Pogotowie opiekuńcze

Pogotowie opiekuńcze to instytucja zapewniająca opiekę doraźną. Trafiają do niej dzieci zaniedbane, znajdowane na ulicy, uciekające z domów lub innych placówek wychowawczo-opiekuńczych, niepełnoletnie ofiary przemocy domowej.

Głównym celem jej działania jest: powrót dziecka do własnej rodziny lub umieszczenie go w placówce zastępującej rodzinę, czy też w innej, odpowiedniej placówce (socjalizacyjnej, resocjalizacyjnej).

Zasadniczym zadaniem pogotowia opiekuńczego jest zapewnienie opieki i zaspokojenia potrzeb dziecka. O jego przyjęciu do pogotowia opiekuńczego decyduje orzeczenie sądowe (sąd wydaje takie orzeczenie w przypadkach nagłych, wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki całkowitej), wniosków dyrektorów szkół, inspektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych w celu ustalenia najkorzystniejszego dla nich środowiska wychowawczego, a także na prośbę rodziców dziecko może być przyjęte do takiej placówki, lecz ta powinna być poparta decyzją organu administracji oświatowej.

W przypadku niepomyślnych warunków wychowawczych w rodzinie należy również dążyć do resocjalizacji środowiska rodzinnego dziecka.

Gdzie idea pogotowia opiekuńczego ma swoje źródła ?….

W 1906 roku, w Niemczech, zaczęły powstawać placówki przejściowe, który brały pod swoją opiekę dzieci zaniedbane ( nie tylko sieroty). Zaspokajały ich podstawowe potrzeby, poddawało obserwacjom medycznym i pedagogicznym po czym kierowały do innych placówek lub rodzin zastępczych. Dzieci przebywały w nich zazwyczaj ok. 3 tygodni. Placówki takie znajdywały się m.in. w Berlinie, Dreźnie, Coswigu, Zehlendorfie.

W 1913 roku, podobne zakłady zaczęły powstawać również w Belgii. Najczęściej przy sądach dla nieletnich, gdzie poddawano dzieci szczegółowym obserwacjom psychologicznym.

W Dani powołano Centralny Komitet Opieki nad Dzieckiem w Kopenhadze, który spełniał podobne zadania jak obecne pogotowia opiekuńcze. Wtedy instytucja ta nosiła nazwę zakładu obserwacyjno- rozdzielczego.

Zakłady takie istniały również w Wiedniu( 1918r. – Kinderübernahmstelle), Francji (1916r.- Ognisko Soulins), Szwecji ( tzw. przytułki dla nieletnich), Holandii ( 1921) i USA( Los Angeles- Dom dla Młodzieży).

Od 1920 r. placówki takie, pod nazwą pogotowi opiekuńczych, zaczęły powstawać również w Polsce. Ich podstawy organizacyjno- prawne powstały w wyniku uchwały Sejmu oraz Rozporządzenia Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 19 lutego 1920r.

Uchwała ta dokładnie określała kto do tej placówki może być przyjęty (dzieci w wieku od 3- 14 lat), na jaki okres czasu (do 14 dni, w wyjątkowych przypadkach do 3 miesięcy), cel (chwilowe przetrzymanie zaniedbanych dzieci, choć powinny one przebywać jak najkrócej), personel (lekarz, neuropsycholog, kapelan, nauczyciel, wychowawca, krawcowa, kucharki).

Wychowawcą mogła być osoba stanu wolnego, między 20 a 35 rokiem życia, która ukończyła 4 klasy szkoły średniej lub odbyła odpowiednie praktyki czy kursy.

Szczególna uwagę zwracano na okresowy charakter opieki, zadania diagnostyczne i poznanie sytuacji rodzinnej dziecka.

Pierwszą placówką przypominającą pogotowie opiekuńcze utworzono z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Dzieckiem w 1906 roku w Warszawie.

Pod wejściu w życie ustawy z 1920 roku, instytucje te zaczęły powstawać częściej. Po okresie międzywojennym istniały już w Krakowie, Lwowie i Łodzi.

Obecnie funkcjonowanie tych placówek określa bardzo dokładnie Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 lutego 2005 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych. Na podstawie art. 81 ust. 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Poniżej przedstawiamy kilka najistotniejszych punktów z tego rozporządzenia:

Pogotowie opiekuńcze będące placówką typu interwencyjnego zapewnia dziecku:

1) doraźną opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej;

2) dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości rozwojowych;

3) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie adopcyjnej albo zastępczej, placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego albo socjalizacyjnego;

4) dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiedniej do zaburzeń i odchyleń rozwojowych lub specyficznych trudności w uczeniu się.

Placówka interwencyjna przyjmuje dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowego rozpoczęcia sprawowania opieki i wychowania.

Do placówki interwencyjnej są przyjmowane dzieci od 11. roku życia na podstawie rozstrzygnięcia sądu w sprawach opiekuńczych, niezależnie od miejsca zamieszkania. W wyjątkowych przypadkach do placówki interwencyjnej mogą być przyjmowane dzieci młodsze.

Placówka interwencyjna może specjalizować się w opiece nad niemowlętami przygotowywanymi do adopcji.

Placówka interwencyjna sporządza diagnozę psychologiczno-pedagogiczną dziecka i diagnozę jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.

