POLITYKA SPOŁECZNA – J. Auljander, to działalność państwa i samorządowych organizacji pozarządowych, której celem jest wyrównywanie szans życiowych grup społecznych ekonomicznie i socjalne najsłabszych. Inne znaczenia: teoria polityki społecznej, określona dziedzina nauki, w zakresie teorii wchodzą w skład tego pojęcia zagadnienia prawne, ekonomiczne, socjologiczne i polityczne dotyczące następujących polityk państwa:

1. Polityka demograficzna i rodzinna;

2. Edukacja;

3. Polityka kulturalna;

4. Polityka ochrony zdrowia;

5. Polityka mieszkaniowa;

6. Polityka migracyjna;

7. Polityka zatrudnienia;

8. Polityka zabezpieczenia społecznego;

9. Polityka ochrony środowiska naturalnego;

10. Polityka prewencji i zwalczania patologii.

ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Historia pojęcia: termin dość nowy, pojawił się w XX wieku, jest terminem języka prawnego, pierwszy raz użyty w dekrecie Rady Komisarzy Ludowych ZSRR o zabezpieczeniu społecznym ludności pracującej (1918r.). 1935 r. – ustawa w USA o zabezpieczeniach społecznych. Był to termin zbiorczy obejmujący 2 systemy świadczeń:

1. System finansowany ze składek i chroniący przed inwalidztwem, starością, śmiercią żywiciela rodziny, niezdolnością do pracy z powodu choroby, macierzyństwa, wypadku przy pracy, choroby zawodowej i bezrobocia;

2. System świadczeń bez składkowych chroniący ludność przed ubóstwem.

W Europie termin upowszechnił się w 1942 roku (raport Beweridga) – plan skierowany do rządów, był to apel o zmianę dotychczasowej polityki społecznej państwa.

Uchwalenie Konwencji nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952 roku w sprawie minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. Sprecyzowała ona 3 elementy zabezpieczenia społecznego:

1. Zakres podmiotowy

2. Zakres przedmiotowy

3. Mechanizmy ochrony

Ad. 1 Konwencja określała procent grupy osób, które powinny być objęte pojęciem zabezpieczenia społecznego w poszczególnych państwach i odnosiła je do 3 kategorii osób: osoby zarobkujące, pracownicy oraz mieszkańcy.

Ad. 2 Wskazano sytuacje życiowe przed wystąpieniem, których system zabezpieczeń społecznych powinien gwarantować ochronę oraz wskazanie świadczeń, które powinny przysługiwać osobom dotkniętym tymi zdarzeniami.

Zdarzenie losowe a ryzyko socjalne: zdarzenie losowe należy odnosić do zdarzeń o charakterze biotycznym tj. zdarzeń odnoszących się do organizmu ubezpieczonych/pracowników, a są to: starość/osiągnięcie wieku emerytalnego, śmierć żywiciela rodziny, inwalidztwo, choroba, macierzyństwo, wypadek przy pracy/choroba zawodowa, bezrobocie, zwiększenie się kosztów utrzymania rodziny.

Natomiast ryzyko socjalne odnosi się do skutków wystąpienia określonych zdarzeń losowych np. niezdolność do pracy w skutek zdarzeń losowych (biotycznych).

Ad. 3 Konwencja dopuszczała możliwość uzależnienia objęcia ochroną od szeroko rozumianego stażu:

1. Okres opłacania składek

2. Okres zatrudnienia lub innej aktywności zawodowej

3. Okres zamieszkiwania.

Można wyróżnić dwa modele zabezpieczenia społecznego:

1. Model ubezpieczeniowy (system kontynentalny) – składka i budżet państwa.

2. Model zaopatrzeniowy (system anglosaski)

3 formy zabezpieczenia społecznego:

1. Ubezpieczenie społeczne

2. Zabezpieczenie społeczne

3. Pomoc społeczna.

Termin z Konwencji nr 102 użyto także w Europejskiej Karcie Społecznej oraz w Europejskim Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego z 1964 roku. UE wprowadza jedynie mechanizmy koordynacji zabezpieczenia społecznego z różnych państw (posługuje się tym celu rozporządzeniami).

Termin zabezpieczenie społeczne trafił też do Konstytucji RP, art. 67 – gwarantuje obywatelskie prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek 4 zdarzeń losowych: osiągnięcie wieku emerytalnego, inwalidztwa, choroby oraz bezrobocia. Artykuł 67 nie jest definicją prawa do zabezpieczenia społecznego, bo to pojęcie ma szersze znaczenie.

Występują 2 koncepcje zabezpieczenia społecznego w literaturze:

1. Koncepcja J. Jończyk – koncepcja ryzyka socjalnego, o zaliczeniu do kategorii zabezpieczenia społecznego decyduje fakt ochrony jednostki przed klasycznymi zdarzeniami losowymi (ryzykami socjalnymi). Przedmiot ochrony decyduje o definicji zabezpieczenia społecznego, drugorzędne znaczenie ma mechanizm przy pomocy, którego ustawodawca gwarantuje tą ochronę.

2. Koncepcja technik/metod zabezpieczenia społecznego – auto Czesław Jackowiak, istotę zabezpieczenia społecznego możemy wyjaśnić, odwołując się do mechanizmów prawnych zabezpieczenia jednostki przed skutkami określonych zdarzeń losowych. Zabezpieczenie społeczne to system gwarancji i środków służących zaspokojeniu społecznie usprawiedliwionych potrzeb obywateli, którzy utracili albo doznali ograniczenia w zdolności do pracy lub zostali nadmiernie obciążeni kosztami utrzymania rodziny.

Inny konkurencyjny termin – prawo socjalne – pojęcie zbiorcze obejmujące prawo pracy i prawo zabezpieczeń społecznych. Termin używany powszechnie w prawie niemieckim, od lat 70 gdy dokonano kodyfikacji tego prawa (kodeks socjalny).

Prawo socjalne w Niemczech obejmuje prawo:

• Przezorności społecznej, które jest realizowane w formie ubezpieczenia lub zaopatrzenia społecznego urzędników państwowych;

• Odszkodowanie socjalne, które obejmuje system świadczeń służących wyrównywaniu szkód, za które odpowiedzialność ponosi całe społeczeństwo np. zaopatrzenie ofiar wojny;

• Pomoc i wsparcie socjalne, obejmuje systemy wsparcia rodzin, edukacji, ułatwień dla osób z potrzebami mieszkaniowymi, ochrona świadczeń osób niepełnosprawnych.

FORMY TECHNIK ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Ubezpieczenie społeczne – ojczyzną ubezpieczenia są Niemcy końca XIX wieku, kanclerz Bismarck, z jego inicjatywy w latach 1883-89 doszło do uchwalenia 3 ustaw ubezpieczeniowych:

• 1883 – ustawa o ubezpieczeniu chorobowym robotników;

• 1884 – ustawa o ubezpieczeniu od nieszczęśliwych wypadków;

• 1889 – ustawa o ubezpieczeniu na starość i na wypadek niezdolności do pracy.

Cechy ustaw Bismarcka:

1. Wprowadzenie przymusu ubezpieczeniowego – pozbawienie jednostki prawa decydowania o przystąpieniu lub nie do ubezpieczenia społecznego, tę rolę pełni państwo, to ono decyduje jaką kategorię osób objąć ubezpieczeniem. Cel: dużo osób mających dochody z pracy, chęć przyciągnięcia do systemu osób dla których lepsze będzie przystąpienia do ubezpieczenia gospodarczego. Pierwotnie przymus ubezpieczenia polegał na obowiązku pracodawcy zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia i opłacenia za niego składki. Obecnie ubezpieczenie społeczne charakteryzuje się automatyzmem nawiązania stosunku ubezpieczenia – objęcie ochroną następuje bez względu na zgłoszenie i opłacenie składki, z mocy prawa, w skutek podjęcia działalności z którego ustawa wiąże skutek obowiązku ubezpieczeniowego.

2. Powszechność ubezpieczenia – dążenie do objęcia ubezpieczeniem społecznym całej ludności. Obejmowanie ubezpieczeniem społecznym całych grup społecznych – rozumienie powszechności w ubezpieczeniu społecznym.

3. Występowanie wspólnot ryzyka – występowanie osób narażonych na zaistnienie takiego samego zdarzenia losowego ze składek, z których finansowany jest system ubezpieczenia społecznego.

4. Składkowa forma finansowania świadczeń. Składka – to danina publiczna, jej cechą jest celowość ( w odróżnieniu od podatku składka może być przeznaczona na finansowanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych ). Składka według kryterium finansowego ma charakter zdecentralizowanego źródła przychodów scentralizowanego funduszu, z którego finansowane są świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Składka stanowi przesłankę przyznania określonego świadczenia, wysokość składek wpływa na wymiar świadczenia społecznego. Istnieje wzajemność pomiędzy składką a świadczeniem ubezpieczeniowym. Wzajemność nie oznacza ekwiwalentności.

5. Występowanie solidaryzmu społecznego – występowanie tzw. wyrównania społecznego – istnienie redystrybucji środków w ramach funduszu ubezpieczeniowego pomiędzy osobami młodszymi, zdrowszymi a osobami starszymi.

6. Oparcie konstrukcji prawa do świadczenia na konstrukcji prawa podmiotowego – nabycie prawa do świadczenia następuje z mocy samego prawa, a decyzja instytucji ubezpieczeniowej ma charakter deklaratoryjny. Elementami tej konstrukcji jest ochrona sądowa.

7. Formalizm ubezpieczenia społecznego – formalizm jest związany z oparciem prawa do świadczenia na konstrukcji prawa podmiotowego. Formalizm odnosi się do przesłanek nabycia prawa do świadczenia i oznacza, że przesłanki zostały precyzyjnie określone w przepisach prawa. Przesłanki mają charakter obiektywny, co wyklucza możliwość uwzględnienia nietypowych sytuacji życiowych danych osób przy ocenia prawa do świadczeń.

8. Schematyzm ubezpieczeń społecznych – odnosi się do rodzaju świadczeń oraz zasad ustalania ich wartości. Oznacza, że świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają charakter typowy, zasady ustalania ich wartości oraz rodzaje świadczeń i ich wymiar są precyzyjnie określone w przepisach prawa i nie ma możliwości dostosowywania rodzaju świadczenia i jego wymiaru do indywidualnej potrzeby osoby, która ubiega się o to świadczenie.

9. Samorządność instytucji ubezpieczeniowej – oznacza powierzenie podmiotom uczestniczącym w realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych zarządzania funduszem ubezpieczeniem społecznych oraz uniezależnienia systemu ubezpieczeń społecznych od bezpośredniego wpływu administracji państw.

TECHNIKI ZAOPATRZENIA SPOŁECZNEGO

Rys historyczny: zaopatrzenie społeczne powstało w wyniki realizacji procesu przekształcania instytucji pomocy społecznej w system świadczeń o charakterze uniwersalnym oraz w rezultacie powstawania systemu świadczeń dla osób zasłużonych dla państwa o charakterze bez składkowym (funkcjonariusze, urzędnicy, żołnierze, ofiary wojny). Możemy wyróżnić dwa procesy:

1. Rozwój pomocy społecznej już w starożytności poprzez rozwiązywanie problemów ubóstwa, była to działalność o charakterze dobroczynnym. Pierwszym aktem była ustawa z 1601 roku o prawie biednych wydana przez angielską królową (poor law), wprowadzono rewolucję, gdyż nałożono na gminy obowiązek pomocy osobom pozbawionym opieki. Udzielaniem świadczeń pomocy społecznej było badanie stanu indywidualnej sytuacji osoby ubiegającej się o pomoc. W wyniku rozwoju pomocy społecznej w niektórych państwach powstał system świadczeń o charakterze formalizmu i schematyzmu. Były określone obiektywne przesłanki, których spełnienia rodziło skutek uzyskania prawa do świadczenia (wiek, niezdolność do pracy, okres zamieszkiwania, kryterium dochodowe). Świadczeniom nadano charakter schematyczny – rodzaj i charakter świadczenia określany był w formie pieniężnej. Cechą niezmienną była bardzo niska wysokość świadczenia i pozwalały one na zaspokojenie elementarnych potrzeb jednostki. Funkcjonował również system rent państwowych (renty starcze) w państwach przede wszystkim anglosaskich.

2. Drugi proces oparty jest na założeniu, osoby które służyły państwu mają prawo do przejścia w stan spoczynku, a państwo ma zapewnić tym osobom możliwość utrzymania dotychczasowego trybu życia. Świadczenia są wyższe niż w pierwszym procesie. System zaspokajał także potrzeby wyższe, nie tylko te elementarne.

CECHY ZAOPATRZENIA SPOŁECZNEGO

Wiążą się ze sposobem finansowania świadczeń, są one finansowane nie ze składek ale ogólnych środków budżetowych. Sam mechanizm finansowania jest podobny do finansowania świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych, fundusz zaopatrzeniowy ma charakter funduszu scentralizowanego (budżet państwa), źródło przychodów ma charakter zdecentralizowany. Metoda zagospodarowania polega na wyodrębnieniu w ogólnym planie finansowym państwa, środków na pokrycie świadczeń osób dotkniętych określonym ryzykiem. Przychody funduszu nie mają charakteru celowości. W zaopatrzeniu społecznym nie ma wyodrębnionych wspólnot ryzyka, ciężar finansowania świadczeń rozkłada się na całe społeczeństwo.

Podobieństwa między ubezpieczeniami społecznymi a zaopatrzeniem społecznym: prawo do świadczenia oparte jest na konstrukcji prawa podmiotowego, świadczenia mają charakter roszczeniowy a nie uznaniowy, formalizm i schematyzm świadczeń, brak jest cechy samorządności instytucji ubezpieczeniowej. Zadanie administrowania zaopatrzeniem społecznym należy do organu administracji państwowej. W Polsce są do tego specjalnie powołane jednostki organizacyjne np. MSWiA, MON, itp.

CECHY POMOCY SPOŁECZNEJ:

1. Finansowanie świadczeń ze środków budżetowych, zarówno budżet państwa jak i budżet samorządu.

2. Subsydiarny/pomocniczy charakter pomocy społecznej – pomoc społeczna zaopatruje osoby w świadczenia, które nie są w stanie zaspokoić potrzeb życiowych w inny sposób, z pracy zarobkowej, z innego systemu zabezpieczeń społecznych albo obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli te trzy inne sposoby zawiodą, wtedy wchodzi pomoc społeczna.

3. Istnienie indywidualnej potrzeby jako warunek uzyskania świadczenia – istnieje obowiązek przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.

4. Wyznaczona wysokość świadczenia na poziomie minimum egzystencji.

5. Uznaniowy charakter prawa do świadczenia – przy czym nie jest to cecha kategorialna.

ORGANIZACJA I FINANSOWANIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z 13. 10. 1998 t.j. z 2009

Ogólna charakterystyka: ustawa pełni rolę swoistego kodeksu ubezpieczeń społecznych (prawie, bo brak jest kodyfikacji tej gałęzi prawa), pełni także rolę regulacji wspólnej, określając kwestie organizacyjno-finansowe dla czterech odrębnych gałęzi ubezpieczeń społecznych: ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. W odrębnych ustawach znajduje się regulacja materialno-prawna prawa do uzyskania świadczenia z poszczególnych dziedzin ubezpieczenia społecznego. Ustawa ta wprowadza również podstawę dla wprowadzenia reformy ubezpieczeń społecznych z 1999 roku, weszła w życie 1 stycznia 1999 roku. Dwa zasadnicze założenia reformy:

1. Podział jednolitego wcześniej ubezpieczenia społecznego na cztery odrębne gałęzie ubezpieczeń. Jedność ubezpieczeń z przed 1999 roku – jedna składka na ubezpieczenie społeczne wynosiła 45% wynagrodzenia i była przeznaczana na finansowanie wszystkich świadczeń ubezpieczenia społecznego, bez względu na rodzaj ryzyka. Finansowana była w całości przez pracodawcę, czyli płatnika składek. Później nastąpił podział i zróżnicowanie zakresu podmiotowego obowiązku ubezpieczeniowego w poszczególnych gałęziach tego ubezpieczenia, podzielono jednolita składkę i wyodrębniono jednolity fundusz ubezpieczenia społecznego.

2. Posłużenie się kapitałową metodą finansowania świadczeń emerytalnych. System ubezpieczeń społecznych sprzed 1999 roku posługiwał się jedną metodą finansowania świadczeń emerytalnych tzw. metodą repartycyjną, która polega na tym, że świadczenia emerytalne finansowane są ze środków osób aktualnie podlegających ubezpieczeniu. Metoda repartycyjna oparta jest na swoistej umowie międzypokoleniowej – umowa pomiędzy aktywnymi zawodowo a osobami, które zakończyły swoją działalność zawodową. Ze środków, które aktualnie wpływają ze składek są wydatkowane równocześnie na koszty finansowania świadczeń osób aktywnie pobierających emeryturę. Od 1999 roku ustawa częściowo posłużyła się metodą kapitałową finansowania świadczeń emerytalnych. Wadą metody repartycyjnej jest to, że jest ona podatna na niekorzystne zjawiska demograficzne dotyczące pogarszaniem się proporcji pomiędzy osobami aktywnymi zawodowo a emerytami, system może stać się niewydolny. Zaletą metody repartycyjnej jest odporność na ryzyko polityczne i gospodarcze. Metoda kapitałowa polega na gromadzeniu środków przeznaczonych na emeryturę oraz ich pomnażanie poprzez działalność inwestycyjną instytucji ubezpieczeniowej. Zaletą tej metody jest to, że w systemie kapitałowym jest małe ryzyko zmian demograficznych, a wadą podatność na ryzyko polityczne (przeznaczanie środków na inne cele z funduszu ubezpieczeniowego) i gospodarcze (związane z kryzysami na rynku finansowym).

ZBIEG RÓŻNYCH TYTUŁÓW UBEZPIECZENIA EMRYTALNEGO I RENOTWEGO – sytuacja, w której jedna osoba znajduje się kilku różnych sytuacjach życiowych, z których każda rodzi obowiązek podlegania ubezpieczeniu.

Dwa podejścia:

1)Zasada kumulacji (sumowania) – wszystkie tytuły podlegają ubezpieczeniu

2)Zasada hierarchizacji różnych tytułów podlegających ubezpieczeniu, niektóre tytuły mają moc wyłączania innych tytułów.

