalności [art. 5 ust. 4 TUE]

   • dotyczy działań UE jak i państw członkowskich

     • muszą działać w sposób proporcjonalny – zakres i forma działania muszą być proporcjonalne do założonego celu

System instytucjonalny UE - zasady

1. Zasada równowagi instytucjonalnej

   • żadna z instytucji nie ma wyłącznych kompetencji ustawodawczych i wykonawczych

   • każda z instytucji ma przypisany własny zakres kompetencji, które wykonuje z poszanowaniem kompetencji innych instytucji

   • wzajemna kontrola między instytucjami w celu utrzymania równowagi

2. Zasada autonomii instytucjonalnej

   • każda z instytucji dysponuje niezbędną autonomią do wykonywania funkcji

   • regulaminy wyznaczające tryb działania

   • prawo do powoływania organów pomocniczych

   • przywileje i immunitety członków instytucji

3. Zasada lojalności instytucjonalnej

   • każda z instytucji musi współdziałać z innymi w celu realizacji postanowień traktatowych

   • każda z instytucji jest zobowiązana do powstrzymywania się od takich działań, które utrudniałyby instytucjom wykonywanie zadań

4. Zasada otwartości

   • uczestnictwo społeczeństwa obywatelskiego w wykonywaniu przez instytucje ich kompetencji

   • włączenie obywateli w proces prawodawczy – bezpośrednio – inicjatywa prawodawcza 1 mln obywateli

Organy UE

1. Główne (instytucje UE)

   • odgrywają rolę w stanowieniu, wykonywaniu, kontroli prawa unijnego, zapewniają funkcjonowanie UE

   • Rada Europejska*

   • Rada UE

   • Komisja Europejska

   • Parlament Europejski

   • Trybunał Sprawiedliwości UE

   • Trybunał Obrachunkowy

   • Europejski Bank Centralny*

*instytucje ostatnio włączone w katalog instytucji UE

1. Pomocnicze

   • organy doradcze, opiniodawcze – wpływ na treść prawa UE

   • zasięgnięcie opinii może być obligatoryjne (na mocy przepisów traktatowych)

   • Komitet Ekonomiczny i Społeczny

   • Komitet Regionów

2. Inne organy

   • o różnym zakresie kompetencji

   • organy wyspecjalizowane, agencje

Rada Europejska

• najważniejszy organ UE

• wyznacza ogólne kierunki rozwoju UE

• podstawy prawne działania zawarte w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986

• skład

  • głowy państw lub szefowie rządów państw członkowskich

  • przewodniczący Rady Europejskiej

    • obecnie – Herman Van Rompuy (Belgia)

    • kadencja 2,5 roku – możliwość jednorazowego odnowienia

    • przewodniczenie UE

    • prowadzenie prac – osiąganie konsensusu

    • funkcje reprezentacyjne

    • zwoływanie Rady (dwa razy w ciągu półrocza)

  • przewodniczący Komisji Europejskiej

  • w pracach bierze udział Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

• tryb podejmowania decyzji w drodze konsensusu (jeśli przepisy stanowią inaczej – większość kwalifikowana)

• kompetencje

  • nadawanie Unii impulsów niezbędnych do jej rozwoju i określanie ogólnych kierunków i priorytetów politycznych [art. 15 ust. 1 TUE]

  • funkcja kreacyjna – powoływanie Komisji, mianowanie i odwoływanie Wysokiego przedstawiciela

  • branie udziału w procederze z art.7 o nałożeniu na państwo, które nie przestrzega zasad, sankcji zawieszającej prawo głosu w Radzie

  • określenie ogólnych wytycznych polityki zagraniczno-obronnej

  • zwoływanie konwentu, którego celem jest rewizja traktatów

  • branie udziału w procedurze wystąpienia państwa członkowskiego z UE

Rada Unii Europejskiej

• reprezentant interesów poszczególnych państw członkowskich

• podstawowa instytucja o charakterze decyzyjnym i prawodawczym

• skład: [art. 16 ust. 1 TUE]

  • 1 przedstawiciel szczebla ministerialnego z państwa członkowskiego, który jest upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu państwa członkowskiego, które reprezentuje oraz do wykonywania prawa głosu

  • rodzaj ministrów zależy od poruszanych na posiedzeniach kwestii

  • rady techniczne (do różnych spraw np. wymiaru sprawiedliwości)

  • rada ds. ogólnych

  • rada ds. zagranicznych (przewodniczący – Wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa)

• prezydencja

  • okres, w którym dane państwo członkowskie przewodniczy posiedzeniom Rady Unii Europejskiej i reprezentuje Radę na arenie międzynarodowej

  • prezydencja, po zmianach wprowadzonych Traktatem z Lizbony, ma charakter grupowy – jest sprawowana przez grupy trzech państw na 18 miesięcy – będą decydować, kto będzie sprawował prezydencję – grupy tworzone na zasadzie równej rotacji z uwzględnieniem różnorodności

• tryb podejmowania decyzji

  • jednomyślność

    • sprawy najważniejsze dla UE

    • wstrzymanie się od głosu nie jest przeszkodą w podjęciu decyzji

  • zwykła większość

    • każdy z członków dysponuje jednym głosem

    • stosowane rzadko, dla kwestii najniższego rzędu

  • większość kwalifikowana

    • do 2014 – formuła nicejska

    • każdy przedstawiciel krajów dysponuje określoną ilością głosów ważonych (suma głosów – 345)

    • akt przyjmowany na wniosek Komisji – do podjęcia decyzji potrzebne jest co najmniej 255 głosów oddanych przez większość członków Rady

    • na wniosek innego podmiotu – 2/3 członków Rady

    • każdy członek Rady może zażądać sprawdzenia, czy te 255 głosów pochodzi od państw reprezentujących co najmniej 62% ludności państw Unii.

