I. NERW WĘCHOWY

Jego funkcje bada się przy podejrzeniu urazów głowy, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, krwotoków podpajęczynówkowych itp. bądź jeżeli pacjent zgłosi zaburzenia węchu np. halucynacje węchowe.

Przeprowadzenie badania:

Pacjent zamyka oczy i jedno z nozdrzy, następnie próbkę z substancją zapachową (krople miętowe, amoniak) zbliżamy do nosa, pacjent robi głęboki wdech przez nos i rozpoznaje zapach. Następnie próbkę zapachową zbliżamy do drugiego nozdrza i powtarzamy czynności. Za prawidłowy wynik uznaje się jeżeli pacjent rozpoznaje różnice pomiędzy poszczególnymi zapachami. Odróżnia substancje zapachowe od bezzapachowych.

II. NERW WZROKOWY

Jego oceny możemy dokonać poprzez badanie ostrości wzroku (test Snellena), badanie pola widzenia, oraz badanie dna oka. Badanie pola widzenia przeprowadza się jednocześnie dla obu oczu. Badany skupia wzrok na nosie badającego , który siedzi 1 metr od badanego. Badający przesuwa palec w płaszczyźnie lewo – prawo, góra – dół. Badany informuje kiedy przestaje widzieć palec badającego.

Test Snellena – siłę ostrości wzroku osoby badanej wyraża się stosunkiem odległości z jakiej badany znajduje się od tablicy (d), do odległości, z jakiej ten znak widzi oko zdrowe. Jeśli więc badany, w odległości 5 m odczyta najniższy rząd oznaczony D = 5, to ostrość wzroku wyniesie 5/5 (pełna ostrość wzroku), a jeśli np. odczyta najgrubszą literę oznaczoną D = 50, to ostrość wzroku równa się 5/50. Można to przedstawić ułamkiem dziesiętnym 5/5 = 1,0 a 5/50 = 0,1. Prawidłową ostrość wzroku zapisuje się: OP lub OD (oculus dexter ) (1,0) dla oka prawego i OL lub OS ( oculus sinister ) (0,1) dla oka lewego.

III. NERW OKORUCHOWY.   IV. NERW BLOCZKOWY.    VI. ODWODZĄCY

Nerwy III, IV, VI odpowiadają za poruszanie gałek ocznych i skojarzoną ich ruchomość. Unerwiają mięśnie zewnętrzne oka.

Nerw okoruchowy : jest nerwem ruchowym gałki ocznej, unerwia mięsień dźwigacz powieki górnej. W skład nerwu wchodzą również włókna przywspółczulne unerwiające zwieracz źrenicy. Uszkodzenie tego nerwu pociąga za sobą porażenie ruchów gałki ocznej, zachowany zostaje jedynie ruch odwodzący i niewielki ruch ku dołowi i do wewnątrz. Gałka oczna ustawia się  w pozycji do zewnątrz, towarzyszy temu opadnięcie powieki górnej. Źrenica jest rozszerzona i nie reaguje na światło ani zbieżność.

Nerw bloczkowy : unerwia mięsień skośny górny oka, porażenie tego nerwu objawia się zezem do wewnątrz przy próbie spojrzenia w górę.

Nerw odwodzący : unerwia mięsień prosty boczny gałki ocznej, w przypadku porażenia nerwu VI występuje zez zbieżny (gałki oczne do wewnątrz).

Przeprowadzenie badania:

Oglądanie i ruchy gałek ocznych.

Oceniamy ustawienia gałek ocznych, symetryczność szpar powiekowych (np. opadająca powieka), oraz wielkość, symetryczność i kształt źrenic. Zwracamy uwagę na ruchy gałek ocznych w poziomie i pionie. Przy badania ruchów w pionie obserwujemy czy powieki górne poruszają się w sposób zsynchronizowany z gałką oczną (np. w schorzeniach tarczycy powieka może odsłaniać  górny brzeg tęczówki).

Badanie zeza – Cover test ( badanie naprzemiennego zakrywania oczu ) : Załóżmy że zezuje oko prawe. Gdy zasłonimy oko prawe a oko lewe (zdrowe) patrzy na wprost to po odsłonięciu OP będzie ono zezować. Gdy zaś zasłonimy oko lewe a oko prawe ustawione jest na wprost to po odkryciu oko lewe będzie odchylone, szybko wykona jednak ruch nastawczy i po chwili to oko zezujące ( prawe ) ustawi się w zezie.

