SOCJOLOGIA EDUKACJI

WYKŁAD 1

1. Socjologia:

- człowiek jako istota społeczna

- wymiar interakcyjny

- stratyfikacja społeczna (postrzeganie społeczeństwa jako grupy hierarchicznej. Grupy uprzywilejowane i nieuprzywilejowane)

- determinizm (kwestia tego kim jesteśmy w znaczny sposób wpływa na nasze szanse edukacyjne)

2. Cele:

- wyjaśnianie a zrozumienie

Socjologia dzieli się na wiele paradygmatów. Pierwszym z socjologów rozumiejących był Weber, Znaniecki

- Zmiana

„Filozofowie dotąd interpretowali świat na różne sposoby, chodzi jednak o to, by go zmienić” – K. Marks.

- Unikanie zdroworozsądkowej interpretacji

- analiza dyskursu (dekonstrukcja dyskursu)

- archeologia warstw znaczeniowych

- Specyfika świata społecznego

Teoria Pierre Burdie. Teoria, która świetnie tłumaczy determinizm.

3. Nie tylko nie widzieliśmy nigdy rodziny, my nigdy nie widzieliśmy studenta ani nauczyciela. Nie widzieliśmy również nigdy naukowca, świętego, czy grzesznika. Tak jest z określonymi społecznie statusami. Obserwujemy również ludzi, którzy zajmują również takie pozycje, ale dopóki nie mamy informacji, że zajmują oni określoną pozycję i w związku z tym oczekuje się od nich odpowiedniego zachowania, nie potrafimy zareagować we właściwy sposób. – Cuzzort & King

4. Podstawowe pojęcia:

- Interakcja

- Grupa społeczna

- Formalna (celowa) grupa społeczna

- Instytucja społeczna

Jest to utrwalony wzór zaspokajania jakichś potrzeb, który jest reprodukowany z pokolenia na pokolenie, czyli zachodzi w nim mało zmian.

- Rola i status

Status to coś, co opisuje naszą pozycję w grupie. Rola opisuje, to co robimy, to czego oczekuje od nas grupa. Rola wynika ze statusu.

- Stratyfikacja społeczna

Na społeczeństwo patrzy się hierarchicznie.

- Norma, kontrola społeczna i konformizm

Norma to reguła, wzór, niematerialna idea. Człowiek jest niestety taką istotą społeczną, która ulega wpływom grupy.

- Dewiacja – odchylenie od normy

5. Człowiek niewolnikiem? Co wynika z tego, że jesteśmy istotami społecznymi?

- determinizm klasowy

- determinizm genetyczny

- gender (płeć)

- determinizm historyczny

6. Obszar analizy

- Instytucje powołane do edukacji: struktury, procesy wewnętrzne, zmiana

- Proces edukacji: charakterystyka, zmiana

- Wpływ edukacji na społeczeństwo

- Osoby poddane edukacji (wychowankowie)

- Osoby edukujące (wychowawcy)

- Czynniki kształtujące działania wychowawców i wychowanków

- społeczne

- kulturowe

- polityczne

- ekonomiczne

- Zewnętrzne procesy i instytucje wpływające na proces wychowania

- Jakość i efektywność edukacji

7. Trzy poziomy analizy:

- Socjologia mikroedukacji – koncentruje się na grupach społecznych tj. rodzina, grupy rówieśnicze, gangi i inne grupy nieformalne

- Socjologia mezoedukacji – zajmuje się instytucjami wychowawczymi na poziomie jednostek terytorialnych, jednostek podziału administracyjnego (np. gminy)

- Socjologia makroedukacji – badanie na poziomie państwa, narodu, ogólnie rozumianych klas społecznych, wychowania obywatelskiego

8. Wybrane paradygmaty:

- funkcjonalizm

- symboliczny interakcjonizm

- Marksizm (neomarksizm)

- akonstrukcjonizm strukturalny

- poststrukturalizm

9. Funkcjonalizm

- Emil Durkheim – był pierwszym przedstawicielem

- instytucja jest ukształtowana przez podstawowe zasady zawarte w systemach normatywnych

- działa w celu wdrażania tych zasad

- diagnozuje zachowania odbiegające od zasad, a wymagające korekty

- nadrzędność nauczyciela, uczeń – element grupy

- cel wychowania: wykształcenie zachowań prospołecznych (durkheimowskie sacrum)

„Społeczeństwo wraz z pojawieniem się każdej nowej generacji, staje w obliczu prawie tabula rasa, na której musi zacząć budować od nowa. Do egoistycznej i aspołecznej istoty, która właśnie się narodziła, społeczeństwo musi tak szybko, jak to możliwe „dodać” następną istotę, zdolną do prowadzenie normalnego i społecznego życia. Takie jest zadanie edukacji.

10. T. Parson

- Realizacja czterech podstawowych funkcjonalnych wymagań

- zachowanie wzoru (ochrona i reprodukcja norm)

- integracja wewnętrzna (połączenie instytucji)

- osiągnięcie celu (zapewnienie środków)

- adaptacja (reakcja na zmiany w środowisku dla uzyskania maksymalnej produktywności i integracji)

- Dwa procesy: instytucjonalizacja i internalizacja

„Klasa szkolna jest łącznikiem, za pomocą którego jednostki są szkolone, aby stać się motywacyjnie i technicznie zdolnymi do wystąpienia w roli dorosłych”

- Edukacja początkowa: zobowiązuje wobec szerokich wartości społecznych

- Edukacja średnia: zobowiązuje wobec specyficznych typów ról granych w dorosłym życiu

11. Symboliczny interakcjonizm

- Interakcja w klasie szkolnej

- Stygmatyzacja, teoria naznaczania (E. Goffman, E. Lemert, R. Meigham)

12. Szkoła jako instytucja totalna to taka instytucja, której celem jest sprawowanie totalnej kontroli nad podopiecznymi. Działa na tym samym miejscu, terytorium.

