ROZUMOWANIA PRAWNICZE – rodzaj retoryki – badamy sam tekst prawny oderwany od twórcy

• SPÓR O ROZUMIENIE SŁOWA LOGIKA

1. MONISTYCZNE POJMOWANIE LOGII – jest 1 logika – najczęściej przyjmuje się logikę formalną

2. PLURALISTYCZNE POJMOWANIE LOGIKI – jest wiele logik – zasada tolerancji- można akceptować taką logikę jaką się chce pod warunkiem, że spełnia rolę jaka ma do spełnienia

3. JEST 1 LOGIKA ALE JEST WIELE SYSTEMÓW LOGICZNYCH

• 1 STANOWISKO – FORMALIZM ROZUMOWANIA FORMALNE/LOGICZNE

1. LOGIKA FORMALNA – dotyczy tylko wypowiedzi opisowych (prawda/fałsz)

   1. dedukcja - ustalanie prawdziwości lub fałszywości danej wypowiedzi na podstawie poprzedniego ustalenia prawdziwości / fałszywości innych wypowiedzi i zastosowania rachunku zdań

      1. jest niezawodna – jeśli przesłanki są prawdziwe to wniosek też

2. LOGIKA DEONTYCZNA –DZIAŁ LOGIKI FORMALNEJ

1. logika wypowiedzi normatywnych

2. dylemat Jorgensena ( zarzut nonkognitywizmu)

   1. tylko zdania logiczne mogą stanowić przesłanki i wnioski we wnioskowaniach logicznych normy nie są zdaniami logicznymi zatem nie mogą stanowić przesłanek i wniosków

   2. ale są rozumowania w których przesłankami są normy, które intuicyjnie są poprawne logiczne

3. receptą jest logika deontyczna

   1. Wright – można zbudować logikę deontyczną zastępując normy zdaniami deontycznymi – opisującymi treść lub obowiązywanie normy prawnej, np. „w KC jest zawarta norma że …”

4. np.

   1. "kto zabija człowieka, powinien podlegać karze" "jan zabił człowieka" "jan powinien podlegać karze"

      1. wnioskowanie jest niepoprawne, bo mieszamy zdania normatywne i opisowe

   2. wg logiki deontycznej

      1. "w systemie prawnym x kto zabija człowieka, powinien podlegać karze” "jan zabił człowieka" "w systemie prawnym x jan powinien podlegać karze"

      2. zdania opisowe i wszystko ok

5. ale jest paradoks Rossa

   1. w logice klasycznej – mamy zdanie „pójdę do kina” na zasadzie alternatywności możemy dodać inne zdanie i jest poprawnie „pójdę do kina lub pójdę do teatru”

   2. w logice deontycznej – mamy zdanie "listonosz ma obowiązek dostarczać listy adresatom" jeśli na zasadzie alternatywności dodamy inne zdanie to może wyjść „lub listy spalić”

• 2. STANOWISKO – ANTYFORMALIZM → rozumowanie nieformalne/argumentacja

1. NOWA RETORYKA ← Perelman

   1. dysponujemy pewnymi technikami argumentacyjnymi wywodzącymi się z retoryki prawniczej, mającymi charakter quasi – logiczny

   2. służą wywołaniu lub wzmocnieniu poparcia jakichś twierdzeń przedkładanych do akceptacji pewnemu audytorium

   3. topika – sposób prowadzenia argumentacji przez odwoływanie się do toposów

2. ROZUMOWANIA PRAWNICZE

   1. * reguły inferencyjne - reguły służące uznaniu za obowiązujące norm, które nie zostały wyraźnie wyrażone w przepisach, ale stanowią konsekwencje norm wyraźnie wyrażonych w przepisach

   2. rozumowania analityczne –logiczne wynikanie normy z normy – jeżeli zakres zastosowania lub zakres normowania normy N1 jest taki sam lub szerszy od zakresu zastosowania lub zakresu normowania normy N2 przy tożsamości dyspozycji norma N2 wynika logicznie z normy N1

      1. N1- każdy użytkownik pojazdu mechanicznego powinien okresowo sprawdzać jego stan techniczny

      2. N2- jan, użytkownik motocykla, powinien okresowo sprawdzać w nim stan hamulców

   3. rozumowania instrumentalne- instrumentalne wynikanie normy z normy - realizacja normy N2 jest warunkiem przyczynowo- koniecznym do realizacji normy N1- wnioskowanie z celu na środki?

