Pomoc psychologiczna

•to działanie ukierunkowane na dobro drugiej osoby, czy grupy osób, z pominięciem własnych korzyści

*to szczególny rodzaj interakcji między osoba pomagającą a wspomaganą, w której osoba pomagająca (psycholog):

• skupia się na problemach osoby wspomaganej

• posiada przygotowanie psychologiczne

• wykorzystuje wiedzę psychologiczną do rozwiązywania -na zasadach współpracy (autonomiczny udział osoby wspomaganej w relacji z psychologiem) - problemów życiowych osoby wspomaganej, w wykorzystaniu jej zasobów i możliwości

• działa prospołecznie

• kieruje się motywacją empatyczno-autoteliczną (motywacja działania na rzecz innej osoby lub grupy osób)

Gotowość do działań prospołecznych

*Zdolność do spostrzegania potrzeb i emocji innego człowieka, jego problemów i przeżyć

*chęć podejmowania działań na rzecz innych ludzi

*umiejętność programowania czynności mających na celu korzyść innych osób, umiejętność zastosowania odpowiednich technik i procedur świadczenia pomocy

Rodzaje zachowań prospołecznych

*zachowania allocentryczne – celem jest zaspokojenie potrzeb jednostki

*zachowania socjocentryczne – celem jest uzyskiwanie korzyści grupy społecznej lub instytucji

*zachowanie altruistyczne – działania nastawione na dobro innych ludzi z pominięciem własnych korzyści, a niekiedy powodujące straty własne

Dlaczego pomagamy innym?

Motywy syntoniczne - generalizacja własnych standardów i poczucie psychologicznej bliskości z osoba wspomaganą

Motywy empatyczne - pomaganie osobom, które uważamy (nie zawsze świadomie) za podobne pod jakimś względem do Ja

Motywy normocentryczne - pomaganie z poczucia obowiązku, przyjemności z jego spełniania i lęku przed poczuciem winy w przypadku niespełnienia

Motywy egzocentryczne (autoteliczne)- uniezależnione od Ja pomagającego - spostrzeganie drugiej osoby, jako samodzielnej, autonomicznej, godnej bezwarunkowej akceptacji

Formy pomocy psychologicznej

1. Wspieranie samorealizacji

• wspieranie samorealizacji ukierunkowane na rozwój jednostki

•forma pomocy dotyczy osób, które generalnie funkcjonują dobrze, ale pragną poprawić w pewnym zakresie swój sposób działania, chcą poszerzyć własne kompetencje

•trening interpersonalny, trening asertywności

2. Promocja zdrowia

• działania nastawione na rozwój cech i właściwości jednostki, które sprzyjają kształtowaniu zachowań prozdrowotnych,

przy uwzględnieniu indywidualnych relacji z klientem

• złożony zespół działań profesjonalnych, których celem jest rozwój i wzmacnianie zdrowia całej populacji w kontekście codziennego życia, od poczęcia do starości

3. Prewencja psychologiczna

• psychoprofilaktyka

• zapobieganie patologii

• forma interwencji psychologicznej, która pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia zaburzeń funkcjonowania psychicznego, somatycznego czy społecznego

• oddziaływanie psychologiczne ukierunkowane na pomoc osobom z grup ryzyka

4. Poradnictwo psychologiczne

• pomoc w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych, problemów małżeńskich, wyborze zawodu czy ścieżki edukacyjnej itp.

• podstawową zasadą jest współudział klienta w rozwiązaniu problemu (zasada autonomii i podmiotowości klienta)

5. Interwencja kryzysowa

• pomoc klientom w sytuacjach traumatycznych (katastrofy, kataklizmy, terroryzm, gwałt itp.) i kryzysowych

• pomoc w radzeniu sobie z przeżywanymi emocjami, wsparcie emocjonalne w kryzysie

• forma pomocy zmierzająca do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności do jego samodzielnego rozwiązania

• ma charakter pomocy psychologicznej, medycznej, socjalnej lub prawnej

• pomoc o charakterze krótkotrwałym (bez zawierania kontraktu)

6. Rehabilitacja psychologiczna

• pomoc osobom niepełnosprawnym psychicznie lub fizycznie w przystosowaniu się do otoczenia społecznego i zaakceptowaniu ograniczeń życiowych wynikających z niepełnosprawności