- grupowanie kontrolowanych

- ścisły rozkład zajęć

- jawnie sprawowany nadzór

- rozdział na grupę nadzorujących i nadzorowanych

- wrogość między grupami

- ograniczona ruchliwość społeczna

- ograniczony przepływ informacji z „góry” do „dołu”

- ograniczenie kontaktu ze światem zewnętrznym

WYKŁAD 2

1. Marksizm

- Szkoła jako arena konfliktu (konflikt płci, konflikt struktur społecznych – bananowa młodzież)

- Reprodukcja nierówności społecznej

- Bowles & Gintis

- szkoła przygotowuje jednostki do ról w świecie pracy

- „edukacja pomaga uniknąć niebezpieczeństwa i odpolitycznić potencjalnie wybuchowe relacje klasowe procesu produkcyjnego, służy zatem utrwaleniu społecznych, politycznych i ekonomicznych warunków, które sprawiają, że część produktu pracy jest wywłaszczona w formie zysku”

- B. Bernstein: rytualny porządek szkolny służy „pogłębieniu respektu dla relacji władzy i uczynieniu ich bezosobowymi

2. Związek między edukacją, a ekonomią jest zagwarantowany nie przez treść edukacji, ale jego formę, czyli społeczne związki działania edukacyjnego. Edukacja przygotowuje uczniów do roli robotników zachowując zgodność między społecznymi relacjami produkcji, a społecznymi stosunkami edukacji.

Podobnie jak podział pracy w przedsiębiorstwie kapitalistycznym, system edukacyjny jest subtelnie stopniowaną hierarchią władzy i kontroli, w której relacjami między uczestnikami rządzi raczej konkurencja niż kooperacja, a berło dzierży zewnętrzny system nagradzania – płace w przypadku ekonomii i stopnie w przypadku szkół.

3. Konstruktywizm strukturalny

- P. Bourdieu

- Homo socjologicus – podleganie wpływom i przymusom wynikającym z uczestnictwa w grupach społecznych

- Habitus – całość oddziaływań socjalizacyjnych na jednostkę (przez całe jej życie), efekt zinternalizowanych norm i wartości – schemat postrzegania i działania

- schematy emocjonalne, intelektualne, medialne, behawioralne, logiczne i aksjologiczne, teoretyczne i praktyczne

- Szacki - „elementarna gramatyka praktyki ludzkiej, która zazwyczaj obchodzi się bez świadomości kierujących nią reguł”

- kompleks norm i wartości przeniesiony w sferę nawyków

- źródła społeczno – kulturowe

- zróżnicowany klasowo – przekazany dzięki reprodukcji

4. P. Bourdieu

- Kapitał ekonomiczny

- kapitał społeczny – pozycje i relacje w grupach społecznych

- kapitał kulturowy – umiejętności, zwyczaje, nawyki, style językowe, rodzaj ukończonych szkół, gust i styl życia

- Kapitał symboliczny – wykorzystywanie symboli do uprawomocnienia posiadania trzech pozostałych rodzajów kapitału

5. Reprodukcja.

„Większość społeczeństw nowoczesnych dąży do utrzymania dwóch współwystępujących typów reprodukcji: rodzinnego, w którym rodzina kontroluje niemal całkowicie, w granicach praw spadkowych, przekaz władzy i przywilejów oraz typu reprodukcji o składowej szkolnej, w której ów przekaz dokonuje się jedynie za pośrednictwem szkoły”

6. Poststrukturalizm. M. Foucault.

- dyscyplinowanie: ujarzmianie

- cielesność

- metafora panoptikonu

7. Zmiany w Polskiej edukacji:

- wzrost nakładów na szkolnictwo

1-2% GNP w okresie powojennym

5-6% lata 1950-1970 „eksplozja edukacyjna”

- wizja społeczeństwa merytokratycznego, a uzależnienie sukcesu edukacyjnego od pozycji społecznej rodziców ucznia

- upowszechnienie szkolnictwa podstawowego

Wzrost szkolnictwa zawodowego – 60%

Szkoły średnie ok. 30%

Szkoły wyższe ok. 15%, liczebność uczestników 19-24

- próby redukcji szkolnictwa zawodowego

- lata 90-te: zniesienie monopolu państwa w zakresie

- zarządzanie szkołami

- tworzenie programów i wydawania podręczników

8. Społeczne skutki zmian:

- wzrost liczby szkół i placówek niepublicznych

- stworzenie Ścieszki edukacji elitarnej na poziomie szkół podstawowych, gimnazjów i liceów

- otwarcie nowych szans edukacyjnych na poziomie ponadnaturalnym

- większa mobilność zawodowa kobiet

- Eksplozja szkolnictwa wyższego

- brak nakładów

- wzrost kształcenia niestacjonarnego

- dywersyfikacja i segmentacja kształcenia

- „ucieczka do przodu” wyższych warstw – deprecjacja dyplomów

- Długotrwały proces zastępowalności pokoleń na rynku

- Niedostosowanie systemu edukacyjnego do rynku

- Ucieczka uczniów z systemu i marginalizacja

- 6 – 60 tys. Uczniów nie wypełnia obowiązku szkolnego

- 10% młodzieży w wieku 17-19 lat nie podejmuje kształcenia gimnazjalnego lub odpada ze szkół maturalnych

9. O specyfice badań społecznych

- model logiczno – empiryczny

- kategoria „współczynnika humanistycznego” (Znaniecki)

- kategoria „podwójnej hermetyki” (Giddens)

10. Poziomy analizy edukacji

- jednostka

- instytucja

- grupa

- klasa – społeczeństwo

WYKŁAD 3

1. Badania jakościowe

- Czym podejście ilościowe różni się od jakościowego?