      1. dyrektywa instrumentalnego nakazu – jeżeli obowiązuje norma N1 która nakazuje adresatowi A osiągnąć stan rzeczy R to obowiązuje norma N2 która nakazuje adresatowi A czynić wszystko co jest przyczynowo konieczne do osiągnięcia stanu rzeczy R

         1. N1 - lekarz ma obowiązek ratować życie pacjenta

         2. N2 - lekarz ma obowiązek podać mu leki

      2. dyrektywa instrumentalnego zakazu – jeżeli obowiązuje norma N1 która nakazuje adresatowi A osiągnąć stan rzeczy R to obowiązuje norma N3 która zakazuje adresatowi A wszystkiego co uniemożliwia uzyskania R

         1. N1 - norma zakazująca wjeżdżania pod prąd w ulicę jednokierunkową

         2. N3 - kierowca nie może np. usunąć znaku

   4. rozumowania oparte na założeniu systemowości (konsekwentności) ocen prawodawcy– wartościowaniu, aksjologii

      1. wnioskowania per analogiam – służą usuwaniu luk technicznych

         1. reguły dopuszczalności analogii

            1. mamy stan uregulowany i nieuregulowany

            2. jest istotne podobieństwo między tymi stanami

            3. podobne ratio legis

               • wykładnia musi nam dostarczyć powody do zastosowania analogii

               • jeśli z przepisu wynika że dane rozwiązanie jest przewidziane tylko dla danej sytuacji to nie można stosować analogii

            4. regulacja otwarta i niezupełna

            5. dopuszczalne jest przede wszystkim w prawie prywatnym

               • w prawie karnym i administracyjnym tylko na korzyść

         2. analogia a wykładnia rozszerzająca

            1. różnica - analogia gdy przekraczamy granice językowe

            2. podobieństwo – ratio legis – odwoływanie się do racjonalności prawodawcy

         3. analogia legis- lukę wypełniamy odwołując sie do podobnej regulacji

            1. ma pierwszeństwo

         4. analogia iuris – lukę wypełniamy odwołując się do całokształtu obowiązującego prawa – zasad niewyrażonych w tekście prawnym

      2. odpowiednie stosowanie przepisów – 3 możliwości

         1. wprost

         2. z modyfikacją

         3. w ogóle

      3. a contrario

         1. jeśli nie ma powodów do zastosowania analogii

            1. nie ma istotnego podobieństwa stanów faktycznych

            2. nie ma podobnego ratio legis

      4. wnioskowanie a fartiori ( z silniejszego )

         1. argumentacja a minori ad maius ( z mniejszego na większe )- jeśli nie wolno czegoś mniejszego, to nie wolno czegoś większego

         2. argumentacja a maiori ad minus (z większego na mniejsze)- jeżeli wolno coś większego to wolno coś mniejszego

         3. TK – to wnioskowanie wymaga jednorodzajowości przesłanek – ta sama miara tego co mniej/więcej

• RELACJA MIĘDZY WYKŁADNIĄ A ROZUMOWANIAMI

1. najpierw stosujemy wykładnię

2. stanowiska zacierające różnice – rozumowania prawne należy uznać za cześć wykładni

3. wykładnia opiera się przede wszystkim na regułach znaczeniowych

   1. znaczenia są modyfikowane ze względu na kontekst (wykładnia funkcjonalna, systemowa)

   2. w rozumowaniach nie modyfikuje się norm, np. przez analogie buduje się normę a nie rozszerza