5. Badanie narządu mowy i układu oddechowego.

I. Badanie narządu mowy.

Początkowo należy przeprowadzić wywiad dotyczący zaburzeń mowy:

- początki i przebieg rozwoju mowy,

-czy dziecko reaguje na dźwięki,

-czy spełnia polecenia,

-jaki jest jego zasób słów,

-czy popełnia błedy gramatyczne,

-czy istnieją zahamowania mowy,

-czy występuje nosowanie

-czy mowa jest zrozumiała przez otoczenia

-czy dziecko jest świadome, że ma zaburzenie mowy

-czy unika niektórych głosek

-czy więcej mówi w szkole, czy w domu

-czy w rodzinie były jakieś zaburzenia mowy

Pytania o przebieg ciąży:

-przebieg ciąży

-przebieg porodu

-stan noworodka

-rozwój w okresie noworodkowym

-środowisko domowe, szkolne i praca.

Najłatwiej zbadać obwodowy narząd mowy poprzez polecenia wymawiania głosek poszczególnych sfer artykulacyjnych:

-jako izolowane

-w sylabach

-w nagłosie

-w wygłosie

-w śródgłosie

-w zdaniach

Następnie należy zbadać wargi, zęby, język, podniebienie twarde i miękkie oraz żuchwę.

Przy badaniu ważnym czynnikiem jest sprawdzenie trzech zasadniczych czynnosci mowy: 1. Nazywanie 2.powtarzanie 3. Rozumienie. W zakres tego wchodzi określenie czynnego i biernego zasobu słów.

Test Vignolo- pomaga w badaniu zrozumiałości mowy. Pacjent otrzymuje okrągłe i prostokątne płytki w 5 barwach i wykonuje związane z nimi zadania o róznym stopniu trudności.

Należy ocenić też akcennty i czynniki muzyczne. Akcent odnosi się do słowa, a czynnik muzyczny do zdania. Wyróżniamy 3 akcenty mowy: 1. Dynamiczny 2. Rytmiczny 3. Melodyczny.

Badania spacjalne narządu mowy:

Palatografia- badanie śladów na podniebieniu pozostawionych przez język podczas artykulacji poszczególnych głosek.

-palatatografia bezpośrednia- pokrycie podniebienia np. talkiem lub zmielonym węglem.

-palatografia pośrednia- założenie na podniebienie aluminiowej płytki, a potem nałożenie środków kontrastujących.

Ultrasonografia- zakres częstotliwości 2,5-3,5 MHz. W jamie ustnej umieszcza się sądę, dzięki której można obserwować ruchy języka, podniebienia miękkiego, żuchwy i warg. Można te ruchy obserwować równeż za pomocą czujników optycznych na promienie podczerwone lub przetworników ciśnieniowych.

Elektromiografia- badanie czynności elektrycznej mięśni i nerwów obwodowych za pomocą elektromiografu, który zwiększa potencjały elektryczne mięśni i nerówów.

Rentgenografia- badanie ułożenia języka, zachowania podniebienia miękkiego i jam rezonacyjnych w czasie wymawiania poszczególnych głosek. Wykorzystuje się do tego konwencjonalne techniki rentgenowskie, a także tomografię komputerową i rezonans magnetyczny.

Efekt Lee- opóźnienie własnej mowy o 0,2 s podawane do obu uszu. U osób zdrowych powoduje zaburzenia mowy, a u jąkających się jej poprawę

Lateralizacja- badanie ręczności, nożności, oczności i uszności. Ustalamy, czy jestjednorodna, czy skrzyżowana.

Badanie zdolności muzycznych- ich brak często wiążę się z zaburzeniami mowy. Bada się umiejętność rozrózniania wysokości tonów, naśladowania dźwięków i naśladowania rytmów.

Badanie motoryki za pomocą testu Osieretzkiego:

-statyczna i dynamiczna koordynacja calego ciala

-dynamiczna koordynacja kończyn górnych

-szybkie i precyzyjne wykonywanie dwóch ruchów jednocześnie

-wykonywanie ruchów dowolnych przy unikaniu współruchów

II. Badanie narządu oddechowego.

Podczas mowy i śpiewu tor oddechowy powinien być przeponowo-żebrowy. Wtedy oddychanie brzuszne i piersiowe uzupełniają się, przy małym zużyciu energii otrzymujemy najlepszy rezultat głosowy.