- podejście krytyczne

- poszukiwanie nowych narzędzi poznania

- badania jakościowe a ilościowe

- łączenie technik badawczych

- eksplozja i diagnoza

- stosowanie kwantyfikacji i obliczeń

- triangulacja metodologiczna (N.Denzin)

2. Metody badań

- Metoda etnograficzna

- wywiady

- obserwacja

- analiza źródeł wtórnych

- Metody ilościowe

- socjometria

- sondaże

- eksperyment

- analiza treści

- Badania historyczne

3. Porównanie perspektyw badawczych

a) Ilościowa

- hipotezy a priori

- powtarzalność procedur i wyników

- wymóg reprezentatywności próby

- wielkość próby funkcja przewidywalnego błędu statystycznego

b) Jakościowa

- odrzucenie hipotez badawczych a priori – możliwość stosowania hipotez a posteriori

- odrzucenie postulatu reprezentatywności

- odrzucenie postulatu powtarzalności

- wielkość „próby” – stan teoretyczny nasycenia w procesie gromadzenia danych

4. Współczesne paradygmaty badawcze socjologii edukacji

- podejście interdyscyplinarne: socjologia, pedagogika, psychologia, antropologia, zarządzanie

- action research

- teoria ugruntowana

- łączenie metod i analiz ilościowych z jakościowymi

5. Action Research

- K. Lewin „Action Research and Minority Problems” (1946)

Najlepszym sposobem na zrozumienie organizacji jest doprowadzenie do zmiany w jej obrębie; nie ma nic tak praktycznego jak dobra teoria

- A. Touraine

- interwencja socjologiczna

- stanąć po stronie samego przedmiotu badań (Rogaczewska)

6. G.J. Susman

- krytyka refleksyjna

- krytyka dialektyczna

- wspólny wysiłek badawczy

- czynnik ryzyka

- struktura pluralistyczna

- teoria – praktyka – zmiana

7. Poziomy analizy

- analiza grupowa (wzory interakcji grup i jednostek)

- organizacyjne jednostki analizy (jednostki charakteryzujące się właściwościami, których nie mają tworzące je indywidua)

- analiza instytucjonalna (związek pomiędzy instytucjami prawnymi, politycznymi, ekonomicznymi i rodzinnymi)

- analiza ekonomiczna (skoncentrowana na analizie przestrzeni)

- analiza kulturowa (normy, wartości, praktyki, tradycje oraz ideologie)

- analiza społeczna

8. Procedura teorii ugruntowanej

- zbieranie danych bez stawiania hipotez

- obróbka danych w „paradygmacie kodowania”

- postawienie hipotez a posteriori

9. Kodowanie danych – teoria ugruntowana

Paradygmat kodowania – kodowanie ma wyjść poza samo nazwanie kategorii zjawiska (wartości zmiennej)

Warunki przyczynowe

Zjawisko

Warunki interweniujące

Działania/strategie i techniki interakcyjne

Konsekwencja

10. Paradygmat kodowania – matryca warunków

Poziom międzynarodowy – Kraj – Społeczność – Organizacja – Wnętrze organizacyjne – Grupa – Interakcja – Działanie

11. Typy kodowania

a) Kodowanie rzeczowe

- otwarte

- selektywne

b) Kodowanie teoretyczne i noty teoretyczne

Podczas kodowania badacz zapisuje różne teoretyczne koncepcje (nota teoretyczna), a następnie podaje je procedurze kodowania.

12. Wybrane postulaty teorii ugruntowanej

a) Testowanie przypadków negatywnych (Berg)

- na podstawie zebranych danych tworzymy hipotezę

- zebranie wszystkich przypadków podważających hipotezę początkową

- w zależności od wyników potwierdzenia, obalenia lub modyfikacja hipotezy początkowej

b) Indukcja analityczna (Glaser, Strauss)

- wychodzi od obserwacji

- bada związki (wykracza poza opis)

c) Losowanie przypadków do analizy

d) Co najmniej trzy przykłady na poparcie każdego sformułowanego twierdzenia

e) Weryfikacja interpretacji przez zewnętrznych ewaluatorów

f) Odnotowanie wszystkich przypadków nieprzystających do hipotezy

13. Etyka

- zachowanie anonimowości

- uzyskanie świadomej zgody

- Primum not nocere

- Przemoc symboliczna

14. Krytyka konwencjonalnych badań edukacyjnych

- ograniczony związek z praktyką nauczycielską

- odseparowanie od przedmiotu badań

- niedemokratyczne: definiują rzeczywistość, w której poruszają się nauczyciele

- równają się wyzyskowi nauczycieli

- Cowey, 1949: badania nauczycielskie – badania podejmowane przez nauczycieli, administratorów i innych w celu doskonalenia własnych działań praktycznych

WYKŁAD 4

1. Ukryty program

Wszystko to, co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole obok oficjalnego programu.

- ukrytego programu „uczy” przebywanie w szkole, nie kadra nauczycielska

- UP obejmuje wzory i postawy

- bierna akceptacja jest bardziej pożądana niż aktywny krytycyzm

- odkrywanie wiedzy przekracza zdolności uczniów i nie powinno ich obchodzić

- celem edukacji jest gromadzenie w pamięci faktów, a odtwarzanie najwyższą formą osiągnięcia intelektualnego

- własne pomysły nie są istotne, podobnie jak uczucia

- zawsze istnieje jedna właściwa odpowiedz

- konkurencja jest ważniejsza od współpracy

- ważniejsze jest skoncentrowanie się na swoim interesie niż pomaganie innym

- pisanie i czytanie jest ważniejsze niż rozmawianie i myślenie

2. Ukryty program: możliwe przyczyny

- układ architektoniczny

- podręczniki – utrwalanie treści rasistowskich, dyskryminacja płci, uprzedzeń klasowych

