Gospodarka narodowa (krajowa) - struktura, w której to sumuje się działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych. Obejmuje łącznie wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji, usług, podziału, obrotu oraz konsumpcji na terenie państwa. Poszczególne gospodarki narodowe mogą także wchodzić w skład międzynarodowych wspólnot tworzących przez państwa zainteresowane bliższą wzajemną współpracę.
Globalizacja – proces, występujący w gospodarce światowej, mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej. Powiązanie gospodarek narodowych, integracja.
Znaczenie globalizacji we współczesnej gospodarce - Globalizacja stwarza zarówno szanse jak i zagrożenia dla przyszłości naszego globu, dla ludności.
Szanse to przede wszystkim: nowe perspektywy rozwoju ekonomicznego; rozwój roli ponadpaństwowych norm prawnych i egzekwowania ich przestrzegania; perspektywy nowych metod sterowania życiem publicznym w skali światowej globalnego zarządzania (rozmaite koncepcje rząd światowy, porozumienia rządów regionalnych, krajowych (narodowych) różnice sieci organizacji); także perspektywy jakiś nowych form „demokracji bezpośredniej” w szczególności rozwój „społeczeństwa obywatelskiego”.
Do zagrożeń związanych z globalizacją zaliczyć można: niepewność związana z tym czy potrafimy rozpoznać rodzące się szanse będące wynikiem rozwoju „cywilizacji informacyjnej” przekraczające granice państw i kontynentów; niepewność ta dotyczy również powstania i rozwoju organizmów ponadnarodowych oraz wzrastającej migracji ludności; nasilenie się konfliktów etnicznych ideologicznych i religijnych, ksenofobie i nie tolerancje; zmiany środowiska; obawę czy przyszłe „społeczeństwo globalne” będzie społeczeństwem „ciepłym” czy „zimnym”; terroryzm.
Idee produkcji Forda - podział pracy; wysokie płace; brak hierarchii; dążenie do stworzenia części zamiennych i uproszczenia ich montażu;
Ewolucja rozwoju przedsiębiorstwa w Polsce
1945r produkcja ekonomiczna cena/wydajność;
1960r produkcja jakościowa cena/wydajność/jakość;
1985r produkcja elastyczna cena/wydajność/jakość/elastyczny program produkcji;
1995r produkcja szybka cena/wydajność/jakość/elastyczny program produkcji/czas;
XXI w produkcja innowacyjna cena/wydajność/jakość/elastyczny program produkcji/czas/zdolność do innowacji;
Dochód narodowy - płace, zyski i renty; miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju, wyrażona w cenach tych czynników, uwzględniająca inwestycje netto;
Produkt narodowy – płatność za wyroby i usługi; pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie;
PNB = K + I + G + En + Dn; K – konsumpcja, I – inwestycje, G – wydatki rządowe, En – eksport netto (eksport-import), Dn – dochód netto obywateli za granicą;
System gospodarczy - zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych, a także ogólnie akceptowanych zasad, które regulują postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego;
Przepływy pieniężne w systemie gospodarczym
Przedsiębiorstwo – jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Firma - imię i nazwisko osoby fizycznej oraz nazwa osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.
Zakład - jest to stała placówka, przez którą całkowicie lub częściowo prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa (siedzibę zarządu, filię, biuro, zakład fabryczny, warsztat, kopalnię);
System produkcyjny - stanowi celowo zaprojektowany i zorganizowany układ materialny, energetyczny i informacyjny eksploatowany prze człowieka i służący produkowaniu określonych produktów (wyrobów lub usług) w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb konsumentów.
