Przedmiot antropologii kultury / Antropologia jako nauka o człowieku. Antropologia - jako nauka zajmuje się człowiekiem w aspekcie biologicznym, filozoficznym, kulturowym i teleologicznym. Jest nauką interdyscyplinarną. Cechuje ją wielość ujęć i interpretacji ( cechuje ją chaos interdyscyplinarny). Naukowe podstawy antropologii rozwinięto w XIX wieku. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią).
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury. 
Antropologia – opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury – zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury: 
- analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury. Antropologia dzieli się na: Antropologia fizyczna - zajmuje się takimi problemami jak ewolucja człowieka począwszy od form zwierzęcych, czy obecny podział na grupy rasowe, różnice anatomiczne i fizjologiczne. Bada przemiany anatomiczne i fizjologiczne spowodowane przez pojawienie się życia społecznego języka i systemu wartości.- Antropologia społeczna – przyjmuje założenie że to co nas odróżnia od innych gromadność (organizacja, struktury społeczne), to nakazy i zakazy; bada struktury społeczne.     Antropologia kulturowa -  sięga do ustaleń antropologii fizycznej i społecznej, wychodzi z założenia że człowiek jest takim gatunkiem który tworzy swoje środowisko, nie podporządkowuje się prawem natury lecz tworzy własne prawa. Antropologia kulturowa bada organizację kultury , rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną  różnorodność kultury w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. Ogólnie mówiąc zajmuje się kulturą we wszystkich jej przejawach. Bierze początek z odmienności kulturowej i fascynacji różnorodnością obyczajów. Interesuje ją odrębności międzyosobnicze wynikające z faktu  posiadania przezeń kultury. Bada odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Antropologia kulturowa to synchroniczne badanie nad obcą kulturą, celem jest badanie społeczeństw różniących się od społeczeństw znanych badaczowi. Jest to nauka o człowieku - wytwórcy kultury. Należy pamiętać że kultura to skutek istnienia intelektu , a nie wpływ środowiska, dlatego człowiek może być twórcą kultury. Antropologia kulturowa -  dział antropologii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną, twórcą kultury. Badają poszczególne kultury( jej wytwory materialne i niematerialne, strukturę społeczną) oraz porównując zebrane dane antropologia dąży do ustalenia uniwersalnej teorii funkcjonowania kultury. Typy definicji kultury: Pojęcie kultury - podstawowym pojęciem w antropologii jest kultura. Termin wieloznaczny, pochodzący od łac. „culturs agri” (uprawianie ziemi).  Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i materialnego dorobku społeczeństwa. Pierwszą definicje kultury przedstawił Edward Tylor w 1871 roku : kultura - czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje, zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa. Kultura (wg. Kłoskowskiej) jest to względnie zintegrowana całość  obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości  społecznej wzorców wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań. Typy definicji kultury: Typ definicji opisowo wyliczający – traktuje on kulturę jako określony zbiór przedmiotów, a definiowanie kultury sprowadza się do wyliczenia jej części składowych. Kryterium tego zaliczania pewnych składników życia społecznego do obszaru kultury nie jest tu wyraźnie sformułowane; kryterium to ma charakter intuicyjnego założenia jak np. definicja E.Taylora . Definicje historyczny – kładą one nacisk na czynniki tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego; dla określenia kultury używają takich określeń jak: dziedzictwo, tradycja, dorobek. Kulturę definiuje się tutaj jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom. Minione doświadczenia człowieka wyraża się w „świecie przedmiotowym”, a przekazywane jest kolejnym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania. Definicje normatywne – akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej społeczności i warunkujących jej trwanie.. Definicje psychologiczne - skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych za oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek.  