Elementy zachowań asertywnych - scenariusz warsztatów

, www:   e-mail:

Chciałam podzielić się z Państwem moim autorskim scenariuszem zajęć warsztatowych, które prowadziłam dla moich koleżanek w ramach WDN. Bycia asertywnym nie można nauczyć się w ciągu kilku godzin, jednak spotkania były inspiracją do dalszej pracy nad sobą. Zajęcia zostały bardzo wysoko ocenione. Można je przeprowadzić również z uczniami. Zachęcam i życzę sukcesów. ĆWICZENIE I :„Burza mózgów” Na środku dużego arkusza papieru napisano słowo ASERTYWNOŚĆ. Polecenie: Proszę wszystkich aby wypowiadali wszystkie słowa, jakie przychodzą wam do głowy kojarzące się ze słowem „asertywność”. Jedna z uczestniczek zapisuje je na tablicy, nawet te najbardziej absurdalne. ĆWICZENIE II : Definicje. Podziel wszystkich na 3 grupy. Z wykorzystaniem zgromadzonego słownictwa każda z grup stworzy definicję asertywności. Odczytanie powstałych definicji. Stworzone definicje nie są gorsze od tych, które stworzyli psychologowie, czy trenerzy asertywności. Podać przykładowe definicje z literatury: Asertywność „To umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień, w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby”. Maria Król-Fijewska Asertywność „Zachowanie asertywne oznacza akceptowanie własnych uczuć, postaw, życzeń, opinii i praw oraz umiejętność ich wyrażenia w sposób bezpośredni, uczciwy i stanowczy wobec drugiej osoby przy jednoczesnym respektowaniu uczuć, postaw, życzeń, opinii i praw rozmówcy”. Beverley Hare 4. Trochę teorii o asertywności.      Asertywność to słowo jeszcze kilka lat temu znane jedynie wąskiej grupie odbiorców związanych np. z psychologią. Obecnie zna je niemalże każdy Polak. Być asertywnym można nauczyć się na setkach kursów organizowanych przez różnego rodzaju stowarzyszenia, firmy, instytucje, uczelniach i zakładach kształcenia nauczycieli. Wystarczy wpisać w okienko przeglądarki internetowej hasło asertywność, by dowiedzieć się o ofertach proponujących nam, jak w łatwy i skuteczny sposób stać się asertywnym.      Koncepcja zachowań asertywnych oparta jest na kilku założeniach, których korzenie tkwią w psychoterapii oraz w wartościach wypracowanych w społeczeństwach demokratycznych, takich jak posiadanie i respektowanie przez wszystkich praw osobistych, indywidualnych, społecznych, politycznych. Każdy człowiek ma prawa i ma prawo korzystać z nich.      Większość ludzi kojarzy asertywność ze sztuką mówienia „Nie”. Kto jednak bardziej chce zagłębić się w „filozofię asertywności” ten napotka tam bardziej szlachetne hasła o szacunku, godności człowieka, obronie praw ludzkich, integralności osoby i wiele innych. Nic dziwnego, że wielu ludzi uważa asertywność za wytwór głęboko humanistyczny, a nawet chrześcijański.      Początki idei zachowań asertywnych sięgają lat 50., kiedy dwóch psychologów amerykańskich SALTER i WOLPE zauważyło, że podstawą problemów psychicznych i emocjonalnych oraz funkcjonowania społecznego niektórych pacjentów jest to, że nie są świadomi własnych praw albo brak im umiejętności korzystania z nich. Prawa te dotyczyły spraw podstawowych, jak prawa do odpoczynku czy wyrażania własnego zdania.       Amerykanie postanowili posłużyć się ideą praw człowieka i wykorzystać je w procesie przywracania zdrowia i satysfakcjonującego życia swoich pacjentów.       Drogą mozolnych poszukiwań psychologia odnalazła ścieżkę między zachowaniami agresywnymi a uległymi.        W latach 70. i 80. W różnych krajach rozpowszechniły się kursy i treningi zachowań asertywnych. Okazało się bowiem, że sposób na leczenie zahamowanych pacjentów stał się doskonałym narzędziem dla szkolenia profesjonalistów w dziedzinach, gdzie istotny jest kontakt z innymi ludźmi, jak menedżerów, handlowców, nauczycieli, w tym bibliotekarzy.      