Eksterier =pokrój – całokształt dostrzegalnych cech morfologicznych zwierzęcia obrazujących budowę jego ciała. U owiec pokrój ocenia się, biorąc pod uwagę użytkowość, z którą jest ściśle skorelowany.
Ocenę pokroju uwzględnia się podczas selekcji zwierząt, wyceny na aukcji i podczas wystaw.
Ocenia się zalety i wady poszczególnych partii ciała wielkości i ich proporcje oraz cechy okrywy włosowej. Zajmuje się tym Polski Związek Owczarski.
Tryk – dorosły samiec.
Skop – wykastrowany dorosły samiec.
Maciorka – osobnik w wieku do 3,5 miesiąca.
Tryczek / Jarliczka – osobnik w wieku od 3 miesiąca życia do czasu włączenia do stada podstawowego (15-18 miesięcy).
Poliestryczność – występowanie rui u samic i spermatogenezy u samców cyklicznie w ciągu roku.
Monoestryczność – popęd płciowy samców i samic, występujący tylko ras w określonej porze roku, manifestujący się występowaniem rui i gotowością zwierząt do rodzenia potomstwa.
Kojarzenie – łączenie osobników różnopłciowych reprezentujących tą samą rasę (kojarzenie losowe, krewniacze, szczytowe i odświeżanie krwi).
Krycie – kopulacja prowadząca do pokrycia samca.
Krzyżowanie – łączenie w celach rozrodczych osobników reprezentujących różne rasy i gatunki zwierząt.
W porównaniu z innymi gatunkami zwierząt gospodarskich, owce są używane wszechstronnie.
Pozyskuje się od nich mięso, wełnę, mleko oraz skóry na wyroby kożuchowe, futrzarskie i licowe.
Mleczny kierunek użytkowania owiec jest głównie rozwinięty w górach i na pogórzu, gdzie ma bogate tradycje.
Owce przegrały ekonomicznie z trzodą chlewną i drobiem – mniejsza ilość potomstwa, rodzą rzadziej.
Rasy kulturalne = szlachetne - Charakteryzują się wysokimi wartościami cech użytkowych, utrwalonych długoletnią pracą hodowlaną i powtarzalnych w kolejnych pokoleniach potomstwa.
Rasy lokalne – stanowią populację zwierząt o zasięgu regionalnym, wykazujące bardzo dobre przystosowanie się do miejscowych warunków klimatyczno-glebowych.
Rasy pierwotne – najczęściej rasy lokalne, które charakteryzują się niskimi wartościami cech użytkowych, ale są doskonale przystosowane do miejscowych warunków.
Merynos polski.
Polska owca nizinna.
Owca pomorska.
Owca kamieniecka.
Czarnogłówka krajowa.
Polska owca górska.
Wrzosówka.
Ile de france.
Berrichon du Cher.
Suffolk.
Teksel.
Owca fryzyjska.
Owca olkuska.
Owca Romanowska.
Owca Charollaise.
Ogólny – merynos polski.
Wełnisto-mięsny – owca kamieniecka, pomorska, wielkopolska.
Mięsny - czarnogłówka, suffolk, ile de france, teksel, berrichon, charollaise.
Mleczny – owca fryzyjska.
Smuszkowo-mleczny – karakuł.
Kożuchowy – wrzosówka, owca Romanowska.
Dojrzałość płciowa:
Tryki – 3-6 miesięcy.
Maciorki – 5-10 miesięcy.
Zwierzęta rozpłodowe powinny osiągnąć co najmniej 2/3masy ciała zwierząt dorosłych.
W Polsce najczęściej zwierzęta wchodzą w rozpłód w wieku 16-18 miesięcy i są użytkowane: maciorki 4-5 lat, tryki – 2 lata.
Owce należą do zwierząt poliestralnych sezonowych. Decyduje o tym długość dnia świetlnego, bodźcem do rozpoczęcia aktywności płciowej jest skracający się dzień świetlny.