Definicje strukturalne – interesują się przede wszystkim strukturą danej kultury, tzn. zasadniczymi elementami tej kultury oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Zazwyczaj wymienia się cztery kategorie elementów kultury: materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur – nie dotyczą kultury w ogóle. Definicje genetyczne – skupiają się na genezie kultury. W tym typie definicji można wyróżnić dwie odmiany: Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga dotyczy wyłaniania się kultury z natury (wyjaśnia związki między naturą a kulturą, różnice i przeciwieństwa między nimi). Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka.  Wartościujące ujęcie kultury zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich. Kultura w tym ujęciu jest pojmowana jako zjawisko podlegające procesowi rozwoju w toku dziejów i osiągające w procesie rozwoju coraz wyższy stopień, jako zjawisko kumulujące się, stopniowalne.  Uniwersalistyczne pojęcie kultury rozumie ją jako zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania.
Kultura rozumiana atrybutywnie: Atrybutywne – kultura „tout court” czyli kultura jako cecha stała, atrybut życia ludzkiego, kultura znamieniem ludzkości jako całości a człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. Przy atrybutywnym rozumieniu kultury używamy terminu „kultura” tylko w liczbie pojedynczej. Kultura rozumiana dystrybutywnie: Kultura rozumiana dystrybutywnie – Kultura jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości . Można tu używać terminu „kultura” zarówno w liczbie pojedynczej jak i mnogiej (kultura, kultury) W znaczeniu dystrybutywnym kultura jest rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości. W tym znaczeniu termin kultura może być używany zarówno w liczbie mnogiej jak i pojedynczej, ale w każdym przypadku należy uściślić, o jaką kulturę chodzi. Sposób przypisania kultury określonej zbiorowości może mieć charakter konkretny lub typologiczny. Konkretny sposób istnieje wówczas gdy mówimy o kulturze konkretnego społeczeństwa (np. kultura francuska, polska itd.). Typologiczny natomiast, gdy mówimy o kulturze związanej ze zbiorowością określonego typu (np. kultura robotnicza). Kultury w sensie dystrybutywnym pojęte konkretnie mają swój wymiar czasowy i przestrzenny, są bowiem wytworem zbiorowości, które zajęły określone miejsce w historii; kultury te pojawiły się w jakimś miejscu i czasie, trwają lub zaginęły wraz ze zbiorowością, która je stworzyła. Kultura w sensie dystrybutywnym, ale pojęta typologicznie, też może mieć charakter czasoprzestrzenny, ale w tym przypadku trudno określić gdzie i kiedy pojawiają się zbiorowości i kultury określonego typu. Jeśli kulturę rozumiemy jako całokształt materialnego i niematerialnego dorobku ludzkości, wówczas pojęcie dobra kultury obejmuje zarówno rzeczy i usługi, jak i dobra niematerialne, a także zachowania, zjawiska etyczne itd. Dobra kultury dzieli się na: dobra instrumentalne (pośrednie), stanowiące środki do osiągnięcia innych dóbr i dobra autoteliczne (bezpośrednie), będące celem samym w sobie. Jedno i to samo dobro w różnych sytuacjach może spełniać funkcję raz dobra instrumentalnego, a raz autotelicznego (np. wykształcenie może być celem samym w sobie, a może być również środkiem do osiągnięcia innych celów). Kultura jest związana z człowiekiem. Jest on jej twórcą, a zarazem odbiorcą: jest przez nią kształtowany, w niej wyraża i zaspokaja swe potrzeby. Ethnos – znaczenie pojęcia Ethnos (lud, rasa)  - zajmuje się specyfiką  danego ludu, odrębności kulturowej, pojęcie to pojawiło się w połowie XIX wieku. Wówczas oznaczało lud zamieszkujący dane terytorium, przetrwało aż do II wojny światowej. W skład ethnosu wchodzą 4 elementy zjawisk: 1)     język – czyli to co zostało wypowiedziane i napisane, służy kontaktowi 2)     pamięć historyczna i więzi społeczna: wiedza na temat historii, wspólnota losów, wspólnota odczuwania historii 3)     obyczaje, zwyczaje – płaszczyzna zachowań, opartych na tradycji i interpretowane przez kulturę; zwyczaje – dobrze widziane, ale nie obowiązkowe 4)     wiara religijna – wiara rozumiana jako interpretacja rzeczywistości; oczywistość kulturowa to co wierzymy Etnologia nauka o ethnosie , nauka empiryczna