    • 1 XI 2014 – 31 III 2017 – okres przejściowy – każdy z członków może zażądać, aby głosowanie przebiegło na zasadach formuły nicejskiej

    • od 1 IV 2017 – stosowanie w pełni formuły lizbońskiej

    • akt przyjmowany na wniosek Komisji – co najmniej 55% członków Rady, których łączna liczba ludności będzie stanowić 65% ludności UE, nie mniej niż 15 członków Rady [art. 16 ust. 4 TUE]

    • na wniosek innego podmiotu - co najmniej 72% członków Rady, których łączna liczba ludności będzie stanowić 65% ludności UE [art. 238 ust.2 TFUE]

• kompetencje [art. 16 ust.1]

  • funkcja prawodawcza i budżetowa (dzielone z Parlamentem)

  • określanie polityki i koordynacji zgodnie z warunkami przewidzianymi w traktatach

  • wydawanie aktów prawnych

    • możliwość zażądania od Komisji analizy pod kątem wydania nowego aktu prawnego (pośrednia inicjatywa ustawodawcza)

    • możliwość delegowania uprawnień na rzecz Komisji

    • uczestnictwo w procederze zmiany traktatów

  • kompetencje kreacyjne

    • uczestnictwo w mianowaniu członków Komisji

    • wnioskowanie do TS w sprawie zdymisjonowania członka Komisji

    • uczestnictwo w powoływaniu innych organów, np. Komitetu Regionów

    • powoływanie członków Trybunału Obrachunkowego

  • kompetencje kontrolne

    • wnoszenie skarg do TS – tzw. skargi o nieważność, skargi na bezczynność instytucji

    • możliwość nałożenia kary (zawieszenie niektórych praw państwa, np. prawa głosowania na forum Rady) na państwo członkowskie, które naruszy zasady unijne

  • zawieranie umów międzynarodowych z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi

• Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) [art. 16 ust. 7 TUE; art. 240 ust.1 TFUE]

  • składa się z przedstawicielstw państw - ambasadorów

  • przygotowuje posiedzenia, ustala stanowisko Rady

  • pomaga w podjęciu decyzji, stara się wypracować kompromis

Komisja Europejska

• organ wykonawczy

• dba o interesy Unii

• profil działalności nie zmienił się od czasu powstania

• skład [art. 17 ust. 4 i 5 TUE]

  • obecnie – 1 komisarz z każdego państwa członkowskiego w tym przewodniczący; Wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

  • od 1 XI 2014 – liczba odpowiada 2/3 liczby państw członkowskich (chyba, że Rada Europejska jednomyślnie podejmie decyzje o zmianie tej liczby) – system bezwzględnie równej rotacji odzwierciedlająca różnorodność demograficzną

• komisarze [art. 17 ust. 3 TUE]

  • wybierani ze względu na swoje ogólne kwalifikacje i zaangażowanie w sprawy europejskie

  • niekwestionowana niezależność (incompatibilitas)

  • w praktyce rząd wybiera zaufanego polityka

  • niezależność w wykonywaniu zadań (brak instrukcji od rządu)

  • obowiązek powstrzymywania się od wszelkich czynności niezgodnych z charakterem ich funkcji

  • zakaz prowadzenia działalności zarobkowej

• przewodniczący [art. 17 ust. 6 TUE]

  • określa wytyczne, w ramach których Komisja wykonuje swoje zadania

  • decyduje o wewnętrznej organizacji Komisji tak, aby zapewnić spójność, skuteczność i kolegialność

  • mianuje wiceprzewodniczących spośród członków Komisji (nie dotyczy Wysokiego przedstawiciela)

  • może zażądać, aby członek Komisji lub wysoki przedstawiciel złożył rezygnację

• Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

  • obecnie – Catherine Ashton (Wielka Brytania)

  • mianuje go Rada Europejska (większością kwalifikowaną za zgodą przewodniczącego Komisji), może zakończyć jego kadencję

  • kompetencje

    • prowadzenie Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii

    • przewodniczenie Radzie do spraw zagranicznych

    • czuwanie nad spójnością działań zewnętrznych Unii

• procedura powołania Komisji

  • Rada Europejska (po konsultacji z Parlamentem), stanowiąc większością kwalifikowaną przedstawia kandydata na przewodniczącego Komisji

  • kandydat jest zatwierdzany przez Parlament większością głosów (gdy nie uzyska większości – Rada przedstawia innego kandydata – powtórzenie procedury)

  • Rada Europejska w porozumieniu z wybranym przewodniczącym przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji. Są wybierani na podstawie sugestii zgłaszanych przez państwa członkowskie

  • Przewodniczący, Wysoki przedstawiciel i pozostali członkowie Komisji podlegają kolegialnie zatwierdzeniu przez Parlament Europejski

  • w przypadku zatwierdzenia, Rada Europejska mianuje Komisję, stanowiąc większością kwalifikowaną

• odwołanie Komisji

  • udzielenie wotum nieufności przez Parlament Europejski [art. 243 TFUE; art. 17 ust. 8 TUE]

• zakończenie pełnienia funkcji członka Komisji [art. 246, 247 TFUE]