- pomoce szkolne

- język – B.Bernstein

- kod ograniczony

- kod rozwinięty

3. Ukryty program: badanie

a) Jackson (1968) trzy R: reguły, rutynowe formy, rozporządzenie

- przewlekanie, odmowy, zakazy i przerywanie

- strategie przetrwania

b) Holt (1971)

c) Snyder (1973)

- UP – wybiórcze zaniedbywanie niemożliwych do zmierzenia i przeegzaminowania aspektów programu oficjalnego

d) Bowles i Gints (1976)

Podstawy kształtowane przez większość szkół odpowiadają postawom związanym ze społecznymi stosunkami pracy w gospodarstwie kapitalistycznej i stanowią przygotowanie do życia w społeczeństwie podzielonym na klasy

e) Hargreaves (1978) – efekty różnicowania

f) Common (1951) – nuda

g) Illich (1971)

- descholaryzacja społeczeństwa – 6 tez

- sieci edukacyjne

4. Ukryty program: przestrzeń szkoły

- powierzchnia do prowadzenia zajęć lekcyjnych, sportowych, pomieszczenia techniczne, administracyjne, rekreacyjne

- strefy dostępne i niedostępne dla ucznia

- granice szkoły, reguły, które ją opisują

- stopień kontroli nad różnymi obszarami

5. Ukryty program: przestrzeń klasy

- Downers Grove, Chicago: „jaskinie”

- Hall: przestrzeń jako niemy język

- kompetencje przestrzenne

6. Program ukryty: rozkład zajęć

- kto go projektuje?

- jakie założenia leżą u jego podstaw

- jakie przedmioty są uprzywilejowane?

- jakie przedmioty znajdują się na końcu hierarchii?

- podział uczniów (kryteria)

- wiedza

-najlepszą rzeczą dla wiedzy jest podzielenie jej na przedmioty

- pewne rodzaje wiedzy zasługują na więcej miejsca w planie

- niektóre przedmioty są nakazane prawem

- dominuje wiedza zorientowana na przeszłość

- pewne rodzaje wiedzy są dla chłopców, inne dla dziewczynek

- Czas

- określenie ram dla czasu spędzonego poza szkołą

- wyznaczenie pewnych kluczowych, zwrotnych punktów w karierze edukacyjnej ucznia

- od porządku czasowego edukacji szkolnej zależy dalsza kariera społeczna jednostki

7. Ukryty program: program nauczania

- wiedza w szkole nie jest neutralna

- orientacja wiedzy na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

- stratyfikacja wiedzy szkolnej

- interakcja nauczyciel – uczeń jako konfrontacja różnych zasobów wiedzy

8. Szkoła jako organizacja

a) Max Weber

- władza charyzmatyczna

- władza tradycyjna

- władza biurokratyczna (bezosobowość, uniformizm, model profesjonalny)

- organizacje o stromym stylu zarządzania

- organizacje o płaskim stylu zarządzania

b) Reynolds – szkoły przestępczości

- badania porównawcze 9 szkół bez wpływu warunków zewnętrznych

- trzy zmienne: frekwencja, osiągnięcia akademickie, poziom przestępczości

- szkoły sukcesu

c) Erving Goffman – instytucja totalna

- jedno miejsce

- jedna władza

- ciągła obecność innych osób

- jednakowe traktowanie

- ścisły rozkład zajęć

- ograniczenie praw personalnych

- oficjalne miejsce kontaktu

- działa na terenie instytucji

- brak ruchliwości społecznej

- brak przepływy informacji

- grupa nadzorców wartościuje siebie wyżej

- przeniesienie norm personelu na pensjonariuszy

- antagonizm grupowy, stereotypy

- kontrolowany przez zespół urzędników – nadzorców

WYKŁAD 5

T: Kto ma mniejsze szanse w edukacji?

1. Teoria naznaczania

- dewiacja pierwotna

- dewiacja wtórna

- stygmatyzacja

-przewidywania nauczycieli co do zachowania i potencjału intelektualnego uczniów wpływają na zachowanie ucznia

- to nie dewiacja prowadzi do kontroli społecznej (funkcjonalizm strukturalny), lecz kontrola wywołuje dewiacje

- wiek

- płeć

- pochodzenie etniczne

- religia

- imię i nazwisko

- wygląd zewnętrzny

- wyróżniki klasy społecznej zakodowane w schematach interpretacyjnych aktorów społecznych: język, ubiór itp.

2. Dewiacja jest procesem

- grupa musi określać jednostkę jako dewianta

- dewiacja nie jest jakością czynu, jaki popełnia dana osoba, ale raczej konsekwencją zastosowania przez innych reguł i sankcji wobec „przestępcy”. Dewiantem jest ten, kogo udało się tak określić, zachowaniem dewiacyjnym takie zachowanie, które ludzie tak określają (Becker)

3. Teoria naznaczania

- pozytywna korelacja pomiędzy stopniem kontroli społecznej, a ilością i intensywnością dewiacji (więzienia, szpitale psychiatryczne, zakłady poprawcze)

- przyczyna: niemożność zredukowania dewiacji, pozbycia się stygmatu

- próby zmniejszenia efektów stygmatyzacji przez dewiantów:

- unikanie sytuacji grożących napiętnowaniem

- poszukiwanie grup zrzeszających jednostki o podobnej charakterystyce

- prawdopodobieństwo osiągnięcia celu edukacyjnego/ niepowodzenia – zainteresowanie rodziców jest skorelowane z ich przeszłością edukacyjną

- w Wlk. Brytanii połowa z bardzo zdolnych uczniów z niższej klasy kończy edukacje w 16,5 r.ż.

