WYKŁAD 1

Życie społeczne - ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości znajdujących się na pewnej, ograniczonej przestrzeni. Życie społeczne obejmuje zatem zjawiska występujące wśród ludzi, np. współżycie w rodzinie, tzn. działania świadome i celowe, ale\ także zjawiska i procesy występujące wśród roślin i zwierząt. Ożyciu społecznym mówimy jednak dopiero wówczas, gdy istnieje trwała więź czyli trwały układ zależności i stosunków miedzy osobnikami.

Społeczność roślin

Powstają w toku naturalnej ewolucji i nie ma wśród nich więzi wynikających ze świadomego oddziaływania lub popędów.

Warunki środowiska wyznaczające procesy życiowe:

- warunki klimatyczne

- warunki fizjograficzne (struktura)

- warunki biotyczne (skutki wzajemnego oddziaływania organizmów na siebie)

Społeczność zwierząt

Mówimy o nich wtedy, gdy przebywanie razem zaspokaja wewnętrzną potrzebę i kiedy życie razem stanowi warunek „równowagi nerwowej” gatunku, np. w społecznościach kręgowców można już mówić o więzi i o stosunkach „emocjonalnych”, hierarchii, stosunkach osobistych, pomocy społecznej. Ale równocześnie zwierzęta te nie są zdolne do myślenia i działania symbolicznego.

Ludzie

• Cechy budowy organizmu

• Dziedziczenie cech

• Cechy zachodzących w nich procesów fizjologicznych

• Popędy i odruchy

• Skłonności i potrzeby wynikające z dziedzicznej konstytucji organizmów i procesów fizjologicznych

Cechy dziedziczne ludzi wpływające na życie społeczne i kulturalne:

• wyprostowana postawa

• wielki mózg

• chwytliwe ręce

• wzrok skierowany do przodu a nie na boki (widzenie trójwymiarowe)

• złożony mechanizm głosowy, budowa warg i krtani

• trwałość popędu seksualnego

• długa zależność dzieci od rodziców – długi okres dojrzewania

• plastyczność wrodzonych potrzeb, brak stałych mechanizmów instynktownych

Geograficzne warunki życia społecznego ludzi

Teoria determinizmu – jednoznaczna zależność między cechami środowiska a cechami psychicznymi ludzi w nim żyjących oraz procesów spożycia i twórczości

VERSUS

Teoria possybilizmu geograficznego - przyroda i jej warunki stwarzają różne możliwości, które człowiek może wybierać i użytkować w zależności od swojej woli, umiejętności, itp.

Demograficzne podstawy życia społecznego

Procesy demograficzne są ważne, bo zmieniają „substancję” społeczeństwa, tzn. np. zmieniają skład jednostek posiadających różne cechy biologiczne i psychiczne ergo – odbijają się na procesach społecznych!!! Dlatego też można spotkać się z takim poglądem i demografia jest częścią socjologii.

Ekonomia

Przyrodnicze, geograficzne, demograficzne podstawy życia społecznego tworzą bazę dla warunków ekonomicznych czyli sposobów użytkowania zasobów środowiska ( narzędzia i maszyny), którymi ludzie posługują się w procesie pracy.

proces produkcji – celowa działalność człowieka, w toku której przekształca zastane elementy środowiska naturalnego na zaspokojenie potrzeb ,niezbędne dla życia dobra materialne (umożliwiające utrzymanie życia biologicznego, stwarzanie wzajemnych oddziaływań między sobą i różne typy stosunków społecznych). Dlatego produkcja dóbr materialnych stanowi w znacznie szerszym zakresie podstawę życia społecznego niż czynniki biologiczne i geograficzne oddziałujące bezpośrednio i aktywnie na przebieg zjawisk i procesów społecznych.

