WYKŁAD III. GLÓWNE NURTY
WSPÓŁCZESNEJ EKONOMII
Narodziny ekonomii jako nauki. Ekonomia klasyczna.
Rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej w kapitalizmie stworzył podstawy i potrzebę teoretycznej analizy prawidłowości procesu gospodarowania.
W drugiej Polowie XVIII wieku powstaje pierwszy zwarty system teoretyczny zwany ekonomią klasyczną.
Głównymi jej przedstawicielami są Adam Smith (1723 - 1790) i David Ricardo (1772 - 1823). Wielki traktat A. Smitha Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów został opublikowany w 1776 r., na początku ery przemysłowej; główne dzieło D. Ricardo Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania czterdzieści lat później, w 1817r., czyli w czasie pełnego rozkwitu rewolucji przemysłowej. System teoretyczny A. Smitha i D. Ricardo jest podstawą liberalizmu ekonomicznego. Słynne cztery słowa laissez faire, laissez passer, (swoboda działania, swoboda ruchu) powinny być przewodnią ideą ustawodawstwa i naczelną wskazówką dla administracji państwowej.
U podstaw takiego spojrzenia na procesy gospodarcze leży pogląd, że interesy społeczne są wypadkową interesów indywidualnych. Klasycy traktują społeczeństwo jako sumę jednostek. Koncepcja homo oeconomicus przyczynia się do powiększenia korzyści społecznych. Panuje harmonia interesu osobistego i społecznego. Interes osobisty, będący motywem działania podmiotów w warunkach wolności gospodarczej, zapewnia optymalny rozwój ekonomiczny i realizację interesu społecznego.
Jan B. Say (1767 - 1832) ogłosił w opublikowanej w 1803 r. pracy Traktat o ekonomii politycznej … tezę, „ze produkcja stwarza możliwość zbytu produktów”, tzn. tworzy efektywny popyt wystarczający na zakup (realizacje) całej podaży towarów. W systemie ekonomicznym nie może więc wystąpić nadprodukcja, będąca wyrazem nierównowagi między popytem a podażą. Pogląd J.B. Saya w kwestii realizacji wynika z założenia neutralności pieniądza oraz teorii usług czynników produkcji. Pieniądz jest neutralny, kiedy zmiana jego ilości w obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości nominalnych (cen). Pieniądz nie wpływa na kształtowanie się wielkości realnych (poziom i struktura produkcji, poziom zatrudnienia). Pieniądz w procesie wymiany spełnia jedynie role technicznego pośrednika. Natomiast wartość produktów jest tworzona w procesie produkcji przez pracę, kapitał i ziemię. Wszystkie czynniki produkcji są wartościotwórcze: świadczą w procesie produkcji usługi, za które otrzymują wynagrodzenia, dochody. W procesie produkcji powstają więc, z jednej strony, produkty, a z drugiej, dochody, będące ścisłym odzwierciedleniem ich wartości, czyli powstaje siła nabywcza niezbędna do ich realizacji.
Założenie, ze produkcja sama tworzy sobie rynki zbytu nie przystawało jednak do rzeczywistości gospodarczej nawet w fazie burzliwego rozwoju kapitalizmu. Zakłócenia procesu reprodukcji wyzwoliły krytykę prawa Saya, prowadzoną przez T.R. Malthusa (1776 - 1834) i J.Ch.L. Simonde de Sismondiego (1773 - 1842).
Thomas R. Malthus znany jest przede wszystkim jako autor tzw. prawa ludności. Głosi ono, że : „Ludność - w razie braku przeszkód - wzrasta w postępie geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają jedynie w postępie arytmetycznym”. Ta asymetria musi doprowadzić, zdaniem autora, do ujemnych skutków społecznych.
Wkładem Malthusa w ekonomię jest jego teoria niedostatecznego popytu. Malthus kwestionuje tezy Saya o automatycznym dopasowywaniu się popytu do podaży, o rodzeniu popytu przez podaż. Rozumowanie Malthusa, wskazujące na brak tożsamości warunków produkcji i realizacji, wykazuje możliwość powszechnej nadprodukcji.