  • normalna wymiana, śmierć

  • dobrowolna lub obligatoryjna rezygnacja ze stanowiska

  • złożenie z urzędu orzeczeniem ETS

• kompetencje

  • wspiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy

  • zapewnia reprezentację Unii na zewnątrz (z wyjątkiem polityki zagranicznej i bezpieczeństwa)

  • posiada inicjatywę ustawodawczą

  • pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające

  • podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego prognozowania

  • przedstawia projekt budżetu i wykonuje go

  • zarządza funduszami wspólnotowymi

  • stosuje prawo unijne względem jednostek

  • czuwa nad stosowaniem traktatów i środków przyjmowanych przez instytucje na ich podstawie

  • nadzoruje stosowanie prawa UE pod kontrolą ETS

  • wnosi skargi do ETS

    • o naruszenie zobowiązań traktatowych

    • na nieważność europejskich aktów prawnych

    • na bezczynność pozostałych instytucji UE

Parlament Europejski

• członkowie są wybierani przez obywateli państw należących do UE na 5-letnią kadencję – bezpośrednia reprezentacja obywateli na poziomie Unii [art. 14 ust. 2 TUE]

• demokracja przedstawicielska podstawą funkcjonowania UE

• na mocy Traktatu lizbońskiego liczba posłów do Parlamentu Europejskiego ma wynosić 751, łącznie z przewodniczącym bez prawa głosu.

• reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem sześciu członków na państwo członkowskie. Żadnemu państwu członkowskiemu nie można przyznać więcej niż 96 miejsc

• kompetencje

  • funkcja prawodawcza i budżetowa (dzielone z Radą)

  • funkcja kontroli politycznej i konsultacyjna

  • uprawnienia kreacyjne, np. wybieranie przewodniczącego Komisji

  • szerokie uprawnienia opiniodawcze

Źródła prawa UE

Cechy:

• otwarty charakter

  • brak zamkniętego katalogu źródeł ani nawet ich przykładowego wyliczenia

• brak „sztywnej” wewnętrznej hierarchii

• autonomiczny charakter wobec prawa krajowego

  • wynika z wyroku w sprawie 6/64 Flaminio Costa v E.N.E.L. (prawo UE obowiązuje na terytorium każdego państwa członkowskiego obok prawa krajowego)

  • oba systemy nie mogą zmieniać treści ani derogować aktów prawa drugiego systemu

Podstawowa klasyfikacja

• pisane

  • prawo pierwotne

  • prawo wtórne

  • zasady ogólne prawa UE

• niepisane (niestanowione)

  • prawo sędziowskie

    • orzecznictwo sądów unijnych, np. orzeczenia wstępne, stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

    • nie tworzy normy prawa tak jak precedens w common law, lecz wskazuje wiążący sposób interpretacji

  • zwyczaj

Pisane źródła prawa

• prawo pierwotne [art. 1, 6 TUE]

  • Traktaty założycielskie (TUE, TFUE)

  • Karta Praw Podstawowych

  • Traktaty nowelizujące (Jednolity akt europejski, traktat amsterdamski, traktat nicejski, traktat lizboński)

• ogólne zasady prawa

  • zasady wspólne dla porządków konstytucyjnych państw członkowskich

• prawo wtórne – prawo stanowione przez instytucje UE

Akty prawodawcze	Akty nieprawodawcze
	delegowane
[art. 289 TFUE]	[art. 290 TFUE]
rozporządzenia dyrektywy decyzje	rozporządzenia delegowane dyrektywy delegowane decyzje delegowane
przyjmowane wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji	wydawane wyłącznie przez Komisję
przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej; podstawa prawna stanowienia – norma traktatowa	wydawane wyłącznie na podstawie normy kompetencyjnej zawartej w akcie ustawodawczym
	uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego.
	W nagłówku aktów dodaje się przymiotnik „delegowane” albo „delegowana”

• instrumenty prawne Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

• umowy międzynarodowe zawierane przez UE i państwa członkowskie

• akty niewiążące

Środki kontroli aktów delegowanych [art. 290 TFUE]

• Parlament Europejski lub Rada

• cofnięcie delegacji do stanowienia aktu delegowanego

• zablokowanie wejścia w życie aktu delegowanego (wyrażenie sprzeciwu)

Rozporządzenie

• ma zastosowanie ogólne

  • pod względem charaktery prawnego (generalny, abstrakcyjny) odpowiada ustawom

• obowiązuje w całości

  • każdy przepis ma charakter wiążący

• stosuje się bezpośrednio

  • wchodzi w życie, zaczyna obowiązywać na terenie każdego państwa członkowskiego bez konieczności podejmowania działań przez te państwa

  • państwo nie może wpływać na czas i zakres obowiązywania rozporządzenia

  • wchodzi w życie w dacie wskazanej w rozporządzeniu

  • z datą wejścia w życie wyłącza regulacje krajowe (zajmuje pole legislacji w obszarze objętym rozporządzeniem), chyba że rozporządzenie stanowi inaczej

  • gdy przepis krajowy i rozporządzenie mają taką samą treść – przyjmuje się, że zachodzi fikcja kolizji (zasada prymatu prawa UE)

• obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich

  • krąg adresatów – zarówno państwa jak i podmioty indywidualne

  • domniemanie bezpośredniej skuteczności (obalane)

    • podmiot może opierać swoje roszczenie na prawie unijnym i nie musi udowadniać, że przepis jest skuteczny

Dyrektywa

• jest wiążąca odnoście zamierzonego skutku w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego, do którego jest skierowana pozostawiając tym państwom wybór formy i metod