- różnice wynikające z pochodzenia społecznego ucznia są widoczne w szkole podstawowej i nasilają się w średniej

- rezultaty osiągane przez dzieci z rodzin wielodzietnych są niższe

- kariera edukacyjna dzieci z rodzin wielodzietnych jest krótsza

- najniżsi chłopcy z rodzin z dwójką i trójką dzieci osiągają lepsze rezultaty i mają wyższe aspiracje niż ich rówieśnicy

4. Płeć

- Eklund – słuchacze lepiej odbierają tekst autorstwa mężczyzny niż kobiety

- As – kobieta, która zajmie 33% interakcji jest uznana za dominującą

- techniki ignorowania

- Wyjaśnianie psychologiczne: różny zbiór zdolności i talentów; dziedziczone cechy osobowości i motywacje

- proces przyswajania kultury wraz z wbudowanymi definicjami płci

Szkoła utrwala tradycyjny podział ról

Szkoła zwalcza tradycyjny podział ról

- edukacyjna sytuacja kobiet w Polsce

- edukacja zróżnicowana a wyrównywanie szans

5. Edukacja a pochodzenie społeczne.

- wieloznaczność definicyjna pojęcia klasy społecznej

- ogólna tendencja: większe szanse edukacyjne dzieci z klas średnich i wyższych

- silna korelacja długości kariery edukacyjnej z zawodem ojca

- korelacja rodzaju szkoły z zawodem ojca

- testy psychologiczne: koncepcja lepszego materiału genetycznego

- testy psychologiczne: teoria zróżnicowania motywacji

- testy socjologiczne: hierarchizacja uczniów w zależności od pochodzenia społecznego

- rozwój kariery edukacyjnej wiąże się z posiadanym kapitałem kulturowym

- zróżnicowanie kariery edukacyjnej zależy od poziomu środków przeznaczonych na oświatę w różnych jednostkach administracyjnych

6. Teoria naznaczania

- Dzielenie uczniów – budowanie modelu „idealnego ucznia”

- Naznaczanie rodziców – budowanie modelu „dobrego rodzica”

7. Proces naznaczania: Good i Brophy

- oczekiwania nauczyciela

- działania nauczyciela

- uczeń kształtuje obraz samego siebie

- utrwalenie obrazu

- dopasowanie wyników i zachowania ucznia do oczekiwań

8. Mniejszość a edukacja

- rasizm na poziomie ogólnokulturowym

- rasizm na poziomie instytucjonalnym

- rasizm na poziomie indywidualnym

9. Potrzeby specjalne

- segregacja czy integracja?

- szkoły specjalne czy szkoły integracyjne?

- uczniowie upośledzeni

- uczniowie szczególnie zdolni

- uczniowie pochodzący ze specyficznych środowisk np. grupy wędrowne

- uczniowie pochodzący z ruchów kulturowych (NRR) i ortodoksyjnych wspólnot religijnych

10. Goffman: teoria naznaczania – trzy rodzaje piętna

- deformacja fizyczna – widoczna niepełnosprawność

- deformacja osobowości

Apodyktyczne usposobienie, nienaturalne namiętności, słaba wola – efekt: zaburzeń umysłowych, więzienia, narkomanii, alkoholizmu, homoseksualizmu, bezrobocia

- piętno plemienne

Cechy właściwe rasom, narodom, religiom: Żydzi, Romowie

WYKŁAD 6

T: Struktura społeczna i edukacja: P. Bourdieux

1. Pierre Bourdieux (1930 – 2002)

- 1955 r. wykładowca w Algierze i Lille

- cztery książki poświęcone społeczeństwu wyzwolonej Algierii i robotnikom algierskim

- 1965 r. Paryż – kierownik ośrodka socjologii europejskiej

- socjolog

- antropolog – badania terenowe w Algierii

- filozof – Die politische outologie Martin Heideggers – Medytacje Pascaliańskie

- działacz polityczny

- sygnatariusz „apelu intelektualistów” popierających strajkujących – 1995

- uczestnictwo w okupacji gmachy Ecole Normale przez bezrobotnych – 1998

- uczestnictwo w antyglobalistycznym zjeździe – manifestacji ATTAC 2000

- poparcie dla Solidarności wraz z M. Foucault w liście otwartym – 1982

2. Pierre Bourdieux: źródła konstruktywistycznego strukturalizmu

- strukturalizm

- fenomenologia

- egzystencjalizm

- marksizm

3. Pierre Bourdieux: najważniejsze publikacje

- Homo academicus

- Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego

- Męska dominacja

- Medytacje pascaliańskie

- Dystynkcje

- Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania (wraz z J.C. Passeronem)

4. Pierre Bourdieux

- Obrona socjologii jako nauki- utrzymywanie rozróżnienia na myślenie naukowe i potoczne

- odejście od języka potocznego w terminologii

- empiryczne osadzenie socjologii – zerwanie z „teoretyzującymi teoretykami” i „metodolog izmem”

- determinacja

- obiektywność wyższego rzędu – socjologia bada społeczne podmioty, wyobrażające sobie świat, w którym żyją i działające pod wpływem tych wyobrażeń

- człowiek Bourdieux: homo socjologicus – podleganie wpływom i przymusom wynikającym z uczestnictwa w grupach społecznych

- pojęcia pola i habitusu

5. Habitus

- „ład społeczny” jest tworzony przez jednostki, a zarazem jednostki się do niego dostosowują

- wytwór życia społecznego i to, co je wciąż odtwarza

- ustrukturyzowany / strukturyzujący

- całość oddziaływań socjalizujących na jednostkę (przez całe jej życie), efekt zinternalizowanych norm i wartości – schemat postrzegania i działania

- schematy emocjonalne, intelektualne, mentalne, behawioralne, logiczne i aksjologiczne, teoretyczne i praktyczne

- Szacki „elementarna gramatyka praktyki ludzkiej, która zazwyczaj obchodzi się bez świadomości kierujących nią reguł”

- Kompleks norm i wartości przeniesiony w sferę nawyków

- „Między systemem prawidłowości obiektywnych, a systemem bezpośrednio obserwowalnych działań lokuje się zawsze czynnik pośredniczący, którym jest właśnie habitus”

