Perinatologia rozwoju człowieka-

dziedzina zajmująca się okresem "okołourodzeniowym". Jest to szeroko rozumiana, ciągła opieka, obejmująca planowanie rodziny, opiekę prekoncepcyjną (sprzyjającą poczęciu), przedporodową, śródporodową i poporodową, oraz opiekę nad noworodkami i niemowlętami do 1. roku życia. Dbałość o ciężarną matkę jest również dbałością o zdrowie płodu, dlatego często używa się określenia: medycyna matczyno-płodowa.

Okres rozwoju wewnątrzmacicznego u człowieka-

trwa przeciętnie 10 miesięcy księżycowych (40 tygodni, czyli280 dni), licząc od ostatniej menstruacji przed ciążą. Owulacyjna długość ciąży wynosi przeciętnie 38 tygodni (266 dni) z różnicami indywidualnymi kilku tygodni.

Podokresy rozwoju macicznego:

• podokres jaja płodowego - od powstania zygoty do implantacji jej w ścianie macicy, co trwa około 8 dni. Zygota podlega bruzdkowaniu, tworzy się morula, w której pojawia się jamka przekształcająca ją w blastocystę. Wraz z implantacją rozpoczyna się następny podokres;

• podokres zarodkowy (embrionalny) - trwający do około 8 tygodnia od zapłodnienia. Zarodek cechuje się dużą wrażliwością na wpływy czynników zewnętrznych. W tym czasie powstaje większość wad rozwojowych. Rozwój jest w tym okresie szczególnie szybki, ma miejsce proces tworzenia się wszystkich układów anatomicznych i narządów.

Najpierw ma miejsce różnicowanie się ektodermy, mezodermy i endodermy. Z ektodermy położonej najbardziej zewnętrznie powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa, szkliwo zębów. Z położonej środkowo warstwy mezodermalnej powstają: skóra, mięśnie, kościec, układ krążenia, gruczoły płciowe. Z wewnętrznej warstwy endodermy powstaje układ oddechowy, przewód pokarmowy. W tej fazie rozwojowej od około 5 tygodnia dokonują się istotne zmiany w wyglądzie zarodka. Traci on częściowo wygięcie grzbietowe kręgosłupa, przez co uzyskuje bardziej wyprostowane położenie. Rozwija się twarz, zarysy oka, nosa i uszu, w kończynach rozwijają się palce, zanika związek ogona, różnicują się narządy płciowe. Zstępowanie serca powoduje uwydatnienie szyi. Podokres zarodkowy kończy się w momencie pojawienia się szpiku w kości ramiennej (8 tydzień). Rozpoczyna się następny podokres rozwoju wewnątrzmacicznego;

• podokres płodowy (fetalny) - trwający od 9 tygodnia do urodzenia w około 40 tygodniu. W podokresie tym ma miejsce wzrastanie układów i narządów upodabniające je do formy ostatecznej. Ma miejsce redukcja przepukliny pępkowej, małżowiny uszne wzrastają do poziomu oczu, powieka górna i dolna ulegają zetknięciu. W licznych kościach pojawiają się punkty kostnienia, a na palcach rozwijają się paznokcie. W piątym miesiącu ciało pokrywa lanugo oraz pojawiają się włosy na głowie. W szóstym miesiącu zaznaczają się brwi, w ósmym - jądra zstępują do moszyny. Niektórzy autorzy nie wydzielają obecnie podokresu jaja płodowego, lecz tylko podokres zarodkowy i płodowy.

Fazy rozwojowe wg Goerttlera:

• Faza do 15 dnia po zapłodnieniu - w tym czasie zachodzi podział jaja, różnicuje się ekto-, mezo- i endoderma;

• Faza embriogenezy - trwająca od 15 do 75 dnia.. zachodzi w niej różnicowanie tkanek i rozwój wszystkich narządów. W piątym tygodniu ma miejsce wczesne stadium rozwoju szkieletu, układu mięśniowego i nerwowego. W szóstym tygodniu widoczne są już: głowa, szczątkowe skrzela, zawiązki nóg i rąk - długość ok. 6 mm. W siódmym tygodniu kształtuje się tułów wraz z klatką piersiową i brzuchem, pojawiają się palce, rozwijają się oczy. W ósmym tygodniu następuje rozwój twarzy, uszu, zanikają skrzela. Przy końcu tej fazy embrion przypomina kształtem postać osobnika dorosłego, lecz m. Miniaturze. Do 4 miesiąca skóra jest gładka, szklista, pozbawiona podściółki tłuszczowej z przeświecającymi naczyniami krwionośnymi. W fazie tej ujawnia się większość wad rozwojowych oraz występują powikłania ciąży w postaci poronień w częstości około jedna na pięć ciąży.