Socjologia

łac. societas (społeczeństwo grek. logos (m.in. słowo, pojecie, mowa,

socius (społeczny) rozum, nauka)

Socjologia francuska [ pozytywizm]

August Comte ( 1798 – 1857)

W swoim 6-tomowym dziele pt. „ Course de philosophy positive ” (1830 – 1842) określa cechy charakterystyczne tego kierunku:

• miał zajmować się tylko przedmiotami rzeczywistymi a nie urojonymi (bada rzeczy dostępne umysłowi a nie tajemnice)

• rozważać tylko tematy pożyteczne unikając jałowych (służy polepszaniu życia a nie zaspokojeniu cielesności)

• ograniczać do przedmiotów, o których może uzyskać pewną wiedzę

• zajmować się kwestiami ścisłymi

Nowożytna klasyfikacja nauk wg. Comte’a:

1. nauki abstrakcyjne – traktują o ogólnych prawach rządzących elementarnymi faktami przyrodniczymi i zajmują procesami kształtującymi rzeczy

• matematyka (nauka o wszystkich ciałach)

• astronomia (nauka o ruchach wszelkich ciał)

• fizyka

• chemia (traktuje wyłącznie o ciałach ziemskich)

• biologia

• socjologia - abstrakcyjna nauka o człowieku, która dzieli się na:

• statykę społeczną – naukę o porządku społecznym

• dynamikę społeczną – naukę o postępie

1. nauki konkretne – zajmujące się samymi rzeczami

„Co sprawia, że społeczeństwo nie rozpada się, w miarę, jak staje się coraz większe, bardziej złożone, podzielone?”

Odpowiedź Comte’a:

Wspólne zinternalizowane, powszechne idee, wartości i przekonania, tzw. consensus universalis, dające społeczności ‘uniwersalną moralność”.

Emile Dürkheim (1859 – 1917)

Społeczna i moralna solidarność trwa dopóty, dopóki jednostki łączą się w spójne grupy i przestrzegają ogólnych wartości i obyczajów:

1. mechaniczna – społeczeństwa tradycyjne o słabym podziale pracy, oparte na konsensusie i wspólnocie przekonań

2. organiczna – oparta ekonomiczna współzależność jednostek oraz rozpoznanie znaczenia tego, co wnoszą inni w tworzenie społecznego konsensusu (wspólnota poglądów)

Socjologia brytyjska [ funkcjonalizm]

Herbert Spencer

Wielkie społeczeństwa rozwijają wzajemne zależności miedzy swoimi wyspecjalizowanymi składnikami oraz ośrodki władzy do kontrolowania i koordynowania działalności zależnych od siebie.

Podstawowe funkcje społeczeństwa:

1. operacyjne ( reprodukcja i produkcja )

2. dystrybucja ( przepływ informacji i materiałów)

3. regulacyjna ( koncentracja władzy w celu kontroli i koordynowania)

Twórca postawy badawczej – funkcjonalizmu ( wszelkie analizy specyficznych kulturowych i społecznych zachowań uwzględniać muszą funkcje jakie pełnia one w społeczeństwie jako całości).

Socjologia niemiecka [teoria konfliktu]

Karol Marks (twórca marksizmu)

Max Webber (1864 – 1920) [teoria konfliktu]

W przeciwieństwie do funkcjonalizmu, prace poszczególnych części na rzecz większej całości. Teoria konfliktu widzi systemy społeczne jako pełne napięć i konfliktów istniejących między składającymi się na nie częściami. Siłą napędową jest nierówność. Wszystkie źródła napięć tkwią w nierównym podziale dóbr. Konflikt jest zatem podstawowa cecha życia społecznego i jego potencjalne istnienie przejawia się w interpersonalnych relacjach miedzy kobietami a mężczyznami, a także w niechęcie wobec wszelkich form władzy.

Socjologia amerykańska [interakcjonizm symboliczny]

George Herbert Mead ( 1863 – 1931)

Społeczeństwa powstają i istnieją dzięki procesom, które zachodzą na poziomie micro, tj. w bezpośrednich kontaktach ludzi ze sobą ( dzięki wzajemnemu sygnalizowaniu i interpretowaniu gestów przez poszczególnych ludzi, którzy kontaktują się ze sobą bezpośrednio po to, by zaspokajać swoje podstawowe potrzeby w drodze negocjacji i umów podkreślających jak maja się zachowywać, reagować).