W Polsce występuje zasada hierarchizacji, w sytuacji zbiegu używamy trzech zasad:

1)Zasada pierwszeństwa

2)Zasada pierwszeństwa w czasie

3)Zasada wyboru

Ad. 1) Zasada pierwszeństwa oznacza, że niektórym tytułom ubezpieczenia zostanie przyznana moc wyłączenia innych tytułów ubezpieczenia. Tytuły, które wyłączają inne to: stosunek pracy, umowa cywilnoprawna zawarta z pracodawcą lub przewidująca wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy, członkostwo w spółdzielni, stosunki służbowe, pobieranie świadczeń związanych z restrukturyzacją niektórych gałęzi przemysłu, pobieranie zasiłku macierzyńskiego.

Jeżeli ubezpieczony znajduje się w kilku sytuacjach życiowych, posiada kilka tytułów to podlega ubezpieczeniu z każdego z tych tytułów, gdy istnieje pierwszeństwo to podlega tytułowi korzystającemu z tej zasady. Wyjątek: gdy wysokość składki korzystającej z pierwszeństwa jest niższa niż minimalne wynagrodzenie to ubezpieczony jest objęty także tym drugim tytułem.

Ad. 2) Dotyczy to tytułów: wykonywanie pracy nakładczej, umowy cywilnoprawne, poza rolnicza działalność, posłowie i senatorowie, służba duchowna. Polega na tym, iż w sytuacji kumulacji kilku tytułów, ubezpieczony podlega ubezpieczeniu z tytułu, który powstał najwcześniej. Ograniczenie – gdy podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne z tytułu, który powstał najwcześniej jest niższa od kwoty 60% najniższego wynagrodzenia, to uzupełniamy o kolejny tytuł.

Ad. 3) Dotyczy to tytułów: kilka rodzajów poza rolniczej działalności. Można wybrać sobie z jakiego tytułu będziemy podlegać ubezpieczeniu.

EMERYT LUB RENCISTA A PODLEGANIE INNYM TYTUŁOM

E + stosunek pracy + członkostwo w spółdzielni + stosunek służby celnej = podlega ubezpieczeniu z każdego z tych tytułów.

E + umowy cywilnoprawne + stosunek pracy = wyłączenie ubezpieczenia z tytułu umowy cywilnoprawnej.

E + równoczesne pozostawanie w stosunku pracy + umowa cywilnoprawna = to podlega ubezpieczeniu gdy umowa została zawarta z pracodawcą lub na jego rzecz.

Status emeryta lub rencisty niw wyklucza obowiązku podlegania ubezpieczeniu.

UBEZPIECZENIA WYPADKOWE – jest wyjątkowe na tle pozostałych trzech gałęzi ubezpieczenia, brak jest dobrowolności, jest to tylko ubezpieczenie obowiązkowe.

Zasada: obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają wszystkie osoby objęte ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Niektóre kategorie osób są wyłączone z obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego, czynniki które decydują o wyłączeniu to:

NAWIĄZANIE I USTANIE STOSUNKU UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO:

Nawiązanie stosunku – funkcjonuje zasada automatyzmu, czyli objęcie ochroną przed zdarzeniem ubezpieczeniowym następuje z mocy prawa, bez względu na spełnienie przez płatnika składek obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacenia składki. Z chwilą podjęcia działalności, z którą ustawa wiąże skutek w postaci powstania obowiązku ubezpieczenia, zostaje nawiązany stosunek ubezpieczenia. Termin wynosi 7 dni od dnia rozpoczęcia działalności (art. 34 u. 4).

Ustanie stosunku – również zasada automatyzmu, oznacza, że z chwilą zaprzestania działalności, z która ustawa łączy obowiązek ubezpieczenia, ustaje też ochrona ubezpieczonego. Zasada ta znajduje zastosowanie tylko w obowiązkowym ubezpieczeniu, brak w dobrowolnym ubezpieczeniu, które jest na wniosek.

Objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym następuje z dniem wskazanym we wniosku osoby uprawnionej, dzień ten nie może przypadać wcześniej niż dzień złożenia wniosku. Ustanie ubezpieczenia dobrowolnego następuje z dniem złożenia wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia, stanowi to element decydujący o ustaniu ochrony ubezpieczeniowej.

Skutek ustania ochrony ubezpieczeniowej mogą wywołać następujące okoliczności:

- Zwłoka w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne (ochrona ustaje z pierwszym dniem miesiąca, za który nie zapłacono w terminie składki)

- Ustanie tytułu do podlegania ubezpieczeniu

UZYSKANIE CZŁONKOSTWA W OTWARTYM FUNDUSZU EMERYTALNYM

Ustawa podzieliła ubezpieczonych na trzy grupy ze względu na datę urodzenia:

- Osoby urodzone przez 1 styczna 1949 roku – nie mogą być członkami OFE;

- Osoby urodzone w latach 1949 – 1968 – uzyskały możliwość wyboru, albo emerytura będzie finansowana metodą częściowo repartycyjną albo częściowo repartycyjną i kapitałową. Osoby te przystąpiły do OFE, zawierając umowę, złożyły jednostronne, nieodwracalne oświadczenie woli o wyborze metody finansowania emerytury.

- Osoby urodzone po 1968r. – przymus przypisania do sposobu finansowania emerytury metodą repartycyjną i kapitałową. Art. 39 zobowiązuje takie osoby do zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym nie później niż w terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia. W razie gdy ubezpieczony nie dopełni tego obowiązku, Zakład wzywa go na piśmie do zawarcie umowy z OFE w terminie: a) do dnia 10 stycznia – jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 lipca, b)do dnia 10 lipca, jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 stycznia. Jeżeli ubezpieczony nie dopełni obowiązku zawarcia umowy w tych terminach, Zakład wyznacza OFE w drodze losowania spośród OFE, które uzyskały stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone stopy zwrotu w dwóch ostatnich okresach rozliczeniowych i których aktywa na koniec drugiego okresu rozliczeniowego z roku poprzedniego nie przekraczały 10% wartości aktywów netto wszystkich OFE.

SKŁADKA NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Stopa procentowa składki – zasadą jest, że dla wszystkich ubezpieczonych, stopa jest taka sama. Wyjątek stanowi ubezpieczenie wypadkowe, w tym ubezpieczeniu stopa procentowa jest zróżnicowana w zależności od prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka zawodowego (wypadku lub choroby zawodowej).

Rodzaj składki	Wysokość składki	Płatnik	Ubezpieczony
Emerytalna	19,52%	9,76%	9,76%
Rentowa	6%	4,5%	1,5%
Chorobowa	2,45%	-	2,45%
Wypadkowa	Od 0,4% do 8,12%	całość	-

Suma składek finansowanych przez ubezpieczonego wynosi 13, 71 % podstawy wymiaru składki.

Mechanizm finansowania ze składki emerytalnej:

Płatnik Ubezpieczony

9,76% 9,76%

7,3 % idzie do OFE

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (w sumie12,22%) 0,35% idzie do Funduszu Rezerwy Demograficznej

Wyjątki od ww. mechanizmu:

1. Finansowanie w całości przez ubezpieczonego: osoby prowadzące poza rolniczą działalność finansują składki we własnym zakresie, osoby dobrowolnie ubezpieczone.

2. Finansowanie w całości przez płatnika składek: dotyczy to tych przypadków, gdzie składki finansowane są z budżetu, a obejmuje to osoby na urlopach wychowawczych i pobierające zasiłek macierzyński, żołnierzy w służbie czynnej oraz osoby pobierające świadczenia z tytułów restrukturyzacji niektórych gałęzi przemysłu.

3. Odmienne rozliczanie ciężaru finansowania składek: dotyczy to duchownych, gdzie ich składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są finansowane w 80% z Funduszu Kościelnego (fundusz państwowy) a 20% finansowane jest przez samych duchownych.

10.03.2010r.

ZASADY USTALANIA PODSTAWY WYMIARU SKŁADKI

Podstawą wymiaru składki stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 18 u. o s.u.s.). W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

Art. 19 u. o s.u.s – roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotoności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej.

2012 = 3526 pln

30 x 3526 = 105 780 pln

Z chwilą przekroczenia progu 30-krotności, płatnik ma obowiązek zaprzestać obliczać i przekazywać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Inne sposoby ustalania podstawy wymiary składki:

• Określenie stałej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne – występuje w przypadku gdy tytuł podlegający ubezpieczeniu, nie jest tytułem związanym z osiągania zarobków np. duchowni. Podstawa wymiaru składki jest równa kwocie minimalnego wynagrodzenia.

• Przyznanie ubezpieczonemu możliwości zdeklarowania wysokości podstawy wymiaru składki z jednoznacznym określeniem minimalnej podstawy wymiaru. Stosuje się ten sposób do dwóch grup ubezpieczonych:

1. Osoby prowadzące poza rolniczą działalność – podstawa wymiaru składki powinna odpowiadać wysokości osiąganego przez nich przychodu, ale nie może być niższa niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia prognozowanego na dany rok kalendarzowy. Kwota wynosi 2000 zł.

   Wyjątki: podstawa wymiaru składki może być obniżona do 30% minimalnego wynagrodzenia (450 zł), w przypadku osób rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej. W ciągu 24 miesięcy istnieje możliwość zdeklarowania niższej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Dwa warunki takiej możliwości:

   1) nie prowadzenie poza rolniczej działalności w okresie 60 miesięcy kalendarzowych przez dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej,

2) nie wykonywanie w ramach tej działalności usług na rzecz pracodawcy, z którym w tym samym roku lub roku ubiegłym, pozostawaliśmy w stosunku pracy.

Osoby dobrowolnie ubezpieczone – podstawa wymiaru składki odpowiada kwocie minimalnego wynagrodzenia.

UPRAWNIENIA ORGANU RENTOWEGO (ZUS) W ZAKRESIE POBORU SKŁADKI:

Terminy (art. 47 u. 1 u o s.u.s):

• 5 dzień następnego miesiąca w odniesieniu do ubezpieczonych będących pracownikami jednostek budżetowych;

• 10 dzień następnego miesiąca w odniesieniu do osób fizycznych opłacających składki same za siebie;

• 15 dzień następnego miesiąca w odniesieniu do wszystkich pozostałych osób.

Instrumenty organu rentowego:

1. Prawo dochodzenia odsetek ustawowych za zwłokę w opłacaniu składek;

2. Możliwość nałożenia na płatnika dodatkowych opłat do wysokości 100% nieopłaconych w terminie składek;

3. Możliwość dochodzenia składek wraz z odsetkami w trybie egzekucji w administracji lub w trybie sądowym;

4. Korzystanie przez należności składkowe z prawa pierwszeństwa przed innymi zobowiązaniami dłużnika;

5. Długi bo 10 letni okres przedawnienia roszczeń składkowych;

6. Wyłączenie należności składkowych z postępowania układowego;

7. Możliwość złożenia wniosku o założenie księgi wieczystej na nieruchomości dłużnika składkowego (hipoteka);

8. Możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika;

9. Możliwość ustanowienia ustawowego prawa zastawu na nieruchomościach dłużnika;

10. Możliwość umorzenia w całości lub w części należności składkowych wyłącznie w razie całkowitej nieściągalności, która zachodzi w świetle artykułu 28 u. 3 u. o s.u.s.;

11. W sytuacji uzasadnionej względami gospodarczymi i innymi przyczynami istnieje możliwość rozłożenia na raty należności składkowych albo odroczenia terminu płatności.

FUNDUSZE UBEZPIECZENIOWE – państwowe fundusze celowe gromadzące i wydatkujące świadczenia na ubezpieczenia społeczne, nie posiadają osobowości prawnej. Dysponentem funduszy jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Fundusze nie posiadają jednolitej struktury. Wyróżniamy:

FUNDUSZ REZERWY DEMOGRAFICZNEJ

Fundusz rezerwowy dla ubezpieczenia emerytalnego, jest to państwowy fundusz celowy wyposażony w osobowość prawną, przeznaczony na finansowanie niedoboru funduszu emerytalnego wynikający z przyczyn demograficznych.

Źródła przychodu FRD:

1. Składka – odpis składki na ubezpieczenia wypadkowe, 035% podstawy wymiaru składki;

2. 40% środków przychodu z prywatyzacji mienia Skarbu Państwa;

3. Środki pozostające na rachunku funduszu emerytalnego na koniec każdego roku kalendarzowego pomniejszone o kwotę niezbędną na sfinansowanie świadczeń w styczniu następnego roku.

Organem FRD jest ZUS, który podejmuje decyzje o lokowaniu środków funduszu. Cel: zapewnienie bezpieczeństwa środków, lokowanie w bezpieczne instrumenty finansowe. ZUS nie podejmuje decyzji o wydatkowaniu tych środków, takie prawo ma Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów nie ma przy tym pełnej swobody, ustawa przewiduje, że polityka finansowa Funduszu odbywa się na zasadzie wieloletniej prognozy kroczącej przychodów i wydatków. Przy wydatkowaniu środków bierze się pod uwagę różne czynniki demograficznej, pierwszy raz środki zostały uruchomione w 2009 roku.

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (ZADANIA I STRUKTURA ORGANIZACYJNA)

ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Zadania ZUS:

• Ustalanie obowiązku ubezpieczenia;

• Wymierzanie i pobieranie składek, także innych składek, nie tylko na ubezpieczenia społeczne np. składki zdrowotne, składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Jest to działalność odpłatna i przysługuje ZUS-owi za to wynagrodzenie.

• Wydawanie decyzji w sprawie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i ich wypłacania;

• Prowadzenie indywidualnej kontroli ubezpieczonych oraz płatników składek;

• Prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek;

• Orzecznictwo w sprawach rentowych (lekarskie).

Zasady postępowania przed organem rentowym – obowiązują procedury administracyjne, do decyzji organu rentowego stosuje się przepisy o decyzji administracyjnej. Odwołania od decyzji organu rentowego kierowane są do sądów ubezpieczeń społecznych, które są jednostkami organizacyjnymi sądów okręgowych.

Struktura organizacyjna ZUS:

Terenowe jednostki organizacyjne – organy rentowe bezpośrednio uczestniczące w realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego.

Centrala ZUS – tworzą ją organy Zakładu:

• Prezes ZUS – powoływany przez premiera po opinii ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w tym samym trybie jest odwoływany, kandydaci są wyłaniani w drodze otwartego konkursu. Podstawową kompetencją Prezesa jest reprezentowanie ZUS.

• Zarząd ZUS – organ kolegialny, skład od 2 do 4 osób oraz Prezes ZUS, powoływany przez Radę Nadzorczą na wniosek Prezesa ZUS, Kompetencje: ponosi odpowiedzialność za politykę finansową ZUS, przygotowuje plany finansowe, realizuje je oraz przedstawia sprawozdanie z ich wykonania.

• Rada Nadzorcza – skład Rady to przedstawiciele czterech środowisk: administracji rządowej (4 członkowie w tym przewodniczący, powoływanie przez premiera na wniosek Ministra Pracy i Polityki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Finansów), płatników składek (4 kandydaci zgłaszani przez organizacje pracodawców reprezentowanych przez Trójstronną Komisję do spraw społeczno-gospodarczych), ubezpieczonych (3 członków powołanych przez organizacje związkowe reprezentowane w Trójstronnej Komisji) oraz świadczeniobiorców (1 osoba rekomendowana przez Ogólnokrajową Organizację Emerytów i Rencistów).

Organy rentowe: oddziały ZUS, które mniej więcej odpowiadają strukturze województw, inspektoraty ZUS w powiatach.

ZASADY PRZYZNAWANIA ŚWIADCZEŃ Z UBEZPIECZENIA EMERYTALNO-RENTOWEGO

Ustawa o emeryturach i rentach z 17 grudnia 1998 roku.

Reforma świadczeń emerytalnych:

1. Zmiana koncepcji ryzyka emerytalnego;

2. Wprowadzenie zasady stopniowej likwidacji (wygaszania) szczególnych uprawnień emerytalnych;

3. Wprowadzenie nowego mechanizmu ustalania wysokości emerytur.

Kryterium, które zostało przyjęte w reformie emerytalnej to kryterium daty urodzenia, datą graniczną jest 1.01.1949 roku, osoby urodzone przed tym dniem pozostały w starym systemie emerytalnym, po 31.12.1948 osoby są już w nowym systemie emerytalnym.

AD. 1 Ryzyko emerytalne (system zdefiniowanego świadczenia)

STARY SYSTEM

Ryzyko emerytalne jest związane z przesłanką nabycia prawa do emerytury. W starym systemie emerytalnym, prawo do emerytury zależy od spełnienia dwóch przesłanek:

1. Osiągnięcie wieku emerytalnego;

2. Staż ubezpieczeniowy

Istnieje także obowiązek rozwiązania stosunku pracy z chwilą przejścia na emeryturę. Prawo do emerytury chroniło przed ryzykiem osiągnięcia wieku emerytalnego z elementami ryzyka wysługi oraz domniemanej niezdolności do pracy. Cechą tego systemu jest zróżnicowanie warunków do nabycia świadczenia.

Wiek emerytalny:

• 65 lat mężczyźni;

• 60 lat kobiety.

Staż ubezpieczeniowy:

• 25 lat dla mężczyzn;

• 20 lat dla kobiet.

Wykład 17.03.2011r.

Cztery inne rodzaje emerytur ze względu na warunki nabywania świadczeń emerytalnych:

1. Emerytury częściowe (niepełne, w ograniczonym zakresie);

2. Emerytury wcześniejsze;

3. Emerytury w obniżonym wieku;

4. Emerytury bez względu na wiek.

AD. 1 EMERYTURY CZĘŚCIOWE: Art. 28 określa przesłanki nabycia prawa do takiego rodzaju emerytury:

Wiek emerytalny:

• 60 lat dla kobiet;

• 65 lat dla mężczyzn.

Staż ubezpieczeniowy:

• 15 lat dla kobiet;

• 20 lat dla mężczyzn.