- rezultat subiektywizacji obiektywności, wyrażający się w sposób obiektywny

- źródła społeczno – kulturowe

- zróżnicowany klasowo – przekazywany dzięki reprodukcji

6. Klasy

- nie (ekonomiczna) wspólnota interesów i wartości (Marks) lecz zróżnicowanie procesów socjalizacji

- konstrukt teoretyczny (nie „rzeczywisty” jak u Marksa)

- klasa wpływa na wszystkie obszary naszego życia

- socjalizacja polega na przyuczeniu jednostki do modelu właściwego danej klasie – reprodukcja habitusu

- klasa wpływa na nierówny dostęp do dóbr symbolicznych (reputacja, kontakty, wykształcenie)

- klasa: zbiór ludzi o podobnym habitusie, podobnej pozycji w przestrzeni społecznej, podobnych praktykach, podobnych schematach

7. Kapitał i społeczeństwo

a) Kapitał – pojęcie wychodzące poza ekonomię (i marksizm)

- kapitał ekonomiczny

- kapitał społeczny – pozycje i relacje w grupach społecznych

- kapitał kulturowy – umiejętności, zwyczaje, nawyki, style językowe, rodzaj ukończonych szkół, gust i styl życia

- kapitał symboliczny – wykorzystanie symboli do uprawomocnienia posiadania trzech rodzajów kapitału

b) Społeczeństwo nie tworzy całości scalonej funkcjami systemowymi czy wspólną kulturą – przestrzeń społeczna i pole.

8. Pole (Champ)

- substruktura w strukturze społecznej – wyodrębniony obszar przestrzeni społecznej

- specyficzna logika i metody działania, układ stosunków pomiędzy uczestnikami

- pole, gospodarki, oświaty, sztuki, religii

- w polu toczy się gra o zawłaszczenie możliwie dużego kapitału

- Pole: poniesienie ciężaru analizy z treści na relacje pomiędzy elementami systemu

- Pole „sieć albo konfiguracja obiektywnych relacji pomiędzy pozycjami”

Pozycje są zdefiniowane ze względu na uwarunkowania, jakie narzucają osobom, czy instytucjom, określając ich aktualną i potencjalną sytuację w strukturze dystrybucji różnych rodzajów władzy. Posiadanie władzy w danym polu określa dostęp do specyficznych korzyści, o które toczy się gra w danym polu.

9. Reprodukcja.

Większość społeczeństw nowoczesnych dąży do utrzymania dwóch współwystępujących typów reprodukcji: rodzinnego, w którym rodzina kontroluje niemal całkowicie, w granicach praw spadkowych, przekaz władzy i przywilejów oraz typu reprodukcji o składowej szkolnej, w której ów przekaz dokonuje się jedynie za pośrednictwem szkoły.

10. Kultura i dystynkcje.

- Hierarchizacja kultury

- habitus: „system schematów generujących”

- zasada sprawcza praktyk estetycznych

- system klasyfikacji i oceny tych praktyk

11. Teoria symbolizacji.

- przedmiot wprowadzony w porządek symboliczny musi być uznany za ważny oraz poddawać się symbolizacji

- aby władza została uznana, siła musi zostać wyparta

- aby coś zaczęło działać musi zostać wyparte

12. Przemoc symboliczna

Legitymizuje, utrwala i wzmacnia przemoc realną (polityczną i ekonomiczną), a dodatkowo zniewala ludzi w sferze wartości.

- wpajanie wartości kolejnym generacjom

- mechanizmy i szanse awansu szkolnego (kształtowane przez determinizm klasy pochodzenia i pierwotne czynniki warunkujące np. płeć, miejsce zamieszkania)

13. Uczniowie

- istnieje niewielka grupa przełamująca determinizm: cudowni

- dzieci z klas wyższych, wyposażonych w kapitał kulturowy: dziedzice

14. System szkolny:

- ma na celu wpajanie i wdrażanie kultury uprawnionej, prawomocnej

- to uprawnienie pochodzi z nadania społecznego – systemu opartego na strukturze klasowej

- dominujący wpływ mają zatem klasy wyższe

- zdominowani przyjmują kulturę dominującą, nie zdając sobie sprawy z jej arbitralności

- dwie strategie: adaptacja (częściowa reforma systemu szkolnego) i rewolucja (zastąpienie kultury dominującej swoją własną i jej uprawomocnienie)

15. Stosunek pedagogiczny i komunikacja

- nieumiejętność rozumienia języka ex cathedra

- odgrywanie ról rozumianych i rozumiejących

WYKŁAD 7

T: Powszechne szkolnictwo i nowoczesne państwo.

1. Plan wykładu:

- wyobraźnia socjologiczna (wg Millsa)

- Naród – produktów procesów modernizacyjnych

- szkolnictwo jako narzędzie budowania tożsamości i lojalności do nowoczesnego państwa narodowego (wymiar ekonomiczny i polityczny)

- stadium przypadku – szkolnictwo w XIX wiecznej Japonii (wg Platta)

2. Wyobraźnia socjologiczna polega m.in. na wyobrażeniu społeczeństwa w jego ciągłości i zmienności historycznej.

„Nie używając danych historycznych nie możemy żywić nadziei na zrozumienie jakiegokolwiek pojedynczego społeczeństwa” Mills

3. Mills sugeruje, że przejście od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego jest jednym z kluczowych zagadnień socjologii.