7. Resocjalizacja

• współtworzenie przez psychologów programów oddziaływań wobec osób, które odbywają karę za dokonanie przestępstw

8. Psychoterapia

• specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych

• pomoc osobom z zaburzeniami neurotycznymi, zaburzeniami osobowości i psychosomatycznymi w oparciu o wiedzę teoretyczną i umiejętności psychoterapeuty

• celem psychoterapii jest: rozwój osobowości, zdrowie psychiczne, usuwanie objawów chorobowych

Zaufanie interpersonalne

• Relacja psycholog-klient ma:

- charakter niesymetryczny - psycholog ma przewagę nad klientem ze względu na wiedze i umiejętności -przewaga ta nie może być wykorzystana

- charakter formalny - ze względu na pełnione role (niebezpieczeństwo = konflikt ról)

- klient podejmuje ryzyko, które wiąże się z przyjęciem roli osoby słabej, nie radzącej sobie z problemami; zwrócenie się o pomoc powoduje zagrożenie dla poczucia własnej wartości i samooceny, wzmaga lęk przed oceną (uważa się, że z problemami psychicznymi każdy powinien radzić sobie sam - efekt stylu wychowania)

Ryzyko, które podejmuje klient

• przyznanie się do potrzeby pomocy

• wyrażenie zgody na ujawnienie intymnych treści -przeżyć, pragnień, doświadczeń itp.

• wyrażenie zgody na wywieranie wpływu przez psychologa (poddanie się drugiemu człowiekowi)

• wyrażenie zgody na sprawowanie kontroli nad klientem przez psychologa

Konieczność budowania relacji opartej na zaufaniu interpersonalnym

Zaufanie interpersonalne

• Zaufanie do terapeuty to przekonanie , że cała relacja i to, co zostało ujawnione, pozostanie poufne:

• Klient spostrzega psychologa jako autentycznego i godnego zaufania

Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii

• Psychoterapia to szczególne profesjonalne oddziaływanie na osobę cierpiącą przez co wiąże się z wieloma problemami, dylematami wytycznymi:

• przedmiotowe zamiast podmiotowego traktowanie ludzi:

• psycholog wie lepiej

• pomaganie poprzez wymaganie posłuszeństwa

Źródła traktowania przedmiotowego:

• tradycja medyczna

• tradycja związana z systemem wychowawczym i oświatowym

Inne problemy:

• Proces wywierania wpływu w niesieniu pomocy osobom cierpiącym wiąże się z 3 niebezpieczeństwami przekroczenia granicy autonomii klienta:

- wywieranie nacisku, presji na klienta

- indoktrynacja pacjenta

- manipulacja klientem

1. Wywieranie presji

• Wiąże się z silnym przekonaniem psychologa, że on wie lepiej niż klient, co jest dobre dla procesu leczenia.

• W skrajnych sytuacjach może się przerodzić w przemoc.

2. Indoktrynacja klienta

• Naganne jest wpływanie przez terapeutę na system wartości klienta i oczekiwanie zmiany zgodnie z własnymi wartościami.

• Zadaniem każdego psychoterapeuty jest kontrola wpływu własnego systemu wartości na przebieg procesu psychoterapii, jest to element samoświadomości terapeuty.

3. Manipulacja klientem

• Podstawowym problemem etycznym jest wskazanie granicy między wpływem społecznym, na który klient wyraził zgodę, a manipulacją nim:

• manipulacja - celowe i planowe działanie, którego autor wykorzystując wiedzą o mechanizmach społecznego zachowania się ludzi oddziałuje na osobę w taki sposób, aby zachowywała się ona zgodnie z założonym przez autora celem nie mając przy tym świadomości, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądź by nie uświadamiała sobie siły lub konsekwencji tych oddziaływań

• Szczególnie niebezpieczne zjawisko to tzw. wdrukowanie klientom fałszywych wspomnień

np. molestowania seksualnego klientek w dzieciństwie

Etapy relacji psychoterapeutycznej

Kontrakt terapeutyczny

• Umowa między psychoterapeutą i klientem, która pozwala ustalić zasady współpracy

• Im bardziej szczegółowe i klarowne są ustalenia, tym klient czuje się bezpieczniej (korzystnie wpływa na budowanie relacji opartej na zaufaniu)

• Wyjątek - interwencja kryzysowa!!!!