Taka emerytura jest adresowana do osób, które osiągnęły wiek emerytalny, ale nie osiągnęły odpowiedniego wymiaru stażu. Art. 87 – różnice, gwarantowane ubezpieczenie nabycia prawa do emerytury w najniższej wysokości wyłącznie osobom, które osiągnęły staż ubezpieczeniowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

AD. 2 ISTOTĄ EMERYTURY WCZEŚNIEJSZEJ jest to że oznacza ona świadczenie przysługujące ubezpieczonemu, który skorzystał z możliwości wcześniejszego zakończenia pracy zarobkowej, tzn. przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego. Jest to emerytura, do której prawo nabywania jest na wniosek ubezpieczonego. Warunkiem jest złożenie wniosku do organu rentowego. Zasady wcześniejszej emerytury:

• Wcześniejsza emerytura ze względu na osiągnięcie dłuższego okresu ubezpieczenia: wiek emerytalny – 55 lat kobiety, 60 lat mężczyźni; staż ubezpieczeniowy co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn; oraz posiadanie statusu pracownika w momencie przejścia na emeryturę.

• Wcześniejsza emerytura ze względu na całkowitą niezdolność do pracy: warunki – wiek emerytalny: 55 lat kobiety i 60 lat mężczyźni, staż ubezpieczeniowy 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, a także posiadanie orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy oraz posiadanie statusu pracownika bezpośrednio przed złożeniem wniosku o emeryturę. Nie wystarczy być pracownikiem, trzeba osiągnąć 6 miesięczny okres zatrudnienia w okresie ostatnich 24 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o emeryturę.

• Wcześniejsza emerytura, która jest adresowana do osób uprawnionych do świadczeń rentowych z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej; warunki: wiek emerytalny 55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn; staż ubezpieczeniowy: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn a także posiadanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową.

Odrębne ustawy mogą przewidywać wcześniejsze przejście na emeryturę w przypadku: inwalidów wojennych, wojskowych i kombatantów, urzędników państwowych, urzędników służby cywilnej, osób zatrudnionych przymusowo w kopalniach i kamieniołomach, nauczycieli akademickich.

AD. 3 WŚRÓD EMERYTUR ZE WZGLĘDU NA OBNIŻONY WIEK WYRÓŻNIAMY:

1. Emerytury wynikające ze szczególnych warunków lub charakteru pracy;

2. Emerytury kolejowe;

Ad. a) Takie prawo mają pracownicy zatrudnieni przy pracach o znacznej szkodliwości lub uciążliwości dla zdrowia, jak również wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Kategorię pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze określa art. 32 u. 3: pracownicy NIK, celnicy, twórcy i artyści, dziennikarze, nauczyciele, pracownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej, żołnierze zawodowi i funkcjonariusze służb mundurowych. Ta kategoria osób zostaje dotknięta ryzykiem emerytalnym przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Przyjmuje się, że dla tych pracowników niższy wiek emerytalny jest wiekiem normalnym.

Przesłanki nabycia prawa do takiej emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Większość pracowników przechodzi na emeryturę po osiągnięciu wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz stażu ubezpieczeniowego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz dodatkowo 15 lat (w stażu pracy) pracy w szczególnych warunkach lub charakterze. Liczne wyjątki np. 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn, lub 55 lat dla mężczyzn i kobiet, skrajne przypadki 40 lat dla artystów cyrkowych.

Ad. b) Emerytura kolejowa – o przyznaniu niższego wieku emerytalnego nie decydują warunki pracy lub szczególny charakter ale fakt zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych PKP. Warunki: wiek 55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn, staż ubezpieczeniowy 20 lat dla mężczyzn i 25 lat dla kobiet oraz dodatkowo osiągnięcie 15 letniego okresu zatrudnienia w PKP.

AD. 4 EMERYTURY BEZ WZGLĘDU NA WIEK – jest to emerytura, która zależy od spełnienia wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Dwie kategorie pracowników: górnicy oraz nauczyciele (art. 88 Karty nauczyciela).

Dwie konfiguracje przesłanek emerytury nauczycielskiej:

• 30 letni okres zatrudnienia w tym 20 lat w charakterze nauczyciela (tzw. tablicowe);

• Dotyczy nauczycieli zatrudnionych w szkolnictwie specjalnym, 25 lat pracy, w tym 20 lat w charakterze nauczyciela.

MECHANIZM USTALANIA WYSOKOŚCI ŚWIADCZEŃ EMERYTALNYCH:

1. 24% (w skład wchodzą wszystkie świadczenia emerytalno-rentowe przyznane w tym samym zakresie) x kwota bazowa (element stały, socjalny);

2. 1,3% x podstawa wymiaru świadczenia x liczba lat składkowych;

3. 0,7% x podstawa wymiaru świadczenia x lata bez składkowe.

Art. 19 kwota bazowa – kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonego składki na ubezpieczenia społeczne w poprzednim roku kalendarzowym. Nowa kwota bazowa obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego.

Lata składkowe – okresy ubezpieczeniowe w trakcie, których była opłacana składka na ubezpieczenia społeczne (art. 6).

Lata nieskładkowe – okresy w trakcie, których składka nie była opłacana na ubezpieczenie ale, które ze względów społecznych są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i jej wysokości (art. 7)

Zasady ustalania podstawy wymiaru składki (art. 15-23):

• osoba, która składa wniosek o emeryturę w celu obliczenia podstawy wymiaru świadczenia ma obowiązek wskazać 10 kolejnych lat kalendarzowych z ostatnich 20 lat podlegania ubezpieczeniu. Wyjątek: wniosek ubezpieczonego i organ rentowy ma obowiązek uwzględnienia dowolnych 20 lat kalendarzowych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu;

• podstawą obliczenia emerytury będzie standardowe wynagrodzenie osiągane przez ubezpieczonego w okresie wskazanym przez niego lat kalendarzowych;

• składając wniosek o emeryturę, ubezpieczony musi wykazać na druku RP7 wysokość osiąganego wynagrodzenia, druk ten daje płatnik składek.

Mechanizm rewaloryzacji – jednokrotna, następcza rewaloryzacja wynagrodzeń prac, które są uwzględniane w podstawie wymiaru.

1. Obliczenie rocznej sumy wynagrodzeń osiąganych przez ubezpieczonego w każdym wybranym przez niego lat kalendarzowych;

2. Obliczanie rocznej sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników w tych latach (publikowane)

3. Obliczenie stosunku wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonego w każdym z wybranym przez niego okresie lat kalendarzowych do rocznej sumy przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia. Stosunek wyrażany jest w procentach.

4. Obliczanie średniej arytmetycznej wszystkich rocznych wskaźników procentowych.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia – oznacza on relację pomiędzy wynagrodzeniem osiąganym przez ubezpieczonego w okresie wybranym przez niego lat kalendarzowych a przeciętnym wynagrodzeniem pracowników w tym okresie, wyrażany jest w procentach. Wskaźnik procentowy jest przeliczany na kwotę nominalną. Mnożymy wskaźnik podstawy wymiaru świadczenia z kwotą bazową, daje to nam podstawę wymiaru świadczenia czyli zwaloryzowaną (zaktualizowaną) wartość wynagrodzenia osiąganą przez ubezpieczonego w okresie wybranym przez niego lat kalendarzowych. Za każdy rok składkowy osiągany przez ubezpieczonego, jego emerytura przyrasta o 1,3% wynagrodzenia. Przyrost emerytury za każdy rok bez składkowy jest dwa razy niższy, bo przyrasta tylko o 0,7% wynagrodzenia. Liczba lat nie składkowych uwzględnianych w emeryturze nie może przekroczyć 1/3 lat składowych.

Stosujemy ten mechanizm bo:

• Do końca 1998 roku ZUS nie ewidencjonował informacji o wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, opłacanych z tytułu ubezpieczenia za każdego, konkretnego pracownika. Były one odprowadzane od globalnej kwoty funduszu, gdzie wpłat dokonywał pracodawca, a ZUS nie wiedział jaka część tej kwoty jest związana z konkretną osobą ubezpieczonego;

• Utrata wartości kwot nominalnych na skutek praco esów inflacyjnych.

Kształtowanie się wysokości emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia: wysokość przeciętnej emerytury (tzw. stopa zwrotu) wynosiła 64% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

NOWY SYSTEM

Warunki nabycia prawa do emerytury (art. 24): prawo do emerytury zależy do spełnienia warunku osiągnięcia wieku emerytalnego , wiek określany jest w sposób jednolity. Wiek emerytalny wynosi:

1. 60 lat dla kobiet;

2. 65 lat dla mężczyzn

W nowym systemie mamy do czynienia z czystym ryzykiem osiągnięcia wieku emerytalnego. Staż ubezpieczeniowy ma też znaczenie (ilość lat składowych i bez składkowych), art. 87, osiągnięcie stażu ubezpieczeniowego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, decyduje o objęciu ubezpieczonego gwarancją otrzymania co najmniej najniższego świadczenia emerytalnego.

Mechanizm ustalania wysokości emerytury (art. 25): podstawę wymiaru stanowi kwota składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem corocznej waloryzacji tej podstawy. Reforma wprowadziła rejestr/ewidencjonowanie. Nie wszystkie osoby ubezpieczone rozpoczęły podleganie ubezpieczeniu po wejściu reformy w życie. Wiele osób podlegało ubezpieczeniu wcześniej, kiedy ZUS nie ewidencjonował informacji o składkach, dla tych osób ZUS ma obowiązek ustalić kapitał początkowy.

Wykład 24.03.2011r.

Przy ustalaniu kapitału początkowego stosujemy mechanizm zdefiniowanego świadczenia, który składa się z dwóch etapów:

1. Obliczenie hipotetycznej emerytury do której ubezpieczony nabył by prawa gdyby w dniu 1 stycznia 1999 roku spełnił warunki nabycia prawa do emerytury;

2. Przeliczenie hipotetycznej emerytury na kapitał składkowy, czyli pomnożenie kwoty hipotetycznej emerytury przez przeciętną długość życia osób w wieku 62 lat ustalonej wspólnie dla kobiet i mężczyzn i wyrażoną w miesiącach.

Konsekwencje mechanizmu: przeciętna długość życia ustalona jest w sposób sztywny oraz jest to mechanizm krzywdzący dla kobiet, bo żyją statystycznie kilka lat dłużej.

Waloryzacja:

1. Waloryzacja jest dokonywana corocznie 1 czerwca każdego roku kalendarzowego;

2. Ma charakter mieszany, czyli cenowo-płacowy;

3. Wskaźnik waloryzacji jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, powiększony o wskaźnik realnego wzrostu sumy przypisu składki na ubezpieczenie emerytalne w poprzednim roku.

Sposób obliczenia emerytury – emerytura jest równa ilorazowi podstawy wymiaru świadczenia oraz przeciętnej długości życia osób w wieku osiągniętym przechodzącym na emeryturę ustalonym w miesiącach, wspólnie dla kobiet i mężczyzn. Przyjęty mechanizm promuje odraczanie momentu przejścia na emeryturę.

EMERYTURY PRZEJŚCIOWE (ART. 183) – LATA 2009-2013

Ustawodawca wprowadził przejściowy okres, w którym będą miały zastosowanie oba mechanizmy nabycia emerytury.

W okresie przejściowym jedynie kobiety będą spełniać przesłankę osiągnięcia wieku emerytalnego (bo kobiety urodzone po 1948 r. począwszy od 2009 r. będą spełniać przesłankę 60 lat) – tylko one mogą przejść na emeryturę na nowych zasadach. Mechanizm zdefiniowanej składki ma być mniej korzystny niż zdefiniowanego świadczenia, dlatego w ciągu pierwszych 5 lat nowego systemu będą stosowane oba mechanizmy ustalania wysokości emerytury, ale w ciągu kolejnych lat będą zmieniać się proporcje:

Rok	Stary system (zdefiniowanego świadczenia	Nowy system (zdefiniowanej składki)
2009	80%	20%
2010	70%	30%
2011	55%	45%
2012	35%	65%
2013	20%	80%

Wyjątki od zdefiniowanego świadczenia oraz zdefiniowanej składki:

• Osoby urodzone w latach 1948-1968 i spełniające warunki nabycia prawa do emerytury wcześniejszej, w obniżonym wieku, ze względu na szczególne warunki lub charakter pracy oraz emerytury kolejowej, do końca 31 grudnia 2008 roku i dodatkowo spełniające 2 warunki:

1. Nie przystąpiły do OFE;

2. Jeżeli przystąpiły do OFE to złożyły wniosek o przekazywanie środków zgromadzonych wcześniej w OFE na dochody budżetu państwa.

• Emerytury górnicze (art. 50 a – 50 e)

1. Emerytury w obniżonym wieku

2. Emerytury bez względu na wiek

Ad. 1 Przesłanki (wersja A): 55 lat wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn, wykonywanie pracy górniczej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, co najmniej 10 letni okres zatrudnienia pod ziemią, nie przystąpienie do OFE lub złożenie dyspozycji o przekazywanie środków z OFE na dochody budżetu państwa. Przesłanki (wersja B): 50 lat wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn, 15 lat pracy pod ziemią.

Ad. 2 Przesłanki: 25 letni okres zatrudnienia pod ziemią, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie przystąpienie do OFE albo złożenie dyspozycji o przekazywanie środków z OFE na dochody budżetu państwa.

Wnioski: brak znamion daty urodzenia, stosuje się mechanizmy zdefiniowanego świadczenia, różne przeliczniki np. 1 rok normalnie to od 1,2 do 1,8 roku pracy pod ziemią.

• Art. 184, wyjątek dotyczący osób, które do końca 1998 roku spełniły wszystkie warunki stażowe (staż ogólny 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach lub charakterze albo pracy w jednostkach organizacyjnych PKP), uprawniające do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub charakterze albo emerytury kolejowej oraz nie przystąpiły do OFE, a jeżeli przystąpiły to złożyły dyspozycje przekazywania środków z OFE na dochody budżetu państwa.

EMERYTURY KAPITAŁOWE

Ustawy: z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych oraz z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

Emerytury kapitałowe – świadczenia emerytalne finansowane ze środków zgromadzonych przez ubezpieczonego w OFE.

Dwie grupy ubezpieczonych:

1. Urodzeni po 1968;

2. Urodzeni w latach 1949 – 1968 – wybór OFE

Zasady nabywania prawa do emerytury kapitałowej – może nastąpić wyłącznie wraz z nabyciem prawa do emerytury z FUS.

Dwa rodzaje emerytur kapitałowych:

• Emerytura okresowa;

• Emerytura dożywotnia.

Warunki, aby członek OFE mógł pobierać emeryturę kapitałową: wiek oraz zgromadzenie na rachunku w OFE odpowiednią dużą ilość środków.

Emerytura okresowa – prawo do niej przysługuje z chwilą osiągnięcia 60 lat oraz zgromadzenie na rachunku w OFE kwotę równą lub wyższą 20 krotności dodatku pielęgnacyjnego (ok. 3500 zł).

Emerytura dożywotnia – prawo do niej przysługuje z chwilą ukończenia 65 lat oraz zgromadzenie na rachunku w OFE kwotę (ilość środków) pozwalających na wypłatę emerytury hipotetycznej w kwocie równej lub wyższej od 50% kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Emerytura hipotetyczna to iloraz wartości kapitału emerytalnego w OFE do przeciętnej długości życia określonej w miesiącach. Jest to 86, 5 zł. Gdy kwota jest mniejsza to jest obowiązek przekazania tych środków do FUS.

Emerytura okresowa jest programowaną wypłatą tj. ratalne wykorzystanie przez ubezpieczonego środków zgromadzonych na rachunku w OFE. Emerytura okresowa przysługuje do czasu nabycia prawa przez ubezpieczonego do emerytury dożywotniej.

W emeryturach kapitałowych mamy do czynienia z ujednoliceniem wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn (60 lat – emerytura okresowa, 65 lat – emerytura dożywotnia). Emerytury okresowe są wypłacane jedynie do dnia osiągnięcia wieku 65 lat, czyli od 60 do 65 lat będą przysługiwać wyłącznie kobietom.

Obliczanie wysokości emerytury okresowej:

Wysokość emerytury uzyskuje się przez podzielenie kwoty środków zgromadzonych na rachunku w OFE przez długość życia osób w wieku osoby przechodzącej na emeryturę. Po obliczeniu wysokości emerytury okresowej środki pozostałe na rachunku w OFE są pomniejszane o co miesięczną wypłatę emerytury okresowej.

Ustanie prawa do emerytury okresowej:

• Nabycie prawa do emerytury dożywotniej;

• Ukończenie 65 lat;

• Wyczerpanie środków zgromadzonych w OFE.

Charakter prawny emerytury okresowej:

• Przysługuje na określony czas;

• Jest wypłacana za pośrednictwem ZUS;

• Każda wypłata pomniejsza kapitał emerytalny;

• Emerytura okresowa nie jest świadczeniem emerytalnym (bo nie jest świadczeniem dożywotnim).

Wykład 31.03.2011r.

Zasady ustalania wysokości emerytury dożywotniej – wysokość emerytury dożywotniej będzie odpowiadać iloczynowi zawartej w ofercie dożywotniej emerytury kapitałowej oraz wskaźnika wyliczonego dla środków zgromadzonych w OFE, podzielone przez 1000. Stawka emerytury kapitałowej x składka (czyli to co jest zgromadzone w OFE) = wysokość emerytury dożywotniej. Mechanizm będzie stosowany od 2014 roku.

Założenia ww. mechanizmu:

• Zakłady będą konkurować ze sobą za pomocą stawki emerytury kapitałowej;

• Stawka będzie ustalana według kryterium wieku przejścia na emeryturę.

EMERYTURY POMOSTOWE

Instytucja emerytur pomostowych związana jest ze stopniową likwidacją instytucji wcześniejszego przejścia na emeryturę, która występuje w starym systemie. Art. 24 u. 2 i 3 o emeryturach i rentach ustanowi w przyszłości emerytury pomostowe dla ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach lub charakterze.

Przesłanki nabycia prawa do emerytury pomostowej:

1. Urodzeni po 31.12.1948 roku;

2. Okres pracy wynosi 15 lat w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

3. Wiek emerytalny – 55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn;

4. Osiągnięcie okresów składkowych i bez składkowych wynoszących co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;

5. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed dniem 1.01.1999 r.;

6. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31.12.2008 r.

7. Rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy.

Wątpliwości i trudności w opracowywaniu ustawy o emeryturach pomostowych oraz co do przesłanek 5 i 6:

- przesłanka nr 5 jest wyrazem nadania emeryturom pomostowym charakteru świadczenia wygasającego, celem emerytur pomostowych jest realizacja uprawnień emerytalnych, których nabywanie rozpoczęło się jeszcze w starym systemie;

- środowiska pracownicze zarzucały takim rozwiązaniom brak równości wobec prawa;

- wątpliwości rozwiało orzeczenie TK, które stwierdziło że postanowienia ustawy są zgodne z Konstytucją, ponieważ emerytura pomostowa ma charakter przejściowy i wygasający;

- co do przesłanki nr 6, kiedy wprowadzono zapowiedź wprowadzenia emerytur pomostowych, założono że wcześniejsze emerytury są zbyt rozbudowane, nowa ustawa dokonała weryfikacji osób pracujących w szczególnych warunkach lub charakterze.

Praca w szczególnych warunkach (art. 3 u. 2) – opiera się na enumeratywnym wyliczeniu czynników ryzyka występujących przy wykonywaniu określonego rodzaju prac, których występowanie w środowisku pracy uprawnia do emerytury pomostowej. Wyliczenie ok. 40 rodzaju prac.

Czynniki ryzyka

Wykonywanie pracy determinowanej siłami natury	Wykonywanie pracy determinowanej procesami technologicznymi
Praca nad ziemią; Praca na wodzie; Praca pod wodą; Praca w powietrzu.	Praca w gorącym mikroklimacie; Praca w zimnym mikroklimacie; Bardzo ciężki wysiłek fizyczny; Podwyższone ciśnienie atmosferyczne; Duży wysiłek związanym z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Praca o szczególnym charakterze – ok. 24 rodzaju prac, ustawodawca powiązał tą pracę z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa publicznego w związku z wykonywaniem danej pracy. Są to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których wykonywanie po osiągnięciu odpowiedniego wieku zagraża bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu i życiu innych osób. Katalog prac został określony w załączniku do ustawy.

Zasady ustalania wysokości emerytury pomostowej:

• Emerytura pomostowa równa się kwocie ilorazu podstawy wymiaru emerytury z FUS oraz środków dalszego trwania życia osób w wieku 60 lat;

• Podstawa wymiaru jest taka sama jak przy ustalaniu wysokości emerytury w nowym systemie, czyli kwota składek zaewidencjonowana na indywidualnym koncie w FUS oraz kapitał początkowy;

• 19,52(łączna suma składek na ubezpieczenie emerytalne)/12,22(składka do FUS) – jest to wskaźnik korygujący, który podwyższa podstawę;

• Przeciętna długość życia jest stała i wynosi 60 lat;

• Nie istnieje potrzeba zachęcania do dłuższej pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

• Istnieje gwarancja, że emerytura pomostowa nie może być niższa od najniższej emerytury z FUS.

Emerytura pomostowa ma charakter świadczenia okresowego, nie przysługuje dożywotnio, obowiązuje do dnia nabycia prawa do emerytury z FUS. Osiągnięcie wieku 60 i 65 lat skutkuje utratą prawa do emerytury pomostowej. Jest to rodzaj pomostu pomiędzy emeryturą okresową a emeryturą z FUS.

Emerytura pomostowa jest świadczeniem adresowanym do osób, które zaprzestały zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, znajduje to wyraz w przepisach określających dopuszczalność wykonywania pracy w okresie pobierania emerytury pomostowej. Ustawa dopuszcza możliwość wykonywania pracy zarobkowej w okresie pobierania emerytury pomostowej, o ile nie zostanie przekroczony określony dochód z tytułu tej działalności. Emerytura pomostowa ulega zawieszeniu bez względu na dochód w razie ponownego zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Finansowanie emerytury pomostowej:

• Emerytury pomostowe są finansowane z odrębnej składki wynoszącej 1,5 % podstawy wymiaru, opłacanej przez pracodawców zatrudniających pracowników w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

• Ustawodawca wprowadza rozwiązanie polegające na tym, że pomiędzy składkami na Fundusz Emerytury Pomostowej a emeryturą pomostową nie ma wzajemności, dlatego że składka na FEP jest finansowana za wszystkich pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, bez względu na to czy mają oni szanse nabycia prawa do emerytury pomostowej, chodzi tu o rozpoczęcie pracy przed 1999 r., czy też po 1998 r.;

• Składka to też rodzaj opłaty ponoszonej przez pracodawcę zatrudniającego pracownika w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Organizacja emerytur pomostowych:

• Nawiązanie do rozwiązań zawartych w systemie emerytalnym zdefiniowanej składki i wprowadza obowiązek rejestrowania informacji o zatrudnieniu pracowników w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS;

• Na pracodawcy i ZUS ciąży obowiązek prowadzenia stosownych ewidencji stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz rejestr pracowników wykonujących taką pracę;

• Pracownik, który nie został umieszczony w tym rejestrze, może żądać umieszczenia go w takiej ewidencji od Państwowego Inspektora Pracy.

ŚWIADCZENIA RENTOWE

Ubezpieczenia rentowe obejmują:

1. Ryzyko niezdolności do pracy (renta z tytułu niezdolności do pracy);

2. Ryzyko utraty żywiciela rodziny (renta rodzinna).

AD. 1 Renta z tytułu niezdolności do pracy

Rys historyczny: czynnikiem, który wpłyną na obecny kształt emerytur rentowych to reforma dokonana w 1997 roku. Przyczyny reformy wiążą się z rozpoczętą w 1989 roku transformacją ustrojową. Pojawiło się wtedy zjawisko bezrobocia, a system zabezpieczenia społecznego nie był na to przygotowany. Dużo osób zaczęło pobierać zasiłek dla bezrobotnych, który była bardzo niski. System stwarzał wtedy możliwość do nieuczciwego uzyskiwania renty inwalidzkiej. Po to, aby uszczelnić system, wprowadzono nowe rozwiązania prawne w 1997 roku.

System przewidywał trzy nowe rozwiązania:

1. Wprowadzenie nowej konstrukcji ryzyka;

2. Wprowadzenie nowych zasad orzecznictwa w sprawie rent;

3. Wprowadzenie nowych świadczeń jak renta szkoleniowa.

Ad. a) Zmiany polegały na tym, że ryzyko inwalidztwa zostało zastąpione terminem niezdolności do pracy. Uznano, że inwalidztwo eksponuje za bardzo aspekty medyczne, odnosi się do stanu zdrowia, a pomniejsza czynniki ekonomiczne. Były wtedy 3 grupy inwalidzkie, które zostały zastąpione stopniami niezdolności do pracy: I stopień – całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji; II stopień – całkowita niezdolność do pracy, III stopień – częściowa niezdolność do pracy.

Ad. b) Przed reformą w sprawach rentowych orzekały Komisje Lekarskie do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, był to organ kolegialny, głosowanie tajne. Zbyt łatwo Komisje uznawały inwalidztwa danej osoby, a przez to że był to organ kolegialny, nie można było obciążyć konkretnej osoby odpowiedzialnością za daną decyzję. Zastąpiono je jednoosobowym orzecznictwem lekarzy orzeczników ZUS. Dzięki temu liczba rent inwalidzkich spadła, ale jednocześnie wzrosła liczba rent przyznawanych przez sądy. Od orzeczeń lekarzy orzeczników ZUS, ubezpieczeni odwoływali się do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W 2005 roku wprowadzono II instancję, dzięki której można było odwoływać się od orzeczeń lekarzy orzeczników ZUS, tą instancją jest Komisja Lekarska. Dopiero po orzeczeniu Komisji Lekarskiej, można było odwołać się do sądu.

Ad. c) Renta szkoleniowa jest wyrazem koncepcji rehabilitacji zawodowej. Idea ta polega na tym, iż ubezpieczony może zostać uznany za niezdolnego do wykonywania określonego rodzaju pracy, nie oznacza to możliwości niewykonywania jakiejkolwiek pracy. Renta szkoleniowa daje możliwość przekwalifikowania zawodowego i odzyskania tym samym utraconej zdolności do wykonywania pracy.

Przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy:

1. Niezdolność do pracy;

2. Osiągnięcie wymaganego okresu składkowego i bez składkowego (staż ubezpieczeniowy);

3. Niezdolność musi powstać w okresie ubezpieczenia albo w okresie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia.

07.04.2011 r.

Ad. 1 Niezdolność do pracy – to całkowita albo częściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i brak rokowań odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Trzy elementy definicji niezdolności do pracy:

• Element medyczny – naruszenie sprawności organizmu;

• Element ekonomiczny – utrata zdolności do pracy zarobkowej;

• Element zawodowy – dotyczy możliwości odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Rodzaje niezdolności do pracy:

1. Całkowita niezdolność – utrata zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

2. Całkowita niezdolność do pracy i samodzielniej egzystencji – orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu potrzeb życiowych.

3. Częściowa niezdolność – utrata w znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Trwała niezdolność do pracy: zasadą jest, że niezdolność do pracy ma charakter okresowy. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłużysz niż 5 lat, ale istnieje możliwość orzeczenia niezdolności do pracy na okres dłużysz, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma szans odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat.

Czy można orzec trwałą niezdolność do pracy ? Dwa poglądy:

1. Praktyka orzecznicza ZUS zmierza do wykluczenia orzekania trwałej niezdolności do pracy;

2. Doktryna i orzecznictwo na podstawie art. 59 ustawy o emeryturach i rentach (wymienia renty okresowe i stałe) wskazują, że jest możliwość orzeczenia trwałej niezdolności do pracy.

Orzecznictwo w sprawie niezdolności do pracy:

Lekarz orzecznik ZUS orzeka o stopniu niezdolności do pracy, trwałej niezdolności do pracy oraz dacie powstania niezdolności, musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy niezdolnością do pracy a datą jej powstania, lekarz orzeka również o celowości przekwalifikowania zawodowego oraz o rencie szkoleniowej. Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS przysługuje sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS w terminie wynoszącym 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia, sprzeciw składa zainteresowany. Możliwość zakwestionowania orzeczenia ma również Prezes ZUS (zarzut wadliwości orzeczenia), także w terminie 14 dniowym od dnia doręczenia orzeczenia. Organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, po tym jak orzeczenie lekarza orzecznika ZUS jest prawomocne oraz orzeczenie Komisji Lekarskiej. Od decyzji organu rentowego ZUS stronie jak i organowi rentowemu przysługuje odwołanie do Sądu Ubezpieczeń Społecznych w trybie przepisów KPC. Ubezpieczony może zakwestionować orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy lub orzeczenie Komisji Lekarskiej wyłącznie wówczas, gdy wyczerpał drogę postępowania odwoławczego w ramach ZUS.

Ad. 2 Osiągnięcie wymaganego okresu ubezpieczenia, który poprzedza datę powstania niezdolności do pracy. Tzw. okres wyczekiwania – okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu, w trakcie którego ubezpieczony nie nabywa prawa do świadczeń w razie wystąpienia określonego zdarzenia ubezpieczeniowego (okres narastania). Długość okresu zależy od wieku:

• Poniżej 20 lat – 1 rok wyczekiwania;

• 20 – 22 lata – 2 lata wyczekiwania;

• 22 – 25 lat – 3 lata wyczekiwania;

• 25 – 30 – 4 lata wyczekiwania;

• Powyżej 30 lat – 5 lat wyczekiwania + okres ma przypadać w okresie 10 lat poprzedzających rok, w którym powstała niezdolność do pracy (wyjątek: niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku w drodze z lub do pracy.

Ad. 3 Data powstania niezdolności do pracy: w okresie ubezpieczenia lub w okresie 18 miesięcy od ustania ochrony ubezpieczeniowej. Musi istnieć związek czasowy pomiędzy ochroną a niezdolnością do pracy. Wyjątkiem jest gdy ubezpieczony osiągnął okres ubezpieczenia wymagany do nabycia prawa do emerytury, czyli 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Mechanizm ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy:

• Wykorzystujemy mechanizm zastosowany w systemie zdefiniowanego świadczenia;

• Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy równa się sumie czterech składek:

1. 24% kwoty bazowej – składka stała;

2. 1,3 % x podstawa wymiaru świadczenia x lata składkowe – składka zmienna;

3. 0,7 % x podstawa wymiaru świadczenia x lata nieskładkowe – składka zmienna;

4. 0,7 % x podstawa wymiary świadczenia x tzw. okresy hipotetyczne.

• Okresy hipotetyczne to okresy jakie brakują ubezpieczonemu do osiągnięcia okresu ubezpieczenia wynoszącego 25 lat niedużej jednak niż do osiągnięcia 60 roku życia;

• Okresy ubezpieczenia to łączna liczba lata składkowych i bez składkowych;

• Suma 4 wyżej wymienionych składek daje nam wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

• Mechanizm rozpatrujemy w kontekście art. 24 a (nowy system) i 27 (stary system), przepisy te formułują zasadę, że z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego, osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy, uzyskuje z mocy samego prawa status emeryta i nabywa prawa do emerytury. W obu przypadkach obowiązuje zasada, że emerytura nie może być niższa od wcześniej pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy.

RENTA SZKOLENIOWA

Przesłanki nabycia prawa do renty szkoleniowej:

1. Wymagania dla nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy;

2. Orzeczenie celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie.

Renta szkoleniowa adresowana jest do osób częściowo niezdolnych do pracy. Celowość rehabilitacji zawodowej może być orzeczona zasadniczo na okres 6 miesięcy, może on ulec wydłużeniu lub skróceniu. Decyzję podejmuje organ rentowy ZUS po uzyskaniu orzeczenia lekarskiego o niezdolności do pracy. Realizacja celu renty szkoleniowej jest dokonywana poza ZUS-em, odpowiedzialność za to ponosi starosta jako organ właściwy do spraw związanych z promocją zatrudnienia i rynku pracy. Długość pobierania renty jest uzależniona od wyniku wyszukania szkolenia. Okres pobierania renty może być wydłużony do 30 miesięcy, może zostać także skrócony jeżeli nie ma propozycji szkolenia lub osoba nie podda się przekwalifikowaniu zawodowemu. Ustawodawca chcąc zachęcić ubezpieczonych do uzyskiwania nowych umiejętności wprowadza liczne zachęty, które wynikają z zasad ustalania wysokości renty. Wysokość renty szkoleniowej równa się 75% podstawy wymiaru renty (czyli de facto wynagrodzenia, jakie ubezpieczony pobierał przed nabyciem prawa do renty szkoleniowej, jest to tzw. stopa zastąpienia).

Renta szkoleniowa nie może być niższa od renty osób częściowo niezdolnych do pracy.

RENTA RODZINNA

Dwie grupy przesłanek:

1. Przesłanki jakie musi spełnić zmarły żywiciel rodziny;

1. Śmierć żywiciela rodziny (akt zgonu), istnieją wątpliwości co do uznania za zmarłego, długi okres wyczekiwania, a tym samym długi okres życia bez prawa do renty rodzinnej.

2. Zmarły żywiciel rodziny musi mieć ustalone prawo do emerytury lub renty albo musi spełnić warunek uprawniający do jednego z tych świadczeń. Śmierć żywiciel = całkowita niezdolność do pracy (fikcja prawna).

1. Przesłanki jakie musi spełnić uprawniony do renty rodzinnej czyli członkowie rodziny:

   Kategorie członków rodziny:

   I – dzieci bliskie zmarłemu;

   II – dzieci dalsze;

   III – małżonek;

   IV – rodzice.

Dzieci bliskie zmarłemu – dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione.

Dzieci dalsze – inne dzieci przyjęte na utrzymanie i wychowanie przed osiągnięciem pełnoletniości.

Warunki nabycia renty rodzinnej przez dzieci bliskie:

• Wiek, prawo do renty rodzinnej przysługuje do ukończenia 16 lat;

• Przedłużenie prawa do renty rodzinnej może nastąpić w sytuacji, kiedy dziecko kontynuuje naukę po ukończeniu 16 lat, renta wtedy przysługuje do czasu zakończenia nauki w szkole, ale nie dłużej niż do 25 roku życia. Osoby na studiach mogą pobierać dłużej rentę, gdy ukończenie 25 roku życia następuje na ostatnim roku studiów;

• Wątpliwości co do studentów: kiedy możemy mówić, że student jest na ostatnim roku studiów?

  1 koncepcja – wtedy kiedy jesteśmy wpisani na 5 rok (czerwiec);

  2 koncepcja – wtedy kiedy jesteśmy wpisani na listę 5 roku (wrzesień). ZUS aprobuje drugą koncepcję.

  Oraz czy nie dyskryminuje się osób urodzonych w pierwszej połowie roku? W ich przypadku prawo do renty może być przedłużone do końca semestru.

• W sytuacji, gdy dzieci są niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, a także całkowicie niezdolne do pracy do ukończenia 16 roku życia lub okresu ukończenia nauki w szkole, przysługuje im dożywotnia renta rodzinna.

Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej przez dzieci dalsze:

• Do ukończenia 16 lat;

• Do ukończenia nauki w szkole, jeśli przekroczyłoby 16 rok życia, ale nie dłużej niż do 25 roku życia;

• Bez względu na wiek, rent rodzinna przysługuje dziecku, które jest całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji oraz całkowicie niezdolne do pracy, gdy niezdolność powstała między 16 a 25 rokiem życia;

• Zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie, a nastąpiło to najpóźniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego. Wyjątek: sytuacja, gdy śmierć nastąpiła w skutek wypadku.

• Nie mają prawa do renty rodzinnej po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją prawo przysługuje, gdy nie mogą oni zapewnić środków do utrzymania lub gdy zmarły albo małżonek zmarłego był opiekunem ustanowionym przez sąd.

14.04.2011 r.

Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej przez małżonka:

• Warunkiem nabycia prawa do renty jest wiek;

• Prawo do renty rodzinnej powstaje, gdy:

1. Małżonek w chwili śmierci żywiciela rodziny miał ukończone 50 lat lub był uznany za osobę niezdolną do pracy albo

2. Wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 roku życia, a jeżeli kształci się w szkole – 18 roku życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;

3. Istnieje wspólność małżeńska w chwili śmierci żywiciela rodziny; przez wspólność małżeńską rozumie się np. wspólne zamieszkiwanie, brak domniemania wspólności małżeńskiej istnieje w przypadku:

   - orzeczenia separacji;

   - orzeczenia rozwodu (ale renta rodzinna przysługuje małżonkowi, jeśli wykaże prawomocne orzeczenie sądu o przyznaniu alimentów ze strony zmarłego małżonka).

