Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki ogólnej. Ma charakter teoretyczny i praktyczny.

PRZEDMIOTEM jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniem od normy-najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych. Bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności i ograniczeń, odchylenia od normy mogą mieć charakter nie tylko poniżej normy,ale również powyżej, tzn.właściwości człowieka określone jako ponadprzeciętne lub wybitne zdolności (ogólne,kierunkowe) wchodzą w zakres zainteresowań ped. specjalnej.

OSOBY BĘDĄCE PRZEDMIOTEM I PODMIOTEM PED.SPEC.DZIELIMY NA NASTĘPUJĄCE GRUPY:

1.Osoby mające trudności w poznawaniu świata i komunikowaniu się z nim w skutek braku lub uszkodzenia analizatorów zmysłowych;

2.Osoby u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy w skutek czego mają obraz poznawczy nieadekwatny do rzeczywistości, ich zdolność rozumowania jest ograniczona, a procesy intelektualne oceniane są poniżej normy,jednocześnie mają zaburzenia w umiejętnościach przystosowania społecznego;

3.Osoby mające z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby ograniczoną zdolność do działania, ekspresji, aktywnego udziału w życiu społecznym;

4.Osoby wymagające resocjalizacji, niedostosowane społeczniu w skutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziców i szkoły prowadzących do konfliktu z normami obyczajowymi i prawnymi;

5.Jednostki znacznie przekraczające poziom normy inteligencji i zdolności, potrzebujące stymulacji i ukierunkowania

Problematyka pedagogiczna odnosząca się do wymienionych populacji obejmuje:

1.etiologię-przyczyny obniżenia sprawności psycho-fizycznej

2.fenomenologię-zjawiska,objawy towarzyszące upośledzeniom psychofizycznym

3.profilaktykę-zapobieganie występowaniu lub pogłębianiu się schorzenia niepełnej sprawności

4.terapię wychowawczą-wychowanie korygujące,usprawniające i lecznicze osób niepełnosprawnych

5.przystosowanie do zycia mimo niepełnosprawności oraz integrację społeczną.

PRZEDMIOTEM ped.spec. jest zatem rehabilitacja, rewalidacja osób poniżej normy, ich wychowanie i kształcenie, ale również stymulowanie rozwoju jednostek ponadprzeciętnych.

Specyfika ped.spec. szczególnie jej zainteresowań, wyraża się głównie w zasobach i metodach postępowania profilaktycznego, usprawniającego, naprawczego i kompensacyjnego z wykorzystaniem specjalnych urządzeń i pomocy naukowo-dydaktycznych stosowanych przez odpowiednio przygotowanych wychowawców, nauczycieli, terapeutów.

Zdaniem Marii Grzegorzewskiej ped. spec. Charakteryzuje specyficzny cel – rewalidacja społeczna jednostek z upośledzeniem umysłowym, chorych, z niepełnosprawnością narządów wzroku i słuchu, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.

TRADYCYJNA KLASYFIKACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH:

1.Niewidomi i niedowidzący:

a)niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.

b)ociemniali

c)niewidomi i ociemniali z dodatkowymi niepełno sprawnościami

d)niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym

e)niedowidzący

f)słabo widzący w wysokim stopniu

2.Głusi i niedosłyszący:

a)głusi od urodzenia

b)ogłuchli mówiący

c)głusi z upośledzeniem umysłowym

d)głusi z dodatkowymi niepełno sprawnościami

e)głusi z resztkami słuchu

f)niedosłyszący

3.Głuchoniewidomi

4.Upośledzeni umysłowo:

a)w stopniu lekkim

b)umiarkowanym

c)znacznym

d)głębokim

5.Przewlekle chorzy

6.Osoby z uszkodzeniami narządów ruchu

7.Osoby z trudnościami w uczeniu się w skutek dysharmonii rozwoju

8.Osoby społecznie niedostosowane

Pojęcie NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie wynikające z uszkodzenia wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny – typowy w ludzkim życiu. Ograniczenia mogą mieć charakter stały lub przejściowy,całkowity lub częściowy. Mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej, psychicznej. Wg ustawy z dnia 26.07.1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu, osobą niepełnosprawną jest jednostka, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza, uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.

W zdecydowanej większości odchyleń od normy wyróżniamy 3 wymiary:

1.organiczny (uszkodzenie)

2. społeczny (upośledzenie)

3. psychologiczny (dysfunkcje)

Zatem niepełnosprawność postrzegamy jako uszkodzenie, upośledzenie lub dysfunkcje.

WYRÓWNYWANIE SZANS-długotrwały proces udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym, aby mogły one choćby nawet w odległej przyszłości wziąć na siebie pełną lub częściową odpowiedzialność kierowania swojego życia jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa.Jest to zespół działań i świadczeń dzięki którym wszelkiego rodzaju instytucje środowiskowe tj.edukacyjne, opieki zdrowotnej, zatrudnienia i usług, mogą stać się dostępne dla wszystkich, także dla osób niepełnosprawnych.

REHABILITACJA-łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowe zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Jest procesem łączącym oddziaływania o różnym zakresie i charakterze, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe.

REWALIDACJA-termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja, okresla długotrwałą działalność terapeutyczno wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób z upośledzeniem umysłowym, z niepełnosprawnością wzroku i słuchu, zatem zadania tegoż procesu mają charakter wszechstronny, kompleksowy i niejednolity.