szuka prawd i prawidłowości w stosunku do ethnosu. Klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych  oraz opisuje poszczególne kultury. Szuka ona praw i prawidłowości nią rządzących. To przede wszystkim porównawcza nauka o kulturach świata , zajmuje się także człowiekiem jako istota społeczną i kulturową. Dzisiejsza etnologia zajmuje się analizą mechanizmu funkcjonowania kultury, w tym także masowej i popularnej, bada ruch etniczne, nacjonalistyczne, religijne oraz procesy globalizacji kultury. Stymuluje niejako wiedzę o różnych kulturach korzystając z danych innych nauk tj. etnografia Etnografia rozumiana jest jako  dyscyplina badającą ludową lub współczesną kulturę popularną jednego narodu zwana często etnografią regionu. To nauka zajmująca się opisem konkretnego narodu, ludu , grupy etnicznej. Przedmiotem badań etnografii tak jak etnologii jest ethnos czyli specyfiki danego ludu, odmienności kulturowej. Jednak w odróżnieniu od etnologii , etnografia bada go innymi metodami. Dokonuje ona opisu ethnosu czyli opisuje kulturę( bada kulturę rodzimą), może to być opis subkultury różnych grup zawodowych, kultury ludowej itp.. Może być traktowana jako wstępny opis pracy i metoda naukowa opisu faktów, poprzedzająca fazę interpretacji zebranych danych właściwą dla dociekań etnologii. Opis służy etnologowi opisać prawa prawidłowości danej kultury. Aby opisać kulturę mamy progi do pokonania: własna kultura, język i upowszechnienie. Dyfuzje i migracje kulturowe Dyfuzja kulturowa oznacza proces zmieszania się różnych kultur, przejmowania cech jednej przez drugą, zachodzący wskutek kontaktu tych kultur, np. podboju, wymiany handlowej. Kultura ma wymiar przestrzenny. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się wraz z jego przemieszczaniem się. Odnosi się to do kultury zarówno w sensie atrybutowym (cecha gatunku ludzkiego) jak i dystrybutywnym (zbiór cech kulturowych określonej zbiorowości). Dyfuzja kulturowa służy do opisu i ujmowania w pojęciu zmian zachodzących w kulturze. Słowo dyfuzja oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury w drodze zapożyczenia. Zjawisko wynika z faktu uczenia się kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej. Uczenie się może przebiegać pomiędzy pokoleniami jak i pomiędzy grupami w obrębie jednolitego kulturowo społeczeństwa. Dyfuzja to nieświadome przenikanie tych samych rzeczy na inne obszary. Przedstawiciele orientacji w etnologii dostrzegli i położyli szczególny nacisk na fakt zapożyczeń migracji wytworów kulturowych z jednej kultury do drugiej –podstawowym czynnikiem przemian była ich zdaniem dyfuzja – czyli zapożyczenie elementów kulturowych. Dyfuzja to niepodważalny czynnik przemian jaki obserwować można we wszystkich społeczeństwach ludzkich. Teoria potrzeb antropologii Potrzeba to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich obu do naturalnego środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i organizmu. Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu – biologizm. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny. Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem. Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu. 3 grupy potrzeb: - Potrzeby podstawowe (I-go rzędu) to potrzeby biologiczne które decydują o przetrwaniu organizmu (metabolizm); reakcja kulturowa zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu - Potrzeby II-go rzędu potrzeby pochodne - Potrzeby III-go rzędu potrzeby integratywne Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób. Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury- system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja ( kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy Potrzeby Pierwotne – (biologiczne) – potrzeby pierwotne i pochodne – instrumentalne i symboliczno – integratywne. 7 podstawowych potrzeb – metabolizm, reprodukcja, odpowiednie warunki fizyczne, bezpieczeństwo, ruchliwość, zdrowie. Potrzeba jest reakcją na potrzebę, a ta reakcja ma charakter kulturowy. Imperatyw kulturowy – odpowiedź kulturowa na potrzebę. 