WYKŁAD 5
GŁÓWNE NURTY EKONOMII
Zawartość modułu
Ten moduł porusza zagadnienia związane z powstaniem ekonomii jako nauki, tworzeniem różnych koncepcji teoretycznych, które miały usprawnić mechanizm gospodarczy czy też tłumaczyć pewne zjawiska zachodzące w gospodarce.
Głównymi konceptami poruszanymi w tym module będą:
Ekonomia klasyczna i jej przedstawiciele
Ekonomia neoklasyczna
Keynesizm
Koncepcje neoliberalne i neokonserwatywne (monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, nowa szkoła austriacka, ekonomia podaży itp.)
Instytucjonalizm
Marksizm
Podejmując różnorodne decyzje, głosząc pewne poglądy, nie zawsze mamy świadomość, gdzie te poglądy czy koncepcje mają swoje źródło. W tym module zostaną przedstawione główne doktryny ekonomiczne (w bardzo dużym skrócie) i ich twórcy .
Cel pedagogiczny
Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy przyszłych ekonomistów związanej z umiejętnością określenia:
jakie źródło mają pewne koncepcje czy też poglądy ekonomiczne, z którymi możemy się spotkać w rzeczywistości ekonomicznej,
na ile te poglądy są słuszne,
w jakich warunkach teorie te mogą się sprawdzić, w jakich nie można z nich korzystać. Podstawą zrozumienia większości problemów ekonomicznych będzie opanowanie wiedzy zawartej w tym module.
Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem
Moduł ten porusza zagadnienia ogólne, dlatego też do budowania nowej wiedzy nie są wymagane szczególne specjalistyczne informacje, ale opanowanie podstawowej terminologii ekonomicznej oraz pewna wiedza ogólna na poziomie szkoły średniej.
Opanowanie wiedzy zawartej w tym module jest niezbędne dla dalszej pracy nad kolejnymi modułami dotyczącymi funkcjonowania rynków, teorii popytu i podaży, teorii przedsiębiorstwa. Pozwoli to na:
Zrozumienie teorii popytu i podaży
Zrozumienie teorii produkcji i kosztów
Umiejętną ocenę struktur rynkowych i zrozumienie zasad ich funkcjonowania.
Informacje główne
Ekonomia jako nauka. Ekonomia klasyczna.
Już w starożytności zastanawiano się, jakie prawa rządzą funkcjonowaniem gospodarki, jednakże były to rozważania stanowiące pewien margines, nie tworzące jednolitego systemu. Dopiero rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej przyniósł potrzebę stworzenia systemu, który mógł być wykorzystany w procesie gospodarowania.
Ekonomia jako system naukowy wykształciła się wraz z pojawieniem się kapitalizmu wolno konkurencyjnego i nierozerwalnie z tym okresem są związane dwa nazwiska: Adam Smith i David Ricardo - określani jako twórcy ekonomii klasycznej, w której głównym paradygmatem była niczym nie ograniczona wolna konkurencja, a jedynym regulatorem jest „niewidzialna ręka rynku”, sprawiająca, że swobodna działalność jednostek, które dążą do osiągnięcia korzyści materialnych (homo oeconomicus - człowiek wolny, prowadzący działalność zarobkową dla własnych korzyści)przyczynia się od osiągnięcia korzyści społecznych.
Traktat Adama Smitha (Badania nad przyczynami i naturą bogactwa narodów, 1776) - i Davida Ricardo (Zasady ekonomii politycznej, 1817 r.) dały podstawę do stworzenia systemu ekonomicznego określanego jako liberalizm ekonomiczny. Działalność państwa nie powinna naruszać naturalnego porządku gospodarczego (laissez - faire, laissez-passer) - dajcie nam swobodę działania i ruchu - rząd nie powinien ingerować w gospodarkę, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” uruchamia samoczynnie mechanizmy gospodarki, zapewniające jej równowagę.
Ekonomia klasyczna bazowała na założeniu, opartym o tzw. prawo rynków Saya.
Jean B. Say (1767-1832) głosił tezę, że produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu, toteż w gospodarce nie może wystąpić nadprodukcja. W procesie produkcji powstają z jednej strony produkty, z drugiej dochody, które są odzwierciedleniem wytworzonej produkcji, stąd też w skali globalnej strumień dochodów musi być równy strumieniowi produktów. Jednakże rzeczywistość gospodarcza nie potwierdzała tej teorii, którą krytykowali inni ekonomiści. Thomas R. Malthus (1766-1834) - autor prawa ludności, głosił, że przyrost ludności następuje w tempie geometrycznym, natomiast środki utrzymania - w postępie arytmetycznym, stąd też doprowadzi to do określonych negatywnych następstw społecznych. Należy więc dążyć do ograniczenia przyrostu naturalnego. (Do tego wątku rozważań nawiązuje się obecnie analizując sytuację demograficzną w krajach słabo rozwiniętych). Malthus kwestionował tezę Saya o automatycznym dostosowaniu się popytu do podaży, głosząc tzw. teorię niedostatecznego popytu. Proponował on pobudzanie popytu poprzez podjęcie robót publicznych finansowanych z podatków, zwiększenie konsumpcji klas nieprodukcyjnych i zwiększenie konsumpcji dóbr luksusowych. Te działania miałyby niwelować różnice pomiędzy efektywnym popytem a potencjalną produkcją. Również Simone de Sismondi(1773-1842) odwrócił tezę Saya i Ricardo - to nie podaż tworzy popyt ale odwrotnie - popyt kreuje podaż. Postęp techniczny i rozwój produkcji masowej z jednej strony daje duży przyrost produkcji, ale z drugiej strony, prowadzi do ubożenia drobnych wytwórców i ograniczenia ich popytu.
Ekonomia neoklasyczna
W sporze wokół prawa rynków zwyciężyły poglądy podażowej teorii rozwoju gospodarczego i w tym kierunku rozwijane były koncepcje ekonomii neoklasycznej, której czołowi przedstawiciele to: Alfred Marshall (1842-1929), W.S. Jevons (1835-1881), J. B. Clark (1847-1938) i A.C.Pigou (1887-1959)
Marshall zastąpił nazwę ekonomia polityczna terminem Economics - przez co rozumiał, że ekonomika jest nauką o tym, jak ludzie żyją, działają i myślą w codziennym życiu gospodarczym Zajmuje się ona tymi motywami, które najsilniej i najtrwalej wpływają na postępowanie człowieka w dziedzinie życia gospodarczego. Badania zachowań ludzi w mikroskali ekonomicznej doprowadziły Marshalla do sformułowania teorii równowagi rynku jako równowagi między podażą a popytem, co zawarł w swoim dziele „Principles of Economics”.(1881) Neoklasycy uważają, że w procesie gospodarczym istnieje ścisła współzależność pomiędzy poszczególnymi czynnikami wpływającymi na działalność gospodarczą. Zastosował on podejście badawcze określane jako indywidualizm metodologiczny - co oznacza, że zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel globalny - makroekonomiczny. Również inne ówczesne kierunki teoretyczne wykorzystały to podejście. Należały do nich: szkoła austriacka, której przedstawicielami byli: E. Von Bohm-Bawerk (1851-1914) i F. Wieser (1851-1926) i szkoła lozańska (matematyczna) z przedstawicielami w osobach L. Walrasa (1834-1910) i V. Pareto (1848-1923). Szkoła lozańska podjęła próbę przedstawienia całej gospodarki