Liberalizm współczesny (neoliberalizm)
a) Społeczeństwo otwarte przeciwko wspólnocie organicznej (Karl Popper)
K. Popper w swym dziele Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie zawarł krytykę Platona, Hegla oraz Marksa. Jego rozważania dotyczą głównie organizacji społeczeństwa. Popper jest przeciwny państwu jako strażnikowi konkretnej doktryny moralnej, którą władze starają się wcielić w życie. Uznaje to za upolitycznienie moralności. Twierdzi on natomiast, że każdy człowiek powinien mieć prawo kształtować swoje życie, jednakże nie naruszając wolności życia innych osób. Polityka zaś wg Poppera powinna opierać się na zasadach egalitaryzmu i indywidualizmu. Ludzie powinni sobie nawzajem pomagać w nieszczęściu i niesprawiedliwości. Ideałem Poppera jest społeczeństwo indywidualistyczne, w którym prawa i wolności jednostek są kwestią fundamentalną, istnieje tu egalitaryzm, umiłowanie wolności, wiara w rozum. Jest to społeczeństwo, w którym są możliwe reformy i zmiany społeczne. Opowiada się on za „cząstkową inżynierią społeczną”, która polega na konieczności eliminowania konkretnego zła społecznego, ale jest przeciwny realizacji „całościowego dobra”. Popper mówi również o tzw. „planowaniu dla wolności”, które miałoby polegać na planowaniu instytucji zabezpieczających wolność od wyzysku i niesprawiedliwości.
b) Wiara w spontanicznie powstający ład (Friedrich von Hayek)
Friedrich August von Hayek (Droga do zniewolenia) twierdził, że podstawą społecznego i ekonomicznego porządku powinna być suwerenna, wolna i niepodlegająca żadnym przymusom jednostka, która w celu zaspokojenia swoich potrzeb wchodzi w kontakty z innymi ludźmi. Jedynym rzeczywistym elementem bytu społecznego jest jednostka, dlatego też wszelkie działania powinni wychodzić od niej (indywidualizm). System polityczno-ekonomiczny jaki propaguje Hayek jest kapitalizm, który sprzyja jego społecznej wizji świata. Uważa on, że istotne jest, aby ludzie kierowali się w swych działaniach swobodą w wybieraniu celów. Uznaje on również za ważną wartość różnorodności. Jest on zwolennikiem ograniczenia wszelkiej władzy, przede wszystkim państwowej.
c) Poszukiwanie sprawiedliwości (John Rawls)
John Rawls uważał, że liberalizm należy ściśle powiązać z daną teorią sprawiedliwości, aby nie utracił on swojej tożsamości. Zaproponował więc on teorię sprawiedliwości jako bezstronności. Wyznacza ona obszar tego, co słuszne, ale znajduje się ponad określeniem tego, co dobre. W tej sprawiedliwości każdy powinien mieć prawo do realizacji swojego własnego planu na życie, o ile nie naruszają one zasad sprawiedliwości (powstałych w wyniku swobodnej umowy), które uznają zakres tego, co jest powszechnie słuszne. Sprawiedliwe społeczeństwo zapewnia każdemu swobody osobiste oraz dopuszcza nierówności społeczne, jeżeli służą one ekonomicznie najsłabszym.
d) Filozofia pluralizmu i wolności (Isaiah Berlin)
Główne tezy liberalizmu wg Isaiaha Berlina dotyczą kwestii pluralizmu. Tworzy on ideę obiektywnego pluralizmu, w której stwierdza, że cechą ludzkiego odnoszenia się do świata jest wielorakość zadawanych sobie pytań o charakterze poznawczym, światopoglądowym i aksjologicznym oraz wielość udzielanych na nie odpowiedzi. Ta wielość wynika z odmienności epok historycznych oraz kultur. Stąd też pluralizm jest obiektywnie istniejącym faktem historycznym. Jednostka jest skazana na dramatyczny wybór celów życia, ponieważ wybierając jedną opcję, porzuca inną, co wiąże człowieka z pewną stratą. Berlin dokonuje również podziału wolności na negatywną oraz pozytywną. Ta pierwsza to „wolność od” ingerencji w działanie człowieka, narzucania mu ograniczeń, zmuszania człowieka do podjęcia jakichś działań. Druga natomiast jest „wolnością do” prowadzącą do realizacji jakiegoś ideału politycznego, samorealizacji, autentyczności itp. Wolność negatywna ma zapewnić jednostce minimum swobód politycznych i prywatnych, natomiast pozytywna jest niebezpieczną pokusą nakłaniania ludzi aby szli daną ścieżką polityczną czy światopoglądową. Kreuje on również pojęcie paternalizmu (traktowanie ludzi jako osoby niezdolnego do samodzielnej oceny i samodzielnego wyboru swoich celów życiowych), wywodzące się od „wolności do”.