7 imperatywów kulturowych – zaopatrzenie, małżeństwo, rodzina, mieszkanie, przyuczenie, szkolenie, higiena. Podstawowe potrzeby instrumentalne – utrzymywanie, reprodukowanie i produkowanie narzędzi, dóbr konsumpcyjnych; kodyfikacja, regulacja w działaniu i sankcjonowane ludzkich zachowań; kształcenie, ćwiczenie i wyposażanie młodego człowieka zgodnie z tradycją; potrzeba władzy. Imperatywy – ekonomia, kontrola społeczna, edukacja, organizacja polityczna.  Potrzeby integratywne – są natury psychologicznej, symbolicznej, estetycznej, światopoglądowej, potrzeba oparcia się na jakimś autorytecie. Imperatywy – nauka, filozofia, magia, mitologia, religia, sztuka, zabawa. Potrzeby Wyższego Rzędu – społeczno – kulturowe. Brown – kultura służy umacnianiu struktury społecznej; Struktury społeczne: klany i rody Klan-większa jednostka społeczna do której należy się przez matkę. Klan to grupa ludzi, którzy wywodzą swe pochodzenie od wspólnego przodka, mają często ten sam totem i wykonują razem wiele zadań. Każda z nich posiada nazwę, swe kolektywne poczucie jedności, zwykle specjalny mit określający jej charakter. Klan jest często podziałem plemienia opartym na zasadzie dwudzielności, gdzie mamy dwa, cztery lub osiem klanów. Większość ludów posiada jednak nieparzystą liczbę klanów. Ten podział łączy się zazwyczaj z zakazem zawierania małżeństw w obrębie własnego klanu (egzogamia) Stopnie zażyłości (spokrewnienia) 1.Rodzina pierwiastkowa 2.Siostry matki oraz ich dzieci 3.Inni członkowie dużej rodziny 4.Własny klan 5.Rodzina ojca 6.Własna frateria 7.Klan i frateria ojca 8.Klan i frateria ojca obrzędowego 9.Klan i frateria znachora, który wyleczył pacjenta Ród – grupa społeczna oparta na wspólnocie krwi, obejmująca rodziny wywodzące swe pochodzenie od wspólnego przodka, posługująca się wspólną symboliką oraz nazwą, będącą najczęściej proklamą herbu rodowego. Często lecz nie koniecznie posługująca się wspólnym nazwiskiem, mówiąca przeważnie tym samym dialektem. Więź wewnętrzną rodu u ludów pierwotnych stanowiło pochodzenie macierzyste, a w bardziej rozwiniętych ustrojach pochodzenie ojcowskie. Ród jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do rodziny, składa się bowiem z wielu rodzin posiadających niejednokrotnie inne nazwiska. Struktury społeczne: linearne Lineaże – Gdy pokrewieństwo ustalane jest w jednej linii (męskiej lub żeńskiej) ma miejsce lineażowa struktura pokrewieństwa . W przypadku pokrewieństwa ustalonego wg obu linii (męskiej i żeńskiej) ma miejsce rodowa struktura pokrewieństwa: a) lewirat - w małżeństwach monogamicznych jest poślubieniem przez wdowę brata zmarłego męża; - w małżeństwach poliandrycznych, gdy jedna kobieta jest żoną dwóch braci b) sororat - w małżeństwach monogamicznych jest poślubieniem przez wdowca siostry zmarłej żony; - w małżeństwach poliandrycznych jest poślubieniem dwóch lub więcej sióstr żyjącej żony. Najkorzystniejsze dla spójności i zawartości grupy są struktury- Linearze. Struktura rodowa: Kultura europejska: choć oficjalnie dziedziczenie obustronne, to ma tendencje do patrylineryzmu ( przejmowanie przez żonę i dzieci nazwiska męża). Struktura linearzowa: Trobiandczycy, Indianie Pueblo-typowe kultury o systemie matrylinearyzm, najlepiej zbadane. Dziedziczenie: ziemia i dobra materialne i nie materialne po matce = tylko dla córek, funkcje i przedmioty rytualne , ról, pozycji obrzędowych ( których właścicielami są mężczyźni)= synowie po wójku(bracie matki).Kilka zasad dziedziczenia w Linearzu: podstawą klasyfikowani krewnych są linie pionowe(Rodowe) a nie poziome( Pokoleniowe)-różnice pokoleniowe ważne tylko w obrębie własnego linearzu Linearze matki i ojca traktowanie łącznie-zawsze najważniejsze pokrewieństwo przez kobiet nawet w linearzu ojca. Najważniejsze pokrewieństwo między siostrami, córkami jednej kobiety Myślenie prelogiczne Myślenie prelogiczne- myślenie pierwotne, religijne, mityczne-podstawowy poziom myślenia wszechczasów, zabarwienie negatywne – ewolucjoniści, niewartościująco- Boas. Mit-nie tylko w społecznościach prymitywnych, ale w nich-największa rola; uznany za formę myślenia szczególnie związaną z społeczeństwami pierwotnymi .Ich funkcjonowanie wymaga izolacji społecznej; jego rola maleje wraz ze wzrostem znaczenia pisania. Cechy myśli pierwotnej: -Brak zasad logiki formalnej-poziom myślenia indywidualnego i codziennego, myślenia zbiorowego. np. mit i magia. W zbiorowym nie obowiązuje zasada niesprzeczności