ZADANIA REWALIDACJI POLEGAJĄ NA:

1.zapobieganiu pogłębiania się istniejącego już niedorozwoju lub powstawaniu innych, dodatkowych upośledzeń.

2.leczeniu i usprawnianiu narządów chorych lub zaburzonych oraz umacnianiu osłabionych

3.stymulowaniu i dynamizowaniu ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych.

4.wychowaniu i nauczaniu specjalnym, ogólnym i zawodowym, dostosowanym do wieku, sprawności fizycznej i umysłowej rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego.

USPRAWNIANIE-postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone. Celem jest poprawa lub utrzymanie na zadowalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku.

KOMPENSACJA-złożony proces uzupełniania,wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych narządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze,zatem kompensacja polega na odtworzeniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego(czyli nie mogą to być np. okulary)

INDYWIDUALIZACJA-najogólniej:uwzględnianie w procesach rozwojowo-edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno-wychowawczych w każdej fazie jego osobowej egzystencji.

PROFILAKTYKA-działanie zmierzające do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz zapobieganiu różnym zjawiskom, chorobom i urazom, które mogą prowadzić w konsekwencji do niepełnej sprawności organizmu lub dysfunkcji jego narządów.

PODSTAWOWE ZASADY WSPÓŁŻYCIA I WSPÓŁDZIAŁANIA

1.Z.PERSONALIZACJI-uznająca, że osoba niepełnosprawna bez względu na rodzaj, głębokość i rozległość dysfunkcji zawsze pozostaje osobą, podmiotem, ma godność.

2.Z.WCZESNEJ DIAGNOZY I NORMALIZACJI ZYCIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH – czyli tworzenie tej grupie optymalnych warunków rozwojowych, zbliżonych do ogólnie przyjętych standartów. Ma za zadanie prowadzić do nabywania przez osoby niepełnosprawne autonomii.

3.Z.INDYWIDUALIZACJI-dostosowania pozytywnych postaw i działań terapeutyczno-wychowawczych do kategorii upośledzeń i charakteru osób wychowywanych

4.Z.WIELOSPECJALISTYCZNEGO PODEJŚCIA I WSPÓŁPRACY Z RODZINĄ – wskazuje na konieczność kompleksowej działalności terapeutycznej jak również współdziałanie z rodziną rehabilitowanego.

W PRACY REHABILITACYJNEJ WYRÓŻNIAMY SZEREG UNIWERSALNYCH ZASAD:

1.zasada sukcedu tzw. realnego optymizmu.

2.zasada ścisłej integracji doświadczeń percepcyjnych, ruchowych, językowych w treningu różnych funkcji praktycznych.

3.zasada aktywnego, wielostronnego mobilizowania i wzmacniania(nagrody-wzmocnienia pozytywne) osiągnięć pacjenta przy wykonywaniu zadań terapeutycznych poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń.

4.zasada doboru odpowiednich metod, technik i środków specjalistycznej terapii zajęciowej z szerokim wykorzystaniem różnych antropotechnik i kulturo technik np. sport i turystyka.

5.zasada niezbędnego, optymalnego wykorzystania oprzyrządowania i protezowania.

6.zasada wyzwalania otwartości, bezpośredniości, spontaniczności i komunikowaniu się z najbliższym otoczeniem rodzinnym, sąsiedzkim, rówieśniczym.

7.zasada stopniowego, ewolucyjnego i regularnego osiągania zamierzonych celów pracy rehabilitacyjnej oraz jej kontynuacji w całożyciowej perspektywie edukacyjnej.

8.zasada całościowego, komplementarnego, wszechstronnego, zintegrowanego podejścia do człowieka niepełnosprawnego jako całości fizycznej,psychicznej, społecznej oraz żyjącego w konkretnym, społecznym środowisku.Podejście HOLISTYCZNE.

Podział pedagogiki specjalnej na działy ze względu na rodzaj odchylenia od normy

1.p. zdolnych i uzdolnionych:

-wybitne zdolności ogólne

-uzdolnienia kierunkowe

2.p.rewalidacyjna, rehabilitacyjna

-upośledzenie umysłowe

-wady wzroku

-wady słuchu

-sprzężone upośledzenia

3.p. lecznicza i terapeutyczna

-choroby przewlekłe

-niepełnosprawność ruchowa

-odmienność somatyczna

-autyzm, zespoły psychozo podobne

-starość

4.p. resocjalizacyjna

-niedostosowanie społeczne

-aspołeczność i antyspołeczność

-demoralizacja

-przestępczość

5.p.korekcyjna

-trudności w uczeniu się

-parcjalne zaburzenia rozwoju

-zaburzenia mowy

-zaburzenia emocjonalne

PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA, LECZNICZA-szczegółowy dział ped. specjalnej, który zajmuje się opieką, wychowaniem, edukacją i terapią jednostek przewlekle chorych i z dysfunkcją narządu ruchu. Podstawy teoretyczne ped. terapeutycznej otworzyła w latach 50 J.Doroszewska, której zainteresowania naukowe koncentrowały się na wychowaniu w zakładach leczniczych dzieci przewlekle chorych i z uszkodzonym narządem ruchu. Dane statystyczne lat 90 wskazują iż od 10% do 15% całej populacji społecznej w Polsce stanowią osoby wymagające długotrwałej terapii i rehabilitacji.