Tryki płodne są przez cały rok.
Cykl płciowy u maciorek trwa średnio 16-17 dni ruja trwa 24-36 godzin.
Owulacja – druga połowa rui, 20-40 godzin od początku wystąpienia pierwszych objawów rui.
Przeżywalność komórek jajowych – co najmniej 24 godziny, plemników – 16-24 godzin.
Ciąża trwa 5 miesięcy.
Okres laktacji trwa 100-120 dni.
Stanówka – okres rozrodu owiec trwający przeważnie dwa cykle płciowe 32-34 dni. Można go przedłużyć do 50 dni = 3 cykli. Zwierzęta do stanówki powinny przystąpić w odpowiedniej kondycji i po strzyży. Sygnałem do rozpoczęcia stanówki jest 3% maciorek grzejących się w stadzie.
Terminu stanówki:
Merynos Polski – maj, czerwiec, lipiec.
Polska owca nizinna – czerwiec, lipiec, sierpień.
Czarnogłówka – czerwiec-lipiec.
Rasy pierwotne – wrzesień, październik, listopad.
Krycie „na dziko” – bez ingerencji hodowcy, wszystkie grupy owiec w stadzie przebywają razem przez cały okres użytkowania:
Nieznane są terminy krycia.
Nie można więc przewidzieć terminu kotelni.
Niemożliwe jest ustalenie ojcostwa.
Nie wiadomo czy maciorki zostały pokryte i czy miały ruję.
Krycie wolne – tryki łączą się w jedną grupę z matkami tylko na okres stanówki:
Niemożliwe jest ustalenie ojcostwa.
Niewiadomo czy wszystkie maciorki miały ruję i zostały pokryte.
Krycie haremowe – stado matek dzieli się na grupy liczące 25-30 sztuk. Do każdej grupy przydziela się 1 tryka na cały okres stanówki.
Znane są pochodzenie jagniąt.
Nie ma pewności czy maciorki wykazywały ruję i czy zostały pokryte.
Krycie indywidualne „z ręki” – maciorki z objawami rui kryte są z góry zaplanowanymi trykami, naturalnie lub inseminowane nasieniem odpowiednich tryków.
Używa się tryków szukarków w celu wychwycenia w stadzie maciorek wykazujących ruję.
Maciorki wykazujące ruję kryte są tym samym trykiem dwukrotnie w czasie jej trwania – pierwszy raz po upływie 10-12 godzin od wyszukania i powtórnie po dalszych 10-12 godzinach.
Na jednego tryka rozpłodowego przewiduje się na okres stanówki, trwającej najczęściej 6 tygodni, 50-60 maciorek.
Tryk dorosły może oddać 4-6 skoków na dobę, młody 3-4 razy.
W praktyce każde stado owiec ma ukształtowany rytm biologiczny.
Stanówkę należy rozpocząć, gdy 10% maciorek wykazuje objawy rui.
Cechy związane z rozpłodem należą do niskoodziedziczalnych.
Płodność może być obniżona u młodych maciorek w pierwszym roku użytkowania rozpłodowego.
Plenność jest wyraźnie związana z rasą owiec i z reguły rośnie z ich wiekiem.
Straty jagniąt w okresie odchowu nie powinny przekraczać 5%.
Plenność gospodarcza = użytkowość rozpłodowa jest wypadkową płodności i plenności stada oraz odchowu jagniąt. Jeśli przekracza ona 100%, można liczyć na opłacalność produkcji owczarskiej.
Podstawowymi wskaźnikami użytkowości rozpłodowej owiec są płodność i plenność, odchów jagniąt oraz użytkowość rozpłodowa.
Płodność stada = liczna maciorek wykoconych/liczba maciorek przeznaczonych do rozpłodu x 100%.
Plenność maciorki = liczba jagniąt spłodzonych/liczba wykotów x 100%.
Plenność stada = liczba jagniąt urodzonych/liczba maciorek wykoconych x 100%.