• nie jest bezpośrednio skuteczna

• podmiot indywidualny nie jest adresatem dyrektywy

• wiąże co do celu zdefiniowanego w dyrektywie

• oparta na dwustopniowym stanowieniu prawa

1. wydanie dyrektywy

2. implementacja dyrektywy do krajowego porządku prawnego

   1. wdrożenie dyrektywy do prawa krajowego poprzez wydanie przepisów krajowych

   2. stosowanie przepisów krajowych w państwie członkowskim (zgodnie z treścią dyrektywy)

• według dyrektywy 2257/1994 kąt krzywizny banana musi wynosić powyżej 45 stopni, w przeciwnym wypadku zostanie uznany za żółtego ogórka

Decyzja

• akt wiążący

• charakter indywidualny i konkretny

• nie podlega implementacji

• może kreować prawa i obowiązki adresata

  • adresat może powoływać się na nie – decyzja jest bezpośrednio skuteczna

Zasady obowiązywania prawa UE w krajowym porządku prawnym

• żadna nie jest wprost regulowana w przepisach prawa

• powstały na skutek orzecznictwa Trybunału

• każda z tych zasad reguluje tę samą kwestię – relacje pomiędzy normami prawa unijnego a normami prawa krajowego

1. zasada bezpośredniego obowiązywania

   • wyrok ETS w sprawie 6/64 Flaminio Costa v E.N.E.L.

     • powołanie do życia własnego systemu prawnego tworzonego przez organy UE

     • normy prawa UE stanowią integralną część systemu prawa państwa członkowskiego z chwilą wejścia w życie traktatu/z chwilą akcesji i podlegają stosowaniu przez organy krajowe

   • wyrok ETS w sprawie w sprawie 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato a Simmenthal SA

     • wskazanie konsekwencji, jakie wynikają z obowiązywania prawa UE dla prawodawczy krajowego

     • przepisy Traktatu i bezpośrednie środki przyjęte ja jego podstawie od momentu wejścia w życia skutkują automatycznym niestosowaniem niezgodnych z nimi przepisów prawa krajowego

     • teza 2 – ratio legis zasady (aby na terytorium każdego państwa członkowskiego obowiązywał ten sam system prawa UE)

     • teza 3 – zakaz wprowadzania przez prawodawcę krajowego nowych przepisów niezgodnych z obowiązującymi normami prawa unijnego

2. zasada bezpośredniej skuteczności

   • wyrok ETS w sprawie 26/62 Van Gend & Loos

     • teza 3 – prawo wspólnotowe może nakładać na podmioty indywidualne obowiązki i prawa (tak jak prawo krajowe)

     • obowiązek (prawo) dla państwa oznacza prawo (obowiązek) dla podmiotu indywidualnego

     • możliwość wskazania jako podstawę roszczenia/zaskarżenia normy prawa unijnego (organ krajowy musi przestrzegać prawa unijnego)

   • bezpośrednio skuteczne są tylko te regulacje, które mają charakter jasny, precyzyjny, doskonały pod względem prawnym (musi wynikać z nich bezpośrednio jakieś konkretne prawo lub obowiązek)

   • rozporządzenie – domniemanie bezpośredniej skuteczności

   • dyrektywa – domniemanie braku bezpośredniej skuteczności

     • wyjątek – gdy państwo członkowskie nie implementowało dyrektywy w terminie, a upłynął termin na jej implementację → możliwość wskazania jako podstawy roszczenia podmiotu indywidualnego przeciwko państwu [wyrok ETS w sprawie 8/81 Ursula Becker]

     • ratio legis – podmiot indywidualny musi mieć taką możliwość, gdyż w przeciwnym wypadku państwo wyciągałoby negatywne konsekwencje, wynikające z braku implementacji, wobec obywateli

     • niemożność powoływania się na nieimplementowaną dyrektywę w stosunkach pomiędzy podmiotami indywidualnymi [wyrok ETS w sprawie 91/92 Paola Faccini Dori v Recreb Srl]

3. zasada nadrzędności

   • wyrok ETS w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft

     • w razie kolizji normy prawa krajowego i bezskutecznej normy prawa unijnego stosuje się normę prawa krajowego

     • zasada prymatu stosowania prawa

   • niemożność wydawania norm sprzecznych z prawem unijnym

4. zasada wykładni zgodnej

   • wyrok ETS w sprawie 14/83 von Colson and Kamann v. Nadrenia-Westfalia

     • norma prawa unijnego nie jest podstawą rozstrzygnięcia, ale stanowi podstawę do tego, by ustalić treść normy prawa krajowego

     • interpretacja normy prawa krajowego tak dalece jak to jest możliwe w sposób zgodny z dyrektywą

     • granice wykładni zgodnej:

       • gdy wykładnia staje się wykładnią contra lege (interpretacja w sposób oczywiście niezgodny z treścią przepisu)

       • gdy prowadzi do nałożenia sankcji na podmiot indywidualny [wyrok ETS w sprawie 168/95 Arcaro]

System ochrony prawnej

• współpraca Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i sądów krajowych

• TS zapewnia jednolitą wykładnię prawa unijnego – dysponuje wyłączną właściwością wyłączania aktów prawnych UE dotkniętych wadami

Geneza TS

• przewidziany w traktacie paryskim jako instytucja powołana do ustalania jednolitej wykładni prawa UE

• w traktacie rzymskim instytucja w ramach dwóch wspólnot

• według Konwencji o niektórych wspólnych instytucjach – wspólny dla trzech wspólnot Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

