Wykładnia i interpretacja prawa to synonimy.
Przedmiotem wykładni są przepisy prawne a nie normy.
Przepis prawny a norma prawna
Przepis prawny to napis, a norma prawna to znaczenie tego przepisu.
Przepis prawny to najmniejsza jednostka techniczna aktu prawnego.
Jednostki systematyczne aktu prawnego to : artykuł, paragraf, ustęp, punkt, litera
Norma prawna jest regułą powinnego zachowania się, która zbudowana jest z elementów zawartych w przepisach prawa. Norma prawna zbudowana jest wg. określonego wzoru
Budowa normy prawnej
Hipoteza – to część normy wskazująca adresata normy prawnej, jego właściwości i cechy, oraz sytuację w jakiej się znajduje
Dyspozycja – wskazuje jakie zachowanie jest regulowane w normie, czy jest to nakaz, zakaz czy dozwolenie. Dyspozycja wskazuje wzór powinnego zachowania
Sankcja – określa konsekwencje które będą zastosowane wobec adresata normy prawnej, jeżeli zachowa się on niezgodnie z wzorcem zachowania zawartym w dyspozycji normy prawnej.
Wykładnia prawa – polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia bądź wyznaczenia ich zakresu. Przez wykładnię rozumie się określone czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.
Język w jakim tworzone są akty prawne jest językiem prawnym. Język prawny nie może być utożsamiany z językiem prawniczym, ponieważ ten drugi jest językiem stosowanym przez prawników. Jest to język dopełniający język aktów prawnych, ponieważ tworzy swoiste terminy.
2 stanowiska dotyczące wykładni prawa
Wykładnia klasyfikacyjna – wykładni dokonuje się tylko wtedy gdy należy wyjaśnić niejasności tekstu, w celu ich usunięcia. Zgodnie z tą zasadą wszystko co jest zrozumiałe i jasne nie wymaga interpretacji.
Wykładnia derywacyjna – wykładnia prawa jest zawsze potrzebna, nawet przy względnie jasnych przepisach.
Zgodnie z pierwszym stanowiskiem potrzeba przeprowadzenia interpretacji prawa wynika z
Nieuniknionych naturalnych niejednoznaczności języka prawnego, który jest językiem aktów normatywnych
Błędów ustawodawcy wynikających z braku precyzji w posługiwaniu się językiem prawnym
Zamierzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości przepisów np. ze względu na pozostawienie organom stosującym prawo większego luzu decyzyjnego albo obywatelom większej swobody postępowania
Rodzaje wykładni prawa :
Autentyczna - dokonywana przez ten organ władzy publicznej, który przepis wydał. Ten kto stanowi przepis, może określać jego znaczenie. Ta wykładnia jest w Polsce rzadko spotykana. Częściej stosowana w stosunku do ustaw np. objaśnienia dotyczące przepisów podatkowych dokonywane przez Ministra finansów
Sąd Najwyższy może podejmować uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych, do ich podjęcia dochodzi na wniosek konkretnego organu : Prezesa SN, Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministra Sprawiedliwości. Uchwały Sądu Najwyższego mogą uzyskać moc zasad prawnych. Uchwały podejmowane w pełnym składzie SN uzyskują taką moc w chwili ich podjęcia.
Legalna
Operatywna
Doktrynalna – każdy może jej dokonać na własny użytek, nie ma jednak mocy wiążącej. W praktyce jest to wykładnia prywatna prowadzona przez prawników, naukowców.
*albo – alternatywa rozłączna, okoliczności nie mogą wystąpić łącznie
* lub – alternatywa nierozłączna, wystarczy spełnienie jednej z przesłanek
Rodzaje wykładni prawa (podział 2)
Językowa – dotyczy wprost używanych przez ustawodawcę wyrażeń. Polega na dokonaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł semantycznych i stylistycznych języka prawnego i naturalnego, a także na zastosowaniu reguł poprawnego myślenia i logiki. Wyróżnia się m.in. dyrektywy interpretacyjne językowe.
