• Historia versus prehistoria

1. Historia opiera sie o dokumenty pisane

2. Prehistoria : znacznie dłuższa

3. Wiek Kamienia Łupanego

   1. Paleolit (??? do ok. 10,000 przed Chrystusem)

   2. Neolit (10,000- 4000/3000 przed Chr.)

4. Wiek Metalu (od ok. 3000 przed Chr.)

• Prehistoryczne okresy rozwoju i pojawienie się homo sapiens

1. Hominidy, ok. 5 mln lat temu

2. Istoty przedludzkie, 200,000 do ok. 50-30 tysięcy

3. Homo sapiens, Ok. 100-50 tysięcy lat temu

• Czym jest rewolucja neolityczna i dlaczego było to tak ważne wydarzenie w dziejach człowieka?

Rewolucja Neolityczna, ok. 10,000 przed Chr.

1. Odejście od zbieractwa i myślistwa i przejście do rolnictwa

   1. Udomowienie zwierząt

   2. Społeczeństwo osiadłe

   3. Stałe obyczaje i instytucje – rodzina, własność, „państwo” (władza i jej źródła); religia

2. Rewolucja ta ma znaczenie tak duże, jak rewolucja przemysłowa

• Czym jest „urodzajny rogal” i jakie obejmuje terytoria?

1. Tygrys-Eufrat: dorzecze szerokie na 30-60 km

   1. Klimat gorący i wilgotny

   2. Wylewy: nieprzewidywalne

2. Nil: 1200 km na ok. 15 km szerokości

   1. Regularne wylewy , gorący i suchy

   2. Niezwykła produktywność – 7 mln ludzi w czasach rzymskich

• Najstarsze cywilizacje i ich dorobek – okresy rozwoju, religia i ich dorobek cywilizacyjny

1. Mezopotamia, (3500-539 przed Chr.)

1. Sumerowie (nieznany lud)

Konfederacja miast-państw

Wynaleźli: pismo, matematykę, astronomię

Prawo: lex talionis (oko za oko)

1. Semici

Babilonia (2000 -1650 przed Chr.)

Podbili i adaptowali sumeryjską kulturę (Kodeks Hammurabiego)

1. Asyryjczycy ( 1300 BC-612 przed Chr.)

Wojowniczy i okrutni

Neo-Babilończycy lub Chaldejczycy (612-539)

Podbici przez Persów (539), a później Greków.

1. Mezopotamia – religia

Antropomorficzna, politeistyczna & astralna

Człowiek ma służyć bogom

Ewolucja w stronę złych bogów

Magia, astrologia, czczenie demonów, czarownictwo

Człowiek jest niską istotą

Nie ma nadziei na życie pozagrobowe

1. Egipt, 3100-1100 przed Chr.

Stare, średnie królestwo i imperium

Podbici przez libijskich barbarzyńców, później Asyryjczyków (VII) i Persów (VI)

Państwo hellenistyczne od IV w

Podbity przez Rzymian w 30 r. przed Chr.

Pokojowe, zwrócone do wewnątrz

1. Zarządzane centralnie – irygacja, piramidy

Religia: astralna & etyczna

1. Brak złych bogów (poza Setem)

2. Amon-Re, bóg słońca; Ozyrys & Izis vs. Set

3. Nagroda w życiu pozagrobowym

1. Egipska wiedza

Matematyka & astronomia

Znali mnożenie oraz symbol 0

1. Kalendarz słoneczny & 12/24 godz.

Medycyna

1. Anatomia (mumifikacja)

2. Leczenie złamań, proste operacje

Pismo, papirusy, szkło, etc.

• Kreta, jej najstarsza cywilizacja i wpływ na przyszły rozwój Europy.

2000 B.C.-1650 przed Chr.

Kultura minojska (nie-grecka)

1. Schliemann & Evans

2. Mity a rzeczywistość

3. Potężne imperium morskie

   1. Królewskie pałace w Knossos i Fajstos

   2. Kontrola południowej części Grecji

4. Pośrednicy: przekazali Grekom wiedze i umiejętności Egipcjan i ludów Mezopotamii

IZRAEL

• Rozum i objawienie jako dwa źródła cywilizacji zachodniej: co to znaczy? Dlaczego starożytny Izrael jest ważny dla rozwoju Europy?

