POCHODZENIE ŚWINI DOMOWEJ

Wyróżniamy trzech przodków świń:

• Dzik środkowoeuropejski.

• Dzik śródziemnomorski.

• Dzik azjatycki.

Udomowienie dzika i wyhodowanie pierwszych prymitywnych ras nastąpiło w Azji.

GŁÓWNE CECHY UŻYTKOWE TRZODY CHLEWNEJ

• Wysoka rozrodczość.

• Wszystkożerność.

• Ekonomiczne wykorzystanie paszy.

• Wczesne dojrzewanie (7-8 m-cy).

• Duża wydajność rzeźna.

• Wysoka wartość odżywcza wieprzowi.

GRUPY PRODUKCYJNE ŚWIŃ

• Lochy i knury – stado podstawowe.

• Loszki i knurki.

• Loszki i knurki hodowlane.

• Prosięta ssące (przy maciorze).

• Prosięta odsadzone.

• Warchlaki (25-30 kg).

• Wieprz (wykastrowany knur).

• Tucznik.

ORGANIZACJA PROCESU TECHNOLOGICZNEGO W FERMIE PRZEMYSŁOWEJ

SYSTEMY UTRZYMANIA ŚWIŃ

• W pomieszczeniu z wybiegiem.

• System ściółkowy – ściółka płytka, system samospławny, głęboka ściółka.

• System bezściółkowy – podłoga pełna, podłoga częściowo pełna, podłoga rurtowa.

• Na wolnym powietrzu.

RODZAJE TUCZU

1. Szybki = intensywny.

• Mięsny

  • Pokerowy (do 70 kg).

  • Bekonowy (do 90 kg)

  • Szynkowy (105-110 kg).

• Mięsno – ekstensywny.

1. Wolny = ekstensywny.

• Mięsno-słoninowy (150-250 kg).

• Słoninowy (400 kg)

MIERNIKI EFEKTYWNOŚCI TUCZU

• Przyrosty dobowe (około 780 gram/dzień).

• Wykorzystanie paszy (2-3 kg paszy/kg przyrostu).

• Jakość tuszy.

RASY ŚWIŃ

Obecnie prowadzi się w Polsce hodowle 9 ras oraz jednej linii syntetycznej (krzyżówka różnych ras). Pięć z nich pochodzi z Polski. Ogólnie jest na świecie około 600 różnych ras świń.

MATECZNA

• Wybitna użytkowość rozpłodowa.

• Wysoka mleczność i opieka nad potomstwem.

• Bardzo dobra użytkowość tuczna i rzeźna.

• Rasy: PBZ, Puławska, Złotnica Biała, Złotnica Pstra.

OJCOWSKA

• Wybitna użytkowość tuczna i rzeźna.

• Bardzo dobra mleczność, opieka nad potomstwem i użytkowość rozpłodowa.

• Rasy: Duroc, Hampshire, Petrain, Linia Syntetyczna 990.

DUROC

• Umaszczenie czerwone o różnych odcieniach, jednolite.

• Uszy średniej wielkości, zwisające.

• Karpiowaty grzbiet.

• Dość odporne na stres.

• Szybkie tempo wzrostu.

• Używana do krzyżowania towarowego.

PIETRAIN

• Delikatna konstrukcja.

• Uszy stojące.

• Krótki grzbiet.

• Umaszczenie pstre – czarne łaty na białym tle.

• Mało odporne na stres.

• Średnie tempo wzrostu.

• Źle znoszą transport i upały.

Linia syntetyczna 990

• Powstała w wyniku krzyżowania ras wysoko produkcyjnych.

• Niejednolita.

• Służy do zwiększania wartości genetycznej rozpłodników męskich

Hampshire

• Uszy stojące.

• Umaszczenie z czarnym pasem przez kłąb, łopatki i przednie nogi.

• Używane do krzyżowania towarowego.

• Odporne i żywotne.

• Dobre cechy tuczne i rzeźne.

Wielka biała polska

• Typ mięsny.

• Umaszczenie białe.

• Ostrouche.

• Mocna kondycja.

Polska biała zwisłoucha

• Uszy zwisające.

• Skóra bez pigmentu.

• Podatność na stres.

HODOWLA ZARODOWA

• 55% - PBZ – Polska Biała Zwisłoucha.

• 34% - WBP – Wielka Biała Polska.

• 3,5% - Duroc.

• 3% - Pietrain.

• 1,4% - Puławska.

• 2,6% - Linia syntetyczna 990.

• 1,1% - Hampshire.