Pionierką treningu asertywności w Polsce była Maria Król-Fijewska.      Asertywność cieszy się coraz większą popularnością w pedagogice. Z badań wynika, że dziecko asertywne charakteryzuje się żywą ekspresją emocjonalną, dobrym samopoczuciem, energią, optymizmem i radością życia. Jest przy tym uczuciowe i wrażliwe, zrównoważone i opanowane, stanowcze, wytrwałe, pracowite. Jest przyjazne, taktowne, potrafi okazywać troskę i uczucia. Ma też poczucie własnej wartości. Aby nasi wychowankowie wyrośli na ludzi asertywnych, konieczne jest zapewnienie im: wzorca zachowania asertywnego, kogoś kto i w ich obecności zachowuje się asertywnie i komu ufają, szanują i chcą być do niego podobni, miłości i wsparcia, aby budować w nich poczucie własnej wartości, poczucia wartości, by pomóc im oceniać prawa swoje i innych, poczucia bezpieczeństwa.      Do zadań wychowawców należy organizować sytuacje, w których wychowankowie mogliby poznawać zasady oraz nabywać podstawowe umiejętności z zakresu asertywności. MEN zaleca do wykorzystania w szkole, np. na zajęciach z wiedzy o społeczeństwie kasety VHS „Jak żyć z ludźmi”. Zawierają one kilkanaście lekcji w postaci krótkich programów telewizyjnych, w których pani psycholog razem z widzami śledzi losy „ostrzyżonej na jeża” Pani Joli. Przedstawione scenki to proste recepty na to aby umieć na co dzień stosować ten „złoty środek”. Do kasety dołączona jest broszura z założeniami metodycznymi. Również MEN wydało program profilaktyczny dla młodzieży pod takim samym tytułem „Jak żyć z ludźmi”.       Zdolność do zachowań asertywnych nie jest cechą wrodzoną wybrańców losu. Asertywność to nabyta umiejętność nawiązywania kontaktu i współżycia z ludźmi, której można się - tak jak i innych umiejętności - nauczyć. Aby osiągnąć biegłość w postępowaniu asertywnym, należy przede wszystkim uświadomić sobie na czym ono polega i umieć odróżnić je od zachowań nieasertywnych, a zatem agresywnych i uległych. 5. Jak odróżnić zachowanie asertywne od innych zachowań, zachowań nieasertywnych.      Ważne jest aby moje przekazy werbalne (35 %) były zgodne z przekazami niewerbalnymi (pozostałe 65 %). Sygnały niewerbalne: wyrazisty, spokojny i zdecydowany, ale nie komenderujący styl mówienia, patrzenie rozmówcy w oczy i zwrócenie ciała w kierunku rozmówcy.       Jak widać asertywność jest z jednej strony zaprzeczeniem uległości, z drugiej zaprzeczeniem agresywności. 6. Wspólne ustalenie, z czego wynika brak asertywności. Brak asertywności wynika z : lęku bierności wpływów z okresu dzieciństwa itd. 7. Ryzyko związane z bycia asertywnym. Oprócz wielu korzyści asertywność niesie ze sobą też pewne ryzyko.  Co ryzykujemy będąc asertywnym?       Część ludzi może się od nas odsunąć. Jeśli się tak stanie to znaczy, że ci ludzie już dawno powinni to zrobić. Po prostu nie są i nigdy nie byli naszymi przyjaciółmi. Ktoś uzna nas za egoistów, obrazi się na nas lub wyśmieje.       8. Uświadomienie uczestnikom istoty asertywności, czyli prawa do stanowienia i obrony własnych praw. Teoria asertywności wynika z założenia, że każda jednostka posiada podstawowe prawa. Nie musimy na nie zasłużyć, ani zapracować. Stworzone przez was definicje asertywności odwołują się do podstawowych praw człowieka. Uznanie tego, że mamy prawo wyrażać swoje potrzeby, chęci i uczucia w stosunku do innych ma zasadnicze znaczenie w zmianie zachowania na asertywne, to I krok do asertywności - uznanie swoich praw. W każdej sytuacji, osobistej lub oficjalnej człowiek ma prawo być traktowany w taki sposób, aby