• Faza wczesnopłodowa - trwająca od 75 do 180 dnia;

• Faza późnopłodowa - trwająca od 180 dnia do urodzenia. W tym okresie uformowane w fazie zarodka narządy rozwijają się i wzrastają, a niektóre wewnętrzne podejmują swoją funkcję ( ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego, wydalanie nerek itp.). U 14-tygodniowego płodu wykształcone są już kończyny - stopy i ręce z paznokciami, widoczne są zewnętrzne narządy płciowe. W 18 tygodniu ciało pokrywa lanugo, widoczne są brwi i rzęsy. Ruchy płodu pojawiają się już ok. 8-9 tygodnia, najpierw w okolicy ustno-szyjnej, następnie zauważa się ruchy palców i odruch ssania - 11-12 tydzień. Od 14 tygodnia widoczne są skurcze mięśni twarzy, a do 16 tygodnia kształtują się ruchowe reakcje na bodźce. Około 22-25 tygodnia obserwuje się ruchy klatki piersiowej, a od 26 tygodnia mają miejsce charakterystyczne ruchy płodu zwane kopaniem. Ruchy płodu są czynnikiem pobudzającym rozwój układu kostnego, mięśniowego i nerwowego.

Czynnik teratogenny a. teratogen (od teratos, potwór)-

czynnik pochodzący ze środowiska zewnętrznego, działający na organizm kobiety i płodu, wywołujący wady wrodzone u płodu.

Wyróżnia się wśród nich czynniki:

• biologiczne:

  • infekcje wirusowe i bakteryjne

  • zaburzenia metaboliczne

• fizyczne

  • promieniowanie jonizujące

• chemiczne:

  • niektóre leki,

  • niektóre witaminy w dużych dawkach, np. witamina A

  • związki chemiczne występujące w środowisku

Rozwój psychofizyczny dziecka przed urodzeniem

• Charakterystyka komórek rozrodczych i mechanizm zapłodnienia:

Plemnik-  gameta męska, haploidalna komórka rozrodcza wytwarzana przez gonadę osobnika płci męskiej służące do rozmnażania płciowego.

Komórka jajowa- gameta żeńska. Cytoplazma komórki jajowej jest nazywana ooplazmą. Komórka jajowa powstaje w wyniku oogenezy w jajniku i jest stosunkowo duża i nieruchoma. Komórka jajowa może zostać zapłodniona przez plemnik, co prowadzi do powstania zygoty.

Mechanizm zapłodnienia- nasto centymetrową trasę. Najsłabsze odpadają już na początku - giną w kwaśnym środowisku pochwy. Reszta przedostaje się przez szyjkę do macicy. Tu, w bardziej sprzyjającym środowisku zasadowym, zetkną się z enzymami, dzięki którym staną się ostatecznie zdolne do zapłodnienia. Poruszając ruchliwymi witkami przesuwają się dalej z prędkością dwóch ÷ trzech milimetrów na minutę i już po godzinie, półtorej od przeniknięcia do organizmu kobiety znajdują się u celu podróży.

Do jajowodu dociera kilkaset najsilniejszych plemników. W tym momencie wszystkie jeszcze mają jednakową szansę. Ale do zewnętrznej ściany jajeczka zbliża się najwyżej kilkanaście. Zaczynają wwiercać się w jego otoczkę, jednak do środka dostaje się zazwyczaj tylko jeden. Wówczas następuje zapłodnienie i natychmiast zmienia się skład chemiczny wokół jajeczka, co sprawia, że pozostałe plemniki obumierają.

Zapłodnione jajeczko zaczyna się dzielić, powstaje z niego kilkukomórkowy zarodek. Po około 12 godzinach od zapłodnienia zarodek rozpoczyna wędrówkę przez jajowód do macicy. Podróż trwa dwa ÷ trzy dni. Gdy dotrze do macicy, lokuje się w jej błonie śluzowej i zaczyna wysyłać sygnały hormonalne. W ich wyniku nie pojawia się miesiączka. Kobieta domyśla się, że jest w ciąży. Od zapłodnienia minęło około dwóch tygodni.

• Dziedziczenie płci- związane jest z chromosomami X i Y zawartymi w jądrze plemnika i chromosomem X zawartym w jądrze komórki jajowej. Połączenie XX determinuje rozwój płci żeńskiej a połączenie XY determinuje rozwój płci męskiej, tak więc płeć dziecka determinowana jest przez ojca.

• Poród i przeżycia rodzącego się dziecka:

- W czasie porodu dziecku robi się ciasno

- Poród dla dziecka to głęboki masaż

- W czasie porodu dziecko odczuwa chwilowy brak tlenu

- Dziecko w czasie porodu odczuwa strach

- Euforia na koniec porodu

• Rozwój zmysłów:

Trzeci trymestr - rozwój zmysłów. W tym okresie powstają ośrodki mózgowe dla poszczególnych zmysłów. Zewnętrzne narządy zmysłowe są już uformowane i spełniają rolę sprzętu, który może działać, jeśli będzie podłączony do obwodu układu nerwowego i zasilany energią impulsów nerwowych. Sygnały, wysyłane do mózgu przez komórki nerwowe poszczególnych zmysłów, tworzą drogą powtórek i ćwiczeń coraz wyraźniejsze szlaki nerwowe, a jednocześnie układ nerwowy uczy się ignorować przypadkowe informacje. Narządy zmysłowe rozpoczęły wcześniej swoje działanie w kolejności: dotyk, równowaga, powonienie, smak, słuch, wzrok. Ich rozwój jest jednak uzależniony od siebie. Dla harmonijnego rozwoju dziecka konieczny jest naturalny dopływ bodźców, ale niezbyt mocnych. Dlatego odradza się zbyt silną sztuczną stymulację prenatalną pobudzającą jeden zmysł - ze względu na jej szkodliwe następstwa dla innych funkcji zmysłowych i nerwowych.