Wg Simonde de Sismondiego, jednego z pierwszych krytyków ekonomii klasycznej, należy odwrócić dotychczasowe rozumowanie Saya i Ricardo. A zatem nie podaż tworzy popyt, lecz odwrotnie - popyt umożliwia podaż. Rozwój produkcji przemysłowej i towarzyszący mu postęp techniki oznacza - według Simonde de Sismondiego - z jednej strony, wzrost produkcji, a z drugiej, proletaryzację i pauperyzację drobnych wytwórców, co pociąga za sobą uszczuplenie zdolności konsumpcyjnej, czyli kurczenie się rynku wewnętrznego.
Ekonomia neoklasyczna
Czołowymi postaciami szkoły neoklasycznej są: A. Marshall (1842-1929), W.S. Jevons (1835 - 1881), J.B. Clark (1847 - 1938) oraz A.C. Pigou (1887 - 1959). Neoklasycy, nawiązując do klasycznego dorobku ekonomii, uważają, że między poszczególnymi czynnikami działalności gospodarczej istnieje ścisła współzależność; w procesie gospodarczym następuje harmonijne dopasowanie się poszczególnych wielkości zapewniające równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego w gospodarce. Uważają oni, ze wszelkie twierdzenia o zbiorowych zjawiskach społecznych należy redukować do twierdzeń o zachowaniu jednostek, o dyspozycjach, przekonaniach, postawach i wzajemnych powiązaniach pojedynczych osobników ludzkich. Psychologia jednostek jest podstawą wyjaśniana zjawisk społecznych, ostatecznym układem odniesienia zjawisk zbiorowych. Oznacza to, że zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel globalny, makroekonomiczny. Takie podejście badawcze nazywamy indywidualizmem metodologicznym.
Ten sposób podejścia do analizy zjawisk ekonomicznych cechuje również inne ówczesne kierunki teoretyczne. Szkoła austriacka i szkoła lozańska. Głównymi przedstawicielami szkoły austriackiej byli E. von Böhm - Bawerk (1851 - 1914) oraz F. Wieser (1851 - 1926). Twórcy szkoły lozańskiej to L. Walras (1834 - 1910) oraz uzdolniony następca mistrza, V. Pareto (1848 - 1923). Szkołę lozańską często określa się jako szkołę matematyczną. Podjęła ona pierwszą próbę przedstawienia w formie układu równań statycznego obrazu całego systemu gospodarczego (stąd nazwa).
Wymienione trzy szkoły (austriacka, neoklasyczna oraz lozańska) stosują zbliżoną metodę badawczą, opartą na mikroekonomicznym punkcie widzenia, subiektywizmie oraz zastosowaniu rachunku marginalnego. Z tego względu bywają łączone w jeden nurt teoretyczny, określany mianem: kierunek subiektywno - marginalistyczny.
Keynesizm i jego ewolucja
Prawdziwą opozycją w stosunku do kanonów neoklasycznych jest teoria J. M. Keynesa (1883 - 1946). Ukazanie się w 1936 r. jego głównego dzieła pt. Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza spowodowało prawdziwy przewrót teoretyczny, zwany od nazwiska autora „rewolucją keynesowską”. Odmienność podejścia keynesowskiego polega na : po pierwsze - J.M. Keynes sprowadza neoklasyczny system teoretyczny do marginalnego przypadku równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Negując ten system tworzy teorie ogólną obejmującą stany równowagi makroekonomicznej przy różnym stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego. O stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje popyt efektywny. Po drugie - charakterystyczny dla neoklasycznych koncepcji równowagi współzależny związek między poszczególnymi zjawiskami gospodarczymi zastępuje związkiem przyczynowym. Pewne elementy procesu gospodarowania traktuje jako dane, inne jako zmienne niezależne, określające zmienne zależne. Te wielkości gospodarcze oraz związek między nimi są rozważane w skali makroekonomicznej. Kwestionuje indywidualizm metodologiczny. Obszarem badań stają się makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji. Po trzecie - Keynes postuluje konieczność wyprowadzenia zjawisk pieniężnych ze „świata cieni” i włączenia ich do analizy rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych. Podkreśla, że sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej, na wielkość dochodu narodowego. Nie można więc budować systemu teoretycznego bez pieniądza lub włączać go dopiero ex post jako ewentualny czynnik zakłócający przebieg procesów gospodarczych rozpatrywanych w wielkościach realnych.