• małżonek uzyska też prawo do renty, jeśli spełni w/w warunki w ciągu 5 lat od śmierci żywiciela rodziny;

• małżonek może utracić prawo do renty wcześniej niż dzieci, traci do niej prawo z chwilą osiągnięcia przez dziecko 18 lat.

Okresowa renta wdowia – przysługuje małżonkowi, który nie spełnia warunków nabycia prawa do renty rodzinnej, ale nie posiada niezbędnych środków utrzymania. Przysługuje przez okres roku od śmierci żywiciela rodziny, a jeśli małżonek podejmuje działania w celu zapewnienia sobie środków do życia (np. uczestniczy w szkoleniach zawodowych) okres przyznania renty może być wydłużony, ale nie może być dłuższy niż 2 lata.

Warunki nabycia prawa do renty przez wstępnych (rodzice):

• Muszą spełnić te same warunki, jakie ustawodawca przewidział dla wdowców;

• Ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.

Zasady ustalania wysokości renty rodzinnej:

• Po zmarłym żywicielu rodziny przysługuje jedna renta rodzinna;

• W przypadku, gdy liczba osób uprawnionych do renty rodzinnej jest większa niż jeden, to renta rodzinna ulega podziałowi w częściach równych;

• Liczba osób uprawnionych wpływa na wysokość renty rodzinnej:

  - 1 osoba – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

  - 2 osoby – 90% świadczenia;

  - 3 i więcej osób – 95% świadczenia.

• Świadczenie, które przysługiwałoby zmarłemu to emerytura lub renta z tytułu niezdolności do pracy.

Charakter prawny renty rodzinnej:

Czy renta rodzinne jest świadczeniem samoistnym czy pochodnym z ubezpieczenia rentowego zmarłego żywiciela rodziny?

Dwie koncepcje:

1. Samoistna – J. Jończyk, w wyniku nawiązania stosunku ubezpieczenia rentowego dochodzi do powstania odrębnych stosunków prawnych łączących członków rodziny ubezpieczonego z instytucją ubezpieczeniową;

2. Pochodna – zakłada, że w wyniku objęcia ubezpieczonego ubezpieczeniem rentowym dochodzi do nawiązania stosunku ubezpieczeniowego wyłącznie pomiędzy instytucją ubezpieczeniową a ubezpieczonym. Tak rozumiany stosunek ubezpieczeniowy zapewnia ochronę na wypadek śmierci ubezpieczonego, w razie wystąpienia tego ryzyka, świadczenia rentowe wypłacane członkom rodziny ubezpieczonego wynikają z tego stosunku ubezpieczenia rentowego. Większość opowiada się za tą koncepcją.

DODATKI DO EMERYTUR I RENT

Wyróżniamy:

1. Dodatki pielęgnacyjne;

2. Dodatki dla sieroty zupełnego;

Ad. 1 Dodatki pielęgnacyjne są dodatkami do emerytury lub renty, jak również do renty rodzinnej. O przyznaniu dodatku decyduje:

1. Posiadanie orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy;

2. Osiągnięcie wieku 75 lat.

Wysokość dodatku jest określana kwotowo w ustawie. Ze względu na waloryzację wysokość tego dodatku z dniem 1 marca 2011 wynosi 186 zł i 71 gr. Dodatek nie przysługuje, gdy osoba do niego uprawniona przebywa w zakładzie opieki pielęgnacyjnej i opieki leczniczej oraz ma zapewnioną pełną opiekę przez ponad dwa tygodnie w miesiącu.

Ad. 2 Dodatek do renty rodzinnej przysługuje dziecku, które utraciło oboje rodziców. Jego wysokość wynosi 350 zł i 94 gr., gdy liczba dzieci jest większa niż jeden, to każde z tych dzieci otrzymuje pełną kwotę dodatku.

ZASIŁEK POGRZEBOWY

• Otrzymuje się go w wypadku śmierci ubezpieczonego;

• Ryzyko socjalne inne niż w przypadku renty rodzinnej, ma na celu pokrycie kosztów pogrzebu;

• Przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, emeryta i rencisty, osoby, która nie miała ustalonego prawa do renty i emerytury ale uzyskała warunki do ich nabycia; w razie śmierci członka rodziny emeryta lub rencisty;

• Może mieć charakter świadczenia pochodnego w trzech pierwszych przypadkach.

• Katalog podmiotów:

1. Zasiłek przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzeby, nie wymaga się istnienia więzi pokrewieństwa lub powinowactwa;

2. Prawo do zasiłku może również przysługiwać instytucji np. pracodawcy, domowi pomocy społecznej, jednostce samorządu terytorialnego, osobie prawnej, kościołowi lub związkowi wyznaniowemu jeżeli pokryły one koszty pogrzebu;

3. Wtedy gdy podmiotów jest więcej, zasiłek jest dzielony przez wszystkie osoby, które pokryły koszty pogrzebu;

• Wysokość zasiłku zależy od katalogu podmiotów uprawnionych do tego zasiłku, zasadniczo osoba fizyczna, członek rodziny mają prawo do zryczałtowanego zasiłku w wysokości 4 tys. złotych (zmiana z dniem 1 marca 2011 r., wcześniej ta kwota wynosiła ponad 6 tys. zł, czyli 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia);

• Podmioty inne niż członkowi rodziny w tym instytucje: wysokość zasiłku pogrzebowego dla tych podmiotów to wysokość udokumentowanych kosztów pogrzebu, ale nie więcej niż 4 tys. zł;

• Wnioskować o zasiłek można w terminie 12 miesięcy od śmierci osoby.

ŚWIADCZENIA PRZYZNAWANE W SZCZEGÓLNYM TRYBIE

Są to wyjątki od zasady formalizmu i schematyzmu świadczeń.

Wyróżniamy 2 kategorie takich świadczeń:

1. Emerytury i renty na warunkach i wysokości innej niż określone w ustawie;

2. Emerytury lub renty w drodze wyjątku.

Ad. 1 Prawo do przyznania takiego świadczenia ma Prezes Rady Ministrów, przesłanką jest szczególnie uzasadniony przypadek. Wymagania formalne: premier musi corocznie do dnia 31 stycznia każdego roku kalendarzowego składać Sejmowi sprawozdanie o przyznaniu świadczeń szczególnych.

Ad. 2 Decyzje w takiej sprawie podejmuje Prezes ZUS. Przesłanki:

1. Zakres podmiotowy świadczenia: może przysługiwać albo ubezpieczonemu albo członkom rodziny pozostałym po śmierci ubezpieczonego;

2. Brak prawa do emerytury lub renty z powodu szczególnych okoliczności;

3. Brak możliwości podjęcia pracy ze względu na wiek albo niezdolność do pracy;

4. Brak niezbędnych środków utrzymania.

Dużo więcej jest takich świadczeń przyznawanych niż w przypadku pierwszym. Tytułem do nabycia prawa do świadczenia jest decyzja administracyjna. Odwołanie od takich decyzji wnosi się do WSA, a następnie do NSA.

Charakter prawny świadczeń szczególnych:

- brak formalizmu i schematyzmu;

- inna droga odwoławcza;

- nie mają charakteru ubezpieczeniowego tylko zaopatrzeniowy;

- inny sposób finansowania – świadczenia szczególne finansowane są z budżetu państwa.

NAJNIŻSZE ŚWIADCZENIA EMERYTALNO-RENTOWE

Adresowane są do osób mających staż ubezpieczeniowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Wysokość tych świadczeń określana jest co roku w terminie waloryzacji. Renta z tytułu całkowitej niezdolności wynosi 728, 18 zł, renta z tytułu częściowej niezdolności wynosi 560, 13 zł. Wyrównanie pomiędzy kwotą należną a kwotą najniższego świadczenia jest finansowane z budżetu państwa. Wyrównanie to łączna suma z FUS i OFE.

WALORYZACJA ŚWIADCZEŃ EMERYTLANO – RENTOWYCH

Waloryzacja – oznacza mechanizm dostosowawczy, którego celem jest dostosowanie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych do aktualnej wartości pieniądza.

Dwa modele waloryzacji:

1. Waloryzacja cenowa – waloryzacja o wskaźniku cen towarów i usług konsumpcyjnych;

2. Waloryzacja płacowa – uwzględnia wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia.

Ad. 1 Istotą waloryzacji cenowej jest utrzymanie dotychczasowej siły nabywczej świadczeń emerytalno-rentowych, wskaźnik cen to wskaźnik inflacji. Zaletą waloryzacji cenowej to zapewnienie utrzymania dotychczasowej siły nabywczej świadczeń w warunkach kryzysu ekonomicznego, a cechą kryzysu jest to, że ceny rosną szybciej niż płace. Nie jest to mechanizm korzystny w sytuacji rozwoju gospodarczego, bo nie gwarantuje emeryturom i rentom efektu partycypacji. Cechą wzrostu gospodarczego jest to, że emerytury tracą na wartości w stosunku do płac.

Ad. 2 Waloryzacja płacowa nie jest korzystna w warunkach kryzysu ekonomicznego, powoduje utratę siły nabywczej emerytur i rent, korzystna jest w sytuacji wzrostu gospodarczego, bo umożliwia partycypację.

Systemy emerytalne stosują oba mechanizmy, tzw. waloryzacja mieszana czyli cenowo-płacowa.

Częstotliwość z jaką przeprowadzana jest waloryzacja:

• Waloryzacja ad hoc – ustawodawca nie określa odgórnie mechanizm waloryzacji, tylko każdorazowa podwyżka świadczeń wymaga wydania nowej ustawy. W Polsce taka waloryzacja była do końca lat 80.

• Waloryzacja tzw. systematyczna – ustawodawca określa z góry częstotliwość waloryzacji, zobowiązuje organy rentowe do przeliczana świadczeń emerytalno-rentowych, przeprowadzana jest raz w roku 1 marca każdego roku kalendarzowego.

28.04.2011 r.

Waloryzacja systematyczna – dokonywana corocznie, 1 marca każdego roku.

Waloryzacja cenowo-płacowa – zasadą jest, że waloryzacji dokonujemy mnożąc świadczenie przez wskaźnik waloryzacji. Wskaźnikiem waloryzacji jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w ubiegłym roku kalendarzowym, powiększonym o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych – uwzględnia się jeden z pośród dwóch wskaźników:

1. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw emerytów i rencistów, albo (w 2011 r. wynosi 2,8%);

2. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem (w 2010 r. wynosił 2,6%).

Wybiera się ten wskaźnik, który jest korzystniejszy i wyższy.

Realny wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – uwzględnia się w wymiarze co najmniej 20%, oznacza to, że możemy wziąć pod uwagę procent wyższy. Wysokość wzrostu wskaźnika jest przedmiotem negocjacji w Trójstronnej Komisji do spraw społeczno-gospodarczych. Negocjacje zazwyczaj toczą się w czerwcu, każdego roku poprzedzającym rok, w którym będzie dokonywana waloryzacja. Negocjacje rozpoczynają się od przedstawienia przez stronę rządową informacji na temat danych makroekonomicznych, które są podstawą przygotowywania budżetu. Komisja Trójstronna ma 14 dni na uzgodnienie stopnia wzrostu przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia. Jeżeli dojdzie do porozumienia i jest zgoda rządu, to premier publikuje informacje na ten temat w Monitorze Polskim. W przypadku braku uzgodnienia Rada Ministrów sama, w drodze rozporządzenia ustala stopień wzrostu przeciętego, miesięcznego wynagrodzenia, ma na to 21 dni. Od kilku lat Komisja nie może dojść do porozumienia i wskaźnik ustala Rada Ministrów i wynosi on nie więcej niż 20%. W 2010 r. wskaźnik wzrostu płac wynosił 1,5%, a w 2011 r. wskaźnik cen wynosi 3,1%.

ZBIEG PRAWA DO KILKU ŚWIADCZEŃ – występuje gdy dana osoba spełnia warunki nabycia prawa do więcej niż jednego świadczenia. Rzadko występuje zbieg prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zbieg prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej – ubezpieczony ma prawo do jednego świadczenia, tego wyższego lub wybranego przez ubezpieczonego.

ZAWIESZENIE I ZMNIEJSZENIE PRAWA DO ŚWIADCZENIA

Zawieszenie polega na pozbawieniu możliwości prawa pobierania świadczenia, przez osobę, która nabyła prawo do świadczenie tego świadczenia.

Dwie okoliczności wpływające na zawieszenie prawa do świadczenia:

• Osiąganie przychodów z działalności objętej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, albo;

• Osiąganie przychodów z tytułu stosunku służbowego (ta okoliczność wpływa na zawieszenie renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej oraz emerytury do, której prawo zostało ustalone przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Okoliczność ta nie stanowi okoliczności zawieszającej prawo do świadczenia w przypadku emerytów osiągających wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.)

Zawieszenie prawa do emerytury osób, które osiągnęły 60 i 65 lat następuje z uwagi na nie rozwiązanie stosunku pracy z pracodawcą zatrudniającym pracownika przed złożeniem wniosku o emeryturę (art. 103 a).

Mechanizm ma zastosowanie tylko do osób będących pracownikami; ustawodawca nie ogranicza możliwości nawiązania stosunku pracy z tym samym albo innym pracodawcą.

Dwa progi dochodowe:

1. 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – osiągnięcie tego dochodu powoduje zawieszenie prawa do świadczenia, próg jest ustalany kwartalnie (4469 zł);

2. 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – przekroczenie skutkuje zmniejszenie świadczenia, zmniejszenie następuje o kwotę przekroczenia, kwota ta nie może być większa od maksymalnej kwoty zmniejszenia (2406,8 zł).

UBEZPIECZENIA CHOROBOWE

Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (tj. z 2010 r. Dz. U. Nr 77, poz. 512).

Ogólna charakterystyka: są to świadczenia o charakterze okresowym, tzw. świadczenia zasiłkowe. Ich celem jest ochrona ubezpieczonych przed utratą możliwości zarobkowania z powodu choroby oraz macierzyństwa. Ochrona polega na zagwarantowaniu wypłaty świadczenia, zastępując utracony dochód.

Wyróżniamy 5 świadczeń chorobowych:

1. Zasiłek chorobowy;

2. Świadczenie rehabilitacyjne;

3. Zasiłek wyrównawczy;

4. Zasiłek macierzyński;

5. Zasiłek opiekuńczy.

To, co łączy wszystkie te świadczenia to: przesłanki nabycia prawa do zasiłku, wysokość świadczenia, okres pobierania oraz przesłanki negatywne.

ZASIŁEK CHOROBOWY

Przesłanki:

1. Osiągnięcie okresu wyczekiwania – jest to okres podlegający ubezpieczeniu po upływie, którego ubezpieczony nabywa prawo do świadczenia w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego. Celem okresu wyczekiwania jest chęć usunięcia nadużyć, polegających na przystępowaniu do tego ubezpieczenia, gdy zachodzi prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia losowego.

   W ubezpieczeniu obowiązkowym okres wyczekiwania wynosi 30 dni, natomiast w ubezpieczeniu dobrowolnym 90 dni.

   Wyjątek: do okresu wyczekiwania wlicza się okres poprzedniego ubezpieczenia, gdy przerwa była nie dłuższa niż 30 dni.

   Zwolnienie z warunku okresu wyczekiwania:

1. Absolwenci szkół oraz szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem z terminie 90 dni od dnia zakończenia nauki;

2. Niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub choroby zawodowej;

3. Osoby ubezpieczone obowiązkowo, które mają wcześniejszy, co najmniej 10 letni okres podlegania ubezpieczeniu;

4. Grupa posłów i senatorów, którzy w terminie 90 dni od zakończenia kadencji przystąpili do ubezpieczenia.

1. Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje osobom, które stały się niezdolne do pracy z powodu choroby w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.

   Niezdolność do pracy z powodu choroby – analogia co do przepisów prawa rentowego (zdarzenie biotyczne). Różnice tkwią w okresie trwania niezdolności. Mówimy o okresowej (czasowej) niezdolności do pracy, ta niezdolność do pracy według wiedzy medycznej ma charakter przejściowy i, która rodzi rokowania odzyskania tej zdolności w krótkim okresie czasu.

Pojęcie niemożności świadczenia pracy wywołanej określonymi przyczynami związanymi ze stanem organizmu lub zdrowia ubezpieczonego.

Trzy okoliczności niemożności świadczenia pracy:

1. Decyzja o odosobnieniu ze względu na zagrożenie rozprzestrzeniania choroby zakaźnej albo zakażenia, wydana przez właściwy organ;

2. Sytuacja, w której ubezpieczony poddaje się leczeniu odwykowemu od uzależnia alkoholowego, od środków psychotropowych lub odurzających w stacjonarnym zakładzie leczenia odwykowego;

3. Ubezpieczony poddaje się badaniom dla dawców komórek, tkanek i narządów

Powstanie niezdolności do pracy w okresie podlegania ubezpieczeniu – ustawodawca uprawnia do zasiłku chorobowego, osoby których niezdolności do pracy powstała po ustaniu ubezpieczenia. Decydują o tym dwa warunki:

1. Długość przerwy pomiędzy ustaniem ubezpieczenia a datą powstania niezdolności do pracy nie jest dłuższa niż 14 dni. Wyjątek: sytuacja osób, które stały się niezdolne do pracy z powodu choroby zakaźnej, której okres wylęgowy jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, gdy jej objawy pojawiają się później niż po 14 dniach ale nie później niż po 30 dniach;

2. Czas trwania niezdolności do pracy – tylko dłuższe okresy niezdolności do pracy dają prawo do zasiłku, muszą one wynosić 30 dni.

Wysokość zasiłku chorobowego (3 stawki):

1. Zasadnicza – 80% podstawy wymiaru;

2. Obniżona – 70% podstawy wymiaru – dotyczy okresów niezdolności do pracy, w których ubezpieczony przebywa w szpitalu;

3. Pełna – 100% podstawy wymiaru, gdy spełniona jest jedna z trzech sytuacji:

1. Niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży;

2. Niezdolność do pracy bądź niemożność wykonywania pracy wiąże się z badaniem dla dawców lub zabiegu ich pobrania;

3. Niezdolność do pracy powstała w skutek wypadku do lub z pracy.

Podstawa wymiaru zasiłku – stanowi przeciętne wynagrodzenie z okresu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc powstania niezdolności do pracy. Do podstawy wlicza się te składniki wynagrodzenia, które nie są wypłacane albo przysługują w niższej wysokości w okresie niezdolności do pracy.