Placówka interwencyjna informuje centrum pomocy o przebywających w niej dzieciach.

Pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. W przypadku gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, pobyt w placówce interwencyjnej może być przedłużony, nie dłużej jednak niż o 3 miesiące.

Placówka interwencyjna może prowadzić hostel (w czwartym punkcie drugiego paragrafu tego rozporządzenia jest informacja, że pod pojęciem hostel należy rozumieć część organizacyjną placówki opiekuńczo-wychowawczej dysponującą bazą noclegową i zapewniającą opiekę wychowawczą, czynną przez całą dobę, wykorzystywaną w sytuacjach kryzysowych, kiedy dziecko ze względów rodzinnych musi czasowo zamieszkać poza swoją rodziną za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych albo kiedy rodzina musi czasowo uzyskać schronienie).

Jak również:

1) zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby;

2) zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące brak wychowania w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym - odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne;

3) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;

4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej;

5) pracuje z rodziną dziecka

W placówce działa stały zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka, zwany "stałym zespołem".

 Stały zespół dokonuje okresowej oceny sytuacji dziecka w celu:

1) ustalania aktualnej sytuacji rodzinnej dziecka;

2) analizy stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną;

3) modyfikowania indywidualnego planu pracy;

4) zgłaszania do ośrodka adopcyjno-opiekuńczego dzieci z uregulowaną sytuacją prawną umożliwiającą adopcję;

5) oceny stanu zdrowia dziecka i jego aktualnych potrzeb;

6) oceny zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce;

7) informowania sądu o potrzebie umieszczenia dziecka w innej placówce działającej na podstawie odrębnych przepisów dotyczących kształcenia i opieki zdrowotnej, takiej jak: ośrodek socjoterapii, ośrodek wychowawczy, ośrodek leczniczo-wychowawczy.

Stały zespół dokonuje okresowej oceny sytuacji dziecka w miarę potrzeb, nie rzadziej niż co pół roku.

W skład stałego zespołu wchodzą:

1) dyrektor placówki lub osoba przez niego wyznaczona;

2) pedagog, psycholog oraz pracownik socjalny, jeżeli są zatrudnieni w placówce;

3) wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka.

W skład stałego zespołu mogą wchodzić inne osoby, w szczególności lekarz i pielęgniarka.

W celu uzyskania wiedzy o sytuacji socjalnej i prawnej oraz rodzinnej dziecka do udziału w posiedzeniu stałego zespołu są zapraszani przedstawiciele: sądu właściwego ze względu na miejsce położenia placówki, właściwego centrum pomocy, ośrodka pomocy społecznej, Policji, służby zdrowia, instytucji oświatowych, ośrodka adopcyjno-opiekuńczego oraz organizacji społecznych statutowo zajmujących się problematyką rodziny i dziecka, a także mogą być zapraszane osoby bliskie dziecku.

Po dokonaniu okresowej oceny sytuacji dziecka stały zespół formułuje na piśmie wniosek dotyczący zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce.

Na podstawie wniosku ,dyrektor placówki informuje sąd o zaistnieniu podstaw do powrotu dziecka do rodziny naturalnej albo - wobec niemożności powrotu dziecka do rodziny naturalnej - podejmuje starania zmierzające do umieszczenia dziecka w rodzinie przysposabiającej, rodzinie zastępczej lub w placówce rodzinnej.

Na wniosek wychowawcy lub dyrektora, po zasięgnięciu opinii stałego zespołu, dziecka i jego rodziców oraz centrum pomocy w powiecie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w placówce, powiat może przenieść dziecko do innej placówki tego samego typu.

O przeniesieniu dziecka umieszczonego w placówce na podstawie orzeczenia sądowego powiat informuje właściwy sąd.

Szczegółową organizację placówki opiekuńczo-wychowawczej, a także specyfikę i zakres sprawowanej opieki określa regulamin placówki.

 Regulamin opracowuje dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej w porozumieniu z centrum pomocy.

Z regulaminem zaznajamia się dzieci przebywające w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

 Przyjmowanie dzieci do placówek odbywa się przez całą dobę.

Dyrektor placówki, do której zostało przyjęte dziecko powiadamia o tym fakcie niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin, właściwy sąd oraz centrum pomocy.

Centrum pomocy wspólnie z dyrektorem placówki podejmuje niezbędne działania zmierzające do uregulowania sytuacji dziecka.

W miarę posiadania wolnych miejsc, jednakże w liczbie nie większej niż 15 % miejsc przeznaczonych dla dzieci objętych całodobową opieką, dyrektor placówki może przyjmować, celem objęcia taką opieką, dzieci na wniosek ich rodziców lub opiekunów prawnych. W takim przypadku dyrektor placówki informuje centrum pomocy.

Po przyjęciu dziecka stały zespół niezwłocznie dokonuje oceny jego sytuacji, a centrum pomocy powiadamia właściwy sąd i szkołę o umieszczeniu dziecka w placówce.