Odbicie światła na rogówce: Badający kieruje światło latarki na nasadę nosa pacjenta z odległości około 30 cm. Prosimy pacjenta aby spojrzał się na przedmiot w pobliżu ale nie na światło latarki. Światło powinno odbijać się symetrycznie w obu oczach. Jeżeli tak nie jest możemy podejrzewać zez utajony.

Badanie reakcji źrenic na światło - oświetlamy źrenicę światłem lub zakrywając dłonią oko a następnie odkrywając je. Źrenica pod wpływem światła powinna się obkurczać, a nieoświetlona rozszerzać. Jeżeli oświetlamy jedno oko, także w drugim powinna wystąpić reakcja zwężenia źrenicy ( reakcja konsensualna ). Za zwężanie i rozszerzanie źrenic odpowiedzialne są inne mechanizmy. Źrenice zwężają się poprzez pobudzenie łuku odruchowego, za ich rozszerzanie odpowiada zaś ośrodek rzęskowo  - rdzeniowy w rdzeniu kręgowym.

Badanie akomodacji – oka polega na dostosowaniu się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych od niego odległościach. Podczas patrzenia na oddalony przedmiot występuje zmiana kształtu soczewki i rozszerzenie się źrenicy tak aby dostarczyć oku więcej światła.

V. NERW TRÓJDZIELNY

Jest nerwem mieszanym czuciowo-ruchowym, z przewagą unerwienia czuciowego. Ma 3 główne gałęzie: nerw oczny, n. szczękowy, n. żuchwowy (największa z wszystkich gałęzi nerwu V).

Unerwienie czuciowe: skóra twarzy, czoła, rogówkę, spojówki, błonę śluzową nosa, jamy ustnej, nosogardzieli, zęby dolnego łuku zębowego, zatoki i ślinianki.

Unerwienie ruchowe: mięśnie żwacze (poruszają żuchwą).

Badając nerw V oceniamy odruch rogówkowy i spojówkowy, badając je za pomocą kłębka waty. Są to mechanizmy obronne chroniące oko. Odruch rogówkowy - odruch bezwarunkowy sprawia, iż powieki dotkniętego oka zamykają się (stosowanie soczewek kontaktowych może osłabić ten odruch). Odruch spojówkowy - odruch fizjologiczny polegający na symetrycznym, obustronnym przymknięciu powiek (mrugnięciu) w odpowiedzi na podrażnienie spojówki jednego oka (odruch może być osłabiony w zapaleniu spojówek).

VII. NERW TWARZOWY
Jest nerwem mieszanym czuciowo – ruchowym z przewagą włókien ruchowych. Unerwia ruchowo wszystkie mięśnie mimiczne twarzy, mięsień szeroki szyi i mięsień strzemiączkowy w uchu środkowym. Wspólnie z tymi włóknami przebiegają włókna wydzielnicze dla łez, śluzu, śliny oraz włókna czuciowe przewodzące informacje smakowe z 2/3 przednich języka.

Przeprowadzenie badania:

W celu zbadania czucia smaku pędzlujemy przednie 2/3 języka roztworem substancji smakowych (słodkie, gorzkie, słone, kwaśne), chory powinien poprawnie identyfikować poszczególne smaki. Bada się rozpoznawanie smaku słonego, słodkiego  kwaśnego, gorzkiego na 2/3 przednich języka.

Prosimy pacjenta o zamknięcie oczu i wysunięcie języka za brodę. Wacik nasączony jakimś rodzajem substancji smakowej przykładamy do bocznej powierzchni języka. Pacjent po rozpoznaniu smaku chowa język do jamy ustnej. Po każdym roztworze smakowym i przed podaniem następnego należy przepłukać usta wodą.

Badając funcje nerwów ruchowych, polecamy pacjentowi zmarszczyć czoło i zamknąć oczy. Obserwujemy czy zmarszczenie skóry jest symetryczne, a także symetrie powiek. Zwracamy uwagę czy są obecne tiki bądź ruchy mimowolne w obrębie twarzy. Jeżeli pacjent nie marszczy czoła bądź niesymetrycznie zamyka powieki, może to być obwodowe porażenie nerwu twarzowego. Zwracamy uwagę na fałd nosowo – wargowy, polecając pacjentowi gwizdać – wygładzony fałd także stwierdzamy w obwodowym porażeniu nerwu V. Opadnięty kącik ust zaś wskazuje na ośrodkową etiologie uszkodzenia.