Socjologia polska

Jan Szczepański (1913 – 2004)

Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich;

Przedmiotem jej zainteresowania są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawisk i procesów zachodzących w tych zbiorowościach, będące wynikiem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie; siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

koniec XIX w. - socjologia jako dyscyplina naukowa

1892r. - pierwszy wydział socjologii na Uniwersytecie w Chicago

1895r. – pierwsza w Europie katedra socjologii na Uniwersytecie w Bordeaux

1919r. – pierwsza katedra w Polsce na Wydziale Prawa i Nauk politycznych UW; później w Poznaniu

Socjologia praktyczna – oparta na tzw. zdrowym rozsądku (uogólnienie codziennych doświadczeń w sposób nieusystematyzowany, niezweryfikowany, ale oparty na ogół na silnych emocjach). Może niekiedy prowadzić do nieobliczalnych błędów, zwłaszcza w tzw. mikroskali.

Prohibicja w USA wprowadzona przez 18. poprawkę do konstytucji. Ratyfikowana 16. 01.1919r. zakazano produkcji, importu, eksportu, przewozu oraz sprzedaży wszelkich napojów alkoholowych na terenie USA. Co istotne nie zakazano kupowania ani picia. Zniesiono ją w 1932r.

5 głównych błędnych założeń socjologii potocznej wg. W. J. Thomasa:

1. znamy rzeczywistość, bo w niej żyjemy

2. stosujemy niewłaściwe metody nakierowane na osiągniecie praktycznego celu

3. rozpatrywanie faktów w izolacji od szerszych całości społecznych

4. ludzie reagują w ten sposób bez względu na indywidualna przeszłość (możliwość wywołania identycznych zachowań przy pomocy tych samych środków)

5. ludzie rozwijają spontanicznie, bez wpływu na zewnątrz, pewne tendencje

Socjologia naukowa opiera się na:

• systematycznych badaniach (empiria)

• posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym (język socjologii, tzw. socjomowa)

• sprawdzaniu hipotez i twierdzeń (weryfikacja)

Główne działy badań współczesnej socjologii:

• nad instytucjami społecznymi (ekonomicznymi, politycznymi, kulturalno-wychowawczymi, socjalnymi (medycznymi), religijnymi, ceremonialnymi)

• nad typami zbiorowości i grup ludzkich (małe grupy i kręgi społeczne, zbiorowości terytorialne, kategorie zawodowe, warstwy, klasy i kasty społeczne, grupy celowe, zbiorowości wyodrębnione w oparciu o wspólnotę kulturową, itp.)

• nad procesami społecznymi (alkoholizm, przestępczość, zjawiska związane z funkcjonowaniem środków masowego przekazu, migracje, konflikty na tle rasowym, społeczne etiologie i konsekwencje chorób, społeczne skutki procesów demograficznych)

Zadanie socjologii szczegółowej:

Systematyczne opisywanie tych działań i wyjaśnianie zachodzących w nich zjawisk. Opis taki wymaga jednak odpowiedniego aparatu pojęciowego, a wyjaśnienie – tworzenie teorii.

Socjologia ogólna:

Dostarcza szczegółowym dziedzinom socjologicznym właściwego aparatu pojęciowego (jezyka), ogólnych dyrektyw badawczych, hipotez oraz teoretycznych założeń metod badawczych. Tworzy też teorie o powszechnym zasięgu tj. wyjaśniające często złożone, skomplikowane zjawiska i procesy funkcjonujące w obrębie życia społecznego.

Socjologia medycyny:

Nauka badająca wzajemne zależności miedzy leczącymi a resztą społeczeństwa.