Do skierowania do placówki opiekuńczo-wychowawczej załącza się:

1) odpis aktu urodzenia dziecka, a w przypadku sierot lub półsierot również odpis aktu zgonu zmarłego rodzica;

2) orzeczenie sądu o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo wniosek rodziców o umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej;

3) dostępną dokumentację o stanie zdrowia dziecka;

4) dokumenty szkolne, w szczególności świadectwo szkolne, karty szczepień;

5) kwestionariusz aktualnego rodzinnego wywiadu środowiskowego wraz ze szczegółowym opisem sytuacji dziecka oraz dokumentację dotychczasowych działań podjętych wobec dziecka i rodziny.

Dziecko z placówki opiekuńczo-wychowawczej do innej placówki przewozi ta placówka, w której dziecko przebywało.

Doprowadzenie do placówki opiekuńczo-wychowawczej małoletniego skierowanego na podstawie orzeczenia sądu regulują odrębne przepisy.

Przy kierowaniu do placówki opiekuńczo-wychowawczej nie powinno rozdzielać się rodzeństwa.

Ciąża małoletniej nie stanowi powodu odmowy wydania skierowania i przyjęcia do placówki opiekuńczo-wychowawczej.

W rozporządzeniu zawarte są również informacje dotyczące liczby wychowanków i wychowawców w pogotowiu:

1) Liczba dzieci pozostających pod opieką jednego wychowawcy w placówce opiekuńczo-wychowawczej musi być odpowiednia do potrzeb dzieci oraz rodzaju prowadzonych zajęć.

2) W placówce opiekuńczo-wychowawczej w czasie zajęć odbywających się na jej terenie pod opieką jednego wychowawcy może przebywać do 10 dzieci, a w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w której przebywa do 14 dzieci, nie więcej niż 14 dzieci.

3) W placówce opiekuńczo-wychowawczej w czasie zajęć specjalistycznych pod opieką jednego specjalisty może przebywać jedno lub nie więcej niż 6 dzieci; z jednym dzieckiem lub z grupą dzieci może pracować więcej niż jeden specjalista.

4) W czasie zajęć odbywających się poza terenem placówki opiekuńczo-wychowawczej pod opieką jednego wychowawcy nie może przebywać więcej niż 14 dzieci, a w przypadku dzieci do lat trzech lub dzieci niepełnosprawnych nie więcej niż 3 dzieci.

5) W godzinach nocnych w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w której przebywa do 14 dzieci, opiekę sprawuje jeden wychowawca, a w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w której przebywa powyżej 14 dzieci opiekę sprawuje co najmniej dwóch pracowników, w tym jeden wychowawca, natomiast w przypadku, gdy warunki lokalowe nie pozwalają na szybki kontakt wychowawcy z dzieckiem, liczba wychowawców sprawujących opiekę w placówce opiekuńczo-wychowawczej musi gwarantować bezpieczeństwo każdego dziecka.

6) Dziecku przysługuje indywidualna opieka, szczególnie w trudnych dla niego sytuacjach.

Prowadzona dokumentacja w placówkach opiekuńczych:

W placówce interwencyjnej dla każdego dziecka prowadzi się:

1) indywidualny plan pracy;

2) kartę pobytu, która zawiera uzupełnianą co dwa tygodnie ocenę relacji dziecka z rodzicami, funkcjonowania społecznego dziecka w tej placówce i poza nią, nauki szkolnej dziecka, samodzielności dziecka, jego stanu emocjonalnego, stanu zdrowia dziecka oraz informację o szczególnych potrzebach dziecka i znaczących dla dziecka wydarzeniach;

3) kartę udziału w zajęciach specjalistycznych z opisem ich przebiegu;

4) arkusze badań i obserwacji psychologicznych oraz pedagogicznych.

Jak również:

1) indywidualny plan pracy;

2) kartę pobytu, która zawiera uzupełnianą co miesiąc ocenę relacji dziecka z rodzicami, funkcjonowania społecznego dziecka w tej placówce i poza nią, nauki szkolnej dziecka, samodzielności dziecka, jego stanu emocjonalnego, stanu zdrowia dziecka, oraz informację o szczególnych potrzebach dziecka i znaczących dla dziecka wydarzeniach;

3) kartę udziału w zajęciach specjalistycznych z opisem ich przebiegu;

4) arkusze badań i obserwacji psychologicznych oraz pedagogicznych.

Pogotowie opiekuńcze ma zapewnić dziecku

1) wyżywienie dostosowane do ich potrzeb rozwojowych;

2) dostęp do opieki zdrowotnej;

3) dostęp do zajęć wychowawczych, kompensacyjnych, terapeutycznych i rewalidacyjnych;

4) wyposażenie w:

a)  odzież, obuwie, bieliznę i inne przedmioty osobistego użytku, stosownie do wieku i indywidualnych potrzeb,

b)  zabawki odpowiednie do wieku rozwojowego,

c)  środki higieny osobistej;

  5) zaopatrzenie w:

a)  leki,

b)  podręczniki i przybory szkolne;

  6) kwotę pieniężną do własnego dysponowania przez dzieci od 5. roku życia,

  7) dostęp przez całą dobę do podstawowych produktów żywnościowych oraz napojów;

  8) dostęp do nauki, która w zależności od typu placówki opiekuńczo-wychowawczej odbywa się:

a)  w szkołach poza placówką opiekuńczo-wychowawczą,

b)  na terenie placówki opiekuńczo-wychowawczej,

c)  w systemie nauczania indywidualnego;

  9) pomoc w nauce, w szczególności przy odrabianiu zadań domowych, oraz w miarę potrzeby przez udział w zajęciach wyrównawczych;

  10) uczestnictwo, w miarę możliwości, w zajęciach pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych;

  11) opłatę za pobyt w bursie lub internacie, jeżeli dziecko uczy się poza miejscowością, w której znajduje się placówka opiekuńczo-wychowawcza;

  12)  pokrycie kosztów przejazdu do i z miejsca uzasadnionego pobytu poza placówką opiekuńczo-wychowawczą.