NAJCZĘSTSZE CHOROBY PRZEWLEKŁE:

-nowotwory

-ch. Układu krwionośnego

-ch. Reumatyczne

-ch. Neurologiczne tj.stwardnienie rozsiane

-ch. Niewydolności nerek

-cukrzyca

-zespoły złego wchłaniania np. celiakia

-alergie

Ze względu na specyfikę chorób przewlekłych jak również dysfunkcji narządu ruchu, chorzy wymagają długotrwałej opieki terapeutycznej. Zdarza się iż choroba towarzyszy im do końca życia.

Choroba stanowi nie tylko zaburzenie czynności organizmu, ale może powodować również ujemne zmiany w życiu psychicznym i funkcjonowaniu społecznym osoby chorej. Badacze stwierdzają iż na zmiany te szczególnie podatne są dzieci objęte hospitalizacją.

Janina Doroszewska w sowich publikacjach podkreślała, że każda choroba powoduje ukształtowanie się swoistych obrazów psychicznych, a więc zaznacza się swoistym piętnem w osobowości dziecka. Choroba utożsamiana jest ze stresem i traktowana jako źródło frustracji, deprywacji potrzeb samego chorego oraz jego najbliższych. Każdy chory hospitalizowany przeżywa nie tylko stres wywołany samą chorobą, ale również stres spowodowany zaburzeniem poczucia bezpieczeństwa wywołany izolacją szpitalną i lękiem.

J.Obuchowska traktuje lęk, ból i ograniczenie aktywności człowieka przebywającego w placówce leczniczej jako dodatkowe obciążenie związane z obrazem klinicznym choroby. Każda choroba dla organizmu jest stresorem obciążającym jego normalną wydolność, wpływającym ujemnie na stan psychiczny człowieka poprzez jego układ nerwowy. Coraz częściej mówi się obecnie o somatopsychicznym charakterze chorób przewlekłych. Chorzy przebywający w placówkach leczniczych obok terapii farmakologicznej i medycznej powinni być objęci opieką pedagogiczną tj. terapią wychowawczą.

Wg J.Doroszewskiej wyróżniamy 2 formy terapii wychowawczej osób chorych:

a)terapia spoczynkowa (odciążeniowa) –jej zadaniem jest dostarczenie choremu warunków do jak najmniejszego wydatkowania wysiłku związanego ze środowiskiem zewnętrznym w celu gromadzenia energii całego ustroju do walki z przyczyną chorobotwórczą – w skład tej terapii wchodzą:

-zapewnienie warunków dobrego i spokojnego snu

-obecność pielęgniarki przy chorym, kiedy jest taka potrzeba

-terapia słowna

-zapewnienie warunków zewnętrznych wpływających kojąco na system nerwowy

-kontakt z rodziną jako czynnik odciążający

b)terapia czynnościowa (aktywna, uczynniająca) –opiera się na organizowaniu wszelkich form aktywności mających na celu zdynamizowanie wyższej czynności nerwowej i procesów kinestetycznych. Terapia ta ma różne formy, m.in. czynności związane z bezpośrednią aktywnością chorego. Są one zależne od zdolności wysiłkowej pacjenta. Wyróżniamy:

-terapię ruchową

-t. zabawowo-rozrywkową

-t.zajęciową oraz różnego rodzaju arteterapia

-t. pracy

Jedną z form leczenia stanowi rehabilitacja psychiczna szczególnie w wypadkach nagłych i gwałtownych przeżyć traumatycznych oraz związanych bezpośrednio z kalectwem. Celem rehabilitacji psychicznej jest ułatwienie jednostce adaptacji do nowej sytuacji i warunków jakie zaistniały pod wpływem choroby. Pomoc psychologiczną należy również udzielać chorym, którzy opuszczają placówkę szpitalną, aby pomóc im w rozwiązywaniu problemów życiowych po wyjściu ze szpitala. Szczególne zaburzenia psychiczne, frustracyjne towarzyszą dzieciom hospitalizowanym, dlatego też współcześnie dokonują się przemiany w organizowaniu rehabilitacji dzieci przewlekle chorych. Wyrażają się one w następujących tendencjach:

1.odchodzenie od długotrwałej hospitalizacji dzieci chorych, które obecnie kierowane są do ośrodka leczniczego tj. szpitala tylko na pewien okres, który jest niezbędny dla ich intensywnego leczenia i usprawniania. Po powrocie do domu rodzinnego leczenie kontynuowane jest w poradniach specjalistycznych czyli w ośrodkach lecznictwa otwartego. Dzięki temu dzieci przewlekle chore nie są długotrwale izolowane od naturalnego środowiska i lepiej są zaspokajane potrzeby emocjonalne i psychiczne.

2. Dążenie do wczesnego wykrywania, czyli diagnozy chorób dzieci oraz obejmowania ich wczesną interwencją medyczną, pedagogiczną i psychologiczną. Obecnie dąży się do organizowania ośrodków wczesnej diagnozy i interwencji zatrudniające różnych specjalistów pracujących w okresie całodobowym.