  • Rozum – greckie poszukiwanie prawdy o człowieku i świecie poprzez wysiłek rozumu (filozofia i nauka)

  • Objawienie – Izrael: objawiona prawda o Bogu, człowieku i świecie (religia)

  • Rzym-Chrześcijaństwo: rozprzestrzenienie greckiej wiedzy oraz objawionej religii

• Podstawowa chronologia dziejów starożytnego Izraela, od Abrahama do czasów rzymskich

• Żydowskie korzenie chrześcijaństwa

• Objawienie przychodzi do Europy poprzez chrześcijaństwo

Starożytny Izrael

• Semici, jak większość ludów półwyspu Arabskiego i Mezopotamii

• Praojciec Żydów: Abraham (Abram), 1900 przed Chr. w Ur (Mezopotamia)

• Jego wnuk Jakub (Israel):

  • Osiada w Palestynie

  • 12 synów – ojcowie 12 plemion Izraela

  • 1600 migracja do Egiptu

• Mojżesz i wyjście z Egiptu (polowa XIII w.)

• Podbój Kanaan (1200-900 przed Chr.) i Palestyny

• Konfederacja plemion

  • 12 plemion, ok. 150 klanów; sędziowie

• Monarchia

  • Król Saul, 1047-10

  • Dawid & Salomon (1010-935)

  • Podział: Królestwo Judy i Izraela

    • Dwa południowe plemiona – Judy i Beniamina

    • Ojcowie dzisiejszych Żydów (Jew/Jude/Ievrei/Juifs)

• Królestwo Izraela (10 północnych plemion)

  • Podbite przez Asyryjczyków, 722

  • Dziesięć zaginionych plemion Izraela

  • Niewola Babilońska (586-539 przed Chr.)

• Podbój przez Aleksandra Wielkiego, 332

• Rzymski protektorat, 63, przed Chr.

• Zburzenie Jerozolimy, 70 po Chr.

• Ostateczny exodus Żydów z Palestyny, ok. 100 po Chr.

  • Monolatria a monoteizm

1. Przymierze (ok. 1900 przed Chr.)

   • Oddawanie czci Panu; znak – obrzezanie

2. Narodowa monolatria (XII-IX w)

   • Mojżesz przekonuje Izraelitów aby czcili Pana (Jahwe)

   • Naród Wybrany

   • Jahwe jest Bogiem Izraelitów, silniejszy niż inni

   • Jahwe jest kapryśny i zazdrosny, zdolny do zemsty i gniewu

   • Jego siła ogranicza się do terytorium zamieszkałego przez Izrael

Narodowa Monolatria

Kontrast do innych kultów:

• Jahwe jest jedynym źródłem ładu i prawa

• Żydowscy władcy nie są prawodawcami

• Wyższość prawa i ograniczona władza

• Prorocy – strażnicy prawa

• Równość Żydów wobec prawa (bliźni)

Monoteizm (początki ok. VIII-VII w.)

• Jahwe jest jedynym Bogiem (nie ma innych )

• Jest sprawiedliwy i dobry

• Wszystko co stworzył jest dobre

• Człowiek ma specjalną godność i misję (najwyższy byt wśród stworzenia)

• Człowiek ma odrzucić grzech i żyć wg Prawa (Zakon)

• Idea sprawiedliwego społeczeństwa (Izajasz)

• Czym jest „dziesięć zagubionych plemion Izraela”? Czemu się zagubiły?

Określenie to dotyczy starożytnych plemion izraelickich, które zniknęły z kart biblijnych po tym, jak Królestwo Izraela zostało całkowicie zniszczone, a jego mieszkańcy zostali wzięci w niewolę lub wypędzeni przez Asyryjczyków. Wiele grup Żydów twierdziło, iż członkowie Dziesięciu Zaginionych Plemion prowadzą ukrytą egzystencję i w przyszłości powrócą do reszty swego narodu.