Analiza wejść i wyjść systemu produkcyjnego – Wejście - zasoby X: techniczne środki produkcji, przedmioty pracy, energia, personel, środki finansowe, informacje; Wyjście - Y: produkty, odpady, informacje
Transformacja - reguła, wg której strumień stanu wejściowego przekształcany jest w strumień stanu wyjściowego. Y = T(X);
Proces - następujących po sobie działań , które składają się na „nieprzerwany ruch”;
Proces produkcyjny - uporządkowany ciąg działań w wyniku którego klient otrzymuje wymagane produkty;
Zasoby systemu produkcyjnego - techniczne środki produkcji; przedmioty pracy; czynniki energetyczne; kadra; informacje dotyczące: prognoz, wyrobu, wiedzy i doświadczenia kadry itd.; środki finansowe;
Wskaźniki wydajności – wydajność jest to miara wykorzystania zasobów firmy; wydajność = produkcja / nakłady;
Wskaźnik produktywności - stosunek ilości wytworzonej oraz sprzedanej produkcji w określonym i rozpatrywanym okresie, do ilości wykorzystywanych lub zużytych zasobów wejściowych; produktywność = efekty / nakłady = przychód ze sprzedaży / koszty
Wskaźnik rentowności - efektywność działania przedsiębiorstwa; ROS = zysk netto / sprzedaż netto * 100%;
Otoczenie systemu produkcyjnego
Rola przygotowania produkcji – CO będziemy produkować, JAK będziemy produkować, KIEDY i ILE to będzie kosztować. Realizacja wymaga poniesienia nakładów , decyzje podejmowanie w trakcie przygotowania produkcji, rzutują na ostateczny koszt i jakość produktu. Powodują, że przyszłe koszty wytworzenia będą kształtowały się na wyższym, lub niższym poziomie.
Etapy przygotowania produkcji - KLIENT -> rozpoznanie potrzeb -> przygotowanie konstrukcyjne produktu -> przygotowanie technologiczne do produkcji -> przygotowanie organizacyjne do produkcji -> wytwarzanie produktu -> PRODUKT -> sprzedaż -> KLIENT; konstrukcyjne – co, technologiczne – jak, organizacyjne – ile, kiedy;
Projektowanie sekwencyjne - proces podzielony jest na funkcjonalne zadania, przy czym rozpoczęcie kolejnego zadania następuje po zakończeniu, zadania poprzedzającego. Takie przygotowanie jest źródłem znacznych kosztów i wydłuża czas wprowadzenia produktu.
Projektowanie współbieżne - ideą jest interaktywne działanie w procesie przygotowania produkcji. Współpracują ze sobą jednoczenie pracownicy różnych działów biorących udział w przygotowaniu produkcji a także coraz częściej klienci.
Pętla „od klienta do klienta”
Potrzeba kierowania - rodzi się wtedy, gdy pojawiają się działania zespołowe. Ma za zadanie uporządkowanie działań zmierzające do uzgodnienia wyznaczonych dla zespołu celów.
Odmiany kierowania:
zarządzanie – rozporządzanie zasobami organizacji (planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola, doskonalenie);
administrowanie – działanie według ścisłych reguł i regulaminu;
rządzenie – ograniczenie przez przepisy prawa „swobodnego” działania jednostki;
Proces i jego składowe - następujących po sobie działań, które składają się na nieprzerwalny ruch.
Składowe procesu - proces produkcyjny, badan i rozwoju, wytwórczy, dystrybucji i obsługi klienta.
Proces produkcyjny – w jego wyniku powstają produkty zaspokajające potrzeby ludzi, niesie za sobą dynamikę działaią, przekształca zasoby w produkty.
Proces wytwórczy - zasoby procesu produkcyjnego przekształcane są w produkty stanowiące jedna, większa składowa wyjścia z systemu produkcyjnego.
Podział procesów wytwórczych
przebieg w czasie (procesy dyskretne, ciągłe);
technologii i środków(proces obróbki, montażu);
organizacja(w ujęciu technologicznym, przedmiotowym);
Przyrost wartości dodanej w procesie wytwórczym - Wartość dodana dla klienta to te koszty, które akceptuje, natomiast te koszty, których nie akceptuje to strata dla klienta. Δk – różnica między kosztem poniesionym przez firmę a kosztem postrzeganym przez klienta.