i tożsamości, dlatego nie można ich sprawdzić empirycznie; w micie słowo może być uznane za przyczynę- zaklęcia; np. umiejętność tworzenia uogólnień przy zachowaniu konkretności. -Dopuszczalność transformacji-identyfikowanie przedsiębiorstw np. jawy i snu, śmierci i narodzin. Związek przyczynowy bywa utożsamiany z bliskością fizyczną; materialne – może przechodzić w stan duchowy ; czasem w micie pierwszym osobę trzeba interpretować jako 2 różne. -symbolizm i obrazowe myślenie-posługiwanie się symbolami obrazami jako znaczącymi całościami-metafory, alegorie. Eliade- wielowarstwowość obrazów pojawiających się w mitach. Obrazy osób – personifikacje konkretnych zjawisk( archetypy). -Koncepcja czasu w myśleniu pierwotnym-Eliade- koncepcja czasu linearnego( historycznego) i cyklicznego(kołowego, mitycznego).Durkheim- podział na sacrum i profanum. Mit zawsze dotyczy zdarzenia ,a nic procesów. Rytuały- sens powrotu do mitycznego początku. Proces zanikania czasu cyklicznego na korzyść linearnego- przełom- powstanie cywilizacji miejskich w starożytności. -Koncepcja przestrzeni-miary odległości mają charakter społeczny, są związane z rodzajem i zasięgiem więzi społecznej. Również podział na sacrum i profanum. Cassier- układ wioski często odbiciem świętego układu przestrzennego; ciało człowieka lub zwierzęcia – czasem takie odbicie. Konstrukcja kosmosu- przeważnie układ koncentryczny; wyznaczanie środka całego świata. -Znaczenie mitu-odróżniającego go od baśni, legend; bardzo duże znaczenie, mówi o problemach podstawowych dla człowieka; pomaga przetrwać kryzysy i trudne okresy psychiczne ; bardzo ważne dla integracji całej zbiorowości. -Absolutna prawdziwość mitu-mit- nie do podważenia empirycznie. Ich prawdziwość- związana z przekazem przez ludzi starych , autorytetów; Istnieją różne dowody empiryczne – np. dołki pierwszego wyłonienia u Trobriandczyków- zdolność innych ludzi do uprawiania magii. -dosłowność-nie ma konwencji; dystansu; dosłowność w traktowaniu wszystkich szczegółów( słup namiotu-w e]rytuale naprawdę staje się osią świata). - Etnocentryzm-mit dotyczący danej zbiorowości, często przyczyna ksenofobii i etnocentryzmu.( czasem ta sama historia w jednej społeczności jako mit , w drugiej jako zwykłe opowiadanie). -Konserwatyzm myślenia pierwotnego-mała podatność na zmianę; trzymanie się tradycji.Riesman- społeczności zorientowane na tradycję- tradycja jest podstawowym autorytetem. Tu etnocentryzm jest funkcjonalny-przeciwdziała utracie dorobku pokoleń. -Sakralność w myśleniu pierwotnym-mit- zasadniczą formą myślenia religijnego; traktuje tradycję jako niepowtarzalną i świętą- np. tabu- nienaruszalna i niemożliwa do uzasadnienia zasada , kulturowy aksjomat-.Zmiana społeczeństwa- koniec świata, zniszczenie całego kosmosu , wzburzenie emocji, obawa upadku. Podstawowe formy religii pierwotnych Tabu-  to sposób myślenia o świecie, jako pewna reguła dotycząca ludzkiego zachowania. W Europie termin Tabu stał się terminem popularnym oznaczającym zakaz, najczęściej kojarzymy go właśnie ze sferą zakazu. Tabu oznacza rytualne ograniczenie lub zakaz. Zakaz ograniczenie łączy ze sobą dwa zjawiska: z jednej strony zakazuje się czegoś, bo jest nieczyste, bo jest formą skalania np. tabu kazirodztwa, z drugiej strony tabu występowało w tej postaci iż było zakazem związanym z nie zbliżaniem się do pewnej doskonałości, czystości, boskości. Zakazy tabu wyłączały z użytkowania nie tylko ludzi, kontakty między ludźmi, ale wyłączały różne przedmioty, miejsca, zwierzęta i kontakty międzyludzkie. Tabu mogło dotyczyć najróżniejszych dziedzin nie musiało się wiązać z tym, że dany człowiek nie mógł się wiązać z innym człowiekiem. Tabu mogło dotyczyć osoby wysoko usytuowanej w społeczeństwie, np. wodza. Nie można było zająć miejsca, które znajdowało się powyżej jego głowy, nie można było dotykać naczyń , które on używał. Wiele zakazów dotyczyło kobiet, związanych było z podziałami ról i obowiązków dwóch płci np. kobiety jadły osobno, zwykle po posiłku spożywanym przez mężczyzn. Kobiety w czasie menstruacji nie mogły przygotowywać posiłków dla nikogo. Szamanizm - rodzaj praktyk i przekonań światopoglądowych, w których specjalnie predystynowany przedstawiciel grupy – szaman, za pomocą odpowiednich technik