Keynesizm nie jest nurtem jednorodnym. Możemy w nim wyróżnić neokeynesizm i postkeynesizm. Neokeynesizm jest kontynuacją tzw. syntezy neoklasycznej. Synteza neoklasyczna polegała na wmontowaniu makroekonomicznych tez J. M. Keynesa w walrasowski system równowagi ogólnej. Głównymi przedstawicielami tego nurtu są tacy wybitni twórcy, jak J. R. Hicks (1904 - 1989), P.A. Samuelson, F. Modigliani, J. Tobie.
Neokeynesiści bywają niekiedy określani keynesistami w analizie krótkookresowej i monetarystami w analizie długookresowej. Uważają, że w krótkim okresie ceny (także płace) są względnie sztywne, tzn. reagują na zmiany popytu wolniej niż wielkości realne (poziom zatrudnienia, produkcja). W krótkim okresie spadek popytu globalnego musi spowodować recesję. Rząd powinien więc prowadzić politykę stabilizacyjną.
W długim okresie gospodarka wraca do stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego. Rośnie rola polityki podażowej, skierowanej na podniesienie poziomu produkcji potencjalnej.
W opozycji do tego nurtu znajduje się grupa postkeynesistów. Zaliczyć do niej możemy J.V. Robinson, R. Harroda (1900 - 1978), N. Kaldera (1908 - 1986), P. Straffę (1898 - 1983) i M. Kaleckiego (1899 - 1970). Według nich, samoczynny mechanizm rynkowy nie jest w stanie przywrócić równowagi zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. Od interwencyjnej roli państwa zależy więc nie tylko tempo dochodzenia gospodarki do równowagi, lecz również możliwość jej przywrócenia. Według nich, bezrobocie może się utrzymywać w nieskończoność, jeśli rząd nie zacznie stymulować popytu globalnego.
Renesans koncepcji liberalnych
i konserwatywnych
Nowe zjawiska w gospodarce kapitalistycznej, a przede wszystkim równoczesne nasilenie zjawisk inflacyjnych i osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, podważyły podstawy teorii Keynesowskiej w jej funkcji zarówno objaśniającej, jak i praktycznej, polegającej na wykorzystaniu tych twierdzeń w polityce gospodarczej. W naturalny sposób następuje rozwój koncepcji neoliberalnych i neokonserwatywnych. Można wymienić następujące doktryny ekonomiczne:
(1) monetaryzm,
(2) nowa ekonomia klasyczna,
(3) nowa szkoła austriacka,
(4) ekonomiczna teoria polityki,
(5) ekonomia strony podażowej.
Wszystkie te doktryny łączy przekonanie, że rynek to najlepszy sposób koordynacji działań poszczególnych podmiotów gospodarczych. Natomiast różnicuje je zakres dopuszczalnej interwencji państwa i jej teoretyczne uzasadnienie.
Monetaryzm
Kierunek zwany monetaryzmem obejmuje dorobek teoretyczny M. Friedmana (laureat Nagrody Nobla w 1976 r.) i jego uczniów. Monetaryści przyjmują tezę o neutralności pieniądza. Pieniądz jest neutralny, kiedy zmiana jego ilości w obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości nominalnych, tj. cen, natomiast nie wpływa na kształtowanie się wielkości realnych, czyli poziomu i struktury produkcji i zatrudnienia. Neutralność pieniądza oznacza, że musi być ona nieskuteczna, jeśli chodzi o wielkości realne, prowadzi jedynie do wzrostu tempa inflacji. Inflacja w długim okresie jest więc zjawiskiem wyłącznie pieniężnym. Ponieważ inflacja jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym, do jej zwalczania należy stosować instrumenty polityki monetarnej (pieniężnej). W szczególności należy zapewnić stałe tempo przyrostu podaży pieniądza na poziomie 3 - 4% rocznie. Propozycja tempa przyrostu podaży pieniądza na poziomie 3 - 4% rocznie wynika stąd, że tyle wynosi naturalna stopa wzrostu potencjału podażowego gospodarki. Według monetarystów, gospodarka w długim okresie zbliża się do stanu pełnego wykorzystania potencjału podażowego. Jeśli więc ilość pieniądza w obiegu rośnie w tym samym tempie co produkcja, przeciętny poziom cen nie zmienia się, czyli nie zachodzą procesy inflacyjne.
Nowa ekonomia klasyczna
Do najważniejszych przedstawicieli nowej ekonomii klasycznej należy zaliczyć. E. Lucasa (laureat Nagrody Nobla w 1995 r.), T. Sargenta, N. Wallace'a i R. Barro.