Proces podstawowy - związany bezpośrednio z procesem technologicznym;
Proces pomocniczy - spełnia wobec procesu podstawowego rolę pomocniczą, jest niezbędny do jego realizacji;
Proces obsługi - związany z procesem podstawowym (obsługa administracyjna, utrzymanie czystości, bhp);
Mapa procesu - w ujęciu ogólnym wyodrębnia procesy i ważniejsze podprocesy. Podproces, to wydzielona część procesu, która ze względu na swój charakter oraz odrębność od innych części, może być traktowana jako odrębny, mniejszy proces (np. w procesie rekrutacji dużej firmy można wydzielić podproces adaptacji pracowników). Nie ma jednego standardu tworzenia mapy. Najczęściej pokazuje ona przepływy informacyjne lub materialne pomiędzy procesami.
Rodzaje map procesu – metody graficzne (schematy blokowe, wykresy operacji).
Strumień wartości - zespół czynności, dodających wartość, i tych, które wartości nie dodają, podejmowanych w procesie wytwarzania wyrobu, począwszy od surowca a skończywszy na wyrobie gotowym;
Mapa strumienia wartości - Proces ustalający wartość dodaną do produktu, gdy przechodzi on przez proces wytwarzania. Mapowanie polega na przejściu „w górę” strumienia, czyli od końca do początku i zmapowaniu przepływu zarówno materiałów jak i informacji.
Wykres przebiegu procesu - graficzne przedstawienie każdego procesu, czyli sekwencji operacji, procesów jednostkowych i czynności elementarnych oraz relacji między nimi, wchodzących w skład procesu od chwili jego rozpoczęcia do zakończenia. Przedstawienie ciągu działań w postaci schematu blokowego pozwala lepiej zrozumieć istotę procesu, przy czym ważną rolę odgrywa już sam etap przygotowania schematu, gdyż podczas jego tworzenia odkrywa się w procesie wiele zależności. Narzędzie to poza możliwością zrozumienia i analizy przebiegu procesu, przyczynia się przede wszystkim do poprawy jego jakości poprzez uzasadnione korekty i modyfikacje
Produkt - wyrób lub usługa będąca materialnym, energetycznym lub informacyjnym rezultatem systemu produkcyjnego.
Wyrób - krańcowy efekt określonego procesu produkcyjnego, ma tylko charakter materialny.
Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży, dzięki swym właściwościom jest użyteczny gdyż zaspokaja potrzeby materialne i niematerialne człowieka.
Rynkowy cykl życia produktu
Otwarty cykl życia produktu - Potrzeby => projektowanie => zaopatrzenie => produkcja => dystrybucja => eksploatacja => likwidacja => odpady
Zamknięty cykl życia produktu - Potrzeby => projektowanie => zaopatrzenie => produkcja => dystrybucja => eksploatacja => regeneracja => recykling => inne zastosowania => zaopatrzenie
Globalny cykl życia wyrobu
Zakres odpowiedzialności producenta za produkt
Jakość - zespół funkcji i ich wartości przypisanych do produktu, mające wpływ na zdolność zaspokajania określonej potrzeby klienta.
Niezawodność - określa szansę spełnienia przez wyrób stawianych mu wymagań w określonym czasie i w określonych warunkach użytkowania.
Niezawodność wyrobu – jest to prawdopodobieństwo, że produkt będzie prawidłowo funkcjonował w czasie od 0 do t.
R(t) = liczba produktów funkcjonujących w czasie t / liczba produktów w czasie t=0.
Krzywa wannowa – przedstawia intensywność wystąpienia uszkodzeń w czasie t. λ(t) = liczba produktów uszkodzonych w jednostce czasu w czasie t / liczba produktów funkcjonujących w czasie t;
W I okresie eksploatacji występuje dużo uszkodzenia związanych z „docieraniem” się urządzenia w początkowej fazie jego użytkowania. Po usunięciu wad „wieku dziecięcego” produkt funkcjonuje normalnie, liczba uszkodzeń jest niska. Natomiast w III okresie eksploatacji liczba uszkodzeń zaczyna wzrastać, ma to związek ze starzeniem się urządzenia.