Okres pobierania zasiłku chorobowego:

• 182 dni – zasadniczy okres pobierania zasiłku;

• 270 dni – okres wydłużony, dwie sytuacje:

1. Niezdolność do pracy jest spowodowana gruźlicą;

2. Niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży.

Do okresu zasiłkowego nie wlicza się dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym. Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy. Wyjątek: wlicza się do okresu zasiłkowego poprzedzające przerwy niezdolności do pracy, o ile spełni się dwa warunki:

• Niezdolność do pracy jest spowodowane tą samą przyczyną, co poprzednia niezdolność do pracy;

• Przerwa nie była dłuższa niż 60 dni pomiędzy pierwszą a drugą niezdolnością do pracy.

Obie przesłanki należy spełnić łącznie!

Przesłanki negatywne prawa do zasiłku chorobowego:

1. Brak prawa do zasiłku chorobowego za okresy niezdolności do pracy, za które ubezpieczony zachował prawo do wynagrodzenia (kontekst z art. 92 Kodeksu Pracy) – ciężar finansowania zasiłku chorobowego rozkładany jest pomiędzy pracodawcę a ubezpieczeniem społecznym, okres 33 dni – wynagrodzenie chorobowe, zmiana: 14 dni, co do pracowników 50+, a nie 33 dni w roku kalendarzowym;

2. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadające w okresie urlopu wychowawczego, okresie tymczasowego aresztowania oraz obywania kary pozbawienia wolności oraz w okresie urlopu bezpłatnego;

3. Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:

   - uprawniona jest do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;

   - jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, świadczeń przed emerytalnych albo nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych;

   - kontynuuje działalność albo podjęcie nowej działalności zarobkowej dającej możliwość przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego na zasadzie dobrowolności;

   - nie spełnia przesłanek okresu wyczekiwania.

4. Podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników;

5. Spowodowanie niezdolności do pracy w wyniku popełnienia przez ubezpieczonego umyślnego przestępstwa lub wykroczenia;

6. Nadużycie alkoholu i spowodowanie niezdolności do pracy, ale tylko przez pierwsze 5 dni od spowodowania niezdolności do pracy;

7. Wykonywanie pracy zarobkowej albo wykorzystywanie zwolnienia lub postępowanie w inny sposób pozostający w sprzeczności ze wskazaniem lekarskim.

05.05.2011r.

ŚWIADCZENIE REHABILITACYJNE

Jest to świadczenie pośrednie pomiędzy zasiłkiem chorobowym a rentą z tytułu niezdolności do pracy.

Przesłanki:

1. Niezdolność do pracy z powodu choroby;

2. Wyczerpanie prawa do zasiłku chorobowego;

3. Istnienie rokowań odzyskania zdolności do pracy w wyniku leczenia lub rehabilitacji.

Jeżeli nie ma rokowań to ubezpieczony może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Przesłanki nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego stwierdza lekarz orzecznik ZUS. Orzecznictwo lekarskie w sprawie niezdolności do pracy odbiega od orzecznictwa w sprawie zasiłku chorobowego (bo w tym przypadku orzeka każdy lekarz mający odpowiednie upoważnienie do wydawania zaświadczeń lekarskich). Orzecznictwo następuje zazwyczaj wraz ze złożeniem wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Po upływie okresu pobierania tego świadczenie, gdy ubezpieczony nadal jest niezdolny do pracy to może starać się o rentę.

Okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego

Odpowiada okresowi niezbędnemu do odzyskania zdolności do pracy, maksymalny okres pobierania tego świadczenia wynosi 12 miesięcy, o okresie również orzeka lekarz orzecznik ZUS. Ubezpieczony ma prawo sprzeciwu na zasadach renty z tytułu niezdolności do pracy (14 dni, orzeka Komisja Lekarska). Środek odwoławczy może złożyć także prezes ZUS (zarzut wadliwości).

Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego

Jego wysokość jest zróżnicowana w zależności od okresu pobierania świadczenia, przez pierwsze 3 miesiące wynosi 90% podstawy wymiaru, pozostałe okresy czyli 9 miesięcy – 75% podstawy wymiaru.

Podstawa wymiaru, co do zasady jest podobna jak w zasiłku chorobowym. Wyjątek stanowi to, że podstawa wymiaru ulega waloryzacji. Waloryzacja zależy od kwartału w którym przypada pierwszy dzień pobierania świadczenia rehabilitacyjnego:

1. jeżeli 1 dzień pobierania przypada w 1 kwartale roku to waloryzacja dokonywana jest o wskaźnik wzrostu płac pomiędzy 1 kwartałem a 3 kwartałem poprzedniego roku kalendarzowego (tj. cofamy się o 6 mc i oceniamy o ile wzrosła wartość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 3. kwartale w stosunku do 1. kwartału poprzedniego roku kalendarzowego);

2. jeżeli 1 dzień pobierania przypada w 2 kwartale to waloryzacja dokonywana jest o wskaźnik wzrostu płac pomiędzy 2 a 4 kwartałem poprzedniego roku kalendarzowego;

3. jeżeli 1 dzień pobierania przypada w 3 kwartale to waloryzacja dokonywana jest o wskaźnik wzrostu płac pomiędzy 3 kwartałem poprzedniego a 1 kwartałem roku obecnego;

4. jeżeli 1 dzień pobierania przypada w 4 kwartale to waloryzacja dokonywana jest o wskaźnik wzrostu płac pomiędzy 4 kwartałem poprzedniego a 2 kwartałem obecnego roku.

Przesłanki negatywne są podobne jak w przypadku zasiłku chorobowego.

ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY

Ryzykiem socjalnym jest obniżone wynagrodzenie będące konsekwencją zmniejszenia sprawności do wykonywania dotychczasowej pracy.

Przesłanki:

1. Zakres podmiotowy – bycie pracownikiem, nie przysługuje innej kategorii osób;

2. Zmniejszenie sprawności do pracy (nie oznacza to niezdolności do pracy);

3. Poddanie się rehabilitacji zawodowej (przyuczenie do zawodu wykonywane albo przez specjalnie wyodrębnione stanowisko pracy u pracodawcy albo w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej – w praktyce takie ośrodki nie funkcjonują);

4. Osiąganie w okresie rehabilitacji zawodowej wynagrodzenia niższego od wynagrodzenia osiąganego przed rozpoczęciem rehabilitacji zawodowej.

Orzecznictwo lekarskie w sprawie zasiłku wyrównawczego – występują dwa modele, o potrzebie rehabilitacji zawodowej może orzec wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS.

Okres pobierania zasiłku:

• Przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej;

• O długości rehabilitacji orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS;

• Okres pobierania zasiłku nie może być dłuższy niż 24 miesiące;

• W trakcie rehabilitacji zawodowej okres pobierania zasiłku może ulec skróceniu, wtedy kiedy ze względu na stan zdrowia dalsza rehabilitacja jest niecelowa (orzeka o tym również lekarz orzecznik ZUS).

Wysokość zasiłku – istotą jest wyrównanie różnicy pomiędzy wynagrodzeniem przez i w trakcie rehabilitacji zawodowej.

Przesłanki negatywne:

• Posiadanie prawa do emerytury/renty z tytułu niezdolności do pracy albo nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;

• W praktyce to świadczenie nie jest wypłacane.

ZASIŁEK MACIERZYŃSKI

Jest to świadczenie, które zapewnia ochronę przez ryzykiem urodzenia dziecka w okresie podlegania ubezpieczeniu. Zasiłek macierzyński zastępuje dochód.

Przesłanki:

Zasadą jest, że prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje osobom, które spełnią trzy warunki:

1. Jest się ubezpieczoną (kobieta);

2. Urodzenie dziecka;

3. Urodzenie dziecka w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.

Wyjątki od w/w zasad i warunków:

Wyjątek od zasady nr 1: zasiłek macierzyński może przysługiwać ojcu wychowującemu dziecko w wyjątkowych sytuacjach:

1. Sytuacja, w której kobieta po porodzie umiera albo porzuca dziecko, zasiłek macierzyński przysługuje ojcu, gdy podejmie się on wychowania dziecka a jednocześnie podlega ubezpieczeniu chorobowemu i przerywa zatrudnienie;

2. Kobieta po wykorzystaniu 14 tygodniowego urlopu macierzyńskiego rezygnuje z pozostałej części urlopu, a opiekę nad dzieckiem przejmuje ojciec dziecka podlegający ubezpieczeniu chorobowemu;

3. Urlop ojcowski, za ten okres przysługuje zasiłek macierzyński.

Wyjątek od zasady nr 2:

• Przyjęcie dziecka na wychowanie i wystąpienie do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie (warunek: dziecko musi być do 7 roku życia, a jeżeli odroczono obowiązek szkolny to do 10 roku życia);

• Przyjęcie dziecka na wychowanie może nastąpić w ramach rodziny zastępczej;

• Przyjęcie na wychowanie i wystąpienie z wnioskiem o przysposobienie może dotyczyć również mężczyzny.

Wyjątek od zasady nr 3:

• Dotyczy sytuacji, w której rozwiązano stosunek pracy, gdy pracownica była w ciąży (sytuacja, w której do takiego rozwiązania doszło w skutek upadłości lub likwidacji pracodawcy); Ustawodawca przewiduje, że takiej pracownicy, która została pozbawiona zatrudnienia w pierwszej kolejności należy zapewnić inne zatrudnienie, gdy nie ma takiej możliwości to przysługuje jej prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

• Rozwiązanie stosunku pracy w sposób niezgodny z prawem, stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu.

• Art. 177 paragraf 3 Kodeksu Pracy – sytuacja, w której kobieta w ciąży jest zatrudniona na umowę na czas określony lub umowę na czas wykonania określonej pracy a termin jej zakończenia przypada po 3 miesiącu ciąży, okres umowy o pracę w tym przypadku ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Długość pobierania zasiłku macierzyńskiego:

• Zasiłek macierzyński jest świadczeniem przysługującym osobom, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, ale nie wszystkie osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu mogą skorzystać z urlopu macierzyńskiego;

• Długość urlopu macierzyńskiego wyznacza okres pobierania zasiłku macierzyńskiego:

• 20 tygodni – urodzenie 1 dziecka;

• 31 tygodni – urodzenie 2 dzieci przy jednym porodzie;

• 33 tygodni – urodzenie 3 dzieci przy jednym porodzie;

• 35 tygodni – urodzenie 4 dzieci przy jednym porodzie;

• 37 tygodni – urodzenie 5 i więcej dzieci przy jednym porodzie.

• Dodatkowy urlop macierzyński – przedłużeniu również ulega okres pobierania zasiłku macierzyńskiego;

Wysokość zasiłku macierzyńskiego: jest to rekompensata utraconego zarobku, czyli wynosi 100% podstawy wymiaru tego zasiłku.

ZASIŁEK OPIEKUŃCZY

Jest to świadczenie, którego celem jest ochrona ubezpieczonego przed ryzykiem niemożności świadczenie pracy spowodowane koniecznością sprawowania osobistej opieki nad członkiem rodziny.

Przesłanki:

1. Choroba dziecka do ukończenia przez niego 14 roku życia;

2. Choroba innego członka rodziny.

Wyjątki: prawo do zasiłku opiekuńczego może wynikać z konieczności sprawowania osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8. Trzy sytuacje:

1. Nie przewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola, szkoły do, którego uczęszcza dziecko;

2. Choroba albo poród małżonka stale opiekującego się dzieckiem, które uniemożliwiają mu sprawowanie opieki nad dzieckiem;

3. Pobyt małżonka stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.

Przesłanka szczególna związana z urodzeniem dziecka: prawo do zasiłku opiekuńczego może przysługiwać ojcu dziecka wychowującego dziecko w razie, gdy matka dziecko po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, przebywa w szpitalu, a ojciec dziecka przerywa zatrudnienia lub inną pracę zarobkową w celu opieki nad dzieckiem.

Długość okresu pobierania zasiłku opiekuńczego:

• 60 dni w roku kalendarzowym (chore dziecko do lat 14 i zdrowe dziecko do lat 8), łączny okres nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym bez 8 tygodni;

• 14 dni w roku kalendarzowym (sprawowanie opieki na innym chorym członkiem rodziny);

• 8 tygodni w roku kalendarzowym (gdy kobieta przebywa w szpitalu, a ojciec podejmuje się opieki nad dzieckiem.

Wysokość zasiłku opiekuńczego – 80% podstawy wymiaru.

Przesłanka negatywna: istnienie w gospodarstwie domowym innej osoby, która może zapewnić opiekę chorym, dzieckiem. Wyjątkiem jest choroba dziecka do 2 roku życia.

ZASADY ADMINISTROWANIA/WYPŁACANIA ZASIŁKÓW CHORBOWYM I MACIERZYŃSKICH

• Zasady wypłacania zależą od liczby pracowników/ubezpieczonych, zatrudnionych przez płatnika składek;

• Jeżeli płatnik składek zatrudnia 20 i mniej niż 20 pracowników to ustalanie prawa do zasiłku i jego wypłata należy do zadań ZUS;

• Więksi pracodawcy, zatrudniający powyżej 20 pracowników – ustalanie prawa do zasiłku i jego wypłata należy do zadań płatnika składek, wtedy zasiłki są refundowane przez ZUS.

UBEZPIECZENIA WYPADKOWE

Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322).

Ogólna charakterystyka: ustawa reguluje świadczenia, które zostały już omówione wcześniej, ale zawiera odstępstwa od konstrukcji prawnej rent z tytułu niezdolności do pracy, rent rodzinnych oraz zasiłku chorobowego, które przysługują gdy niezdolność do pracy jest spowodowane wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową.

Świadczenia:

1. Zasiłek chorobowy;

2. Świadczenie rehabilitacyjne;

3. Zasiłek wyrównawczy;

4. Świadczenie jednorazowe odszkodowawcze z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

5. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego w skutek wypadku przy pracy albo choroby zawodowej;

6. Renta z tytułu niezdolności do pracy;

7. Renta szkoleniowa;

8. Renta rodzinna;

9. Dodatek dla sieroty zupełnej;

10. Dodatek pielęgnacyjny oraz pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego, szczepień oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Ustawa wypadkowa zawiera dwojakiego rodzaju przepisy:

• Przepisy z zakresu prawa pracy (pojęcie wypadku i choroby zawodowej);

• Przepisy o świadczeniach, które przysługują osobom dotkniętym wypadkiem i chorobą zawodową.

Ad. 1 Zasiłek chorobowy

Odstępstwa:

• Przysługuje bez względu na spełnienie przesłanki okresu wyczekiwania;

• Zasiłek przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, a nie dotyczy to okresu przysługiwania wynagrodzenia chorobowego;

• Wysokości zasiłku chorobowego – zawsze 100% podstawy wymiaru zasiłku;

Ad. 2 Świadczenie rehabilitacyjne

• Wysokość świadczenia przez cały okres pobierania wynosi 100% podstawy wymiaru;

Ad. 3 Zasiłek wyrównawczy

Dwie przesłanki:

1. Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu;

2. Osiąganie wynagrodzenia niższego od wynagrodzenia otrzymywanego przed powstaniem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Przysługuje bez względu na to, czy ubezpieczony poddał się rehabilitacji zawodowej.

12.05.2011 r.

Ad. 4 Świadczenie jednorazowe odszkodowawcze z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową

Przesłanki:

1. Doznanie wypadku przy pracy albo choroby zawodowej;

2. Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu.

Stały uszczerbek na zdrowiu – to naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące poprawy;

Długotrwały uszczerbek na zdrowiu – to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu przez okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Przy ocenie stopnia uszczerbku na zdrowiu bierzemy pod uwagę wyłącznie aspekt medyczny, a nie bierzemy pod uwagę elementu ekonomicznego.

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu dokonuje lekarz orzecznik ZUS oraz Komisja Lekarska ZUS.

Lekarze orzecznicy oraz Komisje orzekają na podstawie specjalnego rozporządzenia rady ministrów, określającego szczegółowe zasady orzekania o stopniu uszczerbku na zdrowiu, załącznikiem do rozporządzenia jest tabela uszczerbków na zdrowiu, której towarzyszy określenie procentowe stopnia uszczerbku na zdrowiu. Lekarz orzecznik ZUS musi określić procentowo stopień uszczerbku na zdrowiu, bo od tego zależy wysokość odszkodowania, za każdy procent osoba poszkodowana ma prawo do 20% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Stawka od 1.04.2011 do 31.03.2012 wynosi 645 zł.

Odszkodowanie uzupełniające – rozmiar szkody, stopień procentowy ulega pogłębieniu, stan zdrowia się pogarsza. Ustawodawca przewiduje, że wtedy kiedy pogorszenie stanu zdrowia następuje o co najmniej 10 punktów procentowych, to w takim przypadku ubezpieczonemu będzie przysługiwać odszkodowanie uzupełniające, stopień pogorszenia się zdrowia też należy do orzecznictwa Lekarzy Orzeczników ZUS. Wysokości odszkodowania uzupełniającego odpowiada iloczynowi stopnia procentowego pogorszenia się zdrowia oraz 20% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Ad. 5 Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego spowodowanego wypadkiem przy pracy lub choroba zawodową.

Przysługuje członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego.

Trzy kategorie członków rodziny uprawnionych do odszkodowania:

1. Małżonek – warunek: nie orzeczenie separacji; od małżonka nie wymaga się spełnienia dodatkowych przesłanek (wiek, niezdolność do pracy, wychowywanie dzieci uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym). Funkcja: kompensacyjna;

2. Dzieci zmarłego – przyjmuje się, że chodzi o dzieci w szerokim rozumieniu, nie tylko bliskie ale także dalsze; warunkiem jest to, aby były one uprawnione do renty rodzinnej;

3. Wstępni – warunkiem jest prowadzenie ze zmarłym wspólnego gospodarstwa domowego lub przyczynianie się do jego utrzymania albo prawo do alimentów ustalone wyrokiem sądu albo ugodą sądową.

Kategoria osób wpływa na wysokość odszkodowania, a także liczba osób uprawnionych do tego świadczenia.

Jedna osoba uprawniona – wyróżniamy dwie stawki:

• Osiemnastokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w przypadku gdy jedyną osobą uprawnioną jest małżonek albo dziecko (stawki zmieniają się w okresach rocznych, aktualna stawka to 58 tys. 50 zł);

• Gdy osoba należy do wstępnych kwota odszkodowania wynosi dziewięciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia czyli 29 tys. 25 zł.