Elementy kontraktu:

1. Określenie celu oddziaływania:

• ustalenie problemów, z którymi zgłasza się klient - jego potrzeby i oczekiwania

• określenie możliwości terapeuty

• wyjaśnienie, że proces pomagania jest współpracą i współdziałaniem - oczekiwanie aktywnego udziału klienta

• przedstawienie metod, technik pracy psychoterapeuty (oferowana forma pomocy) (+ informacja, jakie są inne możliwości pracy)

2. Uzyskanie dobrowolnej, świadomej zgody klienta

• Uzyskanie od klienta świadomej, dobrowolnej zgody na terapię jest możliwe tylko wtedy, gdy terapeuta przekaże wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji -szczególnie istotne, gdy klient pozostaje pod silna presją otoczenia, osób bliskich lub instytucji

• Informacja na temat zasad zachowania tajemnicy zawodowej i granic jej obowiązywania

• brak regulacji prawnych powoduje, że ujawniony może być fakt bycia w terapii w placówkach służby zdrowia -rejestracja

• granice wyznaczone koniecznością ochrony życia i zdrowia klienta oraz innych osób

• gdy pojawią się sytuacje, które będą wymagały ujawnienia - będą one zawsze przedyskutowane z klientem (bardzo ogólna formuła)

• Wyrażając zgodę na psychoterapię, klient musi akceptować warunki dotyczące ograniczenia poufności.

• W procesie uzyskiwania zgody terapeuta nie może wywierać żadnych nacisków - decyzja musi być całkowicie autonomiczna.

Kontakt z osobą małoletnią

• rodzice muszą być świadomi, że nie wszystkie informacje zostaną im przekazane

• klient musi wiedzieć, że zostaną przekazane informacje niezbędne dla procesu leczenia (wspólne spotkanie przed-terapeutyczne)

• proponuje się przygotowanie pisemnej zgody, określającej warunki ograniczenia poufności

• zdarzają się sytuacje, kiedy terapeuta nie może gwarantować poufności, mając nawet świadomość, że uniemożliwia w ten sposób leczenie klienta

3. Określenie warunków formalnych

• orientacyjny czas trwania całej terapii

• kontrakt czasowy - w umowie ustala się dokładną liczbę spotkań

• kontrakt celowy - w umowie ustala się, że osiągnięcie celu kończy relację; czas jest określony orientacyjnie

• szczegółowo czas trwania każdej kolejnej sesji

• zasady wynagrodzenia terapeuty

• warunki odwoływania spotkań terapeutycznych - kiedy i z jakim wyprzedzeniem można odwołać sesję, aby nie ponosić kosztów

• informacja o planowanych wyjazdach, urlopie terapeuty

Propozycja kontraktu dla pary

W terapii klientami jest każde z małżonków oraz związek między nimi.

1. Będę dzielić się każdą informacją (ustna, pisemna, telefoniczna, mailowa) przekazaną ,i przez jedno z was drugiemu. Zostanie to omówione na sesji.

2. Treści poruszane na spotkaniu indywidualnym zostaną omówione na kolejnym, wspólnym spotkaniu.

3. Wszystkie informacje będą poufne i nie przekażę ich żadnej osobie bez waszej wspólnej zgody. Wyjątkiem będą sytuacje przewidziane przez prawo - gdy istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia któregokolwiek z was lub innych osób.

4. Udział w terapii każdego z was jest dobrowolny. Każde z was może zawiesić lub zakończyć terapię na swoje życzenie.

Przeczytałam/em powyższe zasady. Rozumiem je i zgadzam się na nie.

Podpis terapeuty/klientów

Kontrakt - podsumowanie

Cel leczenia:

Obszar do pracy - Nad jakimi problemami będziemy pracować? Co może zrobić terapeuta, a czego oczekuje klient?

Przebieg procesu terapii:

Jak będziemy razem pracować?

Jakie są prawa klienta?

Na czym polega odpowiedzialność

terapeuty?