( 1895r. R. Mc Intire)

WYKŁAD 2

Jedno z pierwszych badań socjomedycznych Hollingsheada i Redlicha „Social class and mental illness”

Socjologia medycyny a socjologia w medycynie

W 1957r. Robert Straus dokonał tego podziału

Socjologia medycyny – odrębna, szczegółowa dyscyplina socjologiczna zainteresowana normami, wartościami otaczającymi chorobę

Teoria jednoprzyczynowości choroby:

Każda choroba ma swoje uzasadnienie w postaci bakterii, wirusa itp.; medycyna samowystarczalna, odrzucenie koncepcji Hipokratesa

XIX w. higiena społeczna

• Louis – Rene Villerme

• Władysław Biegański – pierwszy socjolog w Polsce, twórca teorii prewidyzmu – poznanie praktyczne i naukowe; ma na celu głównie przewidywanie zdarzeń oraz ich przyczyn, skutków i właściwości.

Teoria wieloprzyczynowości choroby => definicja zdrowia WHO

Powody narastania dystansu w interakcjach między profesjonalistą a laikami:

1. Rozbieżność między ideałem a rzeczywistością

2. Problemy odpowiedzialności

3. Alternatywy i częściowe odrzucanie medycyny jako instytucji na rzecz rozwijania własnych możliwości dbania o zdrowie oraz szukanie pomocy w nieoficjalnej medycynie

Marc Lalonde - Koncepcja tzw. pól zdrowotnych

• styl życia 53%

• czynniki genetyczne 21%

• środowisko 16%

• służba zdrowia 10%

Ivan Illich (1926 – 2002) [ historyk amerykański „Medical Nemesis 1975”]

Antyproduktywność medycyny – rozwój instytucji systemu opieki zdrowotnej oddala społeczeństwo od celu, dla którego zostały kiedyś stworzone – ergo – cele pierwotne nie pokrywają się z celami faktycznie realizowanymi. To efekt paradoksu zagęszczenia.

Jatrogeneza:

1. kliniczna

• błędy w sztuce, zaniedbania, prymitywizm zawodowy – reguluje prawo

• wypadki – odpowiedzialność moralna

• choroby spowodowane w wyniku stosowania nie do końca sprawdzonych metod – uważane za ryzyko postępu w medycynie

• szkodliwość defensywnego uprawiania medycyny (dr Quentin Young z Chicago)

1. społeczna

wyraża się nadmierna ekspansją medycyny w życie społeczne, np. zmiany budownictwa mieszkaniowego zakładające zjawisko „uszpitalnienia” przestrzeni (np. w mieszkaniu nie ma miejsca dla upośledzonych, chorych, umierających)

1. symboliczna

medykalizacja powoduje, że staja się przedmiotem medycznych obrzędów ( od narodzin po śmierć), z których wiele tworzy mity ( mit „wszechmocnej” medycyny)

Medykalizacja [ konferencja w Ałma-Acie 1978r. ]

Proces, w wyniku którego zdarzenia wpisane w życie każdego człowieka traktowane są jako problemy medyczne, wymagające medycznej diagnozy i kontroli z położeniem nacisku na ryzyko, patologię i leczenie.

Klasyfikacja socjologicznych technik badawczych

Rodzaj techniki Sposób zbierania informacji	obserwacyjne	komunikowania
	pośrednie	bezpośrednie
niestandaryzowany	wykorzystywanie materiałów istniejących	obserwacja zwykła (niekontrolowana)
standaryzowany	analiza treści	obserwacja kontrolowana (eksperyment)
wszechświat 7 mld lat	Ziemia 5 mld lat życie 2,5 mld lat
kręgowce 600 mln lat	gady 300 mln lat ssaki 200 mln lat
człowiekowate 10 mln lat	człowiekowate 4,5 mln lat homo sapiens 100 – 50 tys. lat
Państwo-miasto 10000 lat	filozofia 2,5 tys. lat kultura ?

Cultura agri łac. uprawa roli

Cyceron [106 – 43 p.n.e.]

Filozofia – kultura ducha

(cultura animi, cultura mentis)

„Humanum genus arte et ranione vivat”

_,,Rodzaj ludzki trwa za sprawą sztuki i techniki”

„użytek” oceniający

(wartościujący)

vs

„użytek” opisowy

(deskrypcyjny)