nawiązuje bezpośredni kontakt ze światem nadprzyrodzonym w celu zaspokojenia szeroko rozumianych interesów społeczności i jednostek. Brak jest zgodności co do faktu, czy jest to jedynie zespół specyficznych fenomenów czy też oddzielna forma religii. Pozycja szamana w grupie jest zależna od społeczności, w której on funkcjonuje, niemniej prawie zawsze należy do uprzywilejowanych. Rozpoznaje się dwa zasadnicze sposoby uzyskiwania daru szamańskiego: aktywny – gdy szamanem może zostać każdy członek społeczności, który przez posty, samotortury itd. zostaje nawiedzony przez swe duchy opiekuńcze i powołany do roli szamana oraz sposób pasywny – kiedy urząd ten jest przekazywany dziedzicznie lub przez uprzywilejowany wybór. Szaman kontaktuje się bezpośrednio ze swoimi duchami opiekuńczymi lub pomocniczymi. By to osiągnąć przez specjalne zabiegi i obrzędy w oprawie pełnej symbolicznych nawiązań wprowadza się w odmienne stany świadomości – od kontrolowanych po całkowitą ekstazę. Kontakt z duchami ma zapewnić szamanowi uzyskanie pomocy i wskazówek dotyczących postępowania grupy i jej losów; jest więc on pośrednikiem między własną społecznością i światem nadprzyrodzonym. Szaman może pełnić następujące funkcje: 1. lekarza; 2. wróżbity; 3. przewodnika duszy zmarłego w zaświaty; 4. specjalisty od magii łowieckiej; 5. kapłana przewodniczącego innym obrzędom w grupie. Rytuały przejścia Rytuał to rodzaje obrzędów dotyczących dziedzin uznawanych za szczególnie ważne w danej społeczności i realizowane w ściśle określony sposób. Rytuały to swoisty rodzaj przepisów warunkujących niektóre dziedziny życia większość to rytuały związane z działaniem religijnym. Rytuał przejścia obrzęd, którego charakterystyczną cechą jest zmiana (odebranie i nadanie) jakiejś właściwości poddanego mu człowieka. Często służy do zaznaczenia przełomowych okresów w życiu jednostki, związanych z przechodzeniem z jednej fazy życia do kolejnej, zmianą grupy wiekowej lub społecznej (ślub, obrona pracy dyplomowej) Rodzaje rytuałów -religijne: inicjacyjne (np. obrzezanie, chrzest), przejścia np. ślub, izolacyjne np. pogrzeb -świeckie: polityczne, przejścia np. obrona pracy dyplomowej, rozrywkowe (masowe), codzienne, cielesne np. makijaż tatuaże, zawodowe np. inicjacja w wojsku Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów: - faza wyłączenia lub separacji – izolowanie od społeczności, zmiana miejsca pobytu, zmiana stroju, postrzyżyny. W wyniku separacji podmioty obrzędu uznaje się za będące poza czasem, poza społeczeństwem, za pozbawione statusu, odizolowane -faza marginalna lub marginalizacji np. pokonanie umownych barier przez pana młodego (wykupienie się), aby dostać się na ślub, wesele – to faza, w której jednostka nie należy już do grupy, w której była, a jeszcze nie należy do drugiej grupy -faza łączenia lub agregacji np. po ślubie połączenie, integracja młodych do nowej grupy Obrzędy inicjacji. Obrzęd – to zespół zakorzenionych w tradycji określonych przepisami, czynności o praktyk o znaczeniu symbolicznym towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na świeckie i religijne. Obrzędy religijne to przykład rytuałów przejścia używanych przez pogan. W czasie takiego obrzędu jednostka symbolicznie opuszcza grupę, kategorię społeczną, do której należy i przenosi się do innej kategorii. Rodzaj obrzędów inicjacji: obrzezanie, chrzest, inicjacja w wojsku. Obrzęd to jednostkowe i zbiorowe działania podejmowane publicznie i uroczyście, głównie w celu mobilizacji, integracji, ekspresji grupy, mniej dla celów praktycznych. Mają często podłoże wyłącznie wierzeniowe. To, w co człowiek wierzy jest kryterium, wyznacznikiem postępowania, które musi realizować w chwilach uroczystych w miejscach publicznych. Obrzędy mają znaczenie pozytywne np. uczestnictwo katolika w Mszy św.