e) Agonizm (John Gray)
John Gray (uczeń Isaiaha Berlina) uznał fakt istnienia niewspółmiernych wartości i systemów aksjologicznych oraz wskazał na konieczność pogodzenia się z pluralizmem form życia (postulował zapewnienie grupom odmiennych form życia możliwości pokojowego współistnienia w ramach wspólnych instytucji politycznych). Uważał on, że liberalizm nie ma prawa rościć sobie nadrzędnego statusu wobec innych koncepcji politycznych. Optuje on za tzw. liberalizmem agonistycznym, który jest świadom nieuniknionej konfliktowości wartości i celów życiowych, sprzeczności porządków aksjologicznych całych form życia kształtowanych przez inne kultury. Liberalizm powinien wypracować sposób koegzystencji odmiennych sposobów życia.
f) Pragmatyzm (Richard Rorty)
Richard Rorty stara się odchodzić od „metafizycznych podpórek liberalizmu”. W przypadku sporów politycznych postuluje on pozostawienie argumentów filozoficznych czy religijnych. Stąd też stawia tezę o „pierwszeństwie demokracji wobec filozofii”. Propaguje on postawę „postmodernistycznego liberalizmu mieszczańskiego”, który łączy w sobie ironistę oraz liberała. W dziele Przygodność, ironia i solidarność stwierdza on, że na instytucje polityczne należy patrzeć jak na wyniki udanych, upowszechnionych eksperymentów, a nie jak na rezultaty uniwersalnego porządku. Twierdzi on, że tak ja demokracja ma pierwszeństwo przed filozofią, tak wolność polityczna ma pierwszeństwo wobec prawdy.
Libertarianizm
Libertarianizm propaguje skrajną formę indywidualizmu. Według tego nurtu liczy się tylko jednostka i jej interesy oraz prawa, a wszystko, co przeszkadza w jej życia (z państwem na czele) należy potępić i ograniczyć. Przedstawicielami tego nurtu są: Jay Albert Nock, Murray Rothbard, Jan Neverson, Ayn Rand, Robert Nozick. Libertarianie w swych poglądach co do państwa są zbliżeniu do anarchistów, jednakże w przeciwieństwie do nich, libertarianie są zagorzałymi zwolennikami rynku kapitalistycznego. Są oni zwolennikami prywatyzacji wszystkich służb i zadań wykonywanych tradycyjnie przez państwo (służba zdrowia, armia, poczta itp.). Uważają, że należy rozbić wszelkie monopole państwa. Jednostka ma absolutne i niepodważalne prawo do szczęścia, które rozumiane jest jako kierowanie się własnym egoizmem.
Komunitaryzm
Głównymi przedstawicielami ruchu komunitarystycznego są: Charles Taylor, Michael Sandel, Michael Walzer, Alasdair MacIntyre, Amitai Etzoni, Robert Nisbet, Robert Bellah. Wszystkich tych twórców łączy niezgoda wobec nadrzędności jednostki w stosunku do wspólnoty. Uważają, że społeczeństwo, jako coś znacznie większego niż tylko zbiór jednostek, powinno odgrywać nadrzędną rolę. Uznają oni jednak, że nie istnieje możliwość oddzielenia jednostki od jej przekonań, jednakże to wspólnota wyposaża jednostkę w jakiekolwiek przekonania. Wszelkie postawy komunitarystów mają na celu przywrócić wspólnotowy, oparty na poczuciu solidarności, wymiar społeczeństwa.
Neorepublikanizm (?)