Placówka organizując działalność kulturalną i rekreacyjną, uwzględnia święta i inne dni wynikające z tradycji i obyczajów.

W placówce nie powinno jednocześnie przebywać więcej niż 30 dzieci.

W placówce rodzinnej może przebywać od 4 do 8 dzieci; w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba dzieci może ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza może znajdować się w budynku, który posiada:

1) pokoje mieszkalne 1-5-osobowe, właściwie oświetlone, o powierzchni zapewniającej przechowywanie rzeczy osobistych i swobodne korzystanie z wyposażenia, na które składają się co najmniej dla każdego dziecka:

a)  łóżko lub tapczan,

b)  szafka i lampka nocna,

c)  szafa lub miejsce w szafie na przechowywanie rzeczy osobistych, odzieży i obuwia dostosowanych do pory roku,

d)  zabawki;

  2) łazienki z miejscem do prania i suszenia rzeczy osobistych i toalety, w ilości umożliwiającej korzystanie z nich w sposób zapewniający intymność i zgodność z zasadami higieny;

  3) pomieszczenia do wypoczynku wyposażone w stoliki i krzesła, telewizor, gry, zabawki, książki (nie mniej niż jedno pomieszczenie na 10 dzieci);

  4) miejsce do cichej nauki;

  5) kuchnię;

  6) jadalnię dla wszystkich dzieci;

  7) aneksy kuchenne przeznaczone do zajęć kulinarnych i przyrządzania śniadań i kolacji (nie mniej niż jeden aneks kuchenny na 10 dzieci);

  8) odpowiednio wyposażone pomieszczenia do zajęć terapeutycznych i sportowych;

  9) pokój do spotkań z osobami odwiedzającymi;

  10) pokój gościnny;

  11) gabinet pielęgniarski;

12) pokój dla dzieci chorych;

  13) pomieszczenie do prania i suszenia.

Warunki panujące w placówce

Placówka opiekuńczo-wychowawcza stwarza warunki do:

 1) fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju dziecka;

 2) poszanowania podmiotowości dziecka, wysłuchiwania jego zdania i w miarę możliwości uwzględniania jego wniosków we wszelkich dotyczących go sprawach oraz informowania dziecka o podejmowanych wobec niego działaniach;

  3) zapewnienia poczucia bezpieczeństwa;

  4) dbałości o poszanowanie i podtrzymanie związków emocjonalnych dziecka z rodzicami, rodzeństwem i z innymi osobami, zarówno spoza placówki opiekuńczo-wychowawczej, jak i przebywającymi lub zatrudnionymi w tej placówce;

  5) uczenia nawiązywania więzi uczuciowych oraz związków interpersonalnych;

  6) poszanowania potrzeb religijnych dziecka;

  7) zapewnienia dzieciom warunków sprzyjających utrzymywaniu osobistych kontaktów z rodziną;

  8) uczenia poszanowania tradycji i ciągłości kulturowej;

  9) uczenia planowania i organizowania codziennych zajęć stosownie do wieku dziecka;

  10) uczenia organizowania czasu wolnego, w tym uczestniczenia w zajęciach kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych;

  11) kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań prozdrowotnych;

  12) przygotowywania dzieci do ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie oraz uczenia samodzielności w życiu;

  13) wyrównywania deficytów rozwojowych dzieci;

  14) uzgadniania istotnych decyzji dotyczących dziecka z jego rodzicami lub opiekunami prawnymi.

Placówka:

  1) umożliwia dzieciom regularne, osobiste i bezpośrednie kontakty z rodzicami oraz z innymi osobami bliskimi, z wyjątkiem przypadków, w których sąd zakazał lub ograniczył ich prawo do osobistych kontaktów z dzieckiem;

  2) współpracuje, w zakresie opieki i wychowania dzieci, w szczególności z:

a)  centrami pomocy i ośrodkami pomocy społecznej właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu rodziców dzieci,

b)  ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi prowadzącymi poradnictwo i terapię dla rodziców dzieci,

c)  szkołami, do których uczęszczają, i szkołami, do których uczęszczały dzieci przed umieszczeniem ich w placówce opiekuńczo-wychowawczej,

d)  sądami rodzinnymi,

e)  kuratorami sądowymi,

f)  organizacjami zajmującymi się statutowo pomocą rodzinom, działającymi w środowisku rodziców dzieci,

g)  parafiami Kościoła katolickiego i jednostkami organizacyjnymi innych kościołów i związków wyznaniowych, właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania oraz deklarowaną przynależność wyznaniową rodziców i siedzibę placówki opiekuńczo-wychowawczej.

