ZNACZENIE GOSPODARCZE DROBIU

• Dynamiczny rozwój nastąpił w latach siedemdziesiątych. Powstało wiele wytwórni pasz, nowoczesnych wylęgarni i zakładów drobiarskich.

• Rozwój produkcji drobiarskiej:

  • Niski kosz produkcji mięsa i jaj.

  • Niskie zużycie paszy na produkcję kilograma produktu.

  • Walory smakowe mięsa drobiowego.

  • Walory dietetyczne mięsa drobiowego.

• 2005 rok – 22,2 kg na 1 mieszkańca.

• Średnio na 1 mieszkańca przypada średnio 215 jaj.

• Jajo dostarcza organizmowi białko najwyższej jakości, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, substancje biologicznie czynne, składniki mineralne, witaminy.

• Mankamentem produkcji drobiarskiej są często duże wahania cenowe żywca i jaj, co prowadzi do dużych wahań w wielkości produkcji w ciągu roku.

• W zwierzęcej produkcji towarowej w Polsce drób zajmuje trzecie miejsce — po bydle i trzodzie chlewnej.

• Podstawowe produkty uzyskiwane z chowu drobiu - to jaja, mięso oraz pierze.

• W produkcji mięsa szczególne znaczenie mają intensywnie tuczone młode kurczęta, do wieku 7-8 tyg., tzw. brojlery. Mięso ich jest wysokowartościowym produktem białkowym. Zawiera więcej białka, a mnie tłuszczu niż mięso z innych gatunków zwierząt gospodarskich i ma wysoką wartość dietetyczną, przy czym koszt jego produkcji jest znacznie niższy. Dzięki tym walorom spożycie produktów uzyskiwanych z chowu kur stale wzrasta.

POCHODZENIE DROBIU

• Kura domowa -> kury bankiwa.

• Indyk -> indyk dziki północno-amerykański.

• Gęś – dzika gęś szara, gęgawa.

• Kaczka domowa – dzika kaczka krzyżówka.

• Ptak hodowlany z rodziny kurowatych.

• Nie występuje w środowisku naturalnym.

• Uważa się, że stanowi formę udomowioną kura bankiwa, nie wyklucza się domieszki gatunków południowoazjatyckich.

• Udomowienie miało miejsce w III tysiącleciu p.n.e. w Indiach.

BUDOWA DROBIU (POKRÓJ)

• Dziób jest zrogowaconym wytworem naskórka.

• Kształt grzebienia jest genetyczny.

• Dzwoni są to parzyste przydatki znajdujące się poniżej dzioba.

• Zausznice znajdują się poniżej i od tyłu uszu, są parzyste, owalne i mogą być, zależnie od rasy: białe, niebieskie lub czerwone.

• GŁOWA – nieduża, kształt i sposób osadzenia na szyi charakterystyczna dla danej rasy. Przydatki głowowe to to co na głowie: grzebień, dzwonki i zausznice.

• TYP GRZEBIENI

  • Pojedynczy – prosty lub pochylony płat o wyraźnie wyciętych zębach np. u ras kur Leghorn, Włoszka, Zielononóżka.

  • Różyczkowy – mięsisty, niski fałd, gęsto pokryty brodawkami. Występuje u Wayandotte, kury Hamburskiej.

  • Groszkowy – zbudowany z potrójnych, drobnych, równolegle ułożonych fałdów skóry (3 grzebienie pojedyncze). Występuje u DWC, Brahma.

  • Orzeszkowy – niski, osadzony tuż za dziobem w postaci połowy rozłupanego orzecha włoskiego. Występuje u Bojowców i kur Orłowskich.

  • Motylkowy – u ras czubatych w pęku piór płaty grzebienia w postaci skrzydeł motyla. Występuje u Houdan.

  • Różyczkowy – dwa Różki, u La Fleche.

• Przydatki głowowe zawsze są większe u kogutów niż u kur, szybciej się rozwijają. Zarówno jak u ras lekkich (kury nieśne) przydatki głowowe są większe i szybciej się rozwijają niż u kur ras ciężkich (mięsnych).

• Na podstawie wielkości grzebienia możemy rozpoznać płeć.