Niezawodność strukturalna – analiza niezawodności produktów dokonywana przez analizę niezawodności jego elementów składowych; SZEREGOWA - np. samochód – gdy zepsuje się jedna część cały samochód nie działa; RÓWNOLEGŁA - np. dostawa prądu – gdy zepsuje się jedna linia, prąd i tak jest dostarczany drugą.
Analiza różnorodności:
Różnorodność produkcji – jest potrzebna ale z jej wzrostem rosną koszty, zmniejsza się możliwość efektywnej kontroli; może pomóc firmie w osiąganiu przewagi nad konkurencją ale ma duży wpływ na złożoność działalności organizacji;
Wykres przychód-wkład – pokazuje potencjalne wyroby przeznaczone do eliminacji lub redukcji kosztów, zwiększania cen i wielkości sprzedaży;
Analiza Paretto – sprowadza się do uogólnionego stwierdzenia, że wiele przyczyn daje znaczące skutki. Porównuje ona ilość wyprodukowanych produktów i uzyskane z nich przychody i na tej podstawie wyciąga odpowiednie wnioski; „80% problemów jest powodowanych przez 20% przyczyn”;
Model portfelowy – rodzaj analizy umożliwiającej ukazanie osiągniętych pozycji strategicznych w oparciu o kombinacje produkt-rynek: znaki zapytania w fazie wprowadzania na rynek, duże nakłady; psy – przy niewielkich nakładach na marketing wzrastają do dojnych krów; dojne krowy – bardzo duży udział w rynku, nie wymagają nakładów; gwiazdy – duża rentowność, szybki wzrost sprzedaży;
Koszt – środki pieniężne, które poniosłem na realizację danego celu
Nakład – środki pieniężne, które planuję przeznaczyć na określony cel
Klasyfikacja kosztów
Rodzajowy:
materialne (amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce)
niematerialne (wynagrodzenia, odpisy, podatki, inne koszty);
Działalności:
inwestycyjno-remontowa,
eksploatacyjna
koszty działalności podstawowej(produkcji podstawowej, pomocniczej)
koszty działalności handlowej(zakupu, sprzedaży),
koszty zarządu
Amortyzacja - proces utraty wartości majątku trwałego, wywołany jego zużyciem fizycznym - powstałym w skutek eksploatacji oraz ekonomicznym (moralnym) - będącym wynikiem postępu technicznego.
Koszt produktu – koszt robocizny + koszt materiałów + koszt ogólny (pośredni); całkowity, zakładany i techniczny koszt wytworzenia;
Koszty stałe - są to koszty niezależne od wielkości produkcji, do kosztów stałych zaliczamy np. koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokalu, płace pracowników administracji i obsługi, koszty zużywania się budynków i urządzeń, koszty kredytów i niektóre podatki
Koszty zmienne - są to koszty zależne od wielkości produkcji, zaliczamy do nich np. płace pracowników produkcyjnych , koszty surowców, materiałów i półproduktów, koszty energii, wody itp.
Koszty bezpośrednie – można w sposób jednoznaczny przypisać do kosztu produkcji (materiał, robocizna, energia);
Koszty pośrednie – nie mają bezpośredniego wpływu na produkt (koszt zarządu, koszt sprzedaży);
Wyznaczenie progu rentowności - Próg rentowności to wielkość produkcji i sprzedaży, przy której realizowane przychody ze sprzedaży pokrywają się z poniesionymi kosztami. W punkcie zrównania przychodów z kosztami (BEP - break even point) przedsiębiorstwo nie osiąga zysku ani nie ponosi straty, wynik finansowy wynosi zero.
Cena sprzedaży - całkowity koszt wytworzenia x (1+zysk/100), przy czym zysk jest wyrażony w %;
Marża pokrycia - przychód – koszty zmienne;
Wartość dodana - przychód – wydatki na materiały i usługi obce;
Dyskontowanie - to obliczanie bieżącej wartości danego środka, bazując na jego wartości w przyszłości;
Planowanie - projektowanie przyszłości, czyli podjęcie decyzji o tym co robić i jak to robić, w jakim czasie jeszcze przed podjęciem właściwego działania. CO, JAK, KIEDY.