Nowa ekonomia klasyczna opiera się na założeniu pełnej elastyczności rynków, teorii racjonalnych oczekiwań oraz monetarystycznej koncepcji inflacji.
Założenie pełnej elastyczności rynków oznacza, że wszelkie stany nierównowagi są niemal natychmiast likwidowane i transakcje zawierane są po cenach równowagi rynkowej. Dotyczy to nie tylko rynku dóbr konsumpcyjnych, lecz także rynku czynników produkcji. Teoria racjonalnych oczekiwań powstała na bazie krytyki stawianej przez niektórych teoretyków (np. Friedmana) hipotezy oczekiwań adaptacyjnych. Hipoteza ta głosi, że ludzie w kształtowaniu oczekiwań co do przebiegu danego zjawiska ekonomicznego w przyszłości kierują się przebiegiem danego zjawiska w przeszłości. Może to prowadzić do systematycznych błędów i rozbieżności między wielkościami oczekiwanymi a rzeczywistymi. Hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie analizując np. prowadzoną przez rząd politykę ekonomiczną, oprócz przebiegu danego zjawiska w przeszłości, wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą im ułatwić poprawne prognozowanie. Nie dają się systematycznie oszukiwać.
Nowa szkoła austriacka
Czołowym przedstawicielem tego kierunku jest F. Hayek (1899 - 1993). Według Hayeka, państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu alokacji zasobów, ponieważ nie dysponuje i nie może dysponować niezbędnym zasobem informacji. Informacja jest rozproszona wśród olbrzymiej liczby jednostek. Rynek jest najbardziej skutecznym mechanizmem porządkowania informacji i podejmowania w oparciu o nie działań przez poszczególne podmioty gospodarcze.
Ekonomiczna teoria polityki
Doktryna ekonomicznej teorii polityki analizuje polityczne ramy, w jakich zachodzą procesy gospodarcze i realizowana jest polityka ekonomiczna. Bada interakcje między sferą ekonomii i sferą polityki. W Stanach Zjednoczonych nurt ten nosi nazwę teorii wyboru publicznego, w Europie ekonomicznej teorii polityki lub nowej ekonomii politycznej. Czołowymi jej przedstawicielami są: K. Arrow (laureat Nagrody Nobla w 1972 r.), J.M. Buchan (laureat Nagrody Nobla w 1986 r.), G. Tullock, A. Downs, W. Niskanen oraz B. Frey. W teorii wyboru publicznego zasada indywidualizmu metodologicznego zostaje poszerzona na takie zbiorowe instytucje, jak: rząd, partie, grupy interesów. Oznacza to, że również w tych instytucjach ostatecznym podmiotem decyzyjnym jest jednostka, która optymalizuje swoją egoistyczną funkcję celu i mimo, że działa w instytucjach mających działać w interesie społecznym, obce jest jej pojęcie „dobra społecznego”. Państwo powinno interweniować jedynie w tych sytuacjach, gdy istnieją dowody, że zastosowane przez nie formy oddziaływania będą mniej kosztowne od oddziaływania mechanizmu rynkowego.
Ekonomia podaży
Do najbardziej znanych jej przedstawicieli należy zaliczyć: A. Laffera, G. Gildera, J. Wannisky'ego oraz I. Kristola.
W myśl poglądów ekonomii podaży wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają stąd, że zewnętrzne czynniki zakłócają działanie mechanizmów rynkowych. Takim czynnikiem jest właśnie ingerencja państwa. Jego polityka, szczególnie polityka podatkowa, wpływa fałszująco na decyzje lokacyjne oraz na stopień aktywności gospodarczej.
Zalecana polityka podażowa, czyli polityka zorientowana na podnoszenie poziomu potencjalnej produkcji, obejmując takie środki, jak redukcja podatków zmierzająca do pobudzenia inwestycji, obniżka podatków od dochodów osobistych, ulgi podatkowe lub subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego w celu zwiększenia podaży pracy oraz ograniczenie sektora publicznego.