VIII. NERW PRZEDSIONKOWO – ŚLIMAKOWY

nerw przedsionkowo – ślimakowy składa się z dwóch części: nerwu słuchowego (ślimakowego) i nerwu przedsionkowego. Uszkodzenie nerwu słuchowego powoduje upośledzenie słuchu, a uszkodzenie nerwu przedsionkowego: oczopląs, zaburzenia autonomiczne( nudności, wymioty).

Badanie słuchu.

Polecamy pacjentowi zasłonić jedno ucho następnie z odległości 6 metrów wypowiadamy szeptem pojedyncze słowa. Dobrze słyszący pacjent powinien je rozpoznawać.

 Próba Webera - subiektywna metoda badania słuchu polegająca na przyłożeniu wprawionego w drgania stroika do czoła lub szczytu czaszki pacjenta. Zadaniem chorego jest określenie w którym uchu dźwięk słyszany jest głośniej. W przypadku zdrowych badanych dźwięk słyszany jest jednakowo w obu uszach. Badanemu z przewodzeniowym uszkodzeniem słuchu dźwięk wyda się głośniejszy w chorym uchu. Dzieje się tak ponieważ ucho to nie słyszy dźwięków otoczenia i może skupić się wyłącznie na odbiorze dźwięków przewodzonych drogą kostną. Chory z odbiorczym uszkodzeniem słuchu będzie lepiej słyszał stroik w uchu zdrowym.

 Próba Riniego - drgający kamerton  przykładamy do wyrostka sutkowatego a następnie przed uchem. Kamerton przed uchem powinien być słyszany dwukrotnie dłużej niż na wyrostku sutkowatym (przewodzenie powietrzne jest lepsze niż kostne). Prawidłowy wynik określa się jako Rinnie dodatni. W przypadku niedosłuchu przewodzeniowego, przewodnictwo kostne pozostaje mniej upośledzone, dzięki czemu dźwięki kamertonu przystawionego do wyrostka sutkowatego słyszane są lepiej (dłużej), niż dźwięki przenoszone drogą przewodnictwa powietrznego. Wynik takiej próby określamy jako próba Rinnego ujemna. W przypadku odbiorczego uszkodzenia słuchu zarówno przewodnictwo powietrzne jak i kostne jest w podobnym stopniu  upośledzone.

Badanie narządu równowagi (nerwu przedsionkowego).

 Próba Romberga – pacjent stoi z otwartymi oczami, stopy złączone, ręce wzdłuż ciała. Badający stoi w pobliżu i asekuruje pacjenta. Pacjent zamyka oczy. Obserwuje się zdolność do utrzymania równowagi. W warunkach prawidłowych pacjent powinien utrzymać równowagę. Zachwianie się pacjenta, skłonność do upadku określa się jako ,, Romberg dodatni”. Objawem uszkodzenia układu przedsionkowego jest oczopląs. Polega on na rytmicznych, mimowolnych ruchach gałek ocznych, które najwyraźniej uwidaczniają się przy spojrzeniu w bok, rzadziej ku górze lub ku dołowi.

Odbiorcze uszkodzenie słuchu – trwały, odbiorczy ubytek słuchy jest wynikiem uszkodzenia komórek rzęsatych wewnątrz ślimaka, nerwu słuchowego lub obu tych struktur jednocześnie. Uszkodzenia wewnątrz ślimaka mogą mieć charakter naturalny, związany ze starzeniem się organizmu. Odbiorczy ubytek słuchu nie tylko pogarsza naszą zdolność słyszenia cichych dźwięków, ale również ogranicza jakość wszystkiego, co słyszymy.  Ubytek słuchu jest nieodwracalny.

Przewodzeniowe uszkodzenie słuchu – taki rodzaj niedosłuchu ma miejsce, gdy dźwięki nie mogą w sposób swobodny dotrzeć do ucha wewnętrznego. Najczęściej wynika to z zatkanego ucha zewnętrznego lub środkowego, na przykład przez nagromadzony nadmiar woskowiny (czop woskowinowy) lub zalegające płyny podczas zapalenia ucha (zwłaszcza dzieci). Przyczyną niedosłuchu przewodzeniowego mogą być także nieprawidłowości w budowie przewodu słuchowego, ucha środkowego lub uszkodzona (pęknięta) błona bębenkowa. Wskutek niedosłuchu przewodzeniowego dźwięki stają się cichsze, aczkolwiek nie są one najczęciej zniekształcone. Ubytek słuchu może być odwracalny.