3. Dążenie do jak najpełniejszego włączenia rodziny w proces rehabilitacji dziecka chorego oraz wyposażenie rodziców lub opiekunów w odpowiednie wiadomości i umiejętności niezbędne w postępowaniu z dzieckiem przewlekle chorym. Włącza się również rodziców w różne rodzaje terapii, organizuje się wyjazdy – turnusy rehabilitacyjne w których uczestniczą rodzice razem z chorymi dziećmi.

4. Organizowanie otwartych ośrodków rehabilitacyjno-wychowawczych, w których dziecko przebywa kilka godzin w ciągu dnia, gdzie jest poddawane odpowiedniej terapii. Następnie rodzice kontynuują terapię w warunkach domowych.

OLIGOFRENOPEDAGOGIKA – szczegółowy dział ped. specjalnej, jest nauką o charakterze teoretycznym i praktycznym, zajmuje się opieką, wychowaniem, edukacją oraz rewalidacją jednostek z niepełnosprawnością intelektualną.

Jednostka funkcjonuje prawidłowo pod względem intelektualnym, gdy jej ogólny poziom jak też poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych mieści się w granicach 2 odchyleń standardowych.

Dziecko badane skalą Wechslera, której odchylenie standardowe wynosi 15 uznaje się za prawidłowo rozwijające się intelektualnie wtedy, gdy jego iloraz inteligencji pozostaje w granicach 70-110. Jest to statystyczne kryterium normy intelektualnej. Możemy również powiedzieć, że dane dziecko jest w normie intelektualnej, gdy poziom jego ogólnego funkcjonowania intelektualnego odpowiada poziomowi intelektualnemu zdecydowanej większości jego rówieśników (taki sam wiek i takie samo środowisko społeczne w którym żyje dane dziecko).

Aby mówić o niepełnosprawności intelektualnej należy mieć na względzie dysfunkcje intelektualne: globalne i parcjalne.

GLOBALNE odchylenie od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego rozpoznajemy wówczas, gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych tworzących inteligencję jest istotnie niższy od rozwoju przeciętnego tzn. niższy o 2 odchylenia standardowe i więcej.

PARCJALNE-gdy on normy odbiega 1 funkcja intelektualna, 2 lub kilka np. tylko percepcja wzrokowa,słuchowa lub oba rodzaje percepcji przy prawidłowym funkcjonowaniu intelektualnym. Są to fragmentaryczne deficyty intelektualne.

DYSFUNKCJE INTELEKTUALNE DZIELIMY NA (WG J.KOSTRZEWSKIEGO):

GLOBALNE	PARCJALNE
1.upośledzenie umysłowe a)niedorozwój umysłowy (oligofrenia) b)otępienie (demencja ogólna) 2.zahamowanie rozwoju intelektualnego 3.obniżenie poziomu intelektualnego (wszystkich funkcji intelektualnych) 4.opóźnienie rozwoju intelektualnego	1.upośledzenie określonej funkcji a)niedorozwój jednej z cech b)demencja wysepkowa 2.zahamowanie rozwoju określonej funkcji 3.obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji 4.opóźnienie rozwoju określonej funkcji

Jedno odchylenie standardowe – 15 pkt

KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO WG 9 REWIZJI MIĘDZYNARODOWEJ KLASYFIKACJI CHORÓB, URAZÓW I PRZYCZYN ZGONÓW OBOWIĄZUJĄCA OD 1.01.1980 R.

STOPIEŃ ROZWOJU UMYSŁOWEGO	I. I. – SKALA WECHSLERA
Rozwój przeciętny (odch. Standard.mniejsze i równe 1 [czyli 15])	85-110
Rozwój niższy niż przeciętny (odchy. Standard. Od-1 do-2)	70-84
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (odch. Od -2 do -3)	55-69
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (odch. Od -3 do -4)	40-54
Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym (odch. Od -4 do -5)	25-39
Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim (odch. Większe niż -5)	0-24

NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie występującym ograniczeniem w zakresie 2 lub więcej spośród nastepujących umiejętności przystosowawczych:

1.porozumiewania się

2.samoobsługi

3.trybu życia domowego

4.uspołecznienia

5.korzystania z dóbr społeczno-kulturowych

6. samodzielności

7. troski o zdrowie i bezpieczeństwo

8.umiejętności szkolnych

9.organizowania czasu wolnego

10. pracy

Niedorozwój musi ujawnić się przed 18 r.ż.

5 GRUP:

Dzieci zaniedbane pedagogicznie, które w chwili podjęcia z nimi intensywnej pracy terapeutycznej, nauczania,wyrównywania braków, mogą one z dużym prawdopodobieństwem trafić do grupy o rozwoju przeciętnym.

Dzieci z deficytami parcjalnymi – z upośledzeniem w zakresie percepcji słuchowej, wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, wyobraźni przestrzennej. Zatem dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia i dysortografia. Powyższe parcjalne deficyty powodują że ich iloraz inteligencji jest niższy niż przeciętny w zakresie sprawności intelektualnej.

Dzieci o powolnym przebiegu procesów intelektualnych, ale poprawnych. Należy zauważyć, że dzieci te mają prawidłowy rozwój intelektualny, ale zwolnione jest u nich tempo przebiegu procesów intelektualnych.

Dzieci, które trudno zakwalifikować do wyżej wymienionych.

Dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym, z którymi podjęto wczesną stymulację rozwoju intelektualnego. Zostały objęte terapią wielu specjalistów. Zostały one starannie przygotowane(nauczone) wykonywania zadań testowych w zakresie badania ilorazu inteligencji. Zostały one wyposażone w informacje, które służą do wykonywania testów, bowiem samodzielnie słabo kojarzą i nie są samodzielne. Rodzice tych dzieci świadomi ograniczeń i trudności wynikających z upośledzenia umysłowego starannie przygotowują je do diagnozy.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM 55-69

Nie przekraczają w wieku dorosłym poziomu intelektualnego 12 letniego dziecka, ich dojrzałość społeczna poziomu 17 r.ż. Różnią się od jednostek w normie intelektualnej w zakresie percepcji wzrokowej i słuchowej. Ich spostrzeżenia są niedokładne, percepcja kształtów geometrycznych zaburzona. Zauważa się upośledzenie w zakresie analizy i syntezy wzrokowej i percepcji przestrzennej. Ich uwaga ma charakter dowolny, ale trwałość i podzielność uwagi jest lekko zaburzona. Dzieci z lekkim upośledzeniem mają gorszą pamięć logiczną, świeżą i trwałą, zatem gorsze jest u nich zapamiętywanie logiczne, bowiem powiązania logiczne treści zapamiętywanych są zaburzone. Zauważa się u tych jednostek ograniczenia w zakresie operacji formalnych, jednostki te mają zaburzoną sferę myślenia abstrakcyjnego, ich edukacja opiera się na metodach oglądowych i na działaniu. Badania wykazują, że dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym różnią się od rówieśników w zakresie ilości i jakości pojęć liczbowych, gorzej wykonują operacje rachunkowe, mają gorszą zdolność klasyfikowania, ujmowania podobieństw i różnic, abstrahowania i uogólniania. Gorzej rozumieją słowa, mają mniejszą zdolność analityczno-syntetyczną. Nie potrafią podawać definicji pojęć abstrakcyjnych np. wierność, koleżeństwo, odwaga. Zmniejszony krytycyzm, sztywność myślenia. W grupie tych dzieci wyróżniamy niedojrzałe emocjonalnie, pobudliwe, o obniżonym samopoczuciu, bardzo często mają tendencję do samo obwiniania się

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM 40-54

Poziom intelektualny – 8 lat; dojrzałość społeczna – 10 lat. Znacznie gorzej spostrzegają otaczającą rzeczywistość niż z lekkim u.u. Mają trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk. Trudności w dłuższym koncentrowaniu się na określonym przedmiocie lub czynności. Dominuje uwaga mimowolna. Wyobrażenia są mało dokładne o charakterze odtwórczym. Duże kłopoty w zapamiętywaniu, rozpoznawaniu, odtwarzaniu zapamiętanych informacji. Trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Bardzo często pojawiają się konfabulacje (zmyślenia) aby zapełnić luki w pamięci. Mogą zapamiętać 5 cyfr oraz zdanie złożone z nie więcej niż 18 sylab, bardzo krótkie opowiadanie. Słownictwo u tych jednostek jest ubogie i zauważa się wady wymowy realizacyjne t.j. dyslalie. Trudności w tworzeniu pojęć, rozwiązywaniu problemów, definicje podają opisowo. Duże kłopoty z pojęciem liczby. Odczuwają potrzebę kontaktów społecznych, ujawniają uczucia moralne. Jednostki te poprzez długą i systematyczną pracę terapeutyczną osiągają dobre wyniki w ćwiczeniach ruchowo-motorycznych oraz w zakresie mowy.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM 25-39

Intelektualnie-5-6 lat, społecznie – 7-8 lat. Jednostki te we wszystkich sferach gorzej funkcjonują od umiarkowanych. Bardzo często sprzężone upośledzenia np. wady wzroku, słuchu, niedowłady kończyn i różne schorzenia somatyczne. W sposób zaburzony i ograniczony spostrzegają otaczającą rzeczywistość. Ich spostrzeganie jest wolne i niedokładne. Ubogi zasób słów. Mowa zaburzona. Definiują pojęcia przez użytek np. dom – jest do mieszkania, buty – do chodzenia. Osoby te są albo bardzo pobudliwe albo apatyczne. Ich zaburzenia w zachowaniu nie zawsze wynikają z upośledzenia umysłowego ale ze sposobów ich traktowania (również przez rodziców)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM 0-24

Intelektualnie – 3 lata, społecznie – 4 lata. Jednostki te nie przekraczają okresu inteligencji zmysłowo-ruchowej, manipulacyjnej. Osoby te wymagają opieki ze strony środowiska rodzinnego lub opiekuna prawnego. Występują wady wzroku, słuchu, porażenie kończyn. Zauważa się głębokie upośledzenie procesów poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych. Jednostki te można podzielić na 2 grupy:

0-9 ii–znacznie różni się od 2 bowiem osoby te nie potrafią samodzielnie funkcjonować w zakresie samoobsługi, mają kłopoty z komunikowaniem się, sygnalizują tylko swoje potrzeby typu pragnienie, głód.

10-24 ii-spostrzegają przedmioty, sytuacje, koncentrują uwagę mimowolną na interesujących ich przedmiotach, ale uwaga ta jest nietrwała. Porozumiewają się najczęściej tylko wyrazami. W wyniku intensywnej rehabilitacji można nauczyć je prostych czynności.

Dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym objęte są obowiązkiem szkolnym. Tak jak pełnosprawni, powinni być objęci opieką, wychowaniem i edukacją już na poziomie przedszkola (może być specjalne lub masowe oddziałami integracyjnymi), gdzie mogą przebywać do 10 r.ż.

Dzieci z lekkim uu objęte są edukacją szkolną na poziomie szkoły podstawowej,gimnazjum i zawodowej.

Umiarkowane i znaczne objęte edukacją specjalną, ale w tzw. szkołach życia (oddziałach edukacyjno terapeutycznych). Od 1997 opieką terapeutyczną objęte są również dzieci z głębokim. Edukacja szkolna specjalna może być segregacyjna lub integracyjna w szkołach masowych.

SURDOPEDAGOGIKA-szczegółowy dział ped. specjalnej o charakterze teoretycznym i praktycznym. Zajmuje się: opieką, wychowaniem, edukacją i rewalidacją osób z wadą słuchu (niesłyszących-głuchych i słabo słyszących-niedosłyszących oraz z resztkami słuchu)

Surdopedagogika okreśa 2 główne cele działań rewalidacyjnych:

-przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń bądź pobudzanie nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego, przez zastosowanie wszczepu ślimakowego i dalszą rewalidację.

-przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych (w tym mowy dźwiękowej).

Zatem naczelnym celem pracy surdopedagoga jest przygotowanie osoby z wadą słuchu dla jak najlepszego funkcjonowania w życiu społecznym, a przede wszystkim do samodzielnego życia.

Surdopedagogika wyróżnia różne klasyfikacje osób z wadą słuchu, które są zróżnicowane ze względu na kryterium klasyfikacji:

1.kk: czas wystąpienia wady słuchu:

-preningwalna(wada wystąpiła przed okresem nabycia mowy ustnej)

-interlingwalna(dziecko zaczęło uczyć się mowy ustnej, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych oraz struktury gramatycznej języka)

-postlingwalna(wada słuchu wystąpiła po opanowaniu mowy ustnej)inaczej: osoby ogłuchłe

2.kk:stopień uszkodzenia narządu słuchu lub stopień sprawności słuchowej:

-osoby głuche (niesłyszące)-nie reagują wcale na bodźce akustyczne lub reagują tylko na bardzo głośne, ale nie mające znaczenia praktycznego. Są to głównie osoby z obu usznym głębokim lub znacznym uszkodzeniem słuchu, a ubytków tych nie można skompensować poprzez używanie wzmacniających dźwięki aparatów słuchowych. Nazywani są praktycznie lub społecznie głuchymi.

-osoby słabo słyszące-zachowały wrażliwość na bodźce akustyczne lecz poniżej poziomu normalnego.Mają duże możliwości częściowego skompensowania uszkodzeń narządów słuchu poprzez używanie aparatów słuchowych wzmacniających dźwięki.

Uszczerbek słuchu przy diagnozowaniu wyrażamy w Db – decybelach.

STOPNIE UPOŚLEDZENIA SŁUCHU:

STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ - Db	OKRESLENIE UPOŚLEDZENIA SŁUCHU	REAKCJA OSOBY NA MOWĘ Z ODLEGŁOŚCI 1,5M	KWALIFIKUJE SIĘ DO ODPOWIEDNIEGO RODZAJU SZKOŁY
0-20	lekkie	Przy około 20 Db szept niesłyszalny	Normalna, masowa
20-40	umiarkowane	Słabo artykułowana mowa niesłyszalna	masowa
40-60	Niezbyt ciężkie	Umiarkowanie głośna mowa niesłyszalna	Szkoła dla słabosłyszących
60-80	cięzkie	Głośna mowa niesłyszalna	Szkoła dla słabosłyszących
Więcej niż 80	Bardzo ciężkie	Krzyk niesłyszalny	Szkoła dla niesłyszących
Brak percepcji słuchowej	Totalna głuchota	Bardzo głośny krzyk niesłyszalny	Szkoła dla niesłyszących

Wybrane metody porozumiewania się głuchych i komunikacji z nimi:

a)migowa(ideograficzna)polega na porozumiewaniu się przy pomocy umownych znaków migowych określających pojęcie danej osoby, rzeczy, zjawiska, czynności. Cechą specyficzną jest jej struktura gramatyczna bez zakończeń fleksyjnych.

b)daktylografia(metoda palcowa)forma porozumiewania się oparta na odpowiednich układach palców jednej lub obu dłoni.Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak.Przestrzega reguł gramatycznych.

Obecnie stosuje się system językowo-migowy gdzie wykorzystuje się język migowy uzupełniany końcówkami gramatycznymi daktylograficznymi.

c)fonogesty-umowne ruchy dłoni wykonywane na wysokości twarzy osoby mówiącej. Uzupełniają one niewidoczne ruchy artykulacyjne. Nie jest to forma porozumiewania się, ale fonogesty pomagają w mówieniu i odczytywaniu mowy z ust nadawcy.

d)mowa ustna,oralna-ma 2 formy:metoda matczyna słowna oraz metoda audytywno-werbalna

e)metoda kombinowana i metoda totalnej komunikacji-obydwie wykorzystują w procesie porozumiewania się drogę migową, daktylowania, ustną. Kombinowaną stosuje się w klasach starszych w stosunku do uczniów, którzy nie osiągają zadowalających czynników.

m.totalnej komunikacji stosowana od początku kształcenia dziecka niesłyszącego.