- integruje go to z grupą; mogą mieć także konsekwencje negatywne np. w kulturze pozaeuropejskiej- zakaz kontaktowania się brata i siostry ze sobą po osiągnięciu po okresie dojrzewania. Występują także obrzędy świeckie np. mistrz ceremonii pogrzebowej. Twórcą tego terminu jest francuski antropolog Amold van Gennep. We wszystkich społeczeństwach większości uroczystości stanowią obrzędy przejścia, które zaznaczają przekroczenie granicy między dwoma kategoriami społecznymi(obrzęd inicjacji, weselny, pogrzebowy). Za każdym razem w czasie takiego obrzędu jednostka symbolicznie opuszcza grupę, kategorię społeczną, do której należy i przenosi się do innej kategorii. Każdy człowiek w czasie swojego życia wielokrotnie zmienia przynależność społeczną i w związku z tym uczy się, opanowuje repertuar zachowań. Do grupy, z której się wyszło nie wraca się ponownie. Każde przejście do kolejnej grupy wiąże się z obrzędami , ceremoniami, które umożliwiają, sankcjonują ten moment zmiany kategorii społecznej. Człowiek przez całe życie obserwuje, poznaje i uczy się. Wraz z biegiem czasu staje się mądrzejszy, bardziej doświadczony, odpowiedzialny, dojrzewa w wielu decyzji. Każdy z nas przechodzi wiele stadiów, etapów, przekracza wiele barier, nikt się jednak nad nimi głębiej nie zastanawia. Kategorie wieku i związane z nimi propozycje społeczne wyznaczone są przez kulturę. W różnym kulturach występuję różne ceremonie, obrzędy i rytuały towarzyszące przejścia z jednej grupy wiekowej do drugiej. Są to tak zwane inicjacje. Obrzędy inicjacyjne związane są z ważnymi, przełomowymi momentami życia człowieka i odnoszą się do zmiany stopni wiekowym, ale nie tylko. Rytuał przejścia: Życie ludzkie, przypominające na pierwszy rzut oka nieprzerwanie płynący i zachowujący ciągłość strumień zdarzeń składa się z etapów oddzielonych od siebie zauważalną granicą. W społeczeństwach nowoczesnych przekroczenia poszczególnych granic w biografii jednostek uległa częściowemu zatarciu, choć tu i ówdzie spotykamy jeszcze świeckie i sakralne rytuały przejścia. Natomiast w społeczeństwach pierwotnych możemy wyodrębnić fascynujący wzorzec przechodzenia ku kolejnym etapom życia, którego  konstytutywnym elementem jest przerwanie egzystencjalnej ciągłości, symbolizowane rytualną śmiercią i zmartwychwstaniem. Działanie to określa się mianem rite de passage, co oznacza rytuał przejścia. Rytuał przejścia spełnia kluczową rolę w funkcjonowaniu społeczności tradycyjnych. Badacze i podróżnicy XIX wieku zapisujący obserwowane przez siebie zjawiska społeczne zachodzące w społecznościach pierwotnych, dość szybko wyróżnili z szeregu innych zjawisk rytuał inicjacyjny. Psychoanalityk Bruno Bettelheim przez rytuał inicjacyjny rozumie wszelkie „obrzędy, które wprowadzają osoby w wieku młodzieńczym do życia ludzi dorosłych”, a zatem stanowią przejście z jednej grupy wiekowej do innej. Inaczej mówiąc obrzędy inicjacyjne są pewnym rodzajem obrzędów przejścia, które związane są z przekraczaniem granicy między dwoma kategoriami społecznymi, co ma miejsce, oprócz inicjacji, w przypadku narodzin, śmierci, małżeństwa, ojcostwa, awansu społecznego, specjalizacji narodowej itd. Arnold van Gennep dokonał opisu struktury obrzędu przejścia, wyodrębniając w nim trzy zasadnicze etapy: separację czyli odłączenie, marginalizację (wykluczenie) i agregację czyli włączenie. „Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji i przechodzi w stan rytualnego ‘zawieszenia’, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Wreszcie, podczas rytów agregacji, powraca on ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią, właściwie jako jednostka inna, o innym statusie.” Jednocześnie każdorazowo dokonuje się przejście pomiędzy sferami sacrum i profanum. W kulturach magiczno-religijnych życie człowieka jest nieustanną oscylacją pomiędzy sacrum i profanum, ciągiem następujących po sobie przejść, a raczej „skoków” z jednej sfery do drugiej. Rytuał inicjacji jest naśladowaniem boskich działań. Społeczeństwa pierwotne mają tendencję do cyklicznej reaktualizacji mitycznych wydarzeń, które miały miejsce „na początku”. Ma to na celu odnowę sił witalnych czy też rozpoczęcie nowego rozdziału w życiu. Zasadniczym obrzędem takiej renowacji jest rytualna śmierć i ponowne narodziny. Jednostka inicjowana doznaje rytualnej śmierci wiążącej się z doświadczeniem sacrum i możliwej jedynie dzięki zanurzeniu się w pierwotnym Czasie Świętym. Śmierć symboliczna miała za zadanie oddzielić życie przed i po inicjacji. To często bardzo dramatyczny spektakl, gdzie inicjowanych poddawano różnego rodzaju próbom wytrzymałości na ból fizyczny i psychiczny. Po rytualnej śmierci następują ponowne narodziny, będące powołaniem do