CECHY UŻYTKOWE

TUCZNE

• Średni przyrost dzienny (800-1200g/dzień).

• Wykorzystanie paszy (ilość paszy na 1kg).

RZEŹNE

• Grubość słoniny (im niższa, tym lepiej).

• Mięsność (57-58%).

• Powierzchnia oka polędwicy (najdłuższy mięsień grzbietu - 9mm)

ROZPŁODOWE

• Płodność – potencjalna i rzeczywista.

• Plenność.

Plenność potencjalna – ilość komórek jajowych, które owulują.

Plenność rzeczywista – liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie.

Płodność (liczba prosiąt):

• Mniej niż 8 – niska.

• Około 8-10 – średnia.

• Powyżej 11 – wysoka.

Plenność fizjologiczna – ilość prosiąt żywo narodzonych w roku kalendarzowym.

Plenność gospodarcza – ilość odchowanych prosiąt w roku kalendarzowym do 21 dni.

Odruch tolerancji – optimum do krycia.

CYKL PŁCIOWY

Świnie są policykliczne (występuje ruja w ciągu całego roku), trwa 21 dni.

Dojrzałość płciowa:

• Loszki 5-7 miesięcy.

• Knurki 5-6 miesięcy.

Zaleca się nie używać do rozrodu loszki w trakcie pierwszego cyklu rujowego.

• Knurki w wieku 8 m-cy, w pełni od 12 m-cy.

• Loszki w wieku 7-10 m-cy, o masie ciała od 90-130 kg.

Ciąża trwa 114 dni (3 miesiące, 3 tygodnie, 3 dni).

Na jeden cykl składa się:

• Ciąża 114 dni.

• Laktacja 42 dni.

• Jałowienie 8-12 dni.

Laktacja – okres karmienia prosiąt. Zależy wyłącznie od wybranej metody chowu prosiąt. Im krótszy okres laktacji, tym później następuje ruja, czyli wydłuża się okres jałowienia.

Dojrzałość rozpłodowa – taki wiek i stan fizjologiczny zwierząt, w którym może ono być użyte bez szkody dla rozrodu.

Na dojrzałość płciową ma wpływ:

• Genotyp.

• Żywienie.

• Stres.

• Światło.

• Pora roku.

• Klimat.

• Obsada.

Celem chowu loch jest uzyskanie od nich jak najliczniejszego, zdrowego, dobrze odchowanego potomstwa. Tucznika ubija się przeważnie w wieku od 6 do 8 m-cy.

Wychów prosiąt.

• Nowonarodzone prosięta są zdolne do ssania matki.

• W ciągu pierwszego tygodnia życia prosiaki obierają sobie na stałe sutki.

• Rywalizacja = ustalanie hierarchii.

• Waga urodzeniowa do 1,5 kg.

  • 3 tyg = 5-6 kg.

  • 6 tyg = 9-12 kg.

  • 10 tyg = 18-25 kg.

• Prosięta rodzą się pozbawione odporności – odporność bierną uzyskują pobierając immunoglobuliny siary. Odporność czynną (osobnicza) rozwija się od 5-tego tygodnia.

• Mają skłonność do anemii, są wrażliwe na zimno, rodzą się pozbawione termoregulacji.

• Od 21 dnia laktacji, zmniejsza się mleczność matki.

TRZY OKRESY KRYTYCZNE

PIERWSZY

Pierwsze dni od urodzenia

• Okres adaptacji do nowego środowiska.

• Doskonalenie mechanizmów termoregulacji i odporności.

• Dokarmianie prosiąt od 7-mego dnia.

• W pierwszym miesiącu życia prosięta źle trawią zboża.

DRUGI

Początek dokarmiania, może występować biegunka.

TRZECI

• Odłączenie lochy od prosiąt, ograniczenie ilości paszy (przeciw chorobie obrzękowej).

• Obcinanie kiełków i ogonków w niektórych hodowlach.

• Na 1 kg przyrostu masy ciała potrzeba 4 kg mleka.

WYDAJNOŚĆ RZEŹNA

• Procentowy stosunek masy tuszy do masy ciała tucznika.

• Wydajność rzeźna tucznika waha się od 75 do 85 procent.

• Wskaźnik ten zwiększa się wraz ze wzrostem masy i otłuszczeniem tuszy.

• Po uboju tucznika, prócz elementu zasadniczego, jakim jest tusza, otrzymuje się uboczne jadalne i niejadalne produkty.