• U kur ras lekkich grzebień rozwija się ok. 3 tygodni, u kur ras ciężkich ok. 3-4 miesięcy.

• Cechy grzebienia zależą od działania hormonów, stanu zdrowia, stanu fizjologicznego. U kur zdrowych nieśnych grzebień jest silnie czerwony i błyszczący.

• W czasie przerwy w nieśności oraz u kogutów po kastracji grzebień zmniejsza się, matowieje i blednie. Grzebienie młodych, rozpoczynających nieśność kur jest jasny, różowawy.

• U zwierząt chorych występuje blada bądź sina barwa.

• DZWONKI – występują poniżej dzioba. Są to dwa silnie unaczynione płaty. Ich rozwój jest równoległy do rozwoju grzebienia.

• ZAUSZNICE – występują za otworem słuchowym, owalne, okrągłe, ich wygląd i barwa to cechy rasowe. Lekkie rasy kur mają zausznice barwy białej (poch. Śródziemnomorskiego), kury mięsne zawsze czerwone (poch. Azjatyckiego).

• OCZY – tęczówka pomarańczowa lub o brunatnym zabarwieniu. (Oczy niebieskie jedynie u Gęsi Pomorskiej). U zdrowych ptaków oczy są błyszczące, szeroko otwarte, natomiast u chorych są przymknięte i zamglone.

• POLICZKI – czerwone, zależnie od rasy z delikatnymi piórkami lub nie, brak zewnętrznej małżowiny usznej, otwór słuchowy przykryty pękiem piór lub nieosłonięty np. u Indyków.

• KORALE – brodawkowate narośla występujące u indyków po 6 tygodniu życia, na głowie u kaczki piżmowej i perlic. Dodatkowo na tułowiu indora występuje PĘDZEL zbudowany ze szczeciniastych, twardych piór czarnego koloru.

• DZIÓB – u indyków i kur dzioby są podobne. U ptaków wodnych są grzbietobrzusznie spłaszczone, oprócz tego posiadają blaszki filtrowe (do filtrowania pokarmu). U kur niepożądany zbyt długi dziób tzw. wroni. Barwa dzioba jest taka sama jak barwa łusek na skokach, odbarwia się przy nasilonej nieśności. Pisklęta przed wykluciem mają wyrostek ułatwiający przebicie skorupy, potem zanika. U kaczek dzioby są pomarańczowo-żółte z wyjątkiem kaczki piżmowej, u której dziób jest czarny. U ptaków wodnych zakończenie dzioba stanowi tzw. paznokieć. U gęsi jest on grubszy niż u kaczek, o kolorze czerwono-pomarańczowym, z wyjątkiem gęsi garbonosej, u której jest koloru czarnego. Gęś Tuluska i Chołmogorska poniżej dzioba ma silnie rozwinięte podgardle.

• SZYJA – jej długość zależy od gatunku, liczby kręgów szyjnych. Pióra są coraz dłuższe, nadają szyi opływowy kształt, pióra na szyi noszą nazwę GRZYWY.

• TUŁÓW – zależy od typu użytkowego ptaka:

  • Nieśny, mięsny, ogólnoużytkowy u Kur.

  • Nieśny, mięsny, ogólnoużytkowy u Kaczek.

  • Lekkie, średnie i ciężkie u Indyków.

  • Lekkie, średnio-ciężkie, wybitnie ciężkie, mięsne u Gęsi.

• Lżejsze rasy mają bardziej wzniesiony tułów, wyprostowaną sylwetkę, a cięższe bardziej poziomą.

• Nogi są różnej długości i składają się z ud, podudzi, pięty i skoku. Skok to zmodyfikowana kość stopy. U kogutów na stopach znajduje się ostroga, rogowy wyrostek.