IX. NERW JĘZYKOWO – GARDŁOWY

Wspólnie z nerwem X (błędnym) unerwia mięśnie podniebienia miękkiego, gardła i krtani. Funkcjonowanie tych nerwów ocenia się badając odruch gardłowy, oraz zdolność połykania i mowy.

Nerw językowo – gardłowy unerwia ruchowo mięsień rylcowo – gnykowy, gardło, podniebienie miękkie, ucho środkowe i okolice migdałków. Odpowiada za odbiór wrażeń smakowych z 1/3 tylnej języka. Przywspółczulnie unerwia ślinianki przyuszne. Uszkodzenie nerwu IX objawia się osłabieniem lub brakiem odruchów gardłowego i podniebiennego. Oceniamy symetryczność łuków podniebiennych, obecność odruchów podniebiennego, gardłowego, wymiotnego po dotknięciu szpatułką (są to odruchy jak najbardziej naturalne, fizjologiczne).

X. NERW BŁĘDNY

Ruchowo zaopatruje mięśnie podniebienia, gardła i krtani. Czuciowo błonę bębenkową, przewód słuchowy zewnętrzny, ucho zewnętrzne. Przywspółczulnie unerwia narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Sposób badania.

Chory szeroko otwiera usta, oceniamy czy języczek podniebienny znajduje się pośrodku łuków podniebiennych. Pacjent wypowiada głoskę ,,a” obserwujemy napinanie się łuków podniebiennych, języczek nadal powinien znajdować się pośrodkowo, nie zbaczać na jedną stronę.

Zdolność połykania: Choremu siedzącemu podajemy niewielkie porcje wody do połknięcia i obserwujemy czy przełykanie przebiega sprawnie i płynnie, czy chory nie kaszle, nie krztusi się.

Odruch gardłowy: Dotykamy szpatułką tylną ścianę gardła za migdałkiem. Prawidłową reakcją jest napięcie podniebienia miękkiego i odruch wymiotny.

Badanie mowy: Musimy zwrócić uwagę na występowanie dysfonii, afonii, mowy nosowej, chrypki, kaszlu, męczenia się podczas mówienia.

XI. NERW DODATKOWY

Zaopatruje ruchowo mięsień mostkowo – obojczykowo – sutkowy i górną część mięśnia czworobocznego.

Sposób badania.

Oglądanie: ocenia się masę mięśni, drżenia pęczkowe, symetrie położenia barków, szyi i głowy.

Ocena siły mięśniowej:  Badający układa dłonie na bocznej części twarzy pacjenta, raz z jednej, raz z drugiej strony, chory stara się pokonać opór ręki kierując głowę kolejno w lewo i w prawo. Mięsień czworoboczny badamy opierając dłonie na barkach pacjenta jednocześnie prosząc o ich uniesienie.W przypadku uszkodzenia nerwu XI funkcja mięśnia mostkowo – obojczykowo – sutkowego jest zaburzona a chory ma problem z unoszeniem barków. Dochodzi do zaniku unerwianych mięśni, a w jednostronnym uszkodzeniu nerwu dodatkowego występuje upośledzenie ruchów głowy w stronę przeciwną.

XII. nerw podjęzykowy.

Jest nerwem ruchowym unerwiającym wewnętrzne mięśnie języka.

Sposób badania.

Oglądanie: Prosimy pacjenta o otwarcie ust, oceniamy język w jamie ustnej – rozmiar, symetrie, drżenia pęczkowe, barwę. Następnie prosimy pacjenta aby wysunął język, fizjologicznie język powinien znajdować się w lini pośrodkowej, nie zbaczać w bok.

Ocena siły mięśni języka: Lekko uciskamy palcem wskazującym na policzek pacjenta. Pacjent ma za zadanie wypchnąć językiem policzek, pokonując opór. Badanie wykonujemy zarówno po lewej jak i po prawej stronie.

Ocena ruchomości języka: Pacjent wykonuje ruchy językiem we wszystkich kierunkach (do nosa, policzków, brody), oraz wykonywał ruchy naprzemiennego wysuwania i chowania języka z jak największą szybkością. Obserwujemy czy nie występują drżenia pęczkowe oraz zanik mięśni języka. Jednostronne uszkodzenie nerwu podjęzykowego, powoduję zbaczanie języka na stronę uszkodzoną i zanik mięśni. Uszkodzenie ośrodków korowych odpowiadających za ruchy języka powoduje zbaczanie języka, ale bez zaników mięśni.