• Judaizm

• Konfederacja plemion (XIII-XI w)

• Monarchia nadchodzi dopiero w pol. XI

  • Lud miłujący niezależność

• Tradycja wolności i niepodległości)

  • Zaradność i poleganie na sobie

  • Wybrany, ze specjalną misją

  • Ekskluzywność Żydów (wykluczenie innych)

  • Żydowska tradycja wolności:

• Tradycja narodowa – organiczny rozwój

• Doktryna wyższego prawa

• Ograniczona władza

  • Chrześcijaństwo

• Miłość (caritas) jako podstawowe przesłanie

  • Wszyscy ludzie są bliźnimi

• Ludzka godność: dzieci Boga

  • Syn boży staje się człowiekiem i umiera dla naszego zbawienia

  • Ludzie są (adoptowanymi) dziećmi Boga (por. do wierzeń Babilonu)

• Równość i wolność

• Inkluzywność (powszechność)

• Praca misyjna – wezwanie dla chrześcijan.

• Godność człowieka w antropologii chrześcijańskiej

  • Syn boży staje się człowiekiem i umiera dla naszego zbawienia

  • Ludzie są (adoptowanymi) dziećmi Boga (por. do wierzeń Babilonu)

Abraham– pierwotnie zwany Abramem, pierwszy z hebrajskich patriarchów. Żył ok. III tys. p.n.e. Zgodnie z przekazami biblijnymi Abraham był ojcem narodu Żydowskiego. Z woli Boga wyruszył z Mezopotamii do Palestyny.

Jakub nazywany też Izraelem– patriarcha biblijny, którego dzieje przedstawia Księga Rodzaju

Mojżesz – postać biblijna, przywódca Izraelitów w okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej, święty prorok. Żył prawdopodobnie w XIII-XII wieku p.n.e. (według Biblii 120 lat).

Monarchia w starożytnym Izraelu – Monarcha (Salomon) sprawował władzę według nauk, które otrzymał Mojżesz od Boga, zapisanych na dwóch kamiennych tablicach. Stały się one zaczątkiem Świętej Księgi,
w której szczegółowo opisano sposób sprawowania kultu wobec jednego Boga - Jahwe, stworzyciela nieba i ziemi. Ten jedyny Bóg uczynił Izraelitów narodem wybranym.

Zjednoczone królestwo Izraela (znane również jako królestwo Izraela i Judy) – starożytne państwo na Bliskim Wschodzie, którego historię szeroko opisuje Biblia. Zgodnie z opisem biblijnym było to potężne państwo obejmujące tereny dzisiejszego Izraela, Autonomii Palestyńskiej, Syrii i Jordanii. Początki królestwa sięgają ok. 1030 p.n.e., kiedy to Saul miał zjednoczyć nękane atakami sąsiadów plemiona izraelskie. Po śmierci Saula i krótkotrwałej wojnie domowej tron objął Dawid, uznawany za twórcę militarnej potęgi Izraela. Ostatnim władcą zjednoczonego państwa był Salomon, którego polityka skupiała się głównie na sprawach wewnętrznych. Wkrótce po jego śmierci państwo uległo podziałowi na państwo północne (Izrael) pod panowaniem Jeroboama i południowe (Judę) pod panowaniem Roboama.

Królestwo Judy – starożytne państwo na Bliskim Wschodzie obejmujące terytorium krainy Judei (terytoria plemion Judy i Beniamina). Powstało w wyniku podziału zjednoczonego królestwa Izraela ok. 930 p.n.e. Jego stolicą była Jerozolima, innymi znaczącymi miastami były m.in. Lakisz, Hebron i Be'er Szewa. Kres istnieniu państwa położyła inwazja Nabuchodonozora II z 586 p.n.e.