Zadania pogotowia opiekuńczego

 zapewnienie doraźnej i okresowej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym bądź wymagającym odizolowania od dotychczasowego środowiska

 organizowanie odpowiedniej działalności kompensacyjno-terapeutycznej i resocjalizacyjnej

 zapewnienie każdemu dziecku warunków do wypełnienia obowiązku szkolnego, aby w miarę możliwości mogło kontynuować naukę w szkole

 opracowanie diagnozy pedagogicznej i lekarskiej oraz wskazań wychowawczych i dydaktycznych

 kwalifikowanie dzieci do rodzin zastępczych i adopcyjnych oraz kwalifikowanie dzieci do odpowiednich placówek wychowawczo-opiekuńczych.

Pogotowie opiekuńcze jest miejscem gdzie dziecko nie powinno przebywać dłużej niż 3 miesiące.

Funkcje pogotowia opiekuńczego

Wyróżnia się trzy grupy funkcji jakie powinny pełnić pogotowia opiekuńcze:

- opiekuńczo- wychowawcze- wyrażające się przede wszystkim w zapewnieniu przyjętym dzieciom poczucia bezpieczeństwa, udzielenie pomocy w odreagowaniu negatywnych przeżyć i zaakceptowaniu pobytu w placówce

- diagnostyczno- kwalifikacyjne- pogotowie opiekuńcze jest jedyna instytucją, której podstawą działań jest wykonywanie tej funkcji

- wyrównawczo- korekcyjna- nawiązuje do działań wyrównawczych

Warto również zwrócić uwagę na samo diagnozowanie, gdyż jest jednym z naczelnych działań prowadzonych przez pogotowie.

W celu prowadzenia diagnozowania powoływany jest zespół diagnostyczny.

Ma on szereg bardzo ważnych zadań, m.in. organizowanie sposobu poznawania wychowanków, ułożenie indywidualnych planów dla każdego z wychowanków w zakresie zajęć kompensacyjnych, badań, kończąc na właściwym przydzieleniu dziecka do konkretnej placówki opiekuńczo- wychowawczej lub innej formy opieki czy decyzja o możliwości powrotu do domu.

Proces zbierania materiału również ma określony przebieg. Rozpoczyna go rozmowa z osobami, które przyprowadziły dziecko do placówki, następnie analizuje się jego dokumenty, przeprowadza wywiady środowisku. Obowiązkowy jest stały kontrakt z rodziną i posiadanie informacji o ewentualnych zmianach jej sytuacji. Przeprowadza się również badania lekarskie, pedagogiczne jak też psychologiczne.

Diagnozowanie składa się z 3 etapów:

1.DIAGNOZA WSTĘPNA odbywa się w ciągu pierwszych 3-4 tygodni pobytu dziecka w placówce, obejmuje przyjęcie, wybór grupy wychowawczej, adaptację wychowanka, przeprowadzenie wywiadów środowiskowych, przeprowadzenie badań. Zebranie posiedzenia zespołu diagnostycznego i omówienie na nim spraw dziecka. Kiedy już niezbędne informacje są zebrane, ustala się wtedy indywidualny plan pracy z wychowankiem uwzględniający konkretne zalecenia.

2.WIELOKIERUNKOWA PRACA KOMPENSACYJNA ZINTEGROWANA Z PROCESEM OBSERWACYJNO- BADAWCZYM trwa ok. 2 miesięcy, ma również na celu sprawdzenie czy przyjęte metody są skuteczne.

3.DIAGNOZA KOŃCOWA. KWALIFIKACJA stanowi opracowanie zebranego materiału i zakwalifikowanie dziecka do odpowiedniej dla niego formy opieki. Odbywa się ona w ostatnim tygodniu pobytu dziecka w placówce, a decyzja podejmowana jest na końcowym posiedzeniu zespołu diagnostycznego.

Struktura organizacyjna

W pogotowiu znajduje się zespół diagnostyczny, który składa się z : pedagogów, psychologów, lekarzy, wychowawców oraz referenta ds. kwalifikacji oraz pracownika socjalnego. Funkcją tego zespołu jest kwalifikowanie dziecka do umieszczenia w :

 domach dziecka

 rodzinach zastępczych

 państwowych młodzieżowych ośrodkach wychowawczych

 specjalnych ośrodkach szkolno- wychowawczych ( dotyczy to dzieci z zaburzeniami

zachowania, deficytami rozwojowymi itp.) Zespół może zdecydować także w sprawie powrotu dziecka do rodziny własnej, o adopcji i przysposobieniu ( w porozumieniu z sądem).

Organizacja życia codziennego

Każde dziecko, które trafia do pogotowia opiekuńczego najpierw przebywa na oddziale izolacyjnym, gdzie poddawane jest zabiegom higienicznym oraz badaniom lekarskim. W wielu placówkach nie istnieją oddziały izolacyjne. Dzieci przyjmowane są bezpośrednio do grup wychowawczych. Z oddziału izolacyjnego dziecko jest kierowane do grupy wychowawczej w internacie. Z tej grupy bezpośrednio uczęszcza na zajęcia szkolne. Jeżeli dziecko ma poniżej 7 lat wtedy trafia do grupy przedszkolnej. Dzieci poniżej 7 lat najczęściej trafiają do Domu Małego Dziecka

Organizacja życia w internacie pogotowia opiekuńczego i podział wychowanków na grupy jest zależne od wieku dzieci ( dzieci starsze powinny być odizolowane od młodszych, ponieważ mają większy bagaż doświadczeń negatywnych, są zaniedbane wychowawczo, dzieci młodsze są niedożywione, opóźnione w nauce, na pobyt w pogotowiu reagują apatią, z kolei dzieci starsze agresją i niezdyscyplinowaniem).