Rodzaje planów
strategiczny (ok. 5 lat);
praktyczny (ok. 1 roku);
operacyjny (do miesiąca);
kontrola (na bieżąco)
Prognoza - zbiór informacji o przyszłym kształcie zjawisk lub procesów, Podstawą opracowania prognozy są dane historyczne (prognozowanie- przewidywanie przyszłości).
Funkcje prognozy
Preparacyjna – przygotowująca, stanowi podstawę planowania;
Aktywizująca – pobudza przez zawarte w niej treści do podjęcia lub zaniechania określonego działania;
Informacyjna – informuje o zmianach;
Zdolność produkcyjna - możliwość wytwarzania wyrobów lub świadczenia usług o takiej wartości, jakiej wymagają klienci, w określonym czasie i w określonych ilościach wynikających z zasobów systemu produkcyjnego;
Budżet - finansowy wymiar opracowanego planu, zestawienie przewidywanych wydatków związanych z realizacją danego planu i określenie sposobu ich pokrycia;
Sposób przygotowania budżetu
zasada realizmu dochodów i kosztów
zasada realizmu ustalania celów
zasada wariantowania rozwiązań
zasada powiązań budżetów
zasada uczestnictwa
zasada jednakowej metodyki
Organizacja - proces porządkowania czegoś, łączenia w funkcjonalną całość; funkcja kierownicza, koordynowanie działań;
Organizacja procesów wytwórczych - organizowanie przepływu materiałów w systemie produkcyjnym uwzględniając różne fazy ich przetwarzania.
Typy organizacji produkcji - ma ścisły związek ze stanowiskami roboczymi, z ich stopniem specjalizacji;
Jednostkowy
Małoseryjny
Średnioseryjny
Wielkoseryjny
Masowy
Formy organizacji produkcji - określa sposób przepływu materiału między poszczególnymi stanowiskami roboczymi.
Formy organizacyjne:
formy gniazdowe i liniowe;
formy potokowe i niepotokowe;
Rozmieszczenie stanowisk
Gniazdowa forma organizacji - wynik przedmiotowej specjalizacji systemu produkcyjnego. Gniazdowa forma organizacji może mieć postać:
gniazd technologicznych – grupowane są urządzenia technologiczne wg przeznaczenia;
gniazd przedmiotowych – grupowane są urządzenia pozwalające na wytwarzanie części określonej klasy
Rozmieszczenie modułowe stanowisk roboczych – tworzy się pewne moduły urządzeń technologicznych. Mogą one wykonywać ten sam zakres prac, ale nie w zakresie jednej operacji, lecz pewnej grupy operacji najczęściej występujących po sobie w kolejnych fazach technologicznych.
Rozmieszczenie komórkowe w gnieździe przedmiotowym – utworzenie wydzielonych grup stanowisk przeznaczonych dla określonego różnorodnego asortymentu produkcji.
Linowa forma organizacji produkcji – odpowiada przedmiotowej specjalizacji systemu produkcyjnego. Rozmieszczenie stanowisk jest zgodne z kolejnością wykonywanych operacji. Stanowiska połączone są najczęściej przenośnikami.
Takt linii - czas między wykonaniem dwóch kolejnych przedmiotów.
Balansowanie (równoważenie linii) – proces synchronizacji czasu;
Forma stacjonarna prosta - koncentracja zadań lub operacji wykonywanych w procesie;
Forma stacjonarna złożona - stosowana w systemach produkcyjnych wykorzystujących proste i zaawansowane technologie.
Forma niepotokowa - wymaga podzielenia procesu wykonania produktu na zadania oraz aby każda z operacji wykonana była na całej określonej serii produktów.
Forma niepotokowa z magazynem - często stosuje się magazyny robót w toku.
Forma potokowa - zadania realizuje się w sposób ciągły, wymagają podziału zadań, aby realizowane one były w jednakowym czasie.
Cykl produkcyjny wyrobu jest to czas od rozpoczęcia procesu produkcyjnego produktu do momentu przekazania go klientowi.
Cykl wytwórczy związany jest z realizacją całego procesu wytwórczego.