Filozofia Hanny Arendt propaguje próbę rewitalizacji starożytnego modeli polityki pojmowanej jako udział w życiu publicznych, w którym rozstrzyga się sprawy dla dobra wspólnego, używając środków perswazji (przede wszystkim słowa). Arendt propaguje przekonanie, że wolność obywatela jest powiązana z wolnością wspólnoty politycznej, a życie cnotliwe jest możliwe tylko w przestrzeni publicznej, w trosce o dobro wspólne. Hanna Arendt jest niechętna do liberalnego indywidualizmu, który skazuje jednostkę na samotność i na oddziaływanie sił politycznych, nad którymi ta jednostka nie jest w stanie zapanować.
Konserwatyzm współczesny (neokonserwatyzm)
a) Polityka jako identyfikowanie wroga (Carl Schmitt)
Punktem wyjścia filozofii Carla Schmitta jest uznanie suweren w danym państwie, czyli tego, kto decyduje o stanie wyjątkowym. Jest on więc związany z możliwością dokonywania działań oraz z wydawaniem decyzji. Uważa on, że u podstaw polityki leży chęć narzucenia swojej woli innym ludziom. Państwo staje się bytem o charakterze nadrzędnym. Schmitt krytykuje parlamentaryzm za jego przekształcenie się w „teatr publiczny” z udziałem partii politycznych, które dążą wyłącznie do obrony własnych pozycji. Uznaje on, że dyktatura może być realizatorem demokracji, mimo iż likwiduje parlamentaryzm. Jest on przeciwnikiem liberalnego rozumienia demokracji oraz indywidualizmu (jako idei propagującej egoizm). Schmitt stworzył również pojęcie polityczności, którą określa jako rozróżnianie ludzi na przyjaciół oraz wrogów. Polityka jest więc polem walki, stykaniem się sprzecznych interesów.
b) Klasyczna filozofia polityki (Leo Strauss, Eric Voegelin, Allan Bloom)
Leo Strauss próbował ukazać aktualność klasycznej filozofii polityki. Był on przekonany (tak jak m.in. Platon), że filozofia jest narzędziem odkrywania Prawdy o naturze człowieka i świata. Strauss uważa za nieszczęście jemu współczesnej myśli zachodniej przekonanie, że człowiek jest swoim własnym prawodawcą. Ostateczną konsekwencją odrzucenia prawa natury jest nihilizm, który pojmowany jest jako utrata wiary w jakikolwiek nadrzędny system wartości, który nie jest sprawą ludzkiego wyboru.
Eric Voegelin krytykował nowożytną koncepcję filozofii polityki, która starała się odnaleźć miary tego co słuszne i niesłuszne nie w naturze rzeczywistości, nie w wiecznej prawdzie, ale w działaniu nakierowanym na realizację utopijnych celów politycznych. Taką postawę odwrócenia się od rzeczywistości, totalną jej negację oraz chęć dokonania radykalnej przemiany rzeczywistości społecznej w imię rzekomego posiadania wiedzy na temat historii określał mianem gnostycyzmu (gnozy). Źródłem błędu społecznego jest odejście od wiary w istnienie ponadludzkiego porządku, któremu człowiek powinien być posłuszny.
Allan Bloom w Umyśle zamkniętym wyraża ubolewanie z powodu przemian prowadzących do zastąpienia tradycyjnego wyobrażenia dobrego życia i społeczeństwa (wspartych na wierze w istnienie natury ludzkiej, praw naturalnych, wiecznego porządku) podejściem relatywistycznym, akcentującym historyczną i kulturową zmienność sposobów myślenia i wartościowania. Uważał on również, że indywidualizm liberalny prowadzi do zatracenia wspólnotowego wymiaru życia człowieka. Jest on przekonany o istnienie hierarchii wartości i dóbr, z których tylko te najwyższe są godne aprobaty.
c) Klasyczny konserwatyzm (Michael Oakeshott)
Micahel Oakeshott, bazując na klasykach konserwatyzmu, takich jak Edmund Burke, przeciwstawia rozum teoretyczny rozumowi praktycznemu. Walczy on z racjonalizmem w polityce, ponieważ zafałszowuje on właściwy obraz polityki i naraża społeczeństwo na niebezpieczeństwo. Uważa, że filozofię polityki należy traktować jako konwersację ludzkości, a nie jako zbiór zaleceń technicznych. Polityka dla Oakeshotta jest przede wszystkim działalnością praktyczną, z której dopiero mogą wynikać wskazówki o charakterze teoretycznym.