• lata 60. i 70. – ustalenie przez TS zasad prawa unijnego

• przez długi czas był jedynym sądem unijnym – doprowadziło to do przeciążenia TS

  • potrzeba stworzenia nowego organu mającego działać przy TS

  • 1988 – powołanie sądu I instancji (funkcjonował od 1989)

    • początkowo zajmował się sprawami pracowniczymi

    • następnie – sprawy o unieważnienie aktu unijnego lub o zaniechanie działań przez instytucje unijne

  • 2004 – przewidziane istnienie izb sądowych wyspecjalizowanych w konkretnych sprawach

• traktat lizboński: TS UE obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd, izby wyspecjalizowane (sądy szczególnego rodzaju, obecnie funkcjonuje Sąd do spraw służby publicznej UE)

Trybunał Sprawiedliwości UE – podział kompetencji

Trybunał Sprawiedliwości

• jurysdykcja – charakter niesporny

  • procedura orzeczenia wstępnego [art. 267 TFUE]

  • sprawy z wniosku państw członkowskich albo niektórych instytucji UE o zbadanie zgodności umowy międzynarodowej, która ma być zawarta, z traktatem

• jurysdykcja – charakter sporny

  • postępowanie ze skargi o stwierdzenie naruszenia zobowiązań traktatowych przez państwo członkowskie (wyłączność Trybunału)

  • skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego

    • gdy skarżącym jest instytucja unijna

    • gdy skarga dotyczy rozporządzenia Rady lub Parlamentu

  • skarga na zaniechanie działania przez instytucję unijną

    • I lub II instancja

  • skargi odszkodowawcze przeciwko Unii

    • najczęściej II instancja

  • sprawy na podstawie klauzuli arbitrażowej

  • sprawy przedłożone TS na mocy kompromisu

  • wyjątkowo – spory pracownicze – jako instancja kontrolna

Sąd

• jurysdykcja – charakter sporny

  • skarga o stwierdzenie nieważności

    • I instancja (o ile nie rozpatruje jej Trybunał)

  • skarga na bezczynność organu

    • I instancja (o ile nie rozpatruje jej Trybunał)

  • skargi odszkodowawcze przeciwko Unii lub instytucji unijnej

    • szkoda wynikająca z naruszenia

Sąd do spraw służby publicznej UE

• spory pracownicze

Trybunał Sprawiedliwości UE – skład

Trybunał Sprawiedliwości

• 27 sędziów (o najwyższych kompetencjach, bezstronnych)

  • orzekają w sposób bezstronny w zawisłych przed Trybunałem sprawach

• 8 rzeczników generalnych (możliwość powiększenie liczby przez Radę)

  • formułują propozycje rozstrzygnięcia sprawy, przygotowują opinie

• kadencja – 6 lat – co 3 lata odnowienie połowy składu orzekającego

• wyroki – charakter ostateczny (wyjątkowo – możliwość rewizji)

  • na posiedzeniu plenarnym

    • sprawy dyscyplinarne, sprawy o szczególnym znaczeniu z punktu widzenia prawa unijnego

  • w izbach (3, 5 osobowych, w Wielkiej Izbie)

Sąd

• 27 sędziów (mających kompetencje do zajmowania wysokich stanowisk w państwach członkowskich)

• kadencja sędziów i tryb wydawania wyroków – analogicznie do TS

• od wyroków przysługuje odwołanie do TS

  • w terminie 2 miesięcy od zawiadomienia

  • tylko co do kwestii prawnych

  • podstawy odwołania:

    • brak kompetencji

    • naruszenie prawa UE przez Sąd

    • naruszenie przez sąd przepisów postępowania (wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego)

  • charakter wyroków TS

    • wyrok kasujący

    • wyrok reformatoryjny

    • uchylenie skargi

Sąd do spraw służby publicznej

• 7 sędziów

• kadencja – analogicznie do TS i Sądu

  • możliwość odwołania

• powoływanie sędziów i rzeczników generalnych jest przedmiotem opinii wyrażonych przez specjalny komitet

Procedura orzeczeń wstępnych (prejudycjalnych)

• współpraca między sądem krajowym a TS

  • sąd krajowy nie wie, jak interpretować przepisy dyrektywy, zawiesza postępowanie i zadaje TS pytania

  • odpowiedź TS – umożliwienie sądowi krajowemu rozstrzygnięcia sporu głównego

  • sąd krajowy w rozumieniu prawa unijnego

    • sądy powszechne, Sąd Najwyższy, inne organy nie będące sądem w rozumieniu prawa krajowego np. Urząd Patentowy

    • nie jest nim sąd arbitrażowy

    • kryteria:

    • charakter stały

    • obligatoryjny charakter jurysdykcji

    • orzekanie na podstawie przepisu prawa

    • niezależność

    • rozstrzyganie sporu

    • działanie na podstawie przepisu prawa, a nie woli stron

Przedmiot orzeczenia wstępnego

• wyłącznie wykładnia prawa unijnego

• ważność (legalność) przepisu prawa unijnego – tylko prawa wtórnego

• sąd krajowy musi wystąpić z wnioskiem:

  • sąd, od którego orzeczeń w konkretnej sprawie nie przysługują środki zaskarżenia

  • sąd krajowy ma wątpliwości co do ważności przepisu prawa unijnego

• sąd krajowy może wystąpić z wnioskiem:

  • acte claire (przepis jest wystarczająco jasny i precyzyjny oraz odnosi się do danej sprawy)