Jakie ryzyko może wystąpić w czasie terapii? Czy klient jest zdolny do zrozumienia opisu terapii i wwyrażenia zgody? Udokumentowanie zgody.

Zasady prowadzenia terapii:

• Czego obie strony mogą oczekiwać?

• Wysokość wynagrodzenia, metody

• Techniki pracy terapeuty

• Dostępność terapeuty

• Granice poufności

• Czas trwania terapii i każdej sesji

Poufność a wymiar sprawiedliwości

• Informacje o klientach i przebiegu leczenia,

w związku z prowadzonym postępowaniem karnym są przekazywane wyłącznie na podstawie pisemnego postanowienia sądu.

• Pisemne postanowienie sądu musi być zwolnieniem psychologa z tajemnicy zawodowej,

jeżeli okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (art.180, par.2 KPK)

• W przypadku sądowego postępowania cywilnego, w tym przed sądem rodzinnym, psycholog powinien odmówić ujawnienia informacji, powołując się na tajemnicę zawodową.

• Psychoterapeuta w roli świadka w sądzie - psycholog nie ujawnia informacji uzyskanych w gabinecie;

• świadkiem może być tylko osoba, która widziała konkretne zdarzenie, a nie zna to zdarzenie z relacji innych osób

• Psychoterapeuta nie może być zwolniony z obowiązku ostrzegania, nawet jeżeli trudno określić stopień rzeczywistego zagrożenia jakieś osobie, o której mówi klient.

• Ciężar odpowiedzialności i decyzji zawsze jest przerzucony na psychoterapeutę -wciąż jednak trwają dyskusje o łamaniu zasady poufności.

naruszenia tajemnicy zawodowej

Jak ocenić ryzyko zagrożenia?

■ pomocny jest superwizor, konsultant, który śledząc przebieg terapii, może wskazać te momenty, które budzą niepokój i zwiększają ryzyko

■ model oceny ryzyka - na skali

Pytania pomocne w podjęciu decyzji o złamaniu zasady poufności:

Jakie zachowanie klienta podlega ocenie?

Jeżeli zachowanie zagraża innym to należy podjąć kroki, aby ocenić ryzyko i stopień zagrożenia. Podstawą złamania zasady poufności nie może być zachowanie naganne, czy przestępcze (np. kradzież).

2. Kiedy zdarzenie miało miejsce, w przeszłości, czy teraźniejszości?

1. Czas czynu będzie istotnym wskaźnikiem, czy złamać tajemnicę zawodową, czy złamać prawo (KPK, art.240 par.1 - obowiązek zawiadomienia o przestępstwie)

3. Kto może być poszkodowany?

• dorosły vs. dziecko

• czy osoba poszkodowana jest w jakiś sposób zależna od terapeuty?

• czy osoba poszkodowana pozostaje pod ochroną prawną?

4. Jaka jest rola psychologa?

• Co może zrobić terapeuta?

• Kogo zawiadomić?

• Jak chronić osobę zagrożoną lub klienta?

• Należy szukać odpowiedzi w odpowiednich przepisach prawnych!!!!!!!!!

Konflikt ról jeszcze raz...

• Przyjęcie innej, bardziej osobistej roli wobec klienta niesie ze sobą niebezpieczeństwo zranienia go i narażenia na cierpienie (psycholog zamiast koncentrować się na problemach i potrzebach klienta, zaczyna zaspakajać swoje potrzeby!!) Zostają zaburzone oczekiwania każdej ze stron

klient oczekuje pomocy

terapeuta - relacji wzajemnej, zainteresowania, zrozumienia, pozytywnych emocji

• U klienta może zrodzić się silny lęk przed oceną, poczucie uzależnienia i podległości

• Wykorzystanie może objąć różne sfery życia: seksualne, finansowe (dodatkowe wynagrodzenie np. prezenty), jako źródło informacji, jako osoby wspierającej oddziaływania społeczne terapeuty

• Utrudnione zostaje przekazywanie informacji zwrotnych o zachowaniu klienta i postępach terapii

• Potrzeby terapeuty stają się elementem relacji

• Nieetyczne jest zaangażowanie w bliskie relacje po zakończeniu terapii (APA - po 2 latach po terapii)

Zakończenie procesu terapeutycznego

• Zakończenie = zrealizowanie postawionych na początku celów (kontrakt celowy) lub po upływie określonego czasu (kontrakt czasowy)

• Gdy klient nie chce zakończyć relacji mimo tego, że terapeuta uznaje, że cele zostały zrealizowane - należy zadbać o to, aby klient nie czuł się odrzucony i zraniony; terapeuta może mieć przekonanie, ze kontynuując relację terapeutyczną wykorzystuje klienta - zaleca się ustalenie wspólnie terminu zakończenia terapii - DEADLINE!!!!