Czynniki rozwoju:

• Endogenne- Właściwości poszczególnych genów, chromosomów oraz całego genotypu (jako tzw. tła genetycznego) przejawiają się przez regulacje działania organizmu, którego są częścią. Regulacja ta występuje na wielu poziomach, od molekularnego aż po organizmalny. Współdecydują one o wszystkich strukturach i funkcjach organizmu, jego płci, szybkości zmian i poziomie przemiany materii, właściwościach psychicznych i fizycznych. Endogenne czynniki genetyczne nazwać można determinantami, określają one bowiem w chwili zapłodnienia, z góry i w zasadzie w formie nieodwracalnej, zasadnicze biochemiczne normy reakcji organizmu, a tym samym przebieg rozwoju w danych warunkach.

• Egzogenne- są to elementy środowiska otaczającego organizm, których różnorodność polega na skali natężenia, a nieskończona wręcz zmienność na ilość kombinacji między elementami współwystępującymi. Te czynniki egzogenne, które w danym czasie powodują zmiany przystosowawcze organizmu, nazywane są czynnikami ekologicznymi. Czynniki środowiska zewnętrznego obejmują poza czynnikami ekologicznymi także ten zakres i zestaw elementów środowiska, w którym organizm żyje, do których już dawniej nastąpiło pełne przystosowanie - a więc nie modyfikują one jego właściwości w danym okresie.

• Paragenetyczne- to grupa czynników współdziałających, które względem organizmu płodu są zewnętrzne, natomiast endogenne w stosunku do organizmu matki. Ponieważ jednak płód wraz z łożyskiem stanowi jednostkę biologiczną, a w łożysko jest w części narządem matki, a w części płodu istnieje możliwość pojmowania tej grupy czynników, jako w pewnym sensie specyficznych czynników "endogennych" pośrednich. Grupa ta dotyczy głównie, lecz njie wyłącznie wpływów, jakim polega zarodek i płód. Nie wyłącznie, gdyż przedłużony efekt występuje po urodzeniu, a rzutuje niekiedy na cały dalszy rozwój.

Endogenne czynniki paragenetyczne obejmują:

- Wpływ genów właściwych organizmowi matki

- Wpływ wieku tak matki, jak i ojca na biologiczną wartość gamet, szczególnie protoplazmy jaja

- Wpływ kolejności ciąży na immunologiczne właściwości matki, a z kolei oddziaływanie jej reakcji odpornościowych na płód szczególnie, gdy jest on płci męskiej, z dalszych ciąży-niezgodność genów uzyskanych przez płód od ojca z genami matki powodują formowanie się reakcji obronnych matki, które zależnie od zestawu genów uzyskanych z danego plemnika ojca w każdej ciąży mogą być inne. 

Wady rozwojowe OUN(ośrodkowego układu nerwowego)

powstają w okresie zarodkowym, podczas różnicowania narządów, lub rzadziej w okresie płodowym z powodu różnego tempa dojrzewania struktur układu nerwowego. Defekty strukturalne pojawiają się w tych okolicach, które w czasie działania czynnika teratogennego znajdują się w fazie migracji i podziału komórek. Skomplikowany rozwój mózgu jest przyczyną dużej różnorodności wad układu nerwowego u człowieka. Uważa się, że występowanie większości wad rozwojowych OUN jest uwarunkowane wieloczynnikowo. Czynniki egzogenne mogą odgrywać znaczną rolę w ujawnianiu się zmutowanego genu bądź genów. Wady OUN mogą być jednym z elementów zespołu genetycznego bądź rezultatem szkodliwego wpływu czynników środowiskowych. W większości przypadków pojawiają się one w danej rodzinie po raz pierwszy. Częstość występowania wad OUN zależy od pochodzenia etnicznego, warunków życia i wielu innych czynników. Ich etiologia nie może być podstawą klasyfikacji ze względu na niemożliwość ustalenia różnorodnych i złożonych przyczyn zaburzeń rozwojowych; ta sama wada może wystąpić jako uwarunkowana genetycznie i jako wywołana przez uszkodzenie egzogenne. Istotną rolę przypisuje się niedoborom żywieniowym, zwłaszcza w zakresie kwasu foliowego i witaminy A oraz infekcjom wirusowym.

Jeśli w czasie porodu dojdzie do powikłań lub poród trwa zbyt długo, to może wystąpić porażenie mózgowe u dziecka, objawiające się niedowładem niektórych części ciała (np. rąk).