nowego życia. Następuje radykalne zerwanie z okresem dziecięcej niedojrzałości i przemiana w pełnoprawnego członka wspólnoty osób dorosłych. Chłopcy nie zbliżają się zanadto do matek, a dla podkreślenia swojej nowej roli przyjmują czasem nowe imiona, stare odrzucając. Mircea Eliade wyróżnił podstawowe scenariusze inicjacyjne. Należą do nich: Odłączenie neofity od matki i wprowadzenie go w sacrum; Symboliczna śmierć i zmartwychwstanie powiązane z okaleczeniami, próbami i mękami; Zastąpienie idei śmierci ideą poczęcia; Odejście na pustkowie i poszukiwanie ducha opiekuńczego; Heroiczna walka przy użyciu środków magicznych; Ezoteryczna inicjacja szamańska obejmująca zstąpienie do piekieł i wniebowstąpienie symbolizowane między innymi pokawałkowaniem ciała i wspinaniem się na drzewo. Poszczególne tematy inicjacyjne dotyczą ściślej inicjacji chłopców. Rytuały dziewczęce różnią się od nich zasadniczo. Przede wszystkim nie są tak powszechne, wyraźne ani rozbudowane, jak rytuały chłopięce. Różnica owa wynika ze względu na brak wyraźnych fizycznych zmian, zachodzących w jednym punkcie czasowym u chłopca. U płci żeńskiej takim sygnałem była pierwsza miesiączka i inicjacja często była przeprowadzana natychmiastowo poprzez wyrwanie dziewczyny z jej świata rodzinnego. Zostaje ona oddzielona od wspólnoty i przez pewien czas izolowana. Wówczas nabywa religijną wiedzę o świętości kobiety oraz jej odpowiedzialności społecznej. Występujące w społecznościach tradycyjnych rytuały inicjacyjne wywołują wiele kontrowersji ze względu na pewne okrucieństwo – z naszego cywilizacyjnego punktu widzenia – dotyczące rytualnej i chirurgicznej modyfikacji narządów płciowych. We współczesnym społeczeństwie inicjacja rozumiana jako doświadczenie stanu przypominającego śmierć oraz ponowne narodziny praktycznie nie istnieje. Owa inicjacja dojrzałościowa zaczęła zanikać wraz z powstaniem kategorii okresu młodzieńczego, czyli pod koniec 18 w. Tradycyjną inicjację zastępują funkcjonalne substytuty oferowane przez kulturę masową oraz różne instytucje zainteresowane kontrolowaniem jednostek np. sekty. Obrzędy chrześcijańskie również niosą ze sobą „piętno” dawnych obrzędów inicjacyjnych. Chrzest jest obrzędowym odrodzeniem się; bierzmowanie umocnieniem w wierze. Za rytuał przejścia można uznawać obrzęd święceń kapłańskich. Kleryk odrzuca całkowicie starą tożsamość, tożsamość świecką i staje się Sługą Bożym, przedstawicielem Boga na ziemi, nauczycielem i opiekunem. Rytuał przejścia widoczny jest również w grupach świeckich. Ceremonią przejścia jest w czasie obecnym ślub brany w Urzędzie Stanu Cywilnego. Charakter tego obrzędu jest uznany za niezbędny do tego, aby dwójkę osób traktować jako małżeństwo i przyznać im prawa i obowiązki przysługujące z tego tytułu. Ślub nie jest już jednak wymogiem tego, aby dwoje ludzi mieszkało ze sobą, współżyło seksualnie, a nawet posiadało dziecko. Symbole i gesty nie mają tutaj tak silnego znaczenia jak w rytuałach; nałożenie obrączki, choć budzące z pewnością duże emocje u przyszłych małżonków, nie ma tak silnego, metafizycznego wręcz znaczenia jak przejście przez symboliczną śmierć i ponowne narodziny. Tożsamość jednostki nie ulega całkowitemu przekształceniu, a jedynie nabywa nowy element, który dopiero z czasem może zacząć dominować we własnym wizerunku. Obrzęd przejścia składa się zawsze z trzech faz, ale długości ich trwania są tak różne, że niektóre mogą być prawie niezauważalne, a inne ciągnąć się latami. Faza wyłączenia (f. preliminalna, f. separacji) – odebranie statusu jednostki, wyłączenie z dotychczasowej grupy. Jednostka wyłączana jest w specyficzny sposób oznaczana np. poprzez: rytualny ubiór lub nagość, pomalowanie lub okaleczenie ciała, twarzy, oddalenie się od społeczności, izolacja (zamknięcie).Ma to na celu uświadomienie społeczności, że ma do czynienia z osobą, która uczestniczy w obrzędzie przejścia. Czasem następuje rytualna "śmierć" (może to być sen, omdlenie, upadek, wycieńczenie). Faza marginalna (f. liminalna, okres przejściowy) – jednostka jest zawieszona, „nie ma jej”, straciła poprzednią rolę społeczną, ale jeszcze nie nabywa nowej. Taki stan może trwać od kilku minut do wielu lat. Faza włączenia (f. postliminalna, f. integracji) – nadanie nowego statusu