Instytucjonalizm
Współczesny instytucjonalizm (inaczej neoinstytucjonalizm) nawiązuje do teoretycznego dorobku kierunku rozwijanego w Niemczech, zwanego szkołą historyczną. Czołowymi przedstawicielami szkoły historycznej są: W. Roscher (1817 - 1894), K. Knies (1821 - 1898), G. Schmoller (1838 - 1917), M. Weber (1864 - 1920) i W. Sombart (1863 - 1941).
Amerykańska wersja kierunku historycznego nosi nazwę: instytucjonalizm. Powstanie kierunku łączy się z osobą T. Veblena (1857 - 1929). Kontynuatorami tego podejścia metodologicznego są: J. R. Commons (1862 - 1945), W. C. Mitchell (1847 - 1948) i późniejsi twórcy: G. C. Means, A. A. Berle, J.K. Galbraith.
Instytucjonalizm jest propozycją nowego podejścia metodologicznego w badaniach ekonomicznych. Według instytucjonalistów, ekonomia nie może ograniczać swojego pola badawczego do zjawisk rynkowych, nie powinna pomijać pozaekonomicznych ram, w jakich podejmuje się decyzje gospodarcze. Powinna zintegrować się z innymi społecznymi, by odpowiedzieć nie tylko na pytanie, jak zachowują się ludzie, lecz także na pytanie, dlaczego tak się zachowują. Powinna więc badać instytucje społeczne, które mają istotne znaczenie dla zachowań ekonomicznych. Te instytucje to władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, organizacje społeczno - polityczne, jak również struktury własnościowe i organizacyjne, nawyki myślowe, powszechnie uznane reguły i zasady postępowania. Ekonomia powinna badać genezę i ewolucyjny rozwój tych instytucji.
Drugi postulat metodologiczny dotyczy ekonomii równowagi. Instytucjonaliści odrzucają neoklasyczną koncepcję, zgodnie z którą jakiekolwiek odchylenie od równowagi powoduje uruchomienie mechanizmu autoregulacji przywracającego gospodarkę do stanu równowagi. W to miejsce wprowadzają koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju. Zgodnie z nią, każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samowzmacniania się. Wpływa to na zwiększenie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego i alokacyjnego. Państwo powinno więc pomóc rynkowi w spełnianiu tych funkcji i stać się trwałym elementem funkcjonowania gospodarki.
Następny postulat dotyczy wzbogacenia wnioskowania przez uwzględnienie nie tylko wnioskowania dedukcyjnego, charakterystycznego dla twórców neoklasycznych, lecz również indukcyjnego, opartego na badaniach empirycznych.
*Wnioskowanie dedukcyjne charakteryzuje się tym, że na podstawie pewnego systemu zdań podstawowych (aksjomatów) buduje się system zdań pochodnych, zwanych twierdzeniami. Wnioskowanie indukcyjne polega na uogólnieniu zjawisk jednostkowych. Punktem wyjścia są pewne zdarzenia elementarne. Wniosek wysnuty z ich obserwacji nazywa się uogólnieniem indukcyjnym.
Marksizm
Marksizm powstał w wyniku krytyki poglądów ekonomii klasycznej oraz na podstawie twórczości socjalistów utopijnych: C.H. de Saint - Simona (1760 - 1825), Ch. Fouriera (1772 - 1837), R. Owen (1771 - 1858) oraz z filozofią G.W.F. Hegla (1770 - 1831). Rozwijając klasyczną teorię wartości opartą na pracy, K. Marks stworzył teorię wartości dodatkowej i opartą na niej koncepcję wyzysku pracy przez kapitał. Analiza poglądów socjalistów utopijnych zaowocowała powstaniem zarysu społeczeństwa bezklasowego. Metoda dialektyczna Hegla stała się podstawą teorii rozwoju społeczno - gospodarczego. Według Hegla, powstawanie i pokonywanie sprzeczności jest istotą rzeczywistości. Rozwój polega na przechodzeniu od tezy do antytezy; z przeciwieństw powstaje synteza, która z kolei staje się tezą. Ten triadyczny heglowski charakter rozwoju staje się podstawą marksowskiego materializmu historycznego. Materialistyczne wyjaśnianie dziejów wskazuje na wzajemne związki między siłami wytwórczymi i stosunkami produkcji jako na obiektywne podstawy życia i rozwoju społecznego. Zależność ta jest wyrażona przez tezę, że byt społeczny określa społeczną świadomość.