TYPY UŻYTKOWE DROBIU

KURY

1. Kury nieśne lekkie

   1. Szybkie tempo wzrostu.

   2. Wczesne dojrzewanie.

   3. Szybkie opierzanie.

   4. Niska masa ciała.

   5. Wysoka plenność.

   6. Niskie zużycie paszy na produkcję 1 jaja.

   7. Wysoka masa jaj.

   8. Brak instynktu kwoczenia i wysiadywania jaj.

   9. Rasy: White Leghorn, Lohmann White.

   10. Waga w wieku 20 tygodni: samice 1,3-1,7 / samce 1,6-2,3.

   11. Początek nieśności: 140-155 dzień życia.

   12. Znoszą 270-320 jaj o masie 54-61 g.

2. Kury nieśne średnio-ciężkie

   1. Późny okres dojrzewania (160-180 dni).

   2. Wyższa masa ciała.

   3. Wolniejsze tempo wzrostu.

   4. Niższe wskaźniki reprodukcyjne w porównaniu z kurami typu lekkiego.

   5. Dojrzałość płciowa w wieku 150-165 dni.

   6. Masa ciała: samice 1,8-2,3 kg, samce 2-2,5 kg.

   7. Znoszą 160-240 jaj o masie 53-63 g

   8. Rasy: Rhode Island Red (RIR), Rhode Island White (RIW), Sussex (Sx), New Hamphire (NH), playmouth rock (PL, BR), zielononóżna kuropatwiana (Zk).

3. Kury typu mięsnego

   1. Wywodzą się od dwóch rasy: męskie od dominant white cornish (DWC), żeńskie od white rock (WR).

   2. Bardzo dobre umięśnienie.

   3. Szybkie tempo początkowego wzrostu.

   4. Dobre wykorzystanie paszy.

   5. Masa ciała: samice 2,5-3 kg, samce 4-5 kg.

   6. Dojrzałość płciowa: 180-200 dni.

   7. Znoszą 130-150 jaj.

4. Mieszańce użytkowe:

   1. W praktyce chów kur określonych ras na rzecz mieszańców międzynarodowych i są one utrzymywane wyłącznie w fermowej produkcji jaj spożywczych.

   2. Mieszańce: Astra, Messa i Rosa -> chów intensywny.

   3. Chów przyzagrodowy: Astra W-1, Astra W-2, Astra N, Astra P, Rosa 1, Rosa 2.

INDYKI

• Produkcja indyka rzeźnego w Polsce oparta jest wyłącznie na materiale pochodzącym z importu.

• Jeżeli chcemy uzyskać indyki w typie średniociężkim, kojarzymy indyczki lekkie z indorami ciężkimi.

• Dobre umięśnienie.

• Szybkie tempo wzrostu.

• Wysoka wydajność rzeźna.

• Dobre wykorzystanie paszy.

• Masa ciała: typ mini – indyczki 4-5 kg, indory 8-12 kg / typ midi – indyczki 6-8 kg, indory 12-15 kg / typ maxi – indyczki 9-12 kg, indory 16-20 kg

• Znoszą od 75 do 115 jaj. Im lżejszy typ indyka, tym więcej znosi jaj.

1. Typ lekki (mini).

   1. Rasy: mały biały beltsville.

2. Typ średnio-ciężki (midi).

   1. Rasy: białe szrokopierśne, bronz szerokopierśne, bronz standard.

3. Typ ciężki (maxi).

   1. Najcięższe rody indyków białych szerokopierśnych i bronz szerokopierśnych.

KACZKI

• Użytkowane wyłącznie w kierunku mięsnym.

• Typy” nieśny, ogólnoużytkowy, mięsny.

• Kaczki w typie mięsnym nie są utrzymywane w Polsce.

• Do kaczek nieśnych zalicza się Indian Runners – biegusy indyjskie, khaki Campbell i white Campbell. Charakteryzują się spionowaną wysmukłą sylwetką i potrafią szybko biegać. Znoszą około 200 jaj.

• Rasy: Kaczki typu pekin, kaczki piżmowe.

• Kaczka typu pekin:

  • Sylwetka typowa dla ptaków pływających o opływowym kształcie sylwetki.

  • Gęste pióra puchowe i ściśle przylegające pióra okrywowe.

  • Upierzenie białe lub kremowe.

  • Masa ciała: kaczory 3-4 kg, kaczki 2,5-3 kg.

  • Znoszą 140-160 jaj.

• Kaczka piżmowa:

  • Odmiana biała, czarno-biała i czarna.