Podczas badania należy obserwować tor oddechowy ( czy jest przeponowo-obojczykowy, przeponowo-żebrowy, czy mieszany). Obsrwujemy też ruchy przepony podczas oddechu, mowy i śpiewu w obrazie radiograficznym.

Pneumografia- polega na rejestracji ruchów klatki piersiowej i powłok brzusznych. Podczas mowy obserwujemy asynchronię pomiędzy krzywą brzuszną, a piersiową. Wydech w części brzusznej następuje szybciej. Kiedy krzywa brzuszna opada, piersiowa jeszcze się wznosi.

6. Opóźniony rozwój mowy.

ORM- nie jest rozpoznaniem, lecz określeniem stanu, za którym mogą się kryć rózne przyczyny jego występowania. Obejmuje czynniki, które uniemożliwiają lub hamują rozwój mowy.

4 etapy rozwoju mowy:
- fonetyczno-fonlogiczny (zaburzenia artykulacji)

-syntaktyczno-morfologiczny (dysgramatyzm)

-semantyczno- leksykalny (ograniczony zasób słów czynny i bierny)

-zdaniowo-semantyczny

Kryteria oceny i kategoryzacja:

-lekarz- przyczyna i źródło patologii

-logopeda i językoznawca- objawy

-psycholog- patomechanizm i wpływ zaburzeń na inne sfery rozwoju

Przyczyny zaburzeń mowy:

-uszkodzenia obwodowego narządu mowy

-uszkodzenia słuchu

-uszkodzenia wzroku

-wpływ otoczenia

-wczesnodziecięce uszkodzenia mózgu

-czynniki psychogenne

-zaspoły i schorzenia uwarunkowane genetycznie

-rodzinnie uwarunkowane opóźnienia

Prosty ORM:

-nie stwierdza się zaburzeń somatycznych i psychicznych

-może być uwarunkowany dziedzicznie

-zaniedbanie wychowawcze

-wpływ otoczenia

-okes fizjologicznej niemoty kończy się w tym przypadku między 15msc a 3 lata

-terapia logopedyczna jest zbędna

- można użyć „kąpieli słownej”- jak najwięcej mówić do dziecka, ale nie wymagać od niego mówienia.

ORM na skutek uszkodzonego obwodowego narządu mowy:

-stwierdza się go w wadach podniebienia i przerostach języka

-w zaburzeniach pobudliwości nerów VII, IX, XII.

ORM na skutek uszkodzonego słuchu i wzroku:

Słuch:

- ciężko wykryć wadę słuchu, ponieważ dziecko czyta z ruchu warg i reaguje na wibracje, więc sprawia wrażenie słyszącego

wzrok:

-występują takie wady jak jąkanie czy mowa bezładna

ORM na skutek upośledzenia umysłowego:

-zmiany chromosomalne

-schorzenia metaboliczne

-schorzenia dzedziczne

-wczesnodziecięce uszkodzenia układu nerwowego

ORM na skutek braku motywacji do mówienia:

-niemota otoczenia

-wyobcowanie dzecka ze środowiska ludzi słyszących

-zaniedbanie w wychowaniu dziecka w czasie okresu rozwoju mowy

ORM na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego:

Uszkodzenia korowych ośrodków mowy:

-eskresywno-dysfatyczne- uszkodzenia ośrodków ruchowych mowy przed wykształceniem mowy spontanicznej

-receptywno-dysfatyczne- rezultatem tych zaburzeń jest nierozumienie mowy

Uszkodzenia układu pozapiramidalnego:

-zaburzenia oddychania, głosu i mowy

ORM na skutek uwarunkowań rodzinnych:

-znacznie opóźniony rozówój mowy

-najczęściej dziedziczony ze strony ojca i najczęsciej wyst. U chłopców

-zaburzenia czytania i pisania

-bełkotanie

-bezładna mowa

-brak uzdolnień muzycznych

ORM na skutek słuchoniemoty:

-słuchoniemota- dziecko reaguje na bodźce dźwiękowe i nie jest upośledzone, a mimo to stwierdza się ORM

-słuchoniemota ruchowa- dziecko rozumie polecenia, ale samo tworzy tylko nieartykułowane dźwięki

-czynnościowa- dziecko nie mówi, słyszy dobrze. Usłyszane słowa powtarza jak echo, zniekształca je, naśladuje przede wszystkim ich melodię

ORM na skutek agnozji akustycznej:

-agnozja akustyczna- trudności w rozróżnianiu i rozpoznawaniu dźwięków akustycznych, w ty mowy. Słuch prawie zawsze jest upośledzony

Rodzaje agnozji:

-całkowita

-dla mowy

-częściowa dla dźwięków

ORM na skutek schorzeń przemiany materii (enzymopatie):

-fenyloketonuria

-mukopolisacharydoza

-galaktosonuria

Ogólne zasady rehabilitacji ORM:

-należy jak najwcześniej rozpocząć rehabilitację

-plan musi uwzględniać aktualny rozówój mowy dziecka

-przedmiotem rehabilitacji powinny być przedmioty z życia codziennego

-należy wykorzystywać mechanizmy kompensacyjne dziecka- np. słuch kiedy jest niewidome

-materiały pomocnicze muszą odpowiadać rozwojowi dziecka

-należy zaangażować w terapię rodziców

7. Zaburzenia artykulacji.

Bełkotanie (dyslalia)- zaburzenie artykulacji, w którym brakuje poszczególnych głosek lub zespołu głosek. Są one zastępowane przez inne, lub wadliwie wymawiane.

Przyczyny:

-niedosłuch, szczególnie odbiorczy

-nieprawidłowe położenie języka w czasie artykulacji

-nieprawidłowa praca podniebienia miękkiego

-nieprawidłowe ułożenie warg

-wady zgryzu

Podział ilościowy:

-bełkotanie izolowane- wadliwa artykulacja jednej głoski, mowa zrozumiała

-bełkotanie częściowe- wadliwa artykulacja niewielu głosek, zrozumiałość mowy nieznacznie zmniejszona

-bełkotanie wielorakie- wadliwa artykulacja wielu głosek, zrozumiałość mowy znacznie zmniejszona

-bełkotanie uogólnione- wadliwa artykulacja samogłosek i większości spółgłosek, mowa niezrozumiała.

Podział jakościowy:

-mogilalia- zupełny brak danej głoski

-paralalia- zastępowanie brakującej głoski przez inna

-elizja-opuszczanie poszczególnych głosek

-asymilacja- zmiana głosek wynikająca z następstwa lub poprzedzenia

-metateza-odwracanie głosek

-kontaminacja-skracanie dwóch sąsiadujących wyrazów

-inwersja

Etiologia (przyczyny) bełkotania:

-czynnościowa- kiedy nie stwierdza się żadnych zmian organicznych w ośrodkach mowy

-organiczna- w następstwie uszkodzenia słuchu, układu nerwowego lub obwodowych narządów mowy

-psychogenna.

Rotacyzm- zupełny brak głoski r lub jej zastępowanie przez inne głoski (np. l, d, n).

Pararotacyzm- zastępowanie r przez j.

Prawidłowo głoska r powinna pojawić się w wymowie najpóźniej w 6 roku życia.

Seplenienie- brak, albo wadliwa artykulacja s, c, z.

Szeplenienie- zastępowanie szeregu s, c, z przez inne głoski.

Rodzaje seplenienia:

-międzyzębowe

-pryzębowe

-boczne- odchylenie strumienia powietrze w czasie artykulacji z linii środkowej do boku

-świszczące- powietrze wydobywa się przez szczelinę pomiędzy pierwszymi siekaczami górnymi

-wargowe

-podniebienne

-krtaniowe- gdy artykulacja powstaje w krtani

-nosowe- przejście z jamy ustnej do nosowej jest niedostatecznie zamknięte

Dysglosje- zaburzenia artykulacji w następstwie obwodowego uszkodzenia narządu artykulacji (mięśnie, nerwy i inne).

Dysglosja wargowa- uszkodzenie warg upośledza wymawianie spółgłosek wargowych, wargowo-zębowych, a także samogłosek.