Punktem wyjścia marksowskiej teorii rozwoju społecznego jest kategoria sił wytwórczych. Siły wytwórcze to całokształt elementów decydujących o efektywności i skuteczności społecznego procesu produkcji.
Materialne siły wytwórcze uruchamiane są w toku społecznego procesu produkcji, który opisuje się jako strukturę wzajemnych zależności ludzi w toku procesów reprodukcji. Ta struktura powiązań to stosunki produkcji zorganizowane wokół kompleksu ekonomicznych zależności, który nazywa się stosunkami własności środków produkcji. Materialne siły wytwórcze i związane z nimi stosunki produkcji tworzą całość zwaną sposobem produkcji.
Funkcjonowanie stosunków produkcji wymaga istnienia dopasowanych do nich społecznych stosunków pozaekonomicznych. Niezbędną do istnienia określonego sposobu produkcji część społecznych stosunków pozaekonomicznych, instytucji prawnych i politycznych nazywa Marks nadbudową danego sposobu produkcji.
Ta zintegrowana całość sił wytwórczych, stosunków produkcji i nadbudowy tworzy formację społeczno - ekonomiczną. Twórcy marksizmu w dotychczasowym rozwoju społeczeństw wyróżniają następujące formacje: społeczeństwa pierwotne (wspólnotę pierwotną), formację azjatycką, niewolnictwo, feudalizm i kapitalizm.
Szczególne miejsce w dorobku teoretycznym marksizmu zajmuje krytyczna analiza formacji kapitalistycznej. Podstawowa sprzeczność społeczeństwa kapitalistycznego wynika z prywatnej własności środków produkcji. Własność prywatna dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy: burżuazję i proletariat. Robotnik pozbawiony środków produkcji sprzedaje kapitaliście swoją siłę roboczą. Ma ona specyficzną właściwość, może wytworzyć wartości przekraczające jej własną wartość, czyli wartość produktów i usług niezbędnych do jej reprodukcji. Ta nadwyżka, określana przez Marksa jako wartość dodatkowa, jest przywłaszczana przez kapitalistę. Wysokość stosunku wartości dodatkowej do wartości siły roboczej zatrudnionej w procesie produkcji, czyli stopy wartości dodatkowej, świadczy - zdaniem Marksa - o stopie wyzysku pracy przez kapitał.
Wybitni polscy ekonomiści
Michał Kalecki (1899 - 1970) i Oskar Lange (1904 - 1965).
Zainteresowania badawcze M. Kaleckiego to teoria koniunktury, teoria tworzenia i podziału dochodu narodowego, teoria rozwoju gospodarczego oraz teoria planowania perspektywicznego. Na szczególną uwagę zasługują dwie prace tego autora: Próba teorii koniunktury opublikowana w 1933 r. oraz Teoria dynamiki gospodarczej wydana w 1954 r. będąca syntezą teoretycznych studiów nad kapitalizmem. Kalecki szczególnie podkreśla rolę popytu inwestycyjnego i jego zmian w cyklicznych zmianach poziomu aktywności gospodarczej. Kalecki dzieli proces rozwoju na wahania cykliczne i długofalowy wzrost gospodarczy. Procesy inwestycyjne generowane przez endogeniczne mechanizmy wywołują jedynie wahania cykliczne. Dopiero czynniki półegzogeniczne (innowacje) czy egzogeniczne w postaci świadomej polityki państwa sprawiają, że oscylacje przestają przebiegać wokół danego poziomu produkcji.
Zakres zainteresowań badawczych O. Lanego obejmuje zagadnienia z dziedziny ekonomii, ekonometrii i cybernetyki.
W światowej literaturze ekonomicznej O. Lange znany jest przede wszystkim jako strona sporu z L. von Misesem w kwestii możliwości racjonalnej alokacji zasobów w gospodarce socjalistycznej. Zdaniem Misesa, gospodarka socjalistyczna nie jest w stanie rozwiązać zagadnienia odpowiedniego gospodarowania czynnikami produkcji. Lange dowodził tezy przeciwnej. Według niego ”Centralny Urząd Planowania mógłby zapewne dojść do cen równowagi poprzez znacznie mniejszą liczbę kolejnych prób, niż się to dzieje w rzeczywistości na wolnokonkurencyjnym rynku.
W pracach o charakterze ekonometrycznym Lange koncentruje się na analizie bilansu nakładów i wyników oraz na teorii reprodukcji i akumulacji.
2