Odchów jagniąt = liczba jagniąt odsadzonych/liczba jagniąt żywo urodzonych x 100%.
Użytkowość rozpłodowa (efektywność rozrodu) = liczba jagniąt odsadzonych/liczba maciorek przeznaczonych do rozrodu x 100%.
Po urodzeniu jagnię umieszcza się wraz z matką w kojcu powykotowym na okres 24 godziny.
W okresie tym zawiązuje się więź macierzyńska, jagnięta uczą się odnajdować strzyki, okrywa włosowa jagniąt wysycha, maciorka wydala łożysko.
W drugim dniu życia jagnięta powinny bez problemu towarzyszyć matce na pastwiskach lub owczarni.
Siara – pierwszy pokarm jagniąt.
W pierwszym miesiącu życia mleko jest koniecznym i podstawowym pokarmem.
W trzecim miesiącu życia mleko stanowi uzupełnienie podstawowej dawki pasz typowych dla przeżuwaczy.
Zabiegi mają zapobiegać chorobom i podnosić produkcyjność zwierząt.
Do podstawowych zabiegów należą:
Znakowanie owiec.
Korekcja racic.
Obcinanie ogonów.
Kastracja.
Odrobaczenie.
Wentylacja, dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja pomieszczeń inwentarskich.
Znakowanie ma ułatwić pielęgnacje i identyfikację owiec.
Wyróżniamy znakowanie trwałe i nietrwałe.
W owczarniach hodowlanych owce muszą mieć trwałe numery własne umożliwiające identyfikację.
Znakowanie nietrwałe:
Znakowanie to polega na oznaczeniu grupy zwierząt jakimś znakiem – na przykład kolorowym paskiem, znaczkiem na szyi, znakiem lub cyfrą na wełnie.
Znaki na wełnie można wykonać kolorowymi kredami, farbami lub przy użyciu numeratorów z cyframi.
Znakowanie trwałe:
Znakowanie można wykonać na małżowinie usznej przez tatuowanie, kolczykowanie lub wycinanie karbów.
Tatuowanie wykonuje się przy użyciu dwóch tatuownic, do których są 3 zestawy wymiennych cyfr.
Tusz czerwony i zielony jest przydatny do tatuowania uszu o ciemnym pigmencie.
Należy znakowanie wykonać w wieku dwóch miesięcy, to jest przed odłączeniem jagniąt od matek – do tego czasu jagnięta można identyfikować na podstawie numerów wybitych na wełnie.
Szyfr numerów jest nadany przez RZHOiK.
Kolczykowanie
Jest rzadziej stosowane, aniżeli tatuaż, ze względu na możliwość gubienia kolczyków.
Czasem zaciśnięcie kolczyka metalowego powodowało hamowanie dopływu krwi i w następstwie martwicę ucha oraz wypadnięcie kolczyka.
Owce wybrakowane mają cięte końcówki ucha lewego i prawego.
Korekcję wykonuje się obowiązkowo u maciorek dwa razy w roku, to jest wiosną prze okresem pastwiskowym i jesienią po zakończeniu wypasów.
U tryków, które nie korzystają z pastwiska, zabieg powtarza się co kwartał.
Korekcja racic zapobiega kulawce.
Kulawka zanokcicowa wywoływana jest przez powszechnie występujące bakterie gnilne, które w sprzyjających warunkach (mokra ściółka z kałem, błoto, zaniedbane racice) wywołują stany zapalne gruczołów międzyracicznych.
Zabieg wykonywany jest u jagniąt w wieku 7-14 dni.
Ma on na celu:
Ułatwienie profilaktyki i umożliwienie obserwacji schorzenia wymienia u matek, moszny i jąder u tryków.
w przypadku biegunek może częściowo chronić wełnę przed zabrudzeniem kałem.
Ogonów nie obcina się u owiec fryzyjskich, olkuskich, karakułów i krótkoogoniastych jak wrzosówka, owca Romanowska i fińska.