    • gdy występują różnice w znaczeniu przepisu w różnych językach

  • acte éclairé (przepis wyjaśniony – przepis, w sprawie wykładni którego TS wydał już wcześniej orzeczenie – ma ono zastosowanie również w późniejszych przypadkach)

    • gdy sąd liczy na zmianę stanowiska TS

Skutek orzeczenia wstępnego

• wyrok wiąże sądy w toku instancji

• w praktyce – wiąże każdy sąd krajowy

  • możliwości sądu:

  • stosowanie wykładni zgodnie z orzecznictwem TS

  • zwrócenie się z pytaniem prejudycjalnym

  • uznanie że orzeczenie nie dotyczy stanu faktycznego

• wyrok dotyczący wykładni

  • moc wsteczna – cały okres od początku obowiązywania aktu prawa krajowego

    • możliwość ograniczenia retroaktywności

• wyrok dotyczący ważności

  • uznanie, że przepisu „nie ma”

Swobody rynku wewnętrznego

• w ramach EWG (Francja, Niemcy, Włochy, kraje Beneluxu)

• do połowy lat 80. – integracja negatywna (znoszenie ograniczeń)

• od II połowy lat 80. – integracja pozytywna (tworzenie instytucji)

Rynek wewnętrzny – obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług, zgodnie z postanowieniami traktatu

1. swoboda przepływu towarów

2. swoboda przepływu pracowników

3. swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

4. swoboda świadczenia usług

5. swoboda przepływu kapitału i płatności

Cechy swobód

• nie mają charakteru powszechnego

• ze swobód mogą korzystać tylko przynależni UE

  • inne podmioty tylko wtedy, jeśli pozwalają na to wprost przepisy prawa unijnego

• kluczowe przepisy traktujące o swobodach mają charakter norm bezpośrednio skutecznych

• na przepisy o swobodach, osoba fizyczna lub prawna może powoływać się tylko w przypadku, gdy w stanie faktycznym występuje tzw. element transgraniczny

Swoboda przepływu towarów

• eliminacja barier handlowych wewnątrz UE zapewnia towarom dostęp do rynków państw członkowskich

• pozwala przedsiębiorcom wydłużać serie produkcyjne

• wynikająca ze swobody przepływu towarów presja konkurencyjna wywołuje pozytywne skutki w gospodarce każdego państwa członkowskiego

  • poszerza ofertę towarową

  • zwiększa poziom innowacyjności w gospodarce

• zobowiązuje państwa do prowadzenia racjonalnej polityki gospodarczej

Towar

• każdy przedmiot posiadający wartość pieniężną, który jako taki może być przedmiotem transakcji handlowych

• tylko te produkty, które znajdują się legalnie w obrocie

• towarami nie są: pieniądze, nieruchomości, zbywalne prawo do połowu ryb, emisja programu telewizyjnego, licencja, rozmowa telefoniczna

• towary wspólnotowe – w całości wytworzone na terytorium UE lub należycie przetworzone na tym terytorium

Instytucje zapewniające swobodę przepływu towarów:

1. zakaz stosowania ceł i opłat o skutku podobnym do ceł

   • Cła przywozowe lub wywozowe lub opłaty o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym [art. 30 TFUE]

   • charakter bezwzględny

   • Cło – nakładana przez państwo opłata pieniężna z tytułu przekroczenia granicy przez towar, liczona od wartości, ilości lub wagi

   • Opłaty o skutku podobnym – każda opłata pieniężna, która nie jest cłem, nałożona jednostronnie przez państwo członkowskie w związku z przekroczeniem granicy przez towar, bez względu na jej charakter, sposób pobierania

   • opłaty dozwolone

     • opłaty składające się na system danin wewnętrznych danego państwa członkowskiego

     • opłaty pobierane za usługi wyświadczone podmiotowi dokonującemu przywozu

     • opłaty przeznaczone na pokrycie kosztów przeprowadzania kontroli przewidziane w prawie wspólnotowym.

   • skutki naruszenia zakazu

     • charakter bezpośrednio skuteczny

     • podmiotowi, który uiścił taką opłatę przysługuje roszczenie względem państwa członkowskiego o zwrot tej opłaty

     • odpowiedzialność odszkodowawcza państwa na zasadach ogólnych (niezależnie od obowiązku zwrotu opłaty)

2. Zakaz dyskryminacyjnego lub protekcjonistycznego stosowania podatków

   • Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe.

   • Ponadto żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty. [Art. 110 TFUE]

   • Podatek – opłata składająca się na system danin wewnętrznych, nakładana systematycznie na towary danego rodzaju na podstawie przepisów prawa krajowego według obiektywnych kryteriów niezależnie od pochodzenia towarów, np. VAT, akcyza, opłaty pocztowe, podatek drogowy, opłata skarbowa

   • warunki stosowania przepisu

     • podobieństwo produktu przywożonego do produktu krajowego (zbliżone cechy charakterystyczne, zaspokajanie takich samych potrzeb)

     • dyskryminacja produktu przywożonego

       • bezpośrednia – odmienna kwalifikacja na podstawie kryterium pochodzenia

       • pośrednia – gdy w praktyce wyższe obciążenia podatkowe dotyczą tylko produktów importowanych

     • konkurencyjność produktu przywożonego względem produktu krajowego (o istnieniu tego stosunku świadczy zachowanie konsumentów)

3. zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych, środków o skutku równoważnym w przywozie i wywozie (zakaz barier pozataryfowych) [art. 34, 35, 36 TFUE]