*dyrektywa definicji legalnej – zwroty użyte w tekście prawnym mogą mieć swoiste znaczenie, odmienne od tego używanego w języku potocznym. Jeżeli szczególne znaczenie zostało uwzględnione przez ustawodawcę należy się nim konsekwentnie posługiwać w całym tekście prawnym. Ustawodawca może konstruować nowe terminy, nadając im swoiste znaczenie
Systemowa na podstawie systemu prawa – to ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisu ze względu na usytuowanie w systematyce wewnętrznej danego aktu normatywnego w całej gałęzi prawa.
Dokonując tej wykładni należy brać pod uwagę, że w systemie prawa nie powinno być norm sprzecznych, a także duże znaczenie ma umieszczenie interpretowanego przepisu w danym miejscu aktu normatywnego. Umieszczenie przepisu podyktowane jest racjonalnymi względami i zostało przez ustawodawcę świadomie postanowione. Oddziałuje na znaczenie przepisu przez kontekst w jakim przepis się znalazł.
*Dyrektywy interpretacyjne wykładni systemowej:
Wszystkie normy powinny być interpretowane zgodnie z zasadami prawa
Należy mieć na względzie zasady konstytucji
Interpretacja norm prawa polskiego, powinna być w zgodzie z normami prawa europejskiego publicznego
Normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego
Nie należy interpretować prawa tak by było sprzeczne z przepisami
Nie wolno interpretować w sposób prowadzący do luk prawnych
Luka prawna – z luką prawną mamy doczynienia w przypadku braku regulacji określonego zagadnienia mimo woli prawodawcy.
Rodzaje luk prawnych:
Rzeczywiste – polegające na proceduralnej niekompletności regulacji, która utrudnia podjęcie decyzji w zakresie dostosowania przepisu, bądź po prostu brak przepisu
Intra Legem ( wewnątrz prawa) - regulacja prawa jest zbyt ogólnikowa, np. nie wiadomo kto jest adresatem przepisu
Swoista, nietypowa – występuje gdy ustawodawca przewidział wydanie przepisów wykonawczych, ale upoważniony minister tego nie robi
Extra legem(poza prawem) – prawo nie reguluje wszystkich spraw, bądź nie reguluje ich w sposób w jaki ludzie by tego oczekiwali np. problem prostytucji.
Contra legem (przeciw prawu) gdy sugeruje się że pewne kwestie nie powinny być prawnie regulowane np. eutanazja, aborcja
Funkcjonalna celowościowa – wg. niej interpretując przepis prawny należy uwzględnić jego funkcje lub cel jaki ustawodawca chciał osiągnąć stanowiąc dany przepis
*Dyrektywy interpretacyjne wykładni funkcjonalnej:
Przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, społeczne, konsekwencje ekonomiczne i wybierać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza.
Interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej (ratio legis)
Przepisy należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i obecnego prawodawcy
Porównawcza historyczna – polega na ustaleniu przepisów poprzez porównanie ich z innymi, funkcjonującymi poprawnie wcześniej
Wykładnia rozszerzająca – wystepuje wtedy gdy porównujemy zakresy przepisu prawnego
Teorie wykładni prawa
Statyczna – dany przepis ma raz ustalone przez ustawodawcę znaczenie, które nie zmienia się na przestrzeni lat
Dynamiczna – prawo podlega ciągłym ewolucjom zgodnie z naturalną dynamiką procesów społecznych, politycznych, gospodarcych
Aktualnego ustawodawcy – modyfikacja teorii wykładni dynamicznej ma łagodzić jej niedogodności – nadinterpretacje przepisów
*Do tekstów prawnych nie wolno nic dodawać ani odejmować – słów, znaków interpunkcyjnych
1. Reguły wnioskowań prawniczych – reguły inferencyjne – logiczne reguły, szeroko wykorzystywane do prawa stanowionego
Argumentum a fortiori – jeżeli A to tymbardziej B
Analogia
Z ustawy – analogia legis – zastosowanie luki prawnej
Z prawa ( analogia iuris)
*w prawie karnym nie ma analogii
A maiori ad minus – jeżeli ktoś jest uprawniony do robienia czegoś większego, to także może zrobić coś mniejszego
A minori ad maius – jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej więcej