Pogotowie opiekuńcze skupia najczęściej wychowanków wymagających zindywidualizowanych oddziaływań. Każdy z nich ma odrębną, niepowtarzalną biografię i własne w swoisty sposób odczuwane przykre doświadczenia życiowe.

Praca pedagoga

Pedagodzy są w pogotowiu inicjatorami i koordynatorami wszelkich działań dotyczących dziecka i rodziny. Znają przepisy prawne dotyczące dziecka i rodziny, typy i umiejscowienie placówek opiekuńczo-wychowawczych, opieki społecznej, ochrony zdrowia i leczenia uzależnień itp. w których rodzina i dziecko mogą znaleźć pomoc.

Pedagog jest najczęściej pierwszym pracownikiem placówki, z którym wychowanek ma kontakt. Od tego spotkania zależy bardzo wiele -jak dziecko, które najczęściej jest w szoku, zaakceptuje pobyt w placówce, jak się w niej zaadoptuje. W przypadku młodszych dzieci ważne jest, by je uspokoić, wskazać pozytywy trudnej dla niego sytuacji. Starsi wychowankowie często są bardzo agresywni, demonstrują swoja wrogość przeciwko wszystkim. Wymagają oni wyciszenia i uspokojenia. Osiąga się to najczęściej przybliżając im w rozmowie zasady funkcjonowania pogotowia, przewidywany okres pobytu, możliwości rozwiązania ich sytuacji itp. Wtedy można przeprowadzić wywiad z dzieckiem.

Poza danymi osobowymi dziecka i jego rodziny pedagog pyta o sytuacje szkolną, zdrowotną, rodzinną, materialną itp. Informacje uzyskane w ten sposób stanowią podstawę do dalszych działań pedagogicznych, tj. nawiązanie kontaktu z rodziną bliższą i dalszą, dotychczasową szkołą, właściwą poradnią psychologiczno-pedagogiczną, wydziałem rodzinnym właściwego sądu rejonowego.

Jeżeli jest możliwość odbycia wywiadu z rodzicami, pedagog systematyzuje wiedzę o rodzinie uzyskaną wcześniej od dziecka, a także umożliwia orientacje w możliwościach pracy z dzieckiem i rodziną oraz szansach powrotu dziecka do domu. Pierwsze rozmowy pedagoga z dzieckiem i rodzicami wyznaczają kierunek dalszej współpracy. Kontakty te utrzymywane są przez cały pobyt dziecka w placówce.

Po przybyciu dziecka pedagog powinien jak najszybciej skontaktować się ze szkołą -pedagogiem, wychowawcą klasy, gdyż niezbędne jest ustalenie, do której klasy dziecko otrzymało promocje, by móc skierować je do odpowiedniej klasy w placówce.

W kontaktach z poradniami psychologicznymi ustala się, czy dziecko było badane psychologicznie, kiedy ostatnio i jakimi technikami. Pozwala to na uniknięcie dublowania badań, a także porównać ich wyniki z tymi, które wykona się w placówce.

Rozmowy z sekretariatem wydziałów rodzinnych sądów, a także sędziami umożliwią zorientowanie się w jakim kierunku prowadzona jest sprawa dziecka.

Swoją wiedzą o dziecku i rodzinie pedagog dzieli się z innymi pracownikami pedagogicznymi zarówno podczas spotkań doraźnych jak i na posiedzeniu zespołów wychowawczego czy zespołu orzekająco-kwalifikującego. Na spotkaniach tych przedstawia również wyniki badań pedagogicznych określających poziom wiadomości i umiejętności szkolnych wychowanków.

Od wiedzy pedagoga o możliwościach wychowanków w znacznym stopniu zależy czas pobytu dzieci w pogotowiu. Często zdarza się, że biurokracja niepotrzebnie przedłuża pobyt dziecka w placówce, dlatego pedagog nieraz "walczy" o miejsce w palcówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Specjaliści pracujący w placówce opiekuńczo-wychowawczej udzielają porad byłym wychowankom placówki opiekuńczo-wychowawczej w okresie 3 lat po opuszczeniu przez nich tej placówki.

. W placówce opiekuńczo-wychowawczej są wymagane następujące kwalifikacje na stanowisku:

  1)   wychowawcy - ukończone studia wyższe:

a)  na kierunku: pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia lub

b)  na kierunku w zakresie resocjalizacji, pracy socjalnej, pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej albo

c)  na innym kierunku uzupełnione studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki lub resocjalizacji;

  2)   pedagoga - ukończone wyższe studia magisterskie na kierunku pedagogika albo pedagogika specjalna;

  3)   psychologa - ukończone wyższe studia magisterskie na kierunku psychologia;

  4)   terapeuty - udokumentowane przygotowanie do prowadzenia terapii o profilu potrzebnym w pracy placówki opiekuńczo-wychowawczej;

  5)   pracownika socjalnego - wykształcenie średnie lub wyższe uprawniające do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, z tym że osoby z wykształceniem średnim muszą mieć ukończoną specjalizację zawodową w zawodzie pracownik socjalny;

  6)   opiekuna dziecięcego - ukończoną szkołę medyczną przygotowującą do pracy w zawodzie opiekunki dziecięcej lub studia pedagogiczne o specjalności opiekuńczo-wychowawczej;

  7)   lekarza i pielęgniarki - odpowiednie wykształcenie medyczne.