4. Nowoczesność (modernity)

a) Procesy modernistyczne i ukształtowanie nowoczesnego ładu kapitalistycznego

- rozwój społeczeństwa przemysłowego

- myśl oświeceniowa

- demokratyzacja

- powstanie państw narodowych

5. Wg Ernesta Gellnera naród jest wynikiem rozwoju państwa nowoczesnego.

a) zasada polityczna nacjonalizmu: jednostki polityczne powinny pokrywać się zz jednostkami narodowościowymi

b) państwo nowoczesne:

- ma monopol na użycie przemocy na danym terytorium (Max Weber)

- jest koniecznością w społeczeństwie industrialnym, gdzie obecnie są:

- skomplikowany podział pracy

- zawiła kooperacja

c) dla podtrzymania „przyzwoitego standardu życia” oparte jest z konieczności na kumulatywnej nauce i technologii

d) wymaga precyzyjnej komunikacji

e) państwo nowoczesne jest warunkiem wstępnym dla powstania nacjonalizmu

6. Procesy powstania nowoczesnych państw w europie

W XVI-XVIII wojny nadal toczą się między rodami królewskimi (np. Hohenzollerny, Habsburgowie, Ottomanowie), między przedstawicielami różnych wyznań (protestanci, katolicy, muzułmanie) i przecinają w poprzek podziały językowe, obyczajowe itd. (tj. narodowe).

7. Państwo:

- 1493 – na mapie Europy ok. 30 suwerennych państw

- 1993 – większość z tych państw znikła z europy, natomiast pojawiły się nowe:

- w XVI w. – 4

- w XVII w. – 4

- w XVIII w. – 2

- w XIX w. – 7

- w XX w. – 36

8. Naród:

- przymus posiadania narodowości to współczesna konstytucja

- naród to system kulturowy- system idei, znaków, skojarzeń, sposobów zachowania i porozumiewania się

- naród to subiektywnie konstruowana tożsamość

- to nacjonalizm stwarza narody. Kultury, których chce bronić i które chce wskrzeszać, są jego własnym wynalazkiem

- promuje jako kulturę narodową „kulturę wysoką”, chociaż większość narodu było (do bardzo niedawna) przedstawicielami „kultury niskiej”

- naród to wspólnota wyobrażona

- wg Gellnera naród jest konstruktem, formacją historycznie specyficzną odpowiadającą na potrzeby państwa przemysłowego

- wg Andersona naród jest wspólnotą wyobrażoną; oznacza to, że m.in. do kształtowania tożsamości narodowej potrzebne są specyficzne mechanizmy i instytucje społeczne wspomagające wyobraźnię zbiorową

9. Czynniki, które odegrały znaczącą rolę w powstaniu państw – narodów:

- kapitalistyczny druk

- języki

- edukacja

- nowe klasy społeczne

10. Ekonomiczna modernizacja wymaga nowego typu pracowników:

- rozwój technologiczny, rozwój przemysłu kapitalistycznego

- migracja wiejsko – miejska, szybka urbanizacja, zagrożenie wybuchu niepokojów społecznych

11. Szkoła „dyscyplinuje” klasy niższe

„Elity społeczne, intelektualiści oraz urzędnicy państwowi zrozumieli, że szkołę można wykorzystać jako narzędzie pozwalające odpowiednio socjalizować klasy niższe, mianowicie: nauczyć ich dyscypliny, oszczędności i innych wartości prowadzących do ich nowej roli w społeczeństwie przemysłowym”

12. Państwo narodowe wymaga nowego typu obywatela:

- wymaga aktywnego uczestnictwa obywatela w życiu wspólnoty politycznej

- dąży do wytworzenia trwałych, głębokich tożsamości zbiorowych; szkoły przygotowują obywateli do nowych ról politycznych

13. Edukacja kształtuje tożsamość narodową.

14. Szkolnictwo nie może być kościelne.

- kościoły stanowią rodzaj zagrożenia dla władzy świeckiej

- szkoły niedzielne nie „dyscyplinują” uczniów należycie

15. Szkolnictwo nie może być lokalne i zdecentralizowane:

- lojalności lokalne mogą zagrażać homogenizacji tożsamości politycznych

- zdecentralizowane szkolnictwo nie pozwala przekazać spójnych treści, ogranicza możliwość kontroli

16. Szkoły lokalne nie pozwalają na systematyczne nauczanie.

17. Powszechne szkolnictwo w służbie budowania państwa narodowego.

18. Japonia:

- XVIII – początki szkolnictwa dla pospólstwa, miejskie szkoły prowadzone przez samurajów, mnichów buddyjskich lub księży Shinto; przedmiotem nauczania jest „kultura wysoka”: klasyczne teksty, poezja i teatr Noh

- na końcu XVIII w. funkcjonuje kilkaset szkół

- połowa XIX w. wiejskie szkoły pospólstwa, treści nauczania: podstawy etyczne oraz wiedza praktyczna

- pomiędzy 1830 – 1868 powstaje ok. 30 tys. Szkół

- druga poł. XIX w. – kryzys i zagrożenie dla państwa; część przywódców krajów skłania się ku modelowi państwa narodowego (silne spójne państwo)

- Iwakura Tomomi – dworzanin, reformator, jedność narodu japońskiego; postrzega edukację jako oddziaływanie rządu na bierną masę, nie zwracał uwagi na fakt, że podmiotem systemu szkolnictwa są dzieci

- Ito Hirobumi – gubernator, główny twórca konstytucji 1898 r.; zachęcał do otwarcia szkół „w każdej miejscowości od metropolitarnych obszarów aż po małą wioskę”; widział siłę państwa w sile narodu, która rozwinie się poprzez rozwijanie zdolnych ludzi

- Kido Takayoshi w 1872 r. pierwszy system edukacyjny „podstawowy kodeks edukacji” miał ideowe podłoże oświeceniowe

- wraz z centralizacją szkolnictwa zmianie ulegają także treści kształcenia: mniej nauki tekstów klasycznych i więcej przekazywania umiejętności i wiadomości potrzebnych w życiu pracowitym

- „odkrycie” dzieciństwa

19. Podsumowanie:

- szkolnictwo powszechnie kształtuje się w odpowiedzi na ekonomiczne i polityczne potrzeby modernizujących się państw