   • zakaz dotyczy zarówno importu jak i eksportu

   • względny charakter zakazu

     • państwo członkowskie może usprawiedliwić naruszenia na podstawie art. 36 TFUE (ochrona wartości pozaekonomicznych) lub tzw. wymogów koniecznych

   • skutek naruszenia – podmiot indywidualny może domagać się uznania bezskuteczności przepisu krajowego w konkretnym stanie faktycznym

   • zakaz pełni funkcję klauzuli generalnej

   • Ograniczenie ilościowe – każdy przepis lub środek państwowy, który ogranicza częściowo lub zupełnie przywóz lub wywóz towarów w oparciu o takie kryteria jak ilość, waga, objętość, wartość lub czas, np. kontyngenty, plafony, limity, kwity przywozowe i wywozowe

   • Środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych według ETS

     • formuła Dassonville (wszystkie towary, produkowane i wprowadzone na rynek zgodnie z prawem w jednym państwie członkowskim, nie mogą być poddane ograniczeniom co do sprzedaży w wprowadzenia do obrotu w innym państwie członkowskim)

       • każda regulacja handlowa państwa członkowskiego, która bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie może wpłynąć na handel wewnątrz wspólnotowy (wystarczy wykazać możliwość wywarcia takiego skutku przy pomocy kryteriów o charakterze obiektywnym)

       • np. licencje eksportowe lub importowe, wymogi dotyczące znakowania towarów, wspieranie krajowych producentów poprzez kampanie „kupuj krajowe”, pomoc finansowa w nabywaniu samochodów produkcji krajowej

     • formuła Keck

       • nie są nimi przepisy państwa członkowskiego dotyczące zasad sprzedaży produktów, jeżeli są stosowane jednakowo do wszystkich przedsiębiorców na terenie państwa członkowskiego i wpływają jednakowo na sprzedaż towarów krajowych i sprowadzonych z innych państw członkowskich

       • regulacje państw członkowskich w zakresie warunków sprzedaży nie mogą być oceniane w kategoriach swobody przepływu towarów

     • formuła Cassis de Dijon (zasada wzajemnego uznawania standardów – towar wyprodukowany w jednym z państw członkowskich w sposób zgodny z jego przepisami o wprowadzony w tym państwie legalnie do obrotu powinien być sprzedawany bez przeszkód na terytorium innych państw członkowskich)

       • wyjątek – wprowadzenie towaru na rynek może być zablokowane jeżeli przemawiają za tym wymogi konieczne (skuteczność kontroli podatkowej, ochronę zdrowia publicznego, rzetelność obrotu handlowego, ochrona konsumentów)

       • nie stosuje się formuły, jeżeli wytwarzanie/obrót zostały inaczej unormowane w poszczególnych państwach członkowskich

       • zasada proporcjonalności – zastosowanie wymogów koniecznych wymaga oceny przepisów krajowych według testu proporcjonalności

   • przesłanki stosowania art. 36 TFUE

     • zastosowanie środka krajowego uzasadnione względami moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej

     • środek krajowy musi być zgodny z zasadą proporcjonalności

     • środek krajowy nie może stanowić arbitralnej, jawnej dyskryminacji

     • środek krajowy nie może stanowić ukrytego ograniczenia w handlu między państwami członkowskimi

4. Nakaz reorganizacji państwowych monopolów handlowych

Swoboda przepływu osób

Całość regulacji prawa unijnego, z których wynika prawo przemieszczania się, pobytu obywateli UE w ramach terytorium UE.

1. Swoboda przepływu pracowników [art. 45-48 TFUE]

2. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej [art. 49 – 55 TFUE]

3. Swoboda świadczenia usług [art. 56-62 TFUE]

Ogólna charakterystyka:

• przepisy bezpośrednio skuteczne

  • w razie naruszenia uprawnień pracownik może powoływać się na te regulacje w postępowaniu przed sądem krajowym (zarówno wobec państwa ja i przeciwko podmiotom indywidualnym)

• podstawowe uprawnienia wynikające z każdej ze swobód

  • prawo do równego traktowania jeśli chodzi o dostęp do wykonywania określonej działalności (wykonywania pracy, działalności gospodarczej) i warunki wykonywania tej działalności - podmiot zagraniczny ma być traktowany tak samo, jak podmiot krajowy

• zakaz wprowadzania ograniczeń – środków, które nie mają charakteru dyskryminacyjnego, ale utrudniają korzystanie ze swobody

• europejska polityka deportacji, przesiedleń wewnętrznych oraz handlu żywym towarem wg zasady: Вся Европа это Твоя Родина

• uprawnienia akcesoryjne

  • prawo przemieszczania się

  • prawo pobytu (inaczej definiowane w każdej za swobód)

• zakres podmiotowy [dyrektywa 2004/38]

  • osoba, która wykonuje określoną działalność na terenie państwa członkowskiego

  • uprawnieni członkowie rodziny podstawowego uprawnionego

    • współmałżonek

    • partner, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski

    • bezpośrednich zstępnych, którzy nie ukończyli dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu oraz tych współmałżonka lub partnera

    • bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu oraz tych współmałżonka lub partnera

  • różnice – ze swobody przepływu pracowników korzysta pracownik (świadczący pracę pod kontrolą, za wynagrodzeniem, w celu zarobkowym)

  • ze swobody prowadzenia działalności gospodarczej korzysta przedsiębiorca (w sposób stały prowadzący działalność nastawioną na zysk we własnym imieniu, na własne ryzyko