Długość cyklu produkcyjnego jak i wytwórczego zależy od czasu trwania poszczególnych operacji procesów, czasu przerw w procesie, jak również od cyklu realizacji zadań(operacji) w procesie. Z tego punktu widzenia wyróżnić można następujące cykle realizacji zdań:
cykl szeregowy;
cykl szeregowy-równoległy;
cykl równoległy;
Organizacje zcentralizowane i zdecentralizowane:
zcentralizowane (uprawnienia decyzyjne skupione na najwyższych szczeblach):
zdecentralizowane (większość podejmowanych decyzji zapada na średnich i niższych szczeblach kierowniczych):
Kartel – zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, mająca na celu całkowitą kontrolę nad rynkiem i jego regulację (ceny, podaży, popytu).
Holding - organizacja grupująca za pomocą mniej lub bardziej wyraźnych powiązań różne samodzielne pod względem prawnym podmioty gospodarcze, przy czym jeden z podmiotów ma w tym powiązaniu pozycję dominującą i podporządkowuje sobie pozostałe. Istotą holdingu jest zarządzanie przez jedną organizację innymi podmiotami oraz kontrolowanie działalności dzięki zależnościom kapitałowym lub personalnym. Holding jest zatem formą kumulacji kapitału.
Organizacje sieciowe – względnie trwale zgrupowane samodzielne, wyspecjalizowane jednostki, uczestniczące w systemie wzajemnych kooperacji wg zasad rynkowych
Zadania i kwalifikacje kierownika – autorytet – człowiek mający duże poważanie ze względu na swą wiedzę lub postawę moralną, stawiany za wzór do naśladowania, mający wpływ na postawy i myślenie innych ludzi; także: ciesząca się dużym szacunkiem instytucja, pismo itp.
Kierownik posiada odpowiednie umiejętności (kwalifikacje):
Umiejętności specjalistyczne –związane przede wszystkim z poziomem zaawansowania technicznego przedsiębiorstw(kierownicy operacyjni);
Umiejętności koncepcyjne - postrzeganie firmy jako całości relacji między działaniami firmy(kierownictwo średniego szczebla);
Umiejętność wywierania wpływu - na podwładnych w celu wywołania określonego zachowania(kierownicy wyższego szczebla);
Kierownik pełni następujące role:
Rola sterująca – inicjator, negocjator;
Rola interpersonalna – reprezentant, przywódca;
Rola informująca – obserwator, rzecznik;
Poziom zarządzania a administrowanie: im wyższy poziom kierowania w firmie, tym bardziej mamy do czynienia z zarządzaniem, im te szczeble są niższe to mówimy o administrowaniu;
Zarządzanie – to rozporządzanie zasobami organizacji
Administrowanie – działanie wg ściśle określonych regulaminów, instrukcji, procedur, ustalonych najczęściej przez właściciela.
Rządzenie – poprzez ustawy i rozporządzenia.
Kreatywność – specjalizacja (problemy specjalizacji):
Kreatywność - proces umysłowy pociągający za sobą powstawanie nowych idei, koncepcji, lub nowych skojarzeń, powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami.
Specjalizacja pozwala osiągnąć wysoki poziom doskonałości w określonej dziedzinie.
Zalety specjalizacji: biegłość wykonawstwa, możliwość stosowania procedur, niskie koszty pracy
Wady specjalizacji: obniżenie elastyczności, wysokie koszty zmian, pogorszenie warunków pracy, wrażliwość na zakłócenia.
Tworzenie systemu wynagrodzeń: System wynagradzania to sposób, w jaki ustala się wielkość wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za wykonaną przez niego pracę.
Wynagrodzenia pieniężne:
płace : stała (czasowa, akordowa, zadaniowa) , zmienna
udziały: własnościowe (akcje) , efektywnościowe (udział w zyskach);
Świadczenia dodatkowe:
wynagrodzenia kafeteryjne (pracownik może dokonywać wyboru spośród wielu oferowanych świadczeń w ramach określonego limitu finansowego),
wynagrodzenia pakietowe (transportowe, mieszkaniowe , rekreacyjne);