- jest finansowane przez państwo, scentralizowane, świeckie, oferuje ujednolicone treści, włącza także klasy niższe, prowadzone jest w językach narodowych

- szkolnictwo powszechne jest jednym z czynników umożliwiających ludziom „wyobrażenie” sobie jako części wspólnoty narodowej

WYKŁAD 8

T: Ideologie edukacyjne i system wychowania

1. Ideologie edukacyjne

Filozofie edukacyjne

Alternatywne wizje edukacji

2. Ideologia

- zbiór idei rewolucyjnych i niepożądanych (N. Bonaparte)

- abstrakcja i fałszywa myśl o społeczeństwie (Marks & Engels)

3. Konserwatyzm:

- etnocentryzm

- surowe wychowanie dzieci

- postawy pro religijne

- patriotyzm

4. Relacje pomiędzy ideologiami:

- współistnienie w stanie tolerancji

- dominacja

- legalizacja

- inkorporacja

- ideologie edukacyjne wiążą się z ideologiami politycznymi, ekonomicznymi, habitusami

5. Koncepcje dychotomiczne

- orientacja na nauczyciela / orientacja na dziecko

- nauczanie otwarte / nauczanie zamknięte

- przyjmowanie znaczeń / tworzenie znaczeń

- system autorytarny / system demokratyczny

- model tradycyjny / model postępowy

- szkoły otwarte / szkoły zamknięte

- nauka zależna / nauka autonomiczna

6. Raynor – cztery ideologie edukacji:

- arystokratyczna

- burżuazyjna

- demokratyczna

- proletariacka

7. Bennett i Jordan – 12 typów nauczania w szkołach początkowych oparte na sześciu czynnikach:

- kierowanie i organizacja klasy

- kontrola i sankcje nauczyciela

- zawartość programu i planowanie

- strategie udzielania instrukcji

- techniki motywacyjne

- procedury oceniania

8. Model analityczny Hammersleya:

- definicja roli nauczyciela

- konceptualizacja aktywności ucznia

- konceptualizacja wiedzy

- konceptualizacja procesu uczenia się

- techniki preferowane lub dominujące

9. Definicja roli nauczyciela:

- rola autorytarna / brak wyraźnej roli

- program / metoda

- wąska / szeroka

- wysoki stopień kontroli nauczyciela / niski stopień kontroli

- uniwersalistyczna / partykularystyczna

- produkt / proces

10. Konceptualizacja aktywności ucznia

- pełnoprawne dziecko / dorosły – praktykant / dorosły

- indywidualistyczny zasób motywów / zasób deterministyczny

- pesymistyczna teoria natury ludzkiej / teoria optymistyczna

11. Konceptualizacja wiedzy

- ważny program / brak wyraźnego programu

- wiedza obiektywna i uniwersalnie istotna / wiedza osobista i/lub związana

- struktura hierarchiczna / brak hierarchii

- związana z daną dziedziną / ogólna

12. Konceptualizacja procesu uczenia się:

- zbiorowe / indywidualne

- reprodukcja / produkcja

- motywacja zewnętrzna / motywacja wewnętrzna

- ścieżka uczenia biologiczna / kulturowa

- diagnoza / intuicja uczenia

- uczenie się poprzez słuchanie/ uczenie się poprzez działanie

13. Techniki preferowane lub dominujące

- organizacja formalna / organizacja nieformalna

- nadzór i interwencja / uczestnictwo i nieinterwencja

- metoda nakazowa plus odwoływanie się do swojej pozycji / apele osobiste

- grupy / brak grup

- sprawdziany klasowe / ocenianie w porównaniu do osiągnięć w przeszłości / brak formalnego oceniania

14. Model analityczny Meighana

- Teorie wiedzy, jej treści i struktury

- teorie uczenia się i roli ucznia

- teoria nauczania i roli nauczyciela

- teoria środków nauczania odpowiednich dla procesu uczenia się

- teoria organizacji sytuacji uczenia się

- teoria oceniania, że liczenie było prowadzone

- teoria dążeń, celów i wyników

15. Teoria wiedzy, jej treści i struktury:

- nastawienie na przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

- wiedza szkolna a prywatna

- hierarchizacja i zamknięcie wiedzy a poszerzenie katalogu przedmiotów

16. Teoria uczenia się i roli ucznia

- czynność zbiorowa / indywidualna

- rywalizacja z innymi / rywalizacja wobec kryteriów osiągnięć

- unikanie negatywnych wzmocnień / rozwój swoich kompetencji

- słuchanie i oglądanie / działanie

- przyjmowanie decyzji nauczyciela / pertraktacje

- reprodukcja wiedzy nauczyciela / znajdowanie nowych punktów widzenia

17. Teoria nauczyciela i roli nauczyciela

- ekspert / metodyk / pomocnik

- nacisk na produkt / nacisk na proces

18.Teoria środków nauczania

- doświadczenie pierwszego stopnia

- doświadczenie drugiego stopnia

- doświadczenie trzeciego stopnia

19. Teoria organizacji sytuacji uczenia się

- podmiot(y) odpowiedzialne

- podział uczniów

- organizacja zajęć

20. Teoria procesu uczenia się

- osoby dokonujące oceny

- przedmiot oceny

- cel oceny

- format oceny

21. Teoria dążeń, celów i rezultatów

- jaka jest relacja funkcjonalna szkoły ze społeczeństwem?

- jaki jest model indywidualnej kariery w społeczeństwie?

22. Studium edukacji demokratycznej

- opcja autorytarna

- opcja autorytarno – konsultatywna

- opcja demokratyczna

- opcja autonomiczna

23.

Jaka ideologia leży za taką ideologią?

Czy możliwy jest system nauczania bez ideologii?

Czy ideologie są złe dla systemu nauczania?

Kiedy ideologie są korzystne dla systemu?

- zgodność ze społecznym systemem wartości

- urefleksyjnione