    • os fizyczna (wymóg obywatelstwa)

    • os prawna (utworzenie zgodnie z przepisami prawa państwa członkowskiego; siedziba statutowa/zarząd/główne przedsiębiorstwo na terytorium państwa członkowskiego

• sposób regulowania wyjątków od swobód

  • analogiczny sposób wyłączenia swobód – gdy konkretne zachowanie podmiotu stanowi zagrożenie dla porządku, bezpieczeństwa publicznego lub gdy jest zagrożone zdrowie konkretnego podmiotu publicznego

  • wyjątki nie mogą być stosowane w celu prewencji generalnej

  • podstawa ograniczenia swobody

    • czyn, który miał miejsce na terenie państwa członkowskiego

    • czyn, który narusza lub zagraża podstawowym interesom państwa

    • czyn, za który grozi kara izolacyjna

  • zastosowanie klauzul prowadzi do pozbawienia danej osoby prawa pobytu na terytorium państwa przyjmującego

  • swoboda przepływu pracowników może być wyłączona w administracji publicznej – wyłączenie danej osoby z prawa do równego traktowania w ramach dostępu do zatrudnienia

  • swobody 2 i 3 mogą być wyłączone w zakresie działalności związanej z wykonywaniem władzy publicznej, np. zawód notariusza, odmówienie prawa udziału w przetargu

Swoboda przepływu kapitału

• zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatnościach między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. [art. 63 TFUE]

• państwa nie mogą wprowadzać ograniczeń dotyczących przepływu środków inwestycyjnych

• charakter względny zakazów

  • możliwość wyłączenia swobody ze względu na bezpieczeństwo lub interes publiczny

System ochrony prawnej

Skarga z tytułu naruszenia przez państwo zobowiązań traktatowych

• naruszenie – obiektywnie sprzeczne z prawem UE działanie/zaniechanie państwa członkowskiego lub podmiotu kontrolowanego przez to państwo

  • nie ma znaczenia, czy państwo chciało naruszyć prawo – wina ma znaczenie dopiero przy ustalaniu sankcji

  • zaniechanie – np. brak implementacji dyrektywy, brak reakcji państwa na zakłócenie swobody przepływu towarów

  • argumenty państw członkowskich – np. za duże koszty implementacji, siła wyższa (jedyny uznawany argument)

• legitymacja czynna – Komisja Europejska (w 99% przypadków), inne państwo członkowskie

• legitymacja bierna – państwo członkowskie, które dopuściło się naruszenia, lub co do którego istnieją podstawy, że dopuściło się naruszenia

• przebieg postępowania

  1. faza nieformalna

     • uzyskanie informacji o dopuszczeniu się naruszenia

     • wezwanie państwa członkowskiego do złożenia wyjaśnień → kompromis

  2. faza formalna

     • pierwsze pismo ostrzegawcze (wskazanie przez Komisję, na czym polega naruszenie)

       1. zajęcie stanowiska przez państwo

       2. nie zajęcie stanowiska przez państwo ↓

     • umotywowana opinia (Trybunał bierze pod uwagę stan prawny na dzień oznaczony w umotywowanej opinii)

       1. zajęcie stanowiska przez państwo

       2. nie zajęcie stanowiska przez państwo ↓

     • wniesienie do Trybunału skargi

       1. oddalenie przez Trybunał

       2. uwzględnienie przez Trybunał

          • potwierdzenie naruszenia zobowiązań traktatowych

          • wyrok deklaratoryjny – państwo ma obowiązek podjąć niezwłocznie działania celem usunięcia naruszenia (wyznaczenie terminu)

          • w razie nie zastosowanie się do obowiązku ↓

     • II wyrok Trybunału

       • okresowa kara pieniężna

       • ryczałt pieniężny

       • Traktat lizboński przewiduje wyjątek od reguły dwóch postępowań – w przypadku braku poinformowania Komisji o implementacji dyrektywy – możliwość nałożenia sankcji w pierwszym wyroku

Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego

• cel – wyeliminowanie aktu dotkniętego wadami (podstawami unieważnienia)

• właściwość – w I instancji

  • Trybunał – skargi skierowane przez państwa członkowskie przeciwko Parlamentowi lub Radzie; skierowane przez jedną instytucję przeciwko innej

  • Sąd – inne skargi, zwłaszcza te formułowane przez osoby prywatne

• legitymacja czynna

  • podmioty uprzywilejowane (nie muszą wskazywać w skardze interesu prawnego)

    • państwa członkowskie

    • Komisja, Parlament, Rada

  • podmioty półuprzywilejowane (muszą wskazać, że akt narusza ich prerogatywy)

    • Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, Komitet Regionów

  • podmioty nieuprzywilejowane (muszą wykazać, że akt dotyczy ich indywidualnie i bezpośrednio – obowiązek ten nie dotyczy aktów regulacyjnych)

    • osoby fizyczne, osoby prawne

• legitymacja bierna

  • organ, który wydał akt dotknięty wadą

• podstawy unieważnienia

  • brak kompetencji

  • naruszenie istotnego wymogu proceduralnego

  • naruszenie traktatów albo innej normy mającej na celu realizację traktatu

  • nadużycie władzy

• termin do wniesienia skargi

  • 2 miesiące od publikacji/notyfikacji/powzięcia wiadomości o zaskarżonym akcie

• charakter wyroku – konstytutywny

• skutek wyroku

  • ex tunc (możliwość ograniczenia ze względu na zasady słuszności)

  • erga omnes