• Celem zakończenia relacji jest wprowadzenie do realnego życia klienta osiągnięć terapii

• Relacja przyjacielska - wątpliwa etycznie

• Relacje społeczne:

• przypadkowe - etycznie obojętne

• intencjonalne - etycznie wątpliwe

• Relacje finansowe i biznesowe - wątpliwe etycznie

KTO RAZ BYŁ KLIENTEM PSYCHOLOGA POZOSTAJE NIM NA ZAWSZE

Cechy osób, które nie nadają się do świadczenia pomocy

• chłodni, obiektywni badacze

• silna potrzeba kontroli, aprobaty, dominowania

• moralizatorzy

• osoby, które uporały się z podobnymi problemami i zapomniały, jakie to trudne

Psychoterapia klientów ze specyficznymi problemami

• praca z klientami z innych kręgów kulturowych, o różnych orientacjach seksualnych, czy nosicielami HIV -kompetencje psychoterapeutyczne powinny być uzupełnione dodatkową wiedzą, pozwalającą zrozumieć społeczne i kulturowe uwarunkowania problemów klienta.

Odpowiedzialność za klientów

• Podjęcie pracy zawodowej w zakresie świadczenia pomocy psychologicznej i psychoterapii wymaga

specyficznego przygotowania merytorycznego oraz opanowania niezbędnych umiejętności.

*Praca psychologa powinna być stale superwizowana:

- pomaga zrozumieć zachodzące w terapii procesy, emocje i zachowania

- przebieg terapii oraz relacja terapeuta-klient poddawany jest ocenie i krytycznej analizie

*superwizor dba o rozwój umiejętności i wiedzy terapeuty oraz stymuluje go do rozwoju osobistego

• Ważne jest również dbanie o kondycję psychiczną i własny rozwój - własna terapia:

*Praca z ludźmi - stałe wnikanie w trudne, złożone i bolesne problemy, powoduje, że terapeuta jest niezwykle obciążony psychicznie - stres i brak umiejętności radzenia sobie ze stresem = wypalenie zawodowe:

-zdystansowanie się terapeuty wobec problemów klientów

-depersonalizacja

-obojętność

-nieskuteczność działania

Wypalenie zawodowe - model Christiny Maslach

*Wyczerpanie emocjonalne - Poczucie psychofizycznego, emocjonalnego wyczerpania, zasoby

zostały uszczuplone

*Depersonalizacja - Negatywny, bezduszny, zbyt obojętny sposób reagowania na innych ludzi

*Obniżenie poczucia dokonań własnych

Dynamika procesu wypalania

Stresująca praca powoduje wyczerpanie emocjonalne

- Ochrona przed wyczerpaniem prowadzi do depersonalizacji

- Charakter pracy na skutek depersonalizacji I i informacji zwrotnych obniża się

- Obniżenie poczucia sukcesów osobistych

Proces wypalenia zawodowego

• Miesiąc miodowy - zauroczenie pracą, pełna satysfakcja z osiągnięć zawodowych

• Przebudzenie - praca nie jest idealna, pracuje się coraz więcej, by idealistyczny obraz nie uległ zburzeniu

• Szorstkość - realizowanie zadań wymaga coraz więcej wysiłku, kłopoty w kontaktach społecznych z kolegami i klientami

• Wypalenie pełnoobjawowe

• Zdrowienie

Fazy wypalenia zawodowego

1.nadmierne i długie poczucie przeciążenie pracą

- w efekcie - permanentne zmęczenie, irytacja, wyczerpanie emocjonalne

- skutek - obniżenie skuteczności działania

2. negatywne, zdehumanizowane zachowania wobec klientów i współpracowników - cynizm, apatia, sztywność działania oraz emocjonalne dystansowanie się wobec problemów zawodowych