Większa liczba osób uprawnionych – wyróżniamy 4 warianty:

1. Sytuacja, w której mamy do czynienia z uprawnionym małżonkiem i jednym lub większą liczbą dzieci, w takim przypadku odszkodowanie przysługuje w wysokości osiemnastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na małżonka plus 3,5 krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia dla drugiego i każdego kolejnego dziecka.

2. Większa niż 1 liczba dzieci uprawnionych do odszkodowania – odszkodowanie wynosi osiemnastokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia plus 3,5 krotność na 2 i każde następne dziecko.

3. Oprócz małżonka lub dzieci, uprawnienie są inni członkowie rodziny (wstępni) – odszkodowanie ustala się na w/w zasadach dla małżonka i dzieci, czyli 18krotność + 3,5 krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każde dziecko i 3,5 krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każdego inne uprawnionego.

4. Większa liczba uprawnionych należących do trzeciej kategorii (wstępni, oboje rodziców) – 9 krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia plus 3,5 krotność na każdego drugiego i kolejnego uprawnionego.

Jest tylko jedno odszkodowanie. W wariantach 1, 2 i 4 jednorazowe odszkodowanie ulega podziałowi w równych częściach pomiędzy wszystkie osoby uprawnione. W wariancie 3 jednorazowe odszkodowanie ustalane jest osobno dla małżonka i dzieci oraz osobno na wstępnych. Też występuje konieczność wydania orzeczenia lekarskiego, przedmiotem orzeczenia jest ocena związku między wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a śmiercią ubezpieczonego.

Ad. 6 , 7, 8

Różnice:

• Nie będziemy stosować przesłanki okresu wyczekiwania;

• Nie stosujemy przesłanki dotyczącej daty powstania niezdolności do pracy lub śmierci;

• Nie stosujemy ograniczenia maksymalnego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia (maksymalny wskaźnik w ubezpieczeniu rentowym wynosi 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, w ubezpieczeniu wypadku tego nie stosujemy. Gdy osoby osiągają dochody przekraczające 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia to i tak dostaną świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego);

• Minimalna wysokość rent wypadkowych jest odpowiednio wyższa niż świadczenia rentowe:

  - renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – nie może być niższa od 80% podstawy jej wymiaru;

  - renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – co najmniej 60% podstawy jej wymiaru ;

  - renta szkoleniowa – 100% podstawy jej wymiaru;

  Najniższe renty w/w nie mogą być niższe od 120% najniższego świadczenia z ubezpieczenia rentowego.

PRZESŁANKI NEGATYWNE PRAWA DO ŚWIADCZEŃ WYPADKOWYCH, DWIE KONFIGURACJE:

1. Prawo do świadczeń nie powstaje wtedy kiedy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione ubezpieczonemu naruszenie przez niego przepisów o ochronie życia lub zdrowia pracowników, spowodowane przez niego umyślnie bądź w skutek rażącego niedbalstwa.

2. Złagodzenie rygorów, nie wymaga się wyłączności przyczynienia się do powstania naruszenia, a ma to miejsce wtedy, kiedy do wypadku przy pracy doszło w stanie nietrzeźwości albo w stanie odurzenia środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi. W takim przypadku świadczenia nie przysługują, gdy ubezpieczony w znacznym stopniu przyczynił się do zdarzenia. Odmowa poddaniu się badaniu jest równoznaczna ze spełnieniem tej przesłanki.

ZBIEG PRAWA DO ŚWIADCZEŃ RENTOWYCH (W SZCZEGÓLNOŚCI RENTY Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY SPOWODOWANEJ WYPADKIEM PRZY PRACY ALBO CHOROBĄ ZAWODOWĄ) Z PRAWEM DO EMERYTURY

Ustawodawca umożliwia łączne pobieranie obu tych świadczeń, ubezpieczony może wybrać wariant w którym będzie mógł łączyć świadczenia.

Dwa warianty:

1. Pobieranie całości emerytury oraz połowy renty z tytułu niezdolności do pracy (wypadkowej);

2. Pobieranie całości renty wypadkowej oraz połowy emerytury.

ZASADY RÓŻNICOWANIA WYSOKOŚCI SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE WYPADKOWE

Odstępstwo od zasady, że stopa procentowa jest taka sama.

Ustawodawca przewiduje, że składka na ubezpieczenie wypadkowe ulega zróżnicowaniu w zależności od stopnia zagrożenia wystąpienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (od 0,4 do 8,12% podstawy wymiaru).

Dwie okoliczności mające wpływ na stopień procentowy składki na ubezpieczenie wypadkowe:

1. Liczba ubezpieczonych, za których opłacana jest składka na ubezpieczenie wypadkowe przez płatnika składek;

2. Prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku przy pracy albo choroby zawodowej (stopień ryzyka).

Ad. 1

Dwie kategorie pracodawców:

1. Zatrudniający nie więcej niż 9 pracowników;

2. Płatnicy składek zatrudniający 10 i więcej ubezpieczonych.

Dla tych grup obowiązują odmienne zasady ustalania stopnia procentowego składki.

Odnośnie płatników zatrudniających nie więcej niż 9 pracowników:

Stopa procentowa składki jest ustalana jednolicie w wysokości 50% najwyższej stopy procentowej składki dla grup działalności.

Grupy działalności – termin o charakterze statystycznym, w rozumieniu PKD, pracodawcy podzieleni są na pewne grupy ze względu na branże/grupy działalności, tam występują inne stopnie ryzyka.

Stopa procentowa składki odpowiada iloczynowi stopy procentowej składki ustalonej dla grup działalności oraz wskaźnika korygującego ustalonego dla danego płatnika składek. Stopa procentowa dla grup działalności jest ustalana w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla tej grupy, ta kategoria ryzyka zależy od 4 czynników:

a) wskaźnika częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem

b) wskaźnika częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ze względu na wagę wypadków,

c) liczby stwierdzonych chorób zawodowych,

d) liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia zawodowego.

Wpływ każdego z tych czynników na kategorie ryzyka jest taki sam. Płatnicy maja obowiązek prowadzenie statystyk odnoście wypadków przy pracy i różnych zagrożeń. Przy ustalaniu kategorii ryzyka bierzemy dane statystyczne z ostatnich 3 lat.

Wskaźnik korygujący –opiera się na założeniu że do zróżnicowania stopnia ryzyka wystąpienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, może dojść w ramach danej grupy działalności. Zależy to od kategorii ryzyka ustalonej dla danej grupy. Przy ustalaniu kategorii ryzyka bierzemy pod uwagę 3 okoliczności:

a)wskaźnik częstości występowania wypadków przy pracy ogółem;

b) wskaźnik częstości wypadków ciężkich i śmiertelnych,

c) liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia zawodowego.

Ustawodawca określa minimalną i maksymalną wysokość wskaźnika korygującego wynosi on od 0,5 do 1,5%.

Stopa procentowa składki ustalana jest w drodze decyzji organu rentowego na okres 1 roku.

ZAOPATRZENIE SPOŁECZNE

Ogólna charakterystyka: ustawa 28.11.2003r o świadczeniach rodzinnych, tj. z 2006 r., Dz.U. 139, poz. 992

Świadczenia rodzinne:

1. Zasiłek rodzinny oraz dodatki do tego zasiłku;

2. Świadczenia opiekuńcze tj. zasiłek pielęgnacyjny oraz świadczenie pielęgnacyjne;

3. Zapomoga z tytułu urodzenia dziecka przyznana przez gminę (becikowe 3);

4. Zapomoga z tytułu urodzenia dziecka (becikowe 1).

Przesłanki nabycia prawa do świadczeń rodzinnych:

1. Przesłanka obywatelstwa;

2. Przesłanka zamieszkiwania na terytorium RP.

Zasadą jest, że świadczenia rodzinne przysługują obywatelom polskim oraz zamieszkującym na terytorium Polski.

Wyjątki od zasady nr 1: prawo do świadczenia rodzinnego przysługujące cudzoziemcom, 3 przypadki:

1. Cudzoziemcy do których stosujemy przepisy o koordynacji systemu zabezpieczenia społecznego UE, chodzi o obywateli UE;

2. Osoby, do których stosujemy dwustronne umowy dot. zabezpieczeń społecznych np. z Kanadą;

3. Osoby, które przebywają na terytorium RP, posiadając określony status w rozumieniu ustawy o cudzoziemcach.

Wyjątek od zasady nr 2: sytuacja, w której stosowana jest zasada eksportu świadczeń, sformułowana w rozporządzeniu w sprawie koordynacji zabezpieczeń społecznych UE. Niekiedy osoba przebywająca na terenie innego państwa UE, ma prawo do otrzymywania świadczenia rodzinnego z właściwej instytucji na terenie państwo, którego się znajduje.

ZASIŁEK RODZINNY ORAZ DODATKI DO TEGO ZASIŁKU

Jest świadczeniem, którego celem jest częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka, w związku z tym celem.

Pierwsza przesłanka: zasiłek rodzinny przysługuje rodzicom, albo opiekunom prawnym lub faktycznym dziecka i przysługuje na dziecko. Wyjątkowo dziecko występuje w roli osoby uprawnionej do zasiłku rodzinnego, jest tak w przypadku dziecka uczącego się.

Dziecko uczące się – jest to osoba pełnoletnia, ucząca się i nie pozostająca na utrzymaniu rodziców, w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem prawa do alimentów z ich stron.

Druga przesłanka to warunek spełniania kryterium dochodowego w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Kryterium dochodowe – oznacza osiąganie dochodów, dochód na osobę w rodzinie nie przekraczający określonego progu.

Zasadniczo to kryterium dochodowe wynosi obecnie 504 zł, wyjątkiem od tej zasady jest rodzina, w której jedno dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o umiarkowanym lub znacznym stopniu, w takim przypadku próg dochodowy jest podwyższony do 583 zł.

Prawo do zasiłku rodzinnego ustala się na tzw. okresy zasiłkowe – obejmują one okres od 1 listopada do końca października następnego roku kalendarzowego. Jeżeli w trakcie okresu zasiłkowego, sytuacja dochodowa rodziny ulegnie zmianie, rodzina ma obowiązek zawiadomić o tym organ gminy lub miasta, następuje wówczas na nowo ustalenie prawa do zasiłku.

Trzecia przesłanka dotyczy warunków, jakie muszą spełnić dzieci, na które taki zasiłek przysługuje, są to warunki związane z wiekiem. Zasiłek przysługuje do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez dziecko (18lat), pobieranie nauki wpływa na przedłużenie okresu zasiłkowego do ukończenia 21 roku życia. Wyjątkowo przedłużenie może nastąpić do ukończenia 24 roku życia w sytuacji, gdy dziecko kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. W przypadku osoby uczącej się, zasiłek rodzinny przysługuje do 24 roku życia bez względu na niepełnosprawność.

Wysokość zasiłku: zróżnicowana w zależności od wieku dziecka. Wyróżniamy 3 stawki zasiłku rodzinnego:

• 44 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;

• 56 zł na dziecko od 5 do 18 lat;

• 65 zł na dziecko powyżej 18 lat do 24 roku życia.

Przesłanki negatywne nabycia prawa do zasiłku rodzinnego:

1. Zawarcie związku małżeńskiego przez dziecko, na które przysługuje zasiłek rodzinny;

2. Urodzenie dziecka, przez dziecko na które przysługuje zasiłek rodzinny;

3. Umieszczenie dziecka w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub powierzenie rodzinie zastępczej, podobnie jest w przypadku osoby uczącej się;

4. Świadczenie rodzinne powinny przysługiwać, gdy została wyczerpana droga szukania środków utrzymania, chodzi tu o obowiązek alimentacyjny. Trzeba wystąpić z roszczeniem alimentacyjnym, który nie utrzymuje rodziny. Prawo do zasiłku nie przysługuje, jeżeli osoba samotnie wychowująca dziecko nie otrzymała świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców na mocy orzeczenia sądowego, chyba że dojdzie do następującej sytuacji:

   - odrzucenia wniosku o alimenty przez sąd;

   - rodzice albo jedno z rodziców nie żyją;

   - ojciec dziecka jest nieznany;

   - sąd zobowiązał jednego z rodziców (tego który sprawuje opiekę nad dzieckiem) do ponoszenia kosztów utrzymania w całości dziecka.

5. Posiadanie prawa do świadczeń rodzinnych zagranicą.

DODATKI DO ZASIŁKU RODZINNEGO

Charakterystyka: regulacja została uchwalona w 2003 roku, ale ustawa weszła w życie 1 maja 2004 roku. Przepisy o dodatkach są wyrazem implementacji norm wspólnotowych.

Szczególne sytuacje, w których przysługują dodatki:

1. Urodzenie dziecka;

2. Opieka nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;

3. Samotne wychowywanie dziecka;

4. Wychowywanie dziecka w rodzinie wielodzietnej;

5. Kształcenie i rehabilitacja dziecka niepełnosprawnego;

6. Posiadanie dzieci w wieku szkolnym (dodatek z tytułu rozpoczęcie roku szkolnego oraz dodatek z tytułu kształcenia dziecka poza miejscem zamieszkania).

Zasadniczą przesłanką nabycia prawa do tych dodatków jest posiadanie prawa do nabycia zasiłku rodzinnego. Są to świadczenia akcesoryjne, dodatkowe.

Ad. 1 Dodatek z tytułu urodzenia dziecka (becikowe 1)

Przysługuje nie tylko rodzinie w której doszło do urodzenia dziecka, ale także rodzinie która zdecydowała się przyjąć dziecko na wychowanie i wystąpiła z wnioskiem o przysposobienie. Przysługuje zarówno opiekunowi faktycznemu, jak również opiekunowi prawnemu.

Wysokość dodatku: dodatek jednorazowy i przysługuje w wysokości 1000 zł.

Gdy urodziło się więcej niż jedno dziecko lub zostało przyjęte na wychowanie więcej niż jedno dziecko, dodatek przysługuje na każde dziecko.

Dodatek przysługuje tym rodzinom, w których przypadku matka była objęta opieką lekarską najpóźniej od 10 tygodnia ciąży do porodu. Ma to zmuszać kobiety do wczesnego zgłaszania ciąży lekarzowi. Potwierdza się to zaświadczeniem lekarskim lub zaświadczeniem wydanym przez położną.

Ad. 2 Dodatek z tytuły opieki nad dzieckiem w okresie korzystania urlopu wychowawczego.

Przysługuje jednej kategorii osób, tych osób które pozostają w stosunku pracy. Okres urlopu wychowawczego obejmuje najdłużej okres 3 lat.

Wyjątkowo w przypadku dziecka specjalnej troski, urlop może być wydłużony do ukończenia przez dziecko do 18 roku życia.

Okres pobierania dodatku wynosi 24 miesiące. Okres może być wydłużony do 36 miesięcy, wtedy kiedy sprawowana jest opieka nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym przy jednym porodzie. 72 miesiące w przypadku opieki nad dzieckiem specjalnej troski.

Dodatek ten jest powiązany z urlopem wychowawczym, cechą tego urlopu jest to, że jest to urlop nieodpłatny, dodatek ten ma rekompensować utracony zarobek. Wynosi on 400 zł.

Przesłanki negatywne dodatku:

• Krótki okres zatrudnienia, poprzedzający urlop wychowawczy, krótszy niż 6 miesięcy to prawo do dodatku nie przysługuje;

• Podjęcie lub kontynuowanie zatrudnienia lub inne pracy zarobkowej, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem;

• Umieszczenie dziecka w placówce zapewniającej całodobową opiekę, przez więcej niż 5 dni w tygodniu;

• Korzystanie z zasiłku macierzyńskiego w okresie urlopu wychowawczego;

Ad. 3 Samotne wychowywanie dziecka

Historia dodatku: wtedy, kiedy ustawa weszła w życia, przesłanki, które warunkowały nabycie prawa dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka, były sformułowane bardzo ogólnikowo (wychowywanie dziecka w niepełnej rodzinie), szybko dostrzeżono że w Polsce gwałtownie wzrosła liczba rozwodów. Były to rozwodu fikcyjne, aby uzyskać taki dodatek. Reakcją na to zjawisko, był wniosek do TK skierowany przez RPO, o zbadanie zgodności z Konstytucją tej ustawy. W 2005 roku TK orzekł, że przesłanka jest niezgodna z Konstytucją. Przepis został uchylony i na miejsce artykułu 11, wprowadzono art. 11a.

Przesłanka: brak zasądzenia świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców, chyba że dojdzie do sytuacji, które zostały opisane wcześniej (drugi z rodziców nie żyje, ojciec dziecka jest nieznany, itp.). Prawo do dodatku przysługuje osobie uczącej się, gdy oboje rodziców nie żyją.

Wysokość dodatku: 170 zł/miesięcznie na jedno dziecko, gdy jest więcej dzieci, łączna wysokość dodatku nie może przekroczyć 340 zł. Gdy w skład rodziny wchodzi dziecko niepełnosprawne, dodatek ulega zwiększeniu o 80 zł na każde dziecko niepełnosprawne. Zwiększenie nie może przekroczyć 160 zł.

Ad. 4 Wychowywanie dziecka w rodzinie wielodzietnej

Przesłanka: rodzina wielodzietna – to jest rodzina w skład, której wchodzi troje lub więcej dzieci. Dodatek przysługuje jedynie na 3 i każde następne dziecko.

Wysokość dodatku: 50 zł na 3 i każde następne dziecko uprawnione do zasiłku rodzinnego.

Ad. 5 Kształcenie i rehabilitacja dziecka niepełnosprawnego

Ma on na celu częściowe pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania rodziny, związane z kształceniem i rehabilitacją dziecka niepełnosprawnego.

Orzecznictwo w sprawach niepełnosprawności dzieci: dzieci poniżej 16 roku życia orzeka się jedynie niepełnosprawność, w przypadku dzieci 16 letnich starszych orzeka się stopień niepełnosprawności. Ustawa o rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych: 3 stopnie

- znaczy;

- umiarkowany;

- lekki

Przesłanka: dziecko mające orzeczoną niepełnosprawność, w przypadku dzieci od 16 do 24 roku życia warunkiem jest orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wysokość dodatku: zróżnicowana od wieku

Dziecko nie ukończyło 5 roku życia – 50 zł;

Od 5 do 24 roku życia – 70 zł

Ad. 6 Dodatek jednorazowy, okolicznościowy w związku z rozpoczęciem roku szkolnego. Przysługuje na częściowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego.