  • Masa ciała: samce 4,5-6 kg, samice 2,5-3kg.

  • Znoszą około 120 jaj.

• Produkcja brojlerów:

  • Używa się mieszańców dwurodowych o różnych cechach użytkowych i barwie upierzenia.

  • Kaczki te cechuje małe otłuszczenie tuszki.

  • Bardzo dobra jakość mięsa.

• Mulardy:

  • Są to mieszańce po kaczorze piżmowym i kaczce pekin.

  • Potomstwo jest bezpłodne, nadaje się do produkcji kaczek brojlerów.

  • Wysoka cena piskląt, duża żywotność.

  • Mniejsze wymagania cieplne i żywieniowe, mniejsze otłuszczenie i większa waga uboju.

  • Smaczniejsze mięso, rosną szybciej od kaczek piżmowych.

• Kaczki typu mięsnego:

  • Charakteryzuje pozioma postawa ciała, długi i szeroki i głęboki tułów oraz szeroko rozstawione nogi.

  • Kaczki Rouen, Aylesbury.

  • Ciężkie kaczki, kaczory ważą do 5 kg, późno dojrzewają.

  • Znoszą do 100 jaj.

  • Kaczki bardzo żerne, mało płochliwe, wrażliwe na czynniki środowiskowe.

GĘSI

• Gatunek drobiu chętnie utrzymywany w chowie przyzagrodowym.

• Dobrze wykorzystują zielonki i pastwiska.

• Mają szybkie przyrostu i małe wymagania pokarmowe.

• Bardzo dobrze czują się w małych grupach.

• Odporne na choroby.

• Zachowała się sezonowość nieśności.

• W Polsce, gdzie od bardzo dawna użytkuje się gęsi, wytworzyły się ich rasy i odmiany, charakterystyczne dla danego rejonu.

• Charakteryzują się szybkimi przyrostami, niskimi wymaganiami pokarmowymi, dobrym wykorzystaniem zielonek pastwiskowych.

• Są odporne na warunki mikroklimatyczne i choroby.

• Gęsi późno dojrzewające (pomorska, suwalska, rypińska, kartuska) i wczesno dojrzewające (podkarpacka, kielecko-lubelska, zatorska i biała włoska).

• Masa ciała: gąsior 6,5-7,5 kg, gęś 5-5,5 kg.

• Od stycznia do lipca samica znosi 60-75 jaj.

PROGRAM ŚWIETLNY

• Światło pobudza fotoreceptory, pobudzając szereg reakcji neuronowo-hormonalnych – mają istotny wpływ na rozwój i wzrost ptaków, osiągnięcie dojrzałości płciowej etc.

• Oddziałuje ono na zachowanie i aktywność ptaków, pobieranie paszy = przyrost masy ciała.

• Program może być skutecznie stosowany tylko w budynkach bezokiennych lub odpowiednio dostosowany do światła naturalnego.

• Są ściśle zależne od genotypu ptaków i rodzaju produkcji:

  • W pierwszych godzinach życia (24-72 h), należy zapewnić 22-24 godziny świetlne.

  • W okresie wychowu nie należy zwiększać ani długości dnia, ani natężenia światła.

  • W okresie produkcji nieśnej nie należy zmniejszać długości dnia świetlnego i natężenia światła.

Program świetlny dla kur znoszących jaja:

Wiek niosek (tyg.)	Liczba godzin światła	Intensywność światła
	Lohmann White	Lohmann Brown
17	8	10
18	8	11
19	9	12
20	10	12
21	11	14
22	12	14
23	13	14
24	14	14
Od 25 do końca nieśności	14-16	14-16

Program świetlny dla kurcząt rzeźnych

Dni odchowu	Intensywność światła (Lux)	Godziny światła + ciemności
1	40-60	23+1
2	10-15	22+2
3-6	10-15	21+3
7-25	5-10	10+2 – 2 cykle
26 do końca odchowu	10	5+1 – 4 cykle

SYSTEMY UTRZYMANIA DROBIU

• Intensywny (Podłgowo-ściółkowy, podłogowo-rusztowy, klatkowy, alternatywny).