Wychowankowie pogotowia opiekuńczego

1. Przyczyny umieszczania ich w placówkach opiekuńczo-wychowawczych:

Niemal we wszystkich przypadkach można mówić o zespole przyczyn, wśród których najważniejsze prawie zawsze tkwią w rodzinie dziecka. Zasadnicze przyczyny to: nieodpowiednia atmosfera wychowawcza w rodzinie, niewłaściwy stosunek rodziców do dziecka, brak opieki nad dzieckiem i zaniedbania wychowawcze. Są one najczęściej spowodowane:

-rozpadem rodziny

-patologią i dysfunkcjonalnością rodziny (alkoholizm, demoralizacja, przestępczość, prostytucja)

-niskim poziomem kulturalnym rodziców, niezaradnością życiową, nieudolnością pedagogiczną

-trudnościami materialnymi

-sytuacjami losowymi (choroba rodziców, wyjazd za granicę)

Ponadto występuje szereg przyczyn:

-tkwiących w organizmie dziecka (opóźnienia i zaburzenia rozwoju fizycznego i psychicznego)

-środowiskowych (przestępczość nieletnich, niedostosowanie społeczne, trudności wychowawcze)

-szkolnych ( opóźnienia szkolne, niezrealizowanie obowiązku szkolnego, znaczne trudności w nauce, brak motywacji do nauki )

Adaptacja wychowanków w pogotowiu opiekuńczym.

Adaptacja wyraża harmonijny układ między jednostką a otoczeniem społecznym. Adaptacja dziecka osieroconego w placówce, jest to stan równowagi między dzieckiem i placówką który zachodzi wówczas, gdy placówka ta przyjmując dziecko zapewnia mu odpowiednie warunki rozwoju wartościowych elementów jego osobowości, a dziecko akceptuje swój pobyt w placówce wraz ze wszystkimi normami społecznymi, jakie tam obowiązują.

Jest wiele czynników mających wpływ na adaptację dziecka w pogotowiu opiekuńczym. Można wyróżnić dwie ich kategorie: czynniki zależne od placówki i czynniki niezależne. Do pierwszej kategorii zaliczamy sposób przyjęcia dziecka, atmosferę panującą w placówce, stosunki innych wychowanków do dziecka, poziom pracy opiekuńczo-wychowawczej, współdziałanie placówki z rodziną dziecka, warunki materialne w placówce itp.

Pomiar uwarunkowań społecznych niezależnych od pogotowia adaptacji 207 wychowanków wykazał że znacznie lepsza jest adaptacja w pogotowiu dzieci młodszych, źle adaptują się dzieci które były w 2 i więcej placówkach, gorsza jest adaptacja wychowanków z rodzin o dobrych warunkach materialnych, negatywnie wpływają również silne powiązania towarzyskie z kolegami z marginesu społecznego.

W celu łagodzenia trudności związanych z przystosowaniem się nowych wychowanków do warunków pogotowia, opracowano propozycje oddziaływań naprawczych i profilaktycznych:

- Zapoznanie wychowawców z trudnościami, jakie napotykają wychowankowie w procesie adaptacji

- Bieżąca pomoc wychowawców i dyrekcji placówki nowo przyjętym wychowankom w radzeniu sobie z pojawiającymi się trudnościami

- Pomoc pedagogiczno-psychologiczna dla wychowanków szczególnie trudno adaptujących się

- Wspomaganie wychowawców w edukacji dotyczącej adaptacji i integracji

- Dostarczenie młodzieży informacji o specyfice placówki ( regulamin, prawa, obowiązki, zwyczaje)

Problemy w pogotowiach opiekuńczych:

1. Przemoc wśród wychowanków

Rosnąca liczba dzieci pochodzących ze środowisk patologicznych, wykazujących objawy niedostosowania a nawet wykolejenia społecznego przebywa w pogotowiu opiekuńczym. Część z nich to nieletni, którzy weszli w konflikt z prawem, niejednokrotnie uzależnieni, agresywni, posługujący się przemocą w kontaktach z rówieśnikami. Podkreśla się, że występująca wśród wychowanków pogotowia przemoc ukrywana jest przed zespołem opiekunów i wychowawców. Jest ich zdecydowanie za mało, aby mogli być obecni w każdej sytuacji. Analiza prowadzonych badań w tym zakresie wskazuje, że na początku pobytu w placówce 25% z wychowanków została pobita przez rówieśników, wobec 71% stosowano zniewagi słowne, wobec 35% groźby, 62% wychowanków doznało różnych form znęcania się psychicznego, 27% do kradzieży, 45% do palenia papierosów, 12% do picia alkoholu, 9% przyznało się do uprawiania praktyk homoseksualnych.

Ogółem 85% chłopców i 41 % dziewcząt sądzi że ich koledzy/koleżanki stosuje przemoc.