W niektórych krajach zachodnich odchodzi się od zabiegu całkowicie ze względu na ból zadawany zwierzętom.
Zabiegi najlepiej wykonać na małych zwierzętach, gdzie ogonek jest jeszcze mały i ma małe naczynia krwionośne.
Emaskulator chirurgiczny, po ucięciu zaciska na chwilę naczynia krwionośne, zapobiegając większemu krwawieniu. Licząc od nasady ogona, emaskulator zakładamy luźno między 4-5 kręgiem ogonowym.
Inną metodą skracania ogonów było zakładanie gumowych pierścieni – bardzo bolesne i mało humanitarne.
Zabieg wykonywany jest w wieku 3-4 tygodni u wybrakowanych tryczków, jeśli mają być tuczone i ubijane w wieku powyżej 10 m-cy.
Kastracja może być bezkrwawa i krwawa.
Kastracja bezkrwawa – zabieg wykonuje się przy użyciu kleszczy Burdizzo. Zacisk kleszczy i przytrzymanie przez minutę powoduje zmiażdżenie sznurów nasiennych i naczyń krwionośnych, w efekcie następuje powolne wchłaniania i zmniejszenie się jąder, aż do ich zaniku.
Kastracja krwawa – polega na przecięciu moszny i chirurgicznym wycięciu jąder.
Wykonujemy z zasady wiosną i jesienią, jako zabieg profilaktyczny chroniący przed inwazją nicieni płucnych i jelitowych, tasiemców i motylicy wątrobowej.
Notes owczarni, notes młodzieży, gdzie oddzielnie jest dla maciorek i tryczków.
Zbiorczy dowód urodzenia jagniąt.
Protokół selekcji maciorek i tryczków.
Protokół strzyży.
Wykaz maciorek i tryczków zgłoszonych do licencji.
Zestawienie wyników użytkowania rozpłodowego.
Prowadzone są księgi hodowlane, które dzielimy na księgi wstępne i księgi główne.
Wełną nazywamy charakterystyczne włosy, stanowiące okrywę włosową ssaków, o szczególnej strukturze, dające się samoistnie prząść praz spilśniać bez dodatku innych włókien. Włosy, podobnie, jak paznokcie, kopyta lub rogi są wytworem skóry. W ich powstawaniu istotną rolę odgrywa warstwa twórcza naskórka.
Włosy pozbawione tłuszczopotu stają się kruche i łamliwe. Część włosa tkwiąca w skórze nosi nazwę korzenia, natomiast część wystająca ponad jej powierzchnię to trzon włosa.
Włókna wełniane pod względem chemicznym są substancją białkową z grupy keratyn. W procesie keratynizacji wyodrębniają się podstawowe warstwy włókna:
Oskórek.
Kora.
Rdzeń.
W okrywie wełnistej owiec występują włókna o różnej budowie anatomicznej. Podstawą podziału włókien jest warstwa rdzeniowa. Wyróżniamy trzy typy włosów:
Bezrdzeniowe.
Przejściowe.
Rdzeniowe.
Pierwszą życiową strzyżę przeprowadza się u jarliczek w wieku 10-12 miesięcy, u tryczków w wieku 7-9 miesięcy.
Matki strzyżone są jesienią na miesiąc lub półtorej przed wykotami. Tryki rozpłodowe na wiosnę, miesiąc lub półtorej przed stanówką.
Owce o długiej wełnie mieszanej można strzyc dwukrotnie w ciągu roku, wiosną i jesienią po zakończeniu sezonu pastwiskowego.
Owce strzyżone SA maszynkami mechanicznymi.
Luźne rozmieszczenie run.
Pomieszczenie przewiewne o temperaturze około 18 stopni i wilgotności 60-70%.
Oddzielnie należy zapakować wełnę od matek, tryków, jagniąt jarlic i wełnę zażółconą.