nie naruszano jego godności osobistej. Brak świadomości swoich praw sprawia, że wiele osób czuje się obco poza obszarem swojego domu. CZŁOWIEK ASERTYWNY ZNA, SZANUJE U SIEBIE I U INNYCH PRAWA I PRZESTRZEGA JE. świadomość swoich praw asertywnych pomaga radzić sobie z poczuciem winy. Każdemu człowiekowi zdarza się czasem zachować w sposób niewłaściwy. Wówczas jesteśmy niezadowoleni, czujemy się winni. W ostatnich latach psychologowie sformułowali wiele praw. Oto niektóre z nich: WASZE PRAWA: do prywatności, do dysponowania swoim czasem, do wypowiadania własnych opinii, do własnych przekonań politycznych, do wyznawania dowolnej religii, do płaczu, do śmiechu, do niewiedzy, do niezrozumienia, do odmowy, do samotności, do leniuchowania, do zmiany, do wegetarianizmu, do niepicia alkoholu, kiedy was nim częstują. Beverley Hare PRAWA CZŁOWIEKA: Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć - tak długo, dopóki nie ranisz innych. Masz prawo do wyrażania siebie - nawet jeśli rani to kogoś innego - dopóki twoje intencje nie są agresywne. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb - dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą. Masz prawo do korzystania ze swoich praw. Herbert Fensterheim MASZ PRAWO: prosić o to, czego chcesz - ale nie wymagać tego mieć i wyrażać swoje zdanie postępować nielogicznie i nie uzasadniać tego podejmować decyzje i ponosić ich skutki decydować, czy chcesz się angażować w problemy innych ludzi nie wiedzieć, nie znać, nie rozumieć popełniać błędy odnosić sukcesy zmieniać zdanie do swojej prywatności do samotności i niezależności zmienić się i korzystać ze swoich praw S.Rees i R.Graham JESLI UZNACIE, że macie prawa i zechcecie je przestrzegać tzn. że jesteście na właściwej drodze. 9. ĆWICZENIE III :       Podziel grupę na pary. Każda para otrzymuje kserówkę z jednakowymi prawami. Każda osoba z pary najpierw jedna, potem druga czyta swoje prawa. Osoba słuchająca ma potwierdzić, że ta która mówi ma takie prawo. Może zrobić to w sposób werbalny, bądź niewerbalny, np. skinieniem głową.      TO ĆWICZENIE MA DAĆ UCZESTNIKOM POZYTYWNE WZMOCNIENIE. UZMYSŁOWIĆ, ŻE MAJĄ PRAWA. KARTA PRAW OSOBISTYCH Mam prawo: Sam ustalać swoje cele i samodzielnie podejmować decyzje Być traktowany z szacunkiem Odpowiadać „nie” na prośby Zmieniać zdanie Popełniać błędy Prosić o różne rzeczy Nie lubić niektórych ludzi Dbać o siebie Długo spać w niedzielę Mieć dobry humor Nie pożyczać pieniędzy Bronić własnej godności także wtedy, gdy popełniam błąd Nie opiekować się psem znajomych Po ćwiczeniu może wywiązać się dyskusja nt. tego jak czuli się uczestnicy czytając głośno prawa.      Na asertywność nigdy nie jest za późno. Zachowania asertywne mają pewną wspaniałą własność - można zacząć ich używać w dowolnym momencie i to, że asertywność jest zaraźliwa. Przez konsekwentne asertywne zachowanie można nauczyć tego innych. Przede wszystkim należy zmienić pewne nawyki myślowe zacząć mówić pozytywnie o sobie. Jak tego dokonać? Należy zmieniać komunikaty antyasertywne na proasertywne, i tak , np. amerykańscy trenerzy asertywności ALBERTI i EMMONS sugerują aby proasertywne teksty, nie tylko powtarzać w myśli, ale i czytać, i to wiele razy w ciągu dnia. Można umieścić te zdania na lodówce, w toalecie i regularnie przypominać. Można je wypowiadać głośno przed lustrem, nagrać na taśmę magnetofonową i odtwarzać przy każdej nadarzającej się okazji. Są to zdania typu: Jestem odważny. Jestem w porządku. Mam wiele mocnych stron. Jestem tak samo ważna jak inni ludzie. Jest we mnie wiele dobroci. Zamiast mówić jestem do niczego - mam wiele zalet; zawsze wszystko zepsuję - mam prawo popełniać błędy; nie potrafię jeździć na nartach - nie muszę być doskonały itd. Uczymy się zastępować komunikaty antyasertywne - proasertywnymi. Poczucie własnej wartości powinno być czymś tak naturalnym jak oddychanie. Człowiek posiada wartość sam z siebie, dlatego „że jest”. Mówią o tym nawet wielkie religie świata. A ilu jest ludzi, którzy nie potrafią powiedzieć nawet jednego dobrego słowa o sobie.       