Podstawy logopedii

Ćwiczenia 5, 16.12.13

Dyslalia – gr. dys – zaburzenie, lalia – mowa; nieprawidłowa wymowa głosek o różnym pochodzeniu.

Dyslalia, def. Skorek – zakłócenia w realizacji płaszczyzny segmentalnej wypowiedzi słownej stanowiące samoistne zaburzenie artykulacji o różnej etiologii.

Dyslalia – to nazwa kategorii zaburzeń, których istotą jest nieprawidłowa realizacji dźwięków mowy.

Termin dyslalia po raz pierwszy został użyty w 1827 roku przez lekarza Józefa Franka. Szeroki rozumienie terminu – różne zaburzenia mowy, wszelkie zaburzenia mowy o różnej etiologii.

Dysglosja –

Kryterium etiologiczne- poziom uszkodzenia mechanizmu mowy:

1. Dyslalia pochodzenia ośrodkowego (nieprawidłowe funkcjonowanie lub struktura CUN)

2. Dyslalia motoryczna (przyczyna zlokalizowana w drodze odśrodkowej, biegnącej od kory mózgowej do nerwów obwodowych)

3. Dyslalia sensoryczna (uszkodzenie na drodze: obwód – kora mózgowa)

4. Dyslalia obwodowa (nieprawidłowa budowa receptora słuchowego lub obwodowego narządu artykulacyjnego)

Kryterium etiologiczne – jakość defektu (tzn. czy wadliwa wymowa jest uszkodzeniem organicznym czy dysfunkcją narządów mowy)

• Dyslalia czynnościowa – wadliwa wymowa głosek przy braku uszkodzeń organicznych w budowie aparatu artykulacyjnego

• Dyslalia organiczna – jest związana z uszkodzeniami obwodowymi – niedosłuchem, anomaliami w jamie ustnej

Kryterium etiologiczne – lokalizacji uszkodzeń narządów mowy:

1. Dyslalia korowa (uszkodzenia w korze mózgowej)

2. Dyslalia podkorowa (uszkodzone struktury podkorowe)

3. Dyslalia obwodowa (wynika z defektu obwodowego wywołującego zakłócenia w sferze dźwięków, nie towarzyszą inne patologiczne zjawiska językowe; niezdolność do wykonania określonego ruchu artykulacyjnego)

Objawowa kalcyfikacja Kaczmarka (liczba nieprawidłowo realizowanych fonemów); klasyfikacja ilościowa – liczba wadliwie realizowanych fonemów)

• Dyslalia jednoraka – 1 fonem wadliwie realizowany, np. reranie

- prosta – zniekształcenie tylko jednej cechy dystynktywnej (s ->sz)
- złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych (g -> t)

• Dyslalia wieloraka – oznacza wadliwą realizację fonemów w obrębie dwu lub więcej stref artykulacyjnych (kilka lub kilkanaście fonemów wymawianych jest nieprawidłowo)

• Dyslalia całkowita – większość fonemów nieprawidłowo realizowana, ok. 70% systemu fonetycznego; mowa niezrozumiała

Formy realizacji dźwięków w dyslalii:

• Epizacja (mogilalia) – brak realizacji fonemów; realizacja w postaci dźwięków

• Paralalia (substytucja) – najczęstsza forma dyslalia;

1. Zastępowanie 1 fonemu przez inny fonem

2. Dwa fonemy mają taką samą realizację

3. Realizacja jednego fonemu mieści się w polu realizacji innego fonemu

Substytut – łatwiejsza artykulacja

• Dyslalia właściwa – deformacja fonemów;

1. W mowie pojawiają się głoski pozafonematyczne (poza polskim systemem fonematycznym, np. r francuskie)

2. Realizacja fonemu wykracza poza pole właściwe dla danego fonemu, a zarazem nie mieści się w polu realizacji innego fonemu

Etapy rozwoju mowy dziecka wg Kaczmarka:

1. Okres melodii – od urodzenia do 1 roku życia; krzyk, głużenie – do 3 mies. życia, wydobywanie przypadkowych dźwięków, ale nie są to dźwięki usłyszane z otoczenia, głoski gardłowe, głużą również dzieci głuche, gaworzenie – od 6 mies. życia, głoski tylno gardłowe, pojawia się głoska r, świadome powtarzanie dźwięków

2. Okres wyrazu – 1- 2 rok życia, jeden wyraz stanowi całą wypowiedź, występuje echolalia rozwojowa, czyli powtarzanie zasłyszanych wyrazów, wymawia: p,p’, b, m, t, d, n, n’, ś, k, k’ oraz j; zastępowanie, np. zam. Ć, dź – t, t’, d, c, sz, cz – ś, ć; k - t

3. Okres zdania - 2 – 3 rok życia – więcej rzeczowników, czasowników, pojawiają się przymiotniki, dziecko przyswaja podstawowe cechy języka – fleksja, odmiana, podstawy gramatyki, prawie wszystkie oprócz: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż – zamienia na ś, ź, ć, dź; zamiast r – l, ł, j; ponadto zamiennie: f-h, h-f, ł-w

4. Okres swoistej mowy dziecięcej – 4 – 6 rok życia – może zastępować niektóre głoski szeregiem syczącym, dziecko w wieku 4 lat może nie mówić r

Najczęstsze grupy wad wymowy zaliczane do dyslalia:

• Sygmatyzm – nieprawidłowa realizowana detalizowanych (ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż)

• Rotacyzm – nieprawidłowa realizacja r

• Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja k

• Gammacyzm – nieprawidłowa realizacja g

• Lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja l

• Betacyzm – nieprawidłowa realizacja b

• Mowa bezwdzięczna – wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie

Metody stosowane w terapii dyslalii:

- metody uczulania stref artykulacyjnych – pokazujemy pacjentowi, jak artykulatory powinny się ułożyć szpatułką laryngologiczną, ale także lizakami, czekoladą itp. Naciskamy na język
- wykorzystanie dźwięków naturalnych (onomatopeje) – stosujemy tą metodę głównie u dzieci, polega na naśladowaniu naturalnych szmerów, które prowadzą do właściwej artykulacji, dziecko naśladuje np. szczekanie psa, warkotu motor, wydaje dźwięk zbliżony do oczekiwanego
- metoda fonetycznych przekształceń – metoda często stosowana w terapii zaburzeń artykulacji, wykorzystuje się fonetyczne analogie głosek (podobieństwo pomiędzy głoskami różniącymi się tylko jedną cechą artykulacyjną), np. głoskę v można otrzymać poprzez przyciśnięcie palcem dolnej wargi do dolnych zębów w trakcie przedłużonego wymawiania głoski u, głoskę sz można uzyskać przedłużając wymowę głoski cz
- metoda mechaniczna – istotą metody jest mechaniczne zadziałanie na narządy artykulacji w celu ich prawidłowego ułożenia w sytuacji, gdy dziecko ma trudność z ustawieniem ich w odpowiedniej pozycji, np. popchnięcie języka szpatułką
- metoda wzrokowa -
- metoda słuchowa -
- metoda dotykowa – czucie skórne, gdy dziecko nie odróżnia mowy dźwięcznej od bezdźwięcznej kładziemy jego rękę na krtani