Wiadomości ogólne:

Tuszę uzyskuje się po uboju tucznika, wykrwawieniu, usunięciu szczeciny i raciczek oraz po wypatroszeniu. Po dokładnym podzieleniu tuszy wzdłuż linii białej i linii kręgosłupa, ocenę wartości rzeźnej można przeprowadzić z dwóch półtusz.

Zasady skupu i oceny:

Zasady skupu i klasyfikacji trzody chlewnej przeznaczonej na rzeź są obecnie ustalone przez poszczególnych odbiorców żywca wieprzowego.

Zakłady mięsne kupują świnie i rozliczają należność za nie według dwóch metod:

• Według masy ciała i klas żywych zwierząt.

• Według klasy i masy tuszy.

Skup według klasyfikacji przyżyciowej:

• W tej klasyfikacji o ocenie tucznika decyduje jego masa ciała w dniu sprzedaży.

• Klasyfikator w czasie odbioru waży tucznika, następnie potrąca od jego wagi około 3% na odkarmienie.

• Metoda skupu według tej klasyfikacji jest eliminowana ze względu na trudność w prawidłowym określeniu stopnia odkarmienia zwierzęcia i subiektywną ocenę umięśnienia.

Skup według klasyfikacji poubojowej:

• W metodzie tej rozliczenie następuje po uboju zwierząt na podstawie masy tuszy ciepłej i oceny stopnia umięśnienia. Zakłady mięsne wypłacają producentowi całkowitą należność za sprzedaną sztukę po uboju tucznika i jego ocenie.

• W krajach Unii Europejskiej od 01.01.1989 roku obowiązuje jednolity system obiektywnej klasyfikacji tusz wieprzowych EUROP oparty na ocenie ich mięsności.

Do oceniania tusz używa się następujące klasy:

Nazwa klasy	Zawartość mięsa
Klasa „S”	60% i więcej.
Klasa „E”	55-60%
Klasa „U"	50-55%
Klasa „R”	45-50%
Klasa „O” Klasa „P”	40-45% Mniej niż 40%

• Za tuczniki, których mięsność przewyższa procent bazowy (48 lub 49%) hodowca otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie.

• Do oszacowanie procentu zawartości mięsa w tuszy wykorzystuje się urządzenia ultradźwiękowe.

• Do małych ubojni oraz na wypadku awarii urządzeń, przewidziano metodę zastępczą, która polega na pomiarze grubości słoniny tylko w jednym punkcie -> za ostatnim żebrem, 7 cm od linii środkowej tuszy.

W klasyfikacji tusz przyjmuje się następujące podziały grubości słoniny:

S	Do 7 mm
E	8-12 mm
U	13-17 mm
R	18-22 mm
O	23-27 mm
P	Powyżej 27 mm

• Obiektywne metody klasyfikacji i zapłata uwzględniające procent mięsa stymulują produkcję mięsnych świń w Polsce.

• Rozliczenie według klasyfikacji EUROP jest korzystne dla producenta, jak i kupującego (zakłady mięsne).

• Hodowca za bardziej mięsne świnie jest premiowany, a przy bardziej efektywnej produkcji może zaoszczędzić na droższych paszach.

OCENA UŻYTKOWOŚCI ROZPŁODOWEJ LOCH

Z gospodarczego punktu widzenia rozrodczość loch wpływa na ilość materiału wyjściowego do tuczu, a w konsekwencji na ilość żywca i opłacalność jego produkcji.

Ocena ta ma na celu ustalenie liczby:

• Żywo i martwo urodzonych prosiąt.

• Prosiąt w 21 dniu po urodzeniu.

• Sutków z lewej i prawe strony u poszczególnych prosiąt.

• Knurków i loszek w miocie.

Ocenie podlegają:

• Wszystkie lochy wpisane do ksiąg.

• Przeznaczone na remont lub powiększenie stada.

• Przeznaczone na utworzenie nowego stada hodowlanego.

Za lochę objętą oceną uważa się lochę od dnia urodzenia pierwszego miotu, do dnia jej wybrakowania ze stada. Ocenę użytkowości loch dokonuje zootechnik oceny.

O liczbie prosiąt urodzonych w miocie (płodność rzeczywista) decydują:

• Czynniki genetyczne.

• Technika użytkowania rozpłodowego.

• Wpływ środowiska -> żywienie, warunki utrzymania, stan higieny pomieszczeń.

• Warunki środowiskowe oddziałują na kondycję i zdrowotność loch matek oraz na zdolności rozrodcze knurów.

• Liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia życia zależy od liczby i masy prosiąt urodzonych oraz od mleczności samicy i jej osobniczych predyspozycji macierzyńskich.

• Śmiertelność prosiąt jest najczęściej rezultatem niekorzystnych czynników środowiskowych:

  • Sanitarno-higienicznych.

  • Mikroklimatycznych (temperatura).

  • Braku bezpiecznego kontaktu z matką (przygniecenie).

• O długości okresu między miotami od zdrowych prawidłowo żywionych loch decyduje czas odchowu potomstwa przy matce, gdyż ruja i krycia następują w ciągu kilku dni po odłączeniu prosiąt.

• Dodatkowa cecha wykorzystywana czasami przez hodowców do wewnętrznej oceny użytkowości rozpłodowej jest masa miotu w wieku 21 dni (zależy ona od liczebności miotu) oraz mleczność lochy (metoda ta nie jest obiektywna).

Oceniając użytkowość rozpłodową stada, należy przyjąć pewne normy:

• Liczba prosiąt urodzonych:

Mniej niż 7,5 szt.	Niedostateczna
7,5 - 9 szt.	Dostateczna
9,1 - 11 szt.	Dobra
11,1 i więcej	Bardzo dobra

• Liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia życia:

Mniej niż 6,5 szt.	Niedostateczna
6,5 – 8 szt.	Dostateczna
8,1 – 10 szt.	Dobra
10,1 i więcej	Bardzo dobra

• Procent upadków:

Mniej niż 8%	Bardzo dobry
8 – 13%	Dobry
13,1 – 20 %	Dostateczny
20,1% i więcej	Niedostateczny

• Częstotliwość opruszeń:

Mniej niż 1,8	Zbyt niska
1,8 – 2,1	Normalna
Więcej niż 2,1	Wysoka

• Plenność loch w stadzie:

Mniej niż 13	Zbyt niska
13 – 16	Dostateczna
16,1 – 20	Dobra
20,1 i więcej	Bardzo dobra

Podsumowanie:

Liczbę prosiąt urodzonych i odchowanych świadczy o właściwej organizacji rozrodu w stadzie, prawidłowym doborze loch i knurów do kojarzeń, optymalnym czasie krycia, a także o racjonalnym żywieniu, dobrych warunkach zoohigienicznych, gwarantujących wysoką zdrowotność stada.

KRZYŻOWANIE TOWAROWE TRZODY CHLEWNEJ

• Celem krzyżowania tow2arowego jest otrzymanie mieszańców do tuczu.

• Metoda zwiększająca produkcyjność zwierząt gospodarskich.

• Krzyżowanie towarowe = wykorzystywany jest efekt heterozji.

• Heterozja to różnica między średnią wartości danej cechy u mieszańca, a przeciętną wartością tych cech u rodziców. Nie występuje każdorazowo i nie wiadomo, ile cech może objąć.

Czynniki wpływające na poziom i prawdopodobieństwo wystąpienia heterozji:

• Odległość genetyczna krzyżowanych ras lub linii.

• Właściwy dobór ras do krzyżowania towarowego.

• Prawidłowy dobór rasy matecznej i ojcowskiej.

• Ostrość selekcji w obrębie rasy lub linii.

• Warunki środowiskowe.

Zalety mieszańców:

• Lepsza plenność i płodność.

• Lepsze dostosowanie się do warunków środowiskowych.

• Większe przyrosty.

• Lepsze wykorzystanie paszy.

① Krzyżowanie proste dwóch ras.

Matka WBP x ojciec DUROC

Tuczniki

samica mateczna x samiec ojcowska

② Krzyżowanie proste trójkowe.

Dwuetapowe

• Matka (WBP x PBZ) x ojciec Hampshire

• Matka WBP x ojciec (Duroc x Pietrain)

Jest to kojarzenie populacji rodzicielskich, z czego jedna jest wynikiem kojarzenia dwóch ras

③ Krzyżowanie czterorasowe.

• Dwuetapowe.

• Wykorzystywanie pełnej heterozji osobniczej oraz heterozji matki i ojca.

Matka (WBP x PBZ) x ojciec (Duroc x Hampshire)

Samica (mateczna x mateczna) x samiec (ojcowska x ojcowska).

Heterozja

• osobnicza (cecha użytkowości tucznej).

• mateczna (locha prowadzi ze skrzyżowania dwóch lini matecznych, lepsza konstytucja).

• ojcowska (knur pochodzi ze skrzyżowania dwóch lini ojcowskich, używamy do zapłodnienia lochy, lepsze nasienie).