2. Dzieci uciekające z domów

Z każdym dzieckiem przyprowadzonym do pogotowia pedagog i wychowawca przeprowadzają rozmowę. Starając się poznać wychowanka i jego problem, aby trafnie zdecydować o jego dalszym losie. Szczególnie ważne jest to w stosunku do dzieci, które uciekły z domu rodzinnego, gdyż do ustalania przyczyn ucieczki zależy dalsza działalność. Różne są przyczyny ucieczki np. reakcja rodziców na brak promocjo do następnej klasy, chęć przeżycia przygody, zakosztowania samodzielności. Niektórzy uciekinierzy trafiają do placówki wielokrotnie. Najczęściej jednak ucieczka jest wynikiem głębokiej patologii w rodzinie. Dziecko ucieka, ponieważ w domu jest bardzo źle. Bywa że podaje fałszywe nazwisko i adres aby nie wracać do domu, naiwnie wierząc, że nie będzie ustalona jego tożsamości. Zdarza się, że rodzice odmawiają odbioru syna czy córki z placówki. czasem wynika to z ich bezradności, że nie mają wpływu na postępowania dziecka, które na przykład uciekło z domu po raz dwudziesty

3. Ucieczki z placówki

Gdy młodzież ucieka z placówek opiekuńczo wychowawczych i trafia do pogotowia od razu informuje się dyrektora danej placówki o miejscu pobytu wychowanka i prosi o szybki przyjazd. Ośrodek wychowawczy ma prawo skreślić z listy wychowanków notorycznego uciekiniera, a nieuchwytnego przez 3miesiące i jednocześnie odesłać jego dokumenty. Sprawia to ze takie dzieci staja się rezydentami pogotowia na dłuższy okres czasu aż do momenty znalezienia dla nich miejsca w placówce najczęściej resocjalizacyjnej.

4. Młodzież zatrzymana do dyspozycji sądu

Coraz więcej nieletnich trafia do nas z postanowieniem sądu o konieczności umieszczenia w trybie natychmiastowym w pogotowiu do czasu zakończenia postępowania wyjaśniającego. To kolejna grupa rezydująca z powodu braku miejsca w placówkach opiekuńczych

5. Dzieci zatrzymywane na popełnieniu przestępstw

Obniża się wiek nieletnich sprawców przestępstw, rośnie "ranga" dokonanych czynów karalnych. Dawniej dominowały drobne kradzieże, teraz włamania, udziały w napadach, w gwałtach i pobiciach. takie dzieci czuja się bezkarne, gdyż przyłapane spędzają w policyjnej izbie dziecka lub w pogotowiu a po przesłuchaniu najczęściej wracają do domów. Zespół do spraw nieletnich zgłasza sprawę do sądu, ale terminy są bardzo odległe, a przy tym sąd często umarza postępowanie z różnych względów.

Nie są to wszystkie problemy, z jakimi muszą się borykać wychowawcy w pogotowiach opiekuńczych.

Przyjmowane dzieci mają zaburzone funkcjonowanie w różnych obszarach co skutkuje wspomnianymi zachowaniami agresywnymi, destrukcyjnymi, myślami samobójczymi (bardzo często werbalizowanymi w celu manipulacji), nieposłuszeństwem, nadmierną aktywnością, zaległościami w szkole i ogólną niechęcią do uczęszczania do niej czy niechęcią do uczestniczenia w zorganizowanych zajęciach.

Jak widać, pogotowie opiekuńcze jest placówką o bardzo specyficznym charakterze, a sam fakt znalezienia się w nim, jest dla dziecka wręcz traumatycznym przeżyciem ( chyba, że mamy do czynienia z dzieckiem skrajnie zaniedbanym np. wygłodzonym). Przede wszystkim powinno więc zapewniać dziecku potrzebę bezpieczeństwa, a osoby pracujące powinny być profesjonalistami w swoich dziedzinach. Od ich stosunku do wychowanków, w dużym stopniu, zależy skuteczność oddziaływań opiekuńczych, wychowawczych i socjalizacyjnych.

BIBLIOGRAFIA

Kamieńska U. Zarys metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania, Katowice 2002.

Krupiński A. Pogotowie opiekuńcze w systemie opieki nad dzieckiem, Warszawa 1990.

Nowaczyk- Kunkiewicz S., Kulpiński F. [red] Praca wychowawcza w pogotowiu opiekuńczym, Warszawa 1989.

Kolankiewicz M. [red] Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki, Warszawa 1998.

Cyrańska E. Pogotowie opiekuńcze rys historyczny [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1994, nr 7, s. 37-42.

Dawidowicz D. Praca oddziału izolacyjnego w pogotowiu opiekuńczym [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1992, nr 9, s. 399-404.

Głomski Z. Nowi wychowankowie w pogotowiu opiekuńczym [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2002, nr 6, s. 11-12.

Michnik G. Praca pedagoga w pogotowiu opiekuńczym [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2002, nr 4, s. 31-34.

Michnik G. Z praktyki pogotowia opiekuńczego [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2005, nr 8, s. 30-35.

Pustkowiak L. Przemoc wśród wychowanków pogotowia opiekuńczego [W:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2000, nr 2, s. 12-15.

http://www.abc.com.pl/serwis/du/2005/0331.htm