• Półintensywny.

• Ekstensywny

1. System podłogowy (ściółkowy).

   1. Utrzymywane na ściółce (10-12 centymetrowa warstwa).

   2. Automatyczne poidła i karmidła.

   3. Utrzymuje się tak ptaki w okresie wychowu, ptaki rzeźne i ptaki dorosłe.

   4. Plusy: zapewnienie dobrostanu, izolacja od chłodnej posadzki.

   5. Minusy: ciągły kontakt z odchodami, wysoka ruchliwość = zużycie paszy.

   6. Obsada: 33-42 kg kur / 1 m2

2. System podłogowo-rusztowy.

   1. Stosowany dla kur dorosłych, dla odchowu kaczek.

   2. Dwa rodzaje: 1/3 ściółki ( na środku) lub 2/3 (po bokach) i ruszt – drewniany, metalowy, z prętów luz z siatki.

   3. Zalety: większa obsada kur, częściowa izolacja ptaków od ściółki, większa możliwość ruchu, mniejszy kontakt z odchodami, łatwa dezynfekcja i czyszczenie.

   4. Obsada: 25 sztuk / 1m2

3. System klatkowy.

   1. Do wychowu kurcząt, odchowu bojlerów, utrzymania kur niosek, samic stad reprodukcyjnych.

   2. Zalety: znaczny wzrost obsady ptaków, całkowita eliminacja ściółki, poprawa higieny, mniejsze zużycie paszy.

   3. Wady: wysoka śmiertelność piskląt, nasilone występowanie technopatii.

   4. Obsada: 1 sztuka /750 cm2

4. System alternatywny.

   1. Zwany wolierowym lub wielopoziomowym.

   2. Celem jest maksymalne wykorzystanie powierzchni kurnika przy dużej obsadzie ptaków.

   3. Mogą być utrzymywane:

      1. Na krytym wybiegu słomiastym – 3-5 niosek / m2

      2. Na głębokiej ściółce – 6-6,5 nioski / m2

      3. Na podłodze z siatki – 7 niosek / m2

      4. W ptaszarniach – 10-15 niosek / m2

      5. W systemie grzędowym – wielopoziomowe grzędy – 20 niosek / m2

      6. W systemie wielopiętrowym – 15 niosek / m2

TEMPERATURA W STREFIE BYTOWEJ PTAKÓW

Tydzień życia	Temperatura powietrza
	Kury
1.	28-32
2.	26-28
3.	24-26
4.	22-24
5.	20-22
6.	18-20

KLATKI

• Wykonuje się z siatki metalowej i tworzywa sztucznego.

• Pełne ściany między klatkami chronią upierzenie i zapewniają spokój w stadzie.

• Od stycznia 2012 roku wszystkie państwa członkowskie UE są zobowiązane do utrzymywania kur wyłącznie w klatkach nowego typu:

  • Powierzchnia na 1 sztukę wynosi co najmniej 750 cm2, w tym 600 cm2 powierzchni użytkowej.

  • Szerokość klatki minimum 30 cm, wysokość minimum 45 cm.

  • Ogólna powierzchnia klatki nie może być mniejsza niż 2000 cm2.

  • Klatkę należy wyposażyć w co najmniej 2 poidła kropelkowe lub kubeczkowe, grzędy (15 cm sztuka), stały dostęp do karmidła, urządzenie do ścierania pazurów i ściółkę, która umożliwia grzebanie i dziobanie.

  • Część gniazdowa jest pozbawiona podłogi drewnianej.

  • Maksymalnie trzy poziomy klatek.

STEŻENIE GAZÓW

Gaz	Stężenie (ppm)
Dwutlenek węgla (CO2)	3000
Amoniak gazowy (NH2)	20
Siarkowodór	5

SZCZEPIENIA DROBIU

Drób szczepi się przeciwko:

• Chorobie Mareka.

• Przeciwko rzekomemu pomorowi drobiu.

• Zakaźnemu zapaleniu oskrzeli.

• Chorobie Gumboro.

• Zakażeniom reowirusowym.

• Zakaźnej anemii kurcząt.