- w efekcie dalszy spadek skuteczności

3.trwałe zmiany w postawach i motywacji

-emocjonalne i psychofizyczne wyczerpanie, depersonalizacja, poczucie bezsensu wykonywanej pracy - rezygnacja

Zasoby jako sposób na stres zawodowy

• Poczucie koherencji ( Antonowski)

globalna orientacja wyrażająca stopień pewności , że:

• świat jest zrozumiały

• ja potrafię sobie poradzić z wymogami otoczenia i mam umiejętności radzenia sobie ze stresem

• życie jest sensowne i warto się angażować i je kreować

Zasoby jako sposób na stres zawodowy

• Wysokie poczucie koherencji powoduje, że:

• częściej zaliczamy bodźce do niestresujących

• oceniamy bodźce stresujące jako mniej zagrażające

• większa gotowość do zaangażowanie się w wiele sytuacji

• mniejsze postrzeganie pracy jako stresorodnej

• Poczucie własnej wartości

• Rozwiązywanie problemów utrudnia:

- brak wiary we własne możliwości,

- brak pewności siebie,

- rezygnacja z działania pod wpływem niepowodzeń

- Obniżana poprzez doświadczanie stresu

• Optymizm życiowy

• Optymiści:

- wybierają aktywne strategie działania,

- podejmują więcej wysiłku, by pokonać trudności,

- są aktywni.

• Inteligencja emocjonalna

Zdolność do śledzenia własnych i cudzych uczuć, emocji, różnicowania ich oraz wykorzystywania tych informacji w myśleniu i działaniu.

• Wysoki poziom sprzyja

- zaangażowaniu w działania z innymi ludźmi,

- odpowiedzialności,

- otwartości ,

- zmniejsza poczucie stresorodności pracy

Jak radzić sobie z wypaleniem?

• Równowaga w 6 obszarach życia zawodowego (Leiter i Maslach):

• Właściwe obciążenie pracą

• Poczucie kontroli i możliwość wyboru

• Doświadczanie uznania i odpowiedniego systemu nagród

• Poczucie łączności z kręgiem zawodowym

• System wartości wiążący się z miejscem pracy (uczciwość, sprawiedliwość, szacunek)

• Wartość i sens wykonywanej pracy

• Systematyczne podnoszenie kompetencji zawodowych

wzrost pewności własnego postępowania profesjonalnego i skuteczności działania

Systematyczna stała superwizja = pozwala uniknąć błędów przez co zmniejsza obciążenie w

relacjach z klientem

Wsparcie w środowisku poza-zawodowym- pozwala spojrzeć z innego, nieprofesjonalnego punktu widzenia na problemy własne i innych ludzi

Relaks - dbałość o higienę psychiczną

Sprawność do praktyki zawodowej w zakresie pomocy psychologicznej oznacza odporność emocjonalną i zdolność do pracy w obciążających emocjonalnie i poznawczo sytuacjach

Odpowiedzialność za klientów

• Praca terapeutyczna wymaga szczególnej odporności emocjonalnej - psycholog musi kontrolować swoje reakcje w obszarach:

• wpływ alkoholu na percepcję i uczucia

• przyjmowanie lekarstw i ich wpływ na funkcjonowanie poznawcze i emocjonalne

• problemy zdrowotne - wpływ choroby (nie rodzaj) na wykonywanie konkretnych zadań (cierpienie, demencja)

• symptomy przeżywanego stresu - przemęczenie, zła koncentracja, problemy ze snem, apetyt, uporczywe bóle głowy itp.

• problemy osobiste np. choroba w rodzinie, problemy w związku, kłopoty z dziećmi i inne

Zasady świadczenia pomocy psychologicznej

• Ustal priorytety - kieruj się wskazaniami kodeksu etycznego

• Zawsze mów klientom, co możesz a czego nie możesz zrobić

• Przyznawaj się do swoich błędów

• Stwórz okazje klientowi do wyrażania własnych poglądów

• Proś superwizora o konsultacje, by zrozumieć własne uczucia

• Zapisuj co i dlaczego robisz oraz z kim konsultowałeś swoje posunięcia