Brak słuchu lub wady słuchu sprawiają, że spostrzeganie tych osób jest z reguły niepełne co często powoduje niezrozumienie, fałszywą interpretację obserwowanych zjawisk. Spostrzeżenia są materiałem, z którego w umyśle każdej osoby tworzą się wyobrażenia zatem ich brak lub niedokładność powoduje nieadekwatność wyobrażeń. Zofia Senkowska zauważa, że osoby niesłyszące i niedosłyszące spostrzegają przedmioty i zjawiska występujące w ich otoczeniu, nawet wyobrażają je sobie tak jak osoby słyszące, lecz nie łączą ich samorzutnie ze słowem i jego treścią znaczeniową. W skutek tego analiza u tych osób przebiega trudniej. Gorzej rozróżniają cechy istotne od wtórnych, gorzej ujmują związki zachodzące między poszczególnymi zjawiskami, gdyż ujęcie ich wiąże się z nazwami, czyli z mową. Poznanie rzeczywistości u niesłyszących jest ograniczone, a w pewnej mierze nieadekwatne. W skutek tego, ze nie są spostrzegane zjawiska akustyczne, a zwłaszcza mowa. Utrudnione jest zatem pośrednie doświadczanie, abstrahowanie, uogólnianie i uczenie się. Zatem b. ważne w rozwoju uczniów niesłyszących i niedosłyszących jest sprawne działąnie pozostałych zdrowych zmysłów i procesy kompensacji.

TYFLOPEDAGOGIKA-nauka o opiece, wychowaniu, kształceniu i rewalidacji niewidomych, ociemniałych i niedowidzących. Typhlos (gr.)-ślepy.

U zdrowego człowieka pole widzenia wynosi 200 stopni, lecz może ono być też dużo mniejsze np. mniej niż 20 stopni – widzenie lunetowe.

Istnieją różne definicje i klasyfikacje osób niewidomych i słabo widzących oparte na różnych kryteriach. Podział i definicja światowej organizacji zdrowia opiera się na kryteriach medycznych, na uszkodzeniu podstawowych czynności wzrokowych, a więc osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia. Zgodnie z tymi kryteriami osobami niewidomymi są:

Całkowicie niewidome osoby, ostrość ich wzroku = 0,00

Osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby niewidome z tzw. ślepotą umiarkowaną lub ze słabo wzrocznością głęboką.

Osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni niezależnie od ostrości wzroku, która może być większa od 0,05

Natomiast osobami słabo widzącymi są osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,06 do 0,3. O ile chodzi o pole widzenia to podobnie jak w przypadku osób niewidomych przyjmuje się jego ograniczenie do obszaru 20 stopni niezależnie od ostrości wzroku, która może być lepsza od 0,3.

Wzrok kwalifikuje się do kategorii w granicach normy, kiedy ostrość wzroku zawiera się od 0,8 do jedności. Zdarza się, że ostrość wzroku jest niższa niż 0,8 wówczas mowimy o lekkim stopniu uszkodzenia ostrości wzroku.

Wszystkie osoby niewidzące i słabo widzące są objęte rewalidacją oraz edukacją w specjalnych ośrodkach w placówkach szkolno-wychowawczych. W rehabilitacji jednostek z niepełnosprawnością narządu wzroku obok celów wspólnych w rehabilitacji zmierza się do realizacji celów specyficznych. Osoby niewidzące od urodzenia swoją niepełnosprawność traktują jako zastaną. W odniesieniu do ociemniałych osób, które utraciły wzrok w orkesie rozwojowym szczególnie staje się to problemem, ponieważ trudna jest akceptacja utraty wzroku i rozwój motywacji do podjęcia wysiłku na rzecz gotowości do uczenia się sztuki życia bez narządu wzroku jest rzeczą znaczącą. Ociemniali zdecydowanie nie chcą zaakceptować straty wzroku i uznać braku wzroku jako faktu nieodwracalnego. Nowoociemniali nie chcą podejmować pracy rehabilitacyjnej np. wziąć do ręki białej laski lub uczyć się pisma Braill’a. Dużą rolę w takiej sytuacji odgrywa psychoterapia oraz wsparcie społeczne w tym osób najbliższych. Szczególnie ważnym celem w rehabilitacji niewidomych, ociemniałych i słabo widzących jest nauka orientacji w przestrzeni i samodzielnego poruszania się.

Nauka orientacji w przestrzeni obejmuje:

-naukę technik ochraniających

-ustalenie kierunku poruszania się

-rozpoznawanie odgłosów w przestrzeni

-poznawanie właściwości otoczenia

-odnajdywanie upuszczonych przedmiotów

-korzystanie z pomocy przewodnika

-posługiwanie się białą laską

-chodzenie po schodach oraz korzystanie ze schodów ruchomych

-korzystanie ze środków komunikacji miejskiej

Osoba niewidoma porusza się w otoczeniu opierając się na pozostałych zdrowych zmysłach (słuchu, dotyku, powonienia). Nastepnym ważnym celem rehabilitacji jest kształtowanie nawyków prozdrowotnych. Obejmują one nawyk przejawiania ruchu oraz aktywności wypoczynkowo-rekreacyjnej. Kolejnym celem rehabilitacji jest nauka czynności życia codziennego. W procesie ich rehabilitacji należy kształtować ich umiejętności i uczyć kierowania struktury czynności. Do czynności tych należą: utrzymanie higieny osobistej i dbałości o wygląd, prace domowe typu porządkowego, przygotowanie posiłków, czynności związane z opieką nad dzieckiem oraz umiejętności sposobów zachowania się w różnych sytuacjach życiowych np. w sklepie, na poczcie, w urzędach. Podkreśla się, że dobre opanowanie sztuki życia codziennego jest nie tylko drogą do samodzielności, ale również stanowi podstawową przesłankę budowania poczucia własnej wartości. Jednym z ważniejszych zadań stojących przed tyflopedagogiem jest nauczanie podopiecznych pisma dotykowego, wypukłego systemu Brailla.

Luiz Braill stworzył system pisma punktowego, ponieważ sam był osobą niewidzącą. Przepisał on w swoim systemie w 1829 r książkę i należy zaznaczyć, że ten prosty lecz doskonały system pisania dotrwał bez zasadniczych zmian do dzisiaj. Braill wprowadził do systemu pisania 6 pkt rozmieszczonych na obwodzie prostokąta, z tego sześciopunktu można utworzyć 63 znaki, Umowny sześciopunkt złożony jest z 2 pionowych kolumn po 3 pkt posiadające umowną numerację. W piśmie tym nie ma odrębnych dużych liter lecz oznacza się je specjalnym znakiem umieszczonym przed daną literą. Poszczególne znaki systemu mają po kilka znaczeń zatem system ten umożliwia notacę matematyczną, fozyczną, chemiczną i muzyczną. System ten służy do wydawania literatury, czasopism, słownikow, podręczników. Osoby te piszą w języku brajlowskim i czytają. Korzystając z tabliczek Brailowskich, z maszyn do pisania oraz wykorzystują współczesne osiągnięcia elektroniki (komuter z klawiatura braila oraz programy lgosnomowiace) dzieki czemu maja ułatwiony dostep do informacji.

INTEGRACJA SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

We współczesnym świecie zdecydowanie odchodzi się od dyskryminacji i izolacji osób niepełnosprawnych od pełnosprawnych w społeczeństwie. Po roku 1989 staliśmy się krajem demokratycznym. Integracja osób niepełnosprawnych jest wyrazem demokratyzacji sposobu życia społecznego, jest kierunkiem przemian w których na każdym etapie życia jednostka ludzka bez względu na rodzaj i stopień zaistniałych zaburzeń i ograniczeń rozwojowych ma zagwarantowane naturalne środowisko niesegregacyjne. Integracja wyraża dążenie do stworzenia osobom niepełnosprawnym pełnego lub częściowego włączenia się do normalnego życia, dostępu do wszystkich instytucji i usług z których korzystają osoby pełnosprawne.

Naczelnym celem integracji jako ruchu i procesu społecznego oraz edukacyjnego jest przeciwdziałania tendencjom segregacyjnym, izolacyjnym, nieakceptowania stygmatyzacji, nietolerancji i dyskryminacji osób niepełnosprawnych jako zjawisk społecznych które nie mieszczą się nowoczesnej kulturze humanistycznej.

Kształtowanie pozytywnych więzi emocjonalnych i społecznych pomiędzy ludźmi o różnym poziomie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej stwarza warunki do zaistnienia wspólnoty ideowej (systemu wartości i norm) oraz wspólnoty ich interesów w rozwiązywaniu trudnych problemów życiowych. Ich efektem ma być nowa jakość, szerszy zakres i zwiększona częstotliwość wzajemnych kontaktów na poziomie nie tylko struktur formalnych, ale także nieformalnych.

Władysław Dykcik podkreśla iż ostatecznym celem działań integracyjnych jest więc przygotowanie dzieci, młodzieży i dorosłych do godnego życia w otwartej społeczności oraz aktywnego podejmowania różnorakich ról rodzinnych, zawodowych i kulturalnych.

Wg A. Hulka – propagatora idei integracji w Polsce – integracja wyraża się: w takim wzajemnym stosunku pełno i niepełnosprawnych, w których respektowane SA te same prawa i w których stwarzane są dla obu grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju. Integracja pozwala więc osobie niepełnosprawnej być sobą wśród innych. Integracja w takim znaczeniu może mieć zastosowanie do wszystkich sfer życia jednostki niepełnosprawnej – życia rodzinnego, kształcenia ogólnego i zawodowego, pracy, czasu wolnego, , aktywności społecznej i politycznej, itd.

Integracja również odnosi się do edukacji osób niepełnosprawnych. System integracyjny kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączaniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i placówek oświatowych umożliwiając mu w miarę możliwości wzrastanie w grupie zdrowych rówieśników. W Polsce w nowej sytuacji prawnej i ekonomicznej po zmianie ustrojowej w 1989 roku ukształtowały się następujące formy edukacji integracyjnej:

• Integracyjne oddziały przedszkolne i przedszkola

• Integracyjne szkoły podstawowe i gimnazja

• Integracyjne szkoły zawodowe

• Licea z oddziałami integracyjnymi

Formą integracji jest integracja rodzinna osoby niepełnosprawnej, sąsiedzka oraz w lokalnym środowisku