Dysglosja zębowa- wadliwa artykulacja na skutek uszkodzeń zębów i szczęk. Najczęściej zaburzone głoski to s, z , c.

Dysglosja językowa- zaburzenia w zmianach w obrębie języka, mogą być wrodzone lub nabyte, np. makroglasja, mikroglasja.

8. Nosowanie(rinofonia).

W czasie artykulacji głosek nosowych przejście pomiędzy jamą ustną, a jamami nosowymi jest otwarte. Samogłoski ustne nabierają barwy nosowej, jeżeli podczas artykulacji odległość pomiędzy tylną ścianą podniebienia, a tylną ścianą gardła przekracza 6mm.

Nosowanie zamknięte- ma miejsce, jeżeli w następstwie zmian patologicznych zmniejszony jest rezonans nosowy głosek, szczególnie nosowych (m brzmi jak b, a n jak d). Zmienione są również samogłoski wskutek tłumienia niektórych tonów składowych w jamach nosowych i nosogardzieli.

Nosowanie zamknięte przednie- gdy przyczyna upośledzenia znajduje się w jamach nosowych

Nosowanie zamknięte tylne- gdy przyczyna upośledzenia znajduje się w nosogardzieli

Nosowanie zamknięte czynnościowe- spowodowane niewłaściwym funkcjonowaniem podniebienia miękkiego lub niewłaściwymi przyzwyczajeniami. Występuje tu obkurczenie podniebienia miękkiego w czasie artykulacji głosek nosowych.

Nosowanie otwarte- podczas artykulacji nie dochodzi do zamknięcia przejścia między jamą ustną, a nosogardzielą i jamami nosowymi. Powoduje to nadmierny rezonans nosowy, który zniekształca dźwięk głosek wymagających zamknięcia przejścia.

Rozpoznawanie nosowania otwartego:

Próba Gutzmana- pacjentowi poleca się wymawianie samogłosek a-i. W tym czasie uciska się skrzydełka nosa. Prawidłowo przy uciskaniu samogłoski powinny brzmieć tak samo, przy nosowaniu otwartym będą miały ciemniejszy dźwięk i będą wyczuwane drgania.

Próba Czermaka- przed ujściem nozdrzy ustawia się nieogrzane lusterko. Karzemy pacjentowi wymawiać sylaby z spółgłoskami wybuchowymi i samogłoskami, np. papapa, nababa, tatata. Jeżeli przy wymawianiu na lusterko będzie skraplać się para, to mamy do czynienia z nosowaniem otwartym. Należy zwrócić uwagę, czy podczas badanie pacjent nie oddycha przez nos.

Próba Seemana- do nozdrza pacjenta wkładamy oliwkę otoskopu, drugie nozdrze uciskamy. Do ucha wkładamy drugą oliwkę. Podczas nosowania otwartego przy wymawianiu samogłosek pacjent słyszy huczenie, a przy wymawianiu spółgłosek szum.

Badanie życiowej pojemności płuc przy otwartych i zamkniętych nozdrzach przednich.

Przyczyny nosowania otwartego:

-wady wrodzone- rozszczepy podniebienia, pierwotne podśluzówkowe, wrodzone kró™kie podniebienie, duża jama nosowo-gardłowa, porażenia ośrodkowe i obwodowe

-wady nabyte- blizny, ubytki, porażenia, deformacje podniebienne, pooperacyjne, zbliznowacenia

-czynnościowe- maniera, czynnościowe niedomaganie podniebienia

Nosowanie mieszane- rozwija się, gdy współistnieją przyczyny wywołujące niedrożność nosa i powodują upośledzenie czynności podniebienia miękkiego i wału Passavanta. Występują najczęściej w zancznych przerostach migdałków podniebiennych. Leczenie sprowadza się przede wszystkim do leczenia operacyjnego.

Leczenie zahamowania niedowładów podniebienia i pooperacyjne rozszczepów obejmuje:

-masaże warg i podniebienia

-elektryzację podniebienia

-leczenie farmakologiczne

-leczenie ortodontyczne

-ćwiczenia hamujące nadmierną mimikę twarzy

Odtworzenie poprawnej artykulacji