Tym, którzy obawiają się, że miłość własna doprowadzi ich do samouwielbienia i egoizmu, przypomnę radę Rabbiego Bunama. Kazał on swoim uczniom, by w prawej kieszeni nosili kartkę ze słowami „Jestem pyłem i prochem”, a w lewej „Dla mnie stworzono świat”. II krok ku asertywności to : próba rozmowy z sobą akceptacja siebie („głaskanie”) polubienie siebie Żeby wzmocnić własną wartość będziemy mówić teraz dobrze o sobie. ĆWICZENIE IV : W parach jedna z osób zadaje pytania, druga odpowiada, potem zmiana. Odpowiedzi mają być krótkie, szczere. jakie naturalne cechy swojego ciała lub umysłu szczególnie lubisz? jakiego rodzaju rzeczy robisz lepiej od innych? jakimi dysponujesz umiejętnościami, z których jesteś dumny? co najtrudniejszego zrobiłeś w swoim życiu? co lubisz w swojej osobowości? z czego w swoim życiu jesteś najbardziej dumny? Po ćwiczeniu chętne osoby mogą powiedzieć głośno o swoich pozytywnych, mocnych stronach. Również kolejne ćwiczenie ma na celu wzmocnić nasze poczucie wartości. ĆWICZENIE V : Mówienie komplementów drugiej osobie (również w parach).       Chętni mogą zademonstrować całej grupie. Pozostali oceniają, czy zachowanie osoby, która była adresatem komplementu jest asertywne.      DYSKUSJA: W jaki sposób reagowały wasze koleżanki na komplementy? Generalnie Polacy nie potrafią przyjmować pochwał, zresztą podobnie jak i krytyki.      Krytyka – przyjmowanie i wyrażanie Krytyka, ocena negatywna uderza w nasze poczucie wartości. Słysząc krytykę reagujemy obronnie lub usprawiedliwiamy się. Przepraszamy, po czym czekamy na najbliższy błąd bliźniego, aby wyrównać rachunki uszczypliwą uwagą. To powoduje pogorszenie relacji z drugą osobą.       Trenerzy zachowań asertywnych proponują traktować oceny jak opinie i ustosunkowywać się do nich z własnymi odczuciami. Zgadzać się lub nie.      Asertywność ma zastosowanie w wielu obszarach naszego życia, nie tylko w wyrażaniu i przyjmowaniu krytyki i pochwał. Do tych obszarów należą: obrona swoich praw w sytuacjach społecznych, obrona swoich praw w kontaktach osobistych, inicjatywa i kontakty towarzyskie, wyrażanie próśb, wyrażanie uczuć, wyrażanie opinii, wystąpienia publiczne, kontakt z autorytetem, naruszenie cudzego terytorium.       WARTO ZOBACZYĆ Z CZYM MAMY KŁOPOT – CZY Z ODMAWIANIEM, WYRAŻANIEM OPUINII A MOŻE WYSTĄPIENIAMI PUBLICZNYMI. W TEN SPOSÓB MOŻNA ROZPOZNAĆ SWOJE SŁABE STRONY I ZACZĄĆ PRACĘ NAD ICH WZMACNIANIEM. Wyrażanie uczuć       Prawdopodobnie wszyscy mamy problemy z wyrażaniem uczuć. Łatwiej nam mówić o tym, co myślimy, niż o tym co czujemy. Niektórzy uważają, że nieokazywanie uczuć to cnota (nie płacz, nie bój się, nie bądź smutny). Uczucia można wyrazić w sposób agresywny (zadajemy wówczas komuś ból), pasywny (tłumimy nasze uczucia, np. gniew pod przykrywką zadowolenia) lub asertywny (werbalizujemy nasze uczucia, mówimy o tym co czujemy). Nie bójmy się mówić: Boję się, gdy na mnie krzyczysz. Nie lubię, gdy mówisz do mnie w ten sposób. Lubię jak mówicz do mnie kotku. Denerwuję się, gdy nie przychodzisz o umówionej porze. Jestem wzruszona, gdy przynosisz mi kwiaty. Informowanie o uczuciach poprawia komunikację. O tym, jak ważne jest informowanie o swoich uczuciach świadczy popularność książki Golemana „Inteligencja emocjonalna”. Asertywna odmowa OPŁACA SIĘ NAUCZYĆ MÓWIĆ „NIE”. CÓŻ JEST WARTE TWOJE „TAK”, KIEDY NIGDY NIE MÓWISZ „NIE”?       Obrona swoich praw czyli nierzadko asertywna odmowa, zarówno w kontaktach towarzyskich jak i społecznych nie zawiera pretensji, ani usprawiedliwień, tłumaczeń.      Możemy powiedzieć „NIE” nie argumentując swojej odpowiedzi, nie usprawiedliwiać się. Taka postawa jest istotną umiejętnością przy opieraniu się próbom nacisku, związanym z piciem alkoholu, paleniem papierosów, zażywaniem narkotyków itd. NIE + NIE MOGĘ + UZASADNIENIE (bez usprawiedliwiania się) Nie, przykro mi. Nie. Wybacz mi, tym razem ci nie ...(pożyczę, zrobię, przypilnuje psa itd.) ĆWICZENIE VI : Scenki!!!!!!!!!! Biblioteka jest miejscem publicznym, miejscem powstawania sytuacji społecznych. Dla bibliotekarza jest miejscem pracy, dla czytelnika miejscem poszukiwań ważnych informacji, miejscem nauki, rozrywki i relaksu. Tu mogą się także pojawić sytuacje trudne, konfliktowe. ĆWICZENIE VII : Tworzymy w 3 grupach kartę praw (ucznia, nauczyciela, bibliotekarza, czytelnika itd. W zależności z jaką grupą są warsztaty). NA KONIEC      Nie ma ludzi stuprocentowo asertywnych. Nawet trenerom asertywności z wieloletnim doświadczeniem w uczeniu innych asertywności zdarza się czasem zachować agresywnie lub ulegle.  KAŻDY MA PRAWO DO ZACHOWAŃ ASERTYWNYCH, ALE MA TEŻ PRAWO DZIAŁAĆ NIEASERTYWNIE       Proszę pamiętać także o tym, iż asertywność to także umiejętność pielęgnowania własnego zdrowia, dbania o siebie i o własne samopoczucie. OCENA ZAJĘĆ: O czym będę myśleć, wracając do domu i co chciałbym zrobić i powiedzieć? Najbardziej nudną (interesującą) dla mnie częścią spotkania było .......... Dzisiaj odkryłam, że ....... Postanowiłam, że od dzisiaj ......... Co dostałam od grupy?......... Opracowała: Marzena Fijałkowska Bibliografia: Davidson J. : Asertywność dla żółtodziobów, czyli wszystko, co powinieneś widzieć o ... Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 1999 Hamer H. : Oswoić nieśmiałość : scenariusze 22 lekcji wychowawczych w gimnazjum. 17 tematów. - Warszawa: Wydawnictwo „Veda”, 2000 Hare B. : Bądź asertywny. - Wyd. 2. -Łódź: Wydawnictwo „Ravi”, 1999 Jachimska M. : Scenariusze lekcji wychowawczych według programu autorskiego „Żyć skuteczniej”. - Wałbrzych: Oficyna Wydawnicza „Unus”, 1997 Jak żyć z ludźmi (umiejętności interpersonalne) : program profilaktyczny dla młodzieży MEN . - Wyd. 3. - Warszawa: Agencja Informacji Użytkowej, 2002 Król-Fijewska M. : Stanowczo, łagodnie, bez lęku. - Wyd. 3 popr. -Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. i „Intra”, 2000 Lindenfield G. : Asertywność. - Wyd. 2 popr. - Łódź: Wydawnictwo „Ravi”, 1996 Mansfield P. : Jak być asertywnym. - Poznań : Wydawnictwo „Zysk i S-ka”, 1998 McKay M., David M., Fanning P. : Sztuka skutecznego porozumiewania się. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2001 Pani Jola zmienia swoje życie. Powszechna Wideoteka Edukacyjna Warszawa MEN, 1998 Pogorzelski W. : Od asertywności do dojrzałości : inspiracja optymalnym. - Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, 1999 Rees S., Graham R.S. : Bądź sobą : trening asertywności. - Wyd. 3 . - Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 1996 Rojewska J. : Grupa bawi się i pracuje Cz. 2. Wałbrzych : Wydawnictwo „Unus”, 2000 Szczepańska H. : Trening asertywności dla współuzależnionych (TAW) : poradnik terapeuty. - Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości i Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1996 Wegscheider-Cruse S.: Poczucie własnej wartości: jak pokochać siebie. – Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002