• Zakażeniom pneumowirusowym (SHS) – syndrom wielkiej głowy.

• Zakaźnemu zapaleniu mózgu i rdzenia kręgowego.

• Syndromowi spadku nieśności.

• Zakaźnemu zapaleniu nosa i tchawicy TRT.

• Zakażeniu paramyksowirusem typ 3.

• Krwotocznemu zapaleniu jelit.

• Chorobie Derzsego.

CHOROBY DROBIU

U ptaków wyróżniamy choroby:

• Wywołane błędami żywieniowymi – skaza moczanowa, krzywica, peroza.

• Choroby nawykowe – pterofagia, kanibalizm, zjadanie jajek.

• Choroby inwazyjne – wywołane przez pasożyty zewnętrzne, wewnętrzne lub przez pierwotniaki.

• Choroby bakteryjne i wirusowe – cholera drobiu, pastereloza, choroba Gumboro, choroba Mareka, e-coli, kanibalizm, kolibakterioza, mykoplazmoza, ospa, pterofagia, puloroza i tyfus, rzekomy pomór drobiu, choroba Newcastle, syndrom spadku nieśności, salmonelloza, stafylokokoza, wirusowe zapalenie stawów i pochewek ścięgnowych, zakaźna anemia kurcząt, zakaźne zapalenie oskrzeli, zakaźne zapalenie krtani i tchawicy, zakaźne zapalenie mózgu i rdzeni kręgowych kurcząt, zakaźne zapalenie nosa i tchawicy indyków, zakaźne zapalenie pochewek ścięgnowych, zespół CRD.

1. Ptasia grypa.

   1. Ostra choroba zakaźna występująca powszechnie u ptaków.

   2. Nie stanowi większego zagrożenia dla ludzi, jeśli przestrzega się zasad higieny.

   3. Objawy: depresja, brak apetytu, gwałtowny spadek lub nawet utrata produkcji jaj, miękkie skorupy jaj, zasinienie i obrzęk grzebienia i korali, silne łzawienie, kichanie, trudności z oddychaniem, biegunka.

   4. U ludzi wywołuje objawy podobne do grypy.

2. Cholera drobiu.

   1. Rozprzestrzenia się przez kontakt z chorymi gatunkami, skażoną wodę, zanieczyszczoną paszę, także gryzonie.

   2. Brak apetytu, spadek nieśności, wysoka śmiertelność, zasinienie grzebienia i dzwonków.

3. Kanibalizm.

   1. Nawyk, prowadzący do poważnych strat.

   2. Przyczyny: środowiskowe, żywieniowe.

   3. Występuje u ptaków kilkutygodniowych, rzadziej u dorosłych.

4. Pterofagia.

   1. Wydziobywanie piór.

   2. Występuje najwcześniej u kur ras lekkich po pierwszym okresie nieśności i w okresie pierzenia się.

   3. Przyczyny: błędy żywieniowe, pasożyty zewnętrzne i choroby skóry, skłonności dziedziczne.

5. Choroba Mareka.

   1. Wirusowa choroba zakaźna.

   2. Objawy: Zmiany skórne, spadek masy ciała, zmiany w nerwach.

6. Choroba Gumboro.

   1. Bardzo stabilny, trudno go wyeliminować z kurnika.

   2. Bardzo zakaźny, łatwo się rozprzestrzenia, może znajdować się w odchodach, odzieży obsługi, sprzęcie.

   3. Objawy: bladość, apatia, tendencje do zbijania się w grupy.

ZABIEGI PIELĘGNACYJNE

• Bardzo ważną rolę odgrywa higiena i zapobieganie chorobom = leczenie jest nieopłacalne.

• Prawidłowy wychów młodzieży, zapewnienie czystych, jasnych, suchych i dobrze przewietrzanych pomieszczeń, wybiegów i żywienia.

• Czysty sprzęt i pomieszczenia.

• Korytka powinny być myte codziennie, poidła po każdej zmianie wody.

• Ściółkę w gniazdach trzeba często zmieniać, a grzędy i podgrzędne stale utrzymywać w czystości.

• Suche wybiegi.

• Odkażanie kurnika 2 razy do roku.