Podstawy logopedii

Ćwiczenia 3, 04.11.13

Pojęcia:

Głoska – najmniejszy element tekstów języka mówionego, dźwięk postrzegany zmysłem słuchu produkowany przez nadawcę w celu porozumienia się z odbiorcą. Dźwięk ten nie ma znaczenia, tzn. nie odsyła dość ściśle określonego elementu rzeczywistości pozajęzykowej, tworzy strukturę komunikatu, współwystępując z innymi elementami mowy i tylko wspólnie z nimi staje się nośnikiem informacji.

• zbiór wszystkich cech (artykulacyjnych, akustycznych) charakterystycznych dla konkretnego dźwięku mowy, postrzeganego zmysłowo w procesie językowej komunikacji, np. kot, 3 głosy [k][ o] [t] w izolacji nie mają znaczenia, ale współwystępując z innymi dźwiękami tworzą struktury jednostek języka

Fonem – zbiór cech odróżniających zwartych w głosce. Cechy dystynktywne (odróżniające) – to takie właściwości dźwięków, które służą rozróżnianiu znaczeń wyrazów, np. tom – dom

Cechy fonemu:

• środkowo językowość – zośa – zoxa; źuta – huta

• dźwięczność – tom - dom

• dziąsłowość – kasza – kasa

• przedniojęzykowość – tomu – komu

• wargowość – moc – noc

Sylaba – spółgłoska + samogłoska

Zmiany głoskowe:

• upodobnienia wewnątrzwyrazowe (wpływa sąsiedztwa fonetycznego w obrębie jednej jednostki wyrazowej), np. prośba (proźba – upodobnienie wsteczne), krzywda (krzywda – upodobnienie postępowe), świeca (śfieca – upodobnienie postępowe), przed czasem (pszet czasem – upodobnienie wewnątrz wyrazowe)

Zaburzenia mowy:

• termin szeroki, używa się go do określania wszystkich patologicznych zachowań językowych, począwszy od prostych wad wymowy, aż do całkowitej niemożności mówienia lub rozumienia.

Błędy, wady wymowy, przejęzyczenia

• błędy wymowy – nieświadome odstępstwo od powszechnie stosowanej formy wymawianej, dotyczącej zarówno płaszczyzny segmentalnej (głoski), jak i suprasegmentalnej (prozodia), wypowiedzi słownej.

Przyczyny:

- wpływ gwary na język polski
- nieznajomość zasad ortograficznych

• przejęzyczenia – deformacja językowa, deformacje wypowiedzi słownej, przypadkowe na skutek nieuwagi, pośpiechu, zdenerwowania, przejęcia się. Sporadyczne pomyłki są zjawiskiem pospolitym, nie tylko w mowie potocznej, lecz też w starannych wypowiedziach.

• wady wymowy – odstępstwa od ogólnopolskich norm wymawianiowych, przejawiające się:
  - zaburzeniami artykulacyjnymi
  - zaburzeniami prozodycznymi
  - zaburzeniami artykulacyjnymi i prozodycznymi

Do wad wymowy nie zalicza się nieprawidłowości artykulacyjnych wynikających z nieukończonego rozwoju mowy dziecka, wymowy gwarowej, błędów wymawianych. Wady wymowy mogą dotyczyć płaszczyzny segmentalnej (zaburzenia głosek), suprasegmentalnej (wymowa głosek).

Zaburzenia mowy, a błąd językowy

Podział wad wymowy:

- dotyczące substancji segmentalnych (dyslalia)
- dotyczące substancji suprasegmentalnych (jąkanie, zaburzenia tempa mowy)

Wada wymowy, a błąd językowy

• wada wymowy – najczęściej zaobserwować można brak warunków do prawidłowej mowy, np. niepełnosprawność artykulatorów, narządów słuchu. Osoba ma często świadomość zaburzeń.

• błąd językowy – osoba ma warunki, by mówić prawidłowo. Brak świadomości popełniania błędów.

Słuch fonetyczny (wg Skorek) – umiejętność odróżniania dźwięków mowy, na które składają się najmniejsze elementy języka – głoski. Fonemy odróżnia się na zasadzie opozycji, dźwięczność – bezdźwięczność.

Błędy dyslaliczne – w piśmie osób z wadami wymowy są odbicia dyslalii, dziecko pisze tak jak mówi.

Przyczyny zaburzeń mowy:

• egzogenne:
  - jąkanie – najczęściej w rodzinie patologicznej
  - dziecko najczęściej przyswaja słyszany sposób artykulacji poszczególnych dźwięków
  - powielanie błędów językowych
  - problem nieprawidłowych wzorców
  - element gwarowy
  - postawa nadmiernie wymagających rodziców
  - postawy nadmiernie opiekuńcze, np. wyręczanie dziecka w mówieniu, mowa nianiek (pieszczotliwa)
  - niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze słowa dziecka, np. brak zainteresowania lub nadmierne zainteresowanie
  - zmiana w strukturze rodziny, np. starsze dziecko naśladuje młodsze

• endogenne:

- defekty narządu słuchu, mowy, głosu
- choroby układu oddechowego
- alergie
- uszkodzenia CUN
- nieprawidłowe oddychanie
- porażenie mózgowe
- zaburzenia w budowie twarzo-czaszki
- ankyloglosja
- wady genetyczne, np. zespół Downa
- niedotlenienie okołoporodowe
- przedawkowanie witaminy D
- zaburzenia słuchu
- niesprawność narządów artykulacyjnych