Dziecko w wieku szkolnym – to także dziecko, które odbywa przygotowanie przedszkolne, czyli zerówka.

Wysokość: 100 zł na każde dziecko w wieku szkolnym.

Krótki okres złożenia wniosku o ten dodatek: przysługuje od momentu rozpoczęcia roku szkolnego, wniosek w tej sprawie powinien być złożony do czasu zakończenia okresu zasiłkowego. Okres zasiłkowy od 1 listopada do 31 października kolejnego roku kalendarzowego. Wniosek powinien być złożony w ciągu 2 miesięcy, do końca października.

Ad. 7 Dodatki związane z pobieraniem nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.

Wydatki związane z zamieszkiwaniem dziecka w inne miejscowości, w której znajduje się szkoła, a także wydatki związane z dojazdem dziecka do szkoły.

Dodatek związany z zamieszkiwaniem, przysługuje na dziecko które kształci się w szkole ponad gimnazjalnej. Wyjątkiem od tej zasady są szkoły artystyczne (podstawówka, gimnazjum i szkoły ponad gimnazjalne).

Wysokość dodatku: 80 zł

Dodatek z tytułu dojazdu do innej miejscowości przysługuje na dziecko, które kształci się w szkole ponad gimnazjalnej lub szkole artystycznej. Wysokość: 40 zł, przysługuje w okresie kiedy są zajęcia w szkole, czyli przez 10 miesięcy od września do czerwca.

JEDNORAZOWA ZAPOMOGA Z TYTUŁU URODZENIA SIĘ DZIECKA (becikowe 2)

Przysługuje bez względu na wysokość dochodów w rodzinie.

Prawo do jednorazowej zapomogi przysługuje z tytułu urodzenia się żywego dziecka.

Pozostawanie kobiety pod opieką medyczną od 10 tygodnia ciąży + odpowiednie zaświadczenie.

Termin na złożenie wniosku: 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka. Zapomoga przysługuje nie tylko w związku z urodzeniem dziecka, ale także w skutek przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienie z wnioskiem o przysposobienie. Pod warunkiem gdy z jednorazowej zapomogi nie skorzystali rodzice biologiczni dziecka.

Wysokość zapomogi: 1000 zł na jedno dziecko.

Zapomoga przysługuje niezależnie od tego czy rodzina pobrała dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia się dziecka.

ŚWIADCZENIA OPIEKUŃCZE

Dwa rodzaje świadczeń (wiążą się z potrzeba sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, wymagającym specjalnej troski):

1. Zasiłek pielęgnacyjny;

2. Świadczenie pielęgnacyjne;

Oba świadczenie mają inną rolę, 1 ma na celu częściowe pokrycie wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki inne osoby, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Świadczenie pielęgnacyjne ma na celu częściowe zastąpienie dochodu utraconego przez osobę, która nie podejmuje albo przerywa zatrudnienie lub inną działalność zarobkową, w celu sprawowania opieki nad członkiem rodziny wymagającym specjalnej troski.

Podmiotem uprawnionym do świadczenia opiekuńczego jest nie rodzina jak całość, lecz albo osoba niepełnosprawna albo osoba, która rezygnuje zatrudnienia.

Przesłanki:

1. Zasiłek pielęgnacyjny – posiadanie przez dziecko orzeczenia o niepełnosprawności, osoby powyżej 16 lat – posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności; osoby, które ukończyły 75 lat. W przypadku osób niepełnosprawnych powyżej 16 roku życia posiadające orzeczenie o umiarkowanej niepełnosprawności, przysługuje im zasiłek, jeżeli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 roku życia.

   Wysokość zasiłku: 144 zł

   3 przesłanki negatywne:

   a) umieszczenie w instytucji zapewniające całodobowe utrzymanie np. DPS;

   b) pobieranie podobnych świadczeń zagranicą;

   c) zasiłek nie przysługuje osobie, która jest uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego.

2. Świadczenie pielęgnacyjne – rezygnacja z zatrudnienia, może przysługiwać wyłącznie osobom, które należą do kręgu osób najbliższych osoby niepełnosprawnej, matce albo ojcu, innym osobom na których ciąży obowiązek alimentacyjny w myśl przepisów KRiO; opiekunowi faktycznemu dziecka. Warunki jakie musi spełniać dziecko nad którym sprawowana jest opieka:

• Posiadanie orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (dzieci w wieku powyżej 16 roku życia), orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniami stałej lub długotrwałej opieki/pomocy ze strony inny osoby;

Wysokość: 520 zł

Przesłanki negatywne:

1. Posiadanie prawa emerytury, renty, itp.

2. Pozostawanie przez osobę nad, którą jest sprawowana opieka w związku małżeńskim, pozostawanie w placówce zapewniającej całodobową opiekę lub rodzinie zastępczej; posiadanie prawa do świadczenia w systemie zagranicznym.

3. Posiadanie prawa do wcześniejszej emerytury w związku ze sprawowanie opieki nad dzieckiem, jeżeli w skład rodziny wchodzi taka osoba, to nie przysługuje temu innemu członkowi rodziny świadczenie pielęgnacyjne;

4. Osoba w rodzinie ma ustalone prawo do zasiłku rodzinnego ustalonego w okresie urlopu wychowawczego.

ZASADY ADMINISTROWANIA I FINANSOWANIA ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH

Progi dochodowe itp., podlegają weryfikacji – czyli zmianie, a nie dostosowywanie świadczeń. Weryfikacja jest dokonywana w oparciu o kryterium progu wsparcia dochodowego rodzin. Badanie tego progu jest zadaniem instytuty pracy i spraw socjalnych. Weryfikacja jest dokonywana raz na 3 lata, ostatnia dokonana w roku 2009, następna w 2012. Kwestia weryfikacji jest przedmiotem badań Komisji Trójstronnej do spraw społeczno – gospodarczych. Procedura weryfikacji jest uruchamiania w dniu 15 maja danego roku, Komisja ma miesiąc na to aby ustalić kwot kryteriów dochodowych i kwot świadczeń, jeżeli do 15 czerwca uzgodnienie nie nastąpi to wówczas weryfikacja jest ustalana w drodze rozporządzenia RM, wydane do 15 sierpnia.

Realizacja zadań świadczeń rodzinnych należy do kompetencji organów gminy, w praktyce są to zadania realizowane przez Ośrodki Społeczne działające przy gminach, są to zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.

Prawo do świadczeń jest ustalane na okresy zasiłkowe – od 1 listopada do końca października kolejnego roku kalendarzowego. Nie oznacza to, że prawo do świadczeń przysługuje przez pełen okres zasiłkowy. Trzeba zgłaszać wszelkie informacje, które mają wpływ na te świadczenia. Podmiot uprawniony ma obowiązek przedstawiać informacje mające wpływ na prawo do świadczenia, czyli informacje związane ze zmianą dochodu.

Finansowanie świadczeń: świadczenia są finansowane ze środków budżetowych. Dlatego są to świadczenia z zaopatrzenia społecznego.

Świadczenia rodzinne są wypłacane najpóźniej do ostatniego dnia miesiąca.

02.06.2011r.

Świadczenia chroniące przed ryzykiem bezrobocia:

1. Zasiłek dla bezrobotnych;

2. Świadczenie przedemerytalne;

AD. 1 Uregulowane w ustawie z 20.04.2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. z 2008 r., Nr 69, poz. 415), ustawa wielokrotnie nowelizowana. Ustawa reguluje różne formy przeciwdziałania bezrobociu, wyróżniamy formy aktywne (zmierzające do znalezienia nowego zatrudnienia) oraz bierne formy przeciwdziałania bezrobociu (polegające na wypłacie świadczeń dla bezrobotnych). Świadczeń pasywnych jest w ustawie kilka (np. stypendia dla osób odbywających staż), ale skupiamy się tylko na jednym, czyli zasiłku dla bezrobotnych.

Przesłanki nabycia prawa do zasiłku:

1. Przesłanka formalna – zarejestrowanie się jako bezrobotny oraz upływ 7 dni od tego zarejestrowania;

2. Przesłanka merytoryczna – brak propozycji odpowiedniej pracy, stażu, przygotowania zawodowego, szkolenia, pracy interwencyjnych i robót publicznych;

3. Przesłanka merytoryczna – osiągnięcie przez bezrobotnego tzw. okresu uprawniającego do zasiłku. Warunkiem nabycia prawa do zasiłku jest „przepracowanie” łącznie 365 dni w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania w charakterze bezrobotnego. Nie chodzi tu tylko o pozostawanie w stosunku pracy, pod pojęciem okresu będziemy rozumieć okresy wykonywania pracy zarobkowej, pod warunkiem osiąganie dochodu w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia, nie ma znaczenia tutaj wymiar czasu pracy oraz pod warunkiem istnienia w tym okresie obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy.

Wysokość zasiłku: analogia do świadczenia rehabilitacyjnego – wysokość zasiłku jest obecnie zróżnicowana w zależności od okresu pobierania tego zasiłku, cechą zasiłku jest to, że wysokość tego zasiłku jest taka sama dla wszystkich osób uprawnionych bez względu na wysokość podstawy wymiaru składki na Fundusz Pracy. W okresie pierwszych 3 miesięcy zasiłek wynosi 717 zł miesięcznie, w ciągu kolejnych miesięcy kwota wynosi 563 zł miesięcznie. Kwoty zasiłku podlegają okresowej waloryzacji.

Mechanizm waloryzacji: dokonywana co roku, od 1 czerwca każdego roku kalendarzowego, jest to waloryzacja w całości cenowa (dokonywana o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, w poprzednim roku kalendarzowym).

Aktualne kwoty zasiłku: 742, 10 zł – pierwsze 3 miesiące, 582, 7 zł - pozostały okres pobierania świadczenia. Są to kwoty tzw. podstawowe zasiłku dla bezrobotnych. Ustawodawca przewiduje, że te stawiki mogą ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu w zależności od długości okresu uprawniającego do zasiłku dla bezrobotnych osiągniętego przez bezrobotnego. Progi:

• 5 letni okres uprawniającego do zasiłku, krótszy okres niż 5 lat, zachowują prawo do 80% kwoty podstawowej zasiłku dla bezrobotnych;

• próg 20 lat – dla osób, którego taki okres osiągnęły, zasiłek wynosi 120% kwoty podstawowej dla bezrobotnych.

Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych: okres pobierania zależy od stopnia prawdopodobieństwa znalezienia pracy. Szansa znalezienia nowego zatrudnienia zależy od kilku czynników: stopy bezrobocia na terenie powiatu, na którym zamieszkuje osoba bezrobotna, próg graniczny wynosi 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju. Mniej niż 150% to bezrobotny zachowuje prawo do zasiłku na okres 6 miesięcy. Co najmniej 150% zachowują prawo do zasiłku przez okres 12 miesięcy. Zmiana miejsca zamieszkana, nie zmienia długości okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Inne czynniki to: wiek osoby ubiegającej się o pracę; trudna sytuacja bezrobotnego. 12 miesięczny okres został przewidziany dla bezrobotnych, których małżonek jest też bezrobotny i utracił prawo do zasiłku w skutek upływu okresu jego pobierania, mających na utrzymaniu dziecko do 15 roku życia.

Przesłanki negatywne:

1. Nieuzasadniona odmowa przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, pracy, szkolenia, stażu, pracy interwencyjnych, robót publicznych, przygotowania zawodowego;

2. Nie podjęcie szkolenia, pracy, stażu, przygotowania zawodowego, do którego został skierowany;

3. Okoliczności związane z trybem ustania stosunku pracy, w okresie poprzedzającym zarejestrowanie jak bezrobotny, chodzi tu o następujące przypadki:

• rozwiązanie stosunku pracy przez bezrobotnego za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron (wyjątek: gdy rozwiązanie stosunku pracy jest uzasadnione, czyli gdy porozumienie stron zostało zawarte w sytuacji upadłości lub likwidacji pracodawcy, albo w sytuacji zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy; rozwiązanie stosunku pracy w drodze porozumienia stron albo za wypowiedzeniem pracownika z powodu zmiany miejsca zamieszkania; rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika.

• rozwiązanie nastąpiło w okresie 6 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania jako bezrobotny;

• rozwiązanie stosunku pracy w skutek zwolnienia dyscyplinarnego;

1. Otrzymanie przez bezrobotnego świadczeń związanych z restrukturyzacją określonych gałęzi przemysłu, tzw. świadczenia górnicze, świadczenia stoczniowe;

2. Otrzymanie odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia;

3. Odbywanie płatnej praktyki absolwenckiej;

4. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.

Prawo do zasiłku dla bezrobotnych powstaje po upływie określonego czasu, ad. 1 i 2 te osoby mogą pobierać zasiłek dla bezrobotnych po upływie 120, 180 albo 270 dni w przypadku odpowiednio 1, 2 i 3 odmowy podjęcia pracy. Ad. 3 okres wynosi 90 dni od dnia zarejestrowania; ad. 7 też 90 dni, zwolnienie dyscyplinarne – 180 dni od dnia zarejestrowania, ad. 4 i 5 prawo do zasiłku powstaje po upływie okresu, za które przysługuje świadczenie.

Administrowanie zasiłkami dla bezrobotnych: zasiłki są finansowane ze specjalnego Funduszu Pracy, wyposażonego w osobowość prawną, opłacane przez pracodawców, składka wynosi 2,45% podstawy wymiaru. Systemem administruje starosta.

Charakter prawny zasiłku dla bezrobotnych: ma charakter zaopatrzeniowy.

AD. 2 ŚWIADCZENIE PRZEDEMERYTALNE

Ustawa z 30.04.2004 o świadczeniach przedemerytalnych (Nr 120, poz. 1252).

Są kategorią świadczeń dla osób 50+ zapewniającym ich ochronę ze względu na ryzyko bezrobocia w wieku przedemerytalnym.

Podobieństwa do zasiłku dla bezrobotnych, bo:

1. Podobna konstrukcja prawna ryzyka – pozostawanie bez pracy po wyczerpaniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobom, które pobierały zasiłek dla bezrobotnych i wyczerpały ten okres;

2. Prawo do tego świadczenia jest uwarunkowane rozwiązaniem stosunku pracy w określonym trybie;

3. Stała kwota tego świadczenia bez względu na wysokość dochodu osiąganego przed utratą zatrudnienia;

4. Finansowanie z Funduszu Pracy.

Podobieństwa do emerytury, bo:

1. Posługiwanie się przesłanką wieku jako warunku nabycia prawa do świadczenia;

2. Posługiwanie się przesłanką okresu ubezpieczenia;

3. Stosowanie konstrukcji zawieszenia i zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego;

4. Waloryzacja świadczeń przedemerytalnych na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS;

5. Ustalenia prawa oraz wypłacanie świadczeń przedemerytalnych przez ZUS oraz droga odwoławcza od decyzji ZUS przed Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Przesłania nabycia prawa do świadczenia emerytalnego, istnieje 6 konfiguracji i każda konfiguracja składa się z 4 elementów: przyczyny rozwiązania stosunku pracy; okres zatrudnienia wynoszący co najmniej 6 miesięcy poprzedzający ustanie stosunku pracy, przesłanka wieku przedemerytalnego, przesłanka okresu uprawniającego do emerytury.

Konfiguracje przesłanek:

1. Rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji pracodawcy lub upadłości, 6 miesięczny okres zatrudnienia, wiek 56 lat kobieta, 61 lat mężczyzna, okres uprawniający do emerytury wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;

2. Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, 6 miesięczny okres zatrudnienia, wiek 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna, okres uprawniających do emerytury wynoszący 30 lat dla kobiet, 35 lat dla mężczyzn;

3. Osoby prowadzące poza rolniczą działalność, rozwiązanie stosunku pracy związane z upadłością poza rolniczej działalności, okres poprzedzający zarejestrowania jak bezrobotny wynosi 24 miesiące, wiek 56 lat kobieta, 66 mężczyzna, staż 20 lat kobieta, 25 lat mężczyzna;

4. Osoba, która pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy, ale utraciła prawo do tej renty, co najmniej 5 letni okres pobierania tego świadczenia przed zarejestrowanie w PUPie, wiek 55 lat kobieta, 60 mężczyzna, staż 20 lat kobieta i 25 lat mężczyzna;

5. Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia, staż 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, brak elementu wieku.

6. Rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji albo niewypłacalność pracodawcy, co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia, staż 34 lata dla kobiet i 39 dla mężczyzn.

Osiągnięcie co najmniej 6 miesięcznego okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych oraz pozostawanie nadal w rejestrze osób bezrobotnych, brak nieuzasadnionej odmowy podjęcia odpowiedniego zatrudnienia bądź też inne pracy zarobkowej, złożenie wniosku o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie 30 dni od spełnienie tych przesłanek.

Wysokość świadczenia: 938,25 zł miesięcznie – ta sama wysokość dla wszystkich, nie jest to kwota aktualna, bo podlega corocznej waloryzacji na zasadach waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych. Aktualne kwoty nie są publikowane.

Okres pobierania świadczenia: świadczenie ma charakter długookresowy, jest pobierane do momentu osiągnięcia przez uprawnionego wieku emerytalnego. Prawo doświadczenia ustaje w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury lub osiągnięcia wieku 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, albo objęcie w posiadania użytków rolnych o wielkości 2 Ha.

Zawieszenie lub zmniejszenie prawa do świadczenia: w przypadku zasiłku dla bezrobotnych podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia powoduje utratę tego świadczenia, w przypadku świadczenia przedemerytalnego osiągnięcie określonego progu przychodów z tytułu działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, skutkuje albo zmniejszeniem albo zawieszeniem prawa do świadczenia emerytalnego.

Dwa progi przychodowe:

1. 25 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia poprzednim roku kalendarzowym – dopuszczalna kwota przychodu; przekroczenie powoduje zmniejszenie świadczenia o kwotę przekroczenia, nie więcej niż do kwoty 335 zł;

2. 70 % ----------------|||||---------------------------, graniczna kwota przychodu, przekroczenie tego progu skutkuje zawieszeniem prawa do świadczenia przedemerytalnego;

Świadczenia są finansowane z Funduszu Pracy, decyzję wydają organy rentowe ZUS, ale dysponentami środków są starostowie i PUP.