GRECJA

• Polis: definicja i znaczenie w dziejach Greków oraz Zachodu

Polis (poleis) – miasto-państwo

• Początki okryte tajemnicą

• Źródła we wspólnotach wiejskich

• W teorii pochodzi od wspólnego przodka

• Podzielona na rody i plemiona

• Monarchia/oligarchia/demokracja

• Czci bogów olimpijskich (ogólno greckich) oraz własnych

• Wspólnota obywateli

  • Symbol: krąg obywateli, a wewnątrz władza

  • Obywatele są równi wobec prawa

  • Uczestniczą we władzy (choć nierówno)

  • Obywatel a mieszkaniec

• Zgromadzenie ludowe

  • Źródło władzy

  • W Grecji klasycznej dominuje oligarchia – modelem Sparta

  • Ateny – model demokracji

• Sprawujący urzędy wybierani na krotko (zwykle rok, lub krócej)

• Na wojnie obywatele staja sie żołnierzami

• Ubodzy wykluczeni z rządu – nie bronią i nie płacą podatków

• Polis zmienia mieszkańców w aktywnych i posiadających wiedzę obywateli

• Grecy dumni z polis

• Atrakcyjny model dla innych

• Co ukształtowało charakter narodowy Greków?

Grecka kolonizacja, 750-550 BC

• Tysiące kolonii, od Hiszpanii po Krym

• Świadczy o szybkim rozwoju Grecji (demografia)

• Kolonizacja tworzy Grecki charakter narodowy

  • Dynamiczny, gotowy do ryzyka

  • Polegający na sobie, przedsiębiorczy

  • dumny

• Solon i początki demokracji w Atenach

ATENY

• Początkowo monarchia

• Oligarchia do ok. 600 przed Chr.

• Reformy Solona, 594 przed Chr.

  • Ograniczona demokracja – udział we władzy zależy od służby na rzecz wspólnoty

  • Biedni dopuszczeni do zgromadzenia ludowego, ale bez prawa sprawowania władzy

  • Władza przez umowę, a nie przez silę

• Pełna demokracja

• Wojny perskie, 490 i 480

• Wielkie zwycięstwo

  • formuje narodowy charakter Greków

  • Pogarda wobec “barbarzyńców”

• Reformy Peryklesa (461-420)

  • Pełen udział biednych we władzy – stanowili załogi zwycięskich okrętów

  • “dieta” za udział w zgromadzeniu

  • Większość stanowisk poprzez losowanie

  • Nieograniczona demokracja, z nieograniczoną władzą

• Grecy i barbarzyńcy

• Prosperity & przekonanie o wyższości

• Grek: dumny, niezależny, „cywilizowany”

• Zakaz niewoli wśród Greków; brak dużych różnic majątkowych

• Pogarda dla wschodniego przepychu

• Prostracja (padanie na twarz) symbolem despotyzmu i barbarzyństwa

• Demokratyczna tyrania w Atenach

• Brak wyższego prawa (naturalnego)

• Zgromadzenie źródłem wszelkiej władzy

• Nieograniczona władza większości

• Brak ochrony praw mniejszości

• De facto tyrania większości

• Jedyną obron bogatych była zdrada

• Wojna peloponeska, 431-404

• Dialog Melijski (might makes right)

• Koniec potęgi Aten

• Koniec potęgi Grecji

• Cheronea w 338 przed Chr.

  • Koniec niepodległości Grecji

• Polis staje sie samorządem municypalnym:

  • Najpierw w państwach hellenistycznych

  • Później w imperium rzymskim

  • Przetrwało upadek Rzymu

  • Istnieje w średniowieczu, zwłaszcza na północy Italii

  • Stamtąd rozprzestrzenia się do Francji i Niemiec i resztę Zachodu

• Kultura Grecji

• Kanon Europejskiej kultury

• Nauka – Tales, Euklides, Archimedes, Pitagoras

• Filozofia: próba zrozumienia świata za pomocą rozumu

  • Sofiści; Sokrates, Platon, Arystoteles

• Literatura:

  • Homer & Hezjod; Grecka tragedia: konflikt między jednostką a fatum ( Ajschylos, Sofokles, Eurypides)

Komedia (Arystofanes).

• Wojna peloponeska Wojna wybuchła w 431 roku p.n.e. Pierwsze lata to bardziej wojna z panującą w Grecji zarazą, w skutek której zginęła 1/4 Greków, w tym także grecki prawodawca, Perykles. Po opanowaniu zarazy, dochodzi do właściwej wojny. Sparta jako iż ma dobrą armię, prowadzi na ladzie wojnę wyniszczającą. Niszczy ateńskie pola uprawne, pali wsie i miasta. Wkrótce Sparta zyskuje pomoc militarną i finansową od swojego największego sojusznika - Persji, która jest żywo zainteresowana upadkiem Aten, od czasu pamiętnych zwycięskich bitew w czasie wojny grecko-perskiej. Wspólne siły Sparty i Persji niszczą flotę Aten i zmuszają je do zburzenia fortyfikacji oraz rozwiązania Związku Morskiego. Zwycięstwo morskie Sparty koło Hellespontu w 405 roku p.n.e. dopełniło tylko klęski Ateńczyków. Wojnę zakończyła kapitulacja Aten wobec oblężenia miasta przez wojska spartańskie dowodzone przez Lysandra.

• Dialog Melijski pod tą nazwą rozumiany jest fragment Wojny peloponeskiej Tukidydesa zawarty w księdze V, 84-116. Opisano w nim epizod wojny z roku 416 p.n.e., kiedy to duża flota ateńska przybywa na wyspę Melos. Wyspa ta od początku wojny głosiła swoją neutralność, chociaż pewne więzy łączyły ją ze Spartą. Melos założyli osadnicy spartańscy, płaciła ona Sparcie daninę i udzielała schronienia jej flocie^[2]. Niemniej wyspa nie prowadziła działań wojennych przeciwko Atenom i starała się zachować najdalej idącą samodzielność.

• Solon (ok. 635 - ok. 560 p.n.e.), ateński mąż stanu, poeta i prawodawca. W 594 p.n.e. wybrany na pierwszego archonta. Przeprowadził reformy ustrojowe (umorzenie długów drobnych posiadaczy, podział obywateli na 4 klasy wg cenzusu majątkowego, ustanowienie Rady Czterystu, sądu przysięgłych, rozszerzenie uprawnień eklezji, czyli zgromadzenia ludowego, zmiana systemu miar i wag).
  Reformy Solona były ważnym etapem demokratyzacji ustroju Aten, choć nie rozwiązały wszystkich problemów. Solon skodyfikował prawa ateńskie.
  Był pierwszym poetą attyckim, pisał elegie polityczne (zachowane we fragmentach). W swych utworach przekazywał refleksje na tematy moralne i polityczne. Został zaliczony przez potomnych do siedmiu mędrców greckich.

• Perykles (ok. 500-429 p.n.e.), ateński mąż stanu, świetny wódz i zdolny mówca, pochodzący (przez matkę Agarystę) z arystokratycznego rodu Alkmeonidów (syn Ksantyposa, kuzyn Klejstenesa).
  Działalność rozpoczął u boku Efialtesa, przywódcy stronnictwa demokratycznego, z którym przeprowadził w 462 p.n.e. ustawę ograniczającą działalność areopagu. Po śmierci Efialtesa i wygnaniu przez sąd skorupkowy Kimona (461 p.n.e.) Peryklesa wybierano wielokrotnie strategiem (od 444 p.n.e. prawie co rok).

• Sofiści powstała w V w. p.n.e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli: Protagoras rozwijający teorię filozoficzną bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujący nową koncepcję estetyczną.

• Sokrates (469-399 p.n.e.), filozof grecki. Źródłem wiedzy o życiu i poglądach Sokratesa są Dialogi jego ucznia Platona oraz pisma Ksenofonta.
  W etyce, która stanowiła główną dziedzinę jego zainteresowań (nie prowadził w ogóle dociekań ontologicznych), stał na stanowisku intelektualizmu etycznego, uznając, że prawdziwa wiedza o tym, co słuszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty, ta zaś jest warunkiem dobra i szczęścia. Twierdził, w przeciwieństwie do sofistów, że istnieje powszechna i obiektywna prawda. Wyrocznia w Delfach obwieściła, że jest on najmądrzejszym człowiekiem na świecie, choć Sokrates uważał, iż "wie, że nic nie wie".
  Stosował dwie metody: elenktyczną, polegającą na zbijaniu w dyskusji też przeciwnika poprzez doprowadzanie jego wywodów do absurdu, i majeutyczną (jak twierdził, odziedziczył ją po matce, która była położną) - uważał, że sam niczego nie wie, ale dyskutując pozwala, aby w rozmówcy "narodziła się" wiedza, co jest możliwe, ponieważ każdy człowiek ma w swym umyśle wiedzę wrodzoną (natywizm, racjonalizm genetyczny) i przez odpowiednie pytania można ją z niego wydobyć.
  Sokrates pierwszy zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki metodologiczne definicji. Naraziwszy się niektórym Ateńczykom, został oskarżony o bezbożność i chociaż w mowie obrończej udowodnił swą niewinność, skazano go na śmierć przez wypicie cykuty. Nie skorzystał z możliwości przygotowanej ucieczki, lecz, powołując się na powagę praw ateńskich, zażył truciznę. Dyskutował do końca z uczniami, uzasadniając koncepcję nieśmiertelności duszy.

• Platon (ok. 427-347 p.n.e), filozof grecki. Zainteresowania filozoficzne zawdzięczał dziewięcioletniemu obcowaniu z Sokratesem. Po jego śmierci odbył liczne podróże. Przebywał w Megarze, Kyrene, w Egipcie i Azji Mniejszej, w Italii i na Sycylii. Podczas podróży poznał wiele poglądów, w tym doktryny orfickie i pitagorejskie o wędrówce duszy, o uwięzieniu duszy w ciele, o dążności do najwyższej idei dobra.
  W 389 p.n.e., po powrocie do Aten, w gaju poświęconym Akademosowi założył szkołę, którą kierował przez 42 lata. Była ona zorganizowana na wzór pitagorejski i miała zarówno charakter naukowy, jak i religijny. Do najważniejszych pism w dorobku Platona należą: Obrona Sokratesa, Laches, Charmides, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Menon, Fajdros, Fedon, Uczta, Teajtet, Państwo, Parmenides, Sofista, Fileb, Timajos, Prawa.

• Arystoteles (384-322 p.n.e.), filozof grecki. Pochodził ze Stagiry, stąd zwana bywa Stagirytą. Ok. 366-347 p.n.e. kształcił się w Akademii Platońskiej. 343-340 p.n.e. przebywał na dworze macedońskim jako wychowawca Aleksandra III Wielkiego, później w Stagirze. 335 p.n.e. powrócił do Aten, gdzie założył szkołę filozoficzną: Likejon. 323 p.n.e. zagrożony przez stronnictwo antymacedońskie schronił się w Chalcynie; spędził tu resztę życia. Początkowo zwolennik Platona, wykształcił szybko zręby własnej doktryny.

• Demostenes (384-322 p.n.e.), ateński działacz polityczny, mówca. Stał na czele stronnictwa antymacedońskiego, mającego za zadanie obronę wolności Grecji. Propagował rozbudowę floty wojennej. W 340 p.n.e. zjednoczył państwa greckie pod przewodnictwem Aten.
  Po oskarżeniu przez zwalczającego go Ajschinesa w 324 p.n.e. musiał uciekać z kraju. Powrócił po śmierci Aleksandra Wielkiego i ponownie próbował budować potęgę Aten. Po przegranej w wojnie lamijskiej popełnił samobójstwo.
  Zachowało się 61 mów politycznych i sądowych, m.in. Filipiki, Mowa o pokoju, Mowa pogrzebowa, Mowa o wieńcu

• Bitwa pod Cheroneą - bitwa, która miała miejsce 3 sierpnia 338 roku p.n.e.. Rozegrana została w Beocji (kraina w starożytnej Grecji), w pobliżu miasta Cheronei. O dominację w całej Grecji walczyły armia macedońska Filipa II Macedońskiego ze sprzymierzonymi wojskami Ateńczyków i Tebańczyków.

• Aleksander III Wielki król Macedonii z dynastii Argeadów w latach 336-323 p.n.e. Jest powszechnie uznawany za wybitnego stratega i jednego z największych zdobywców w historii ludzkości. Okres panowania Aleksandra wyznacza granicę między dwiema epokami historii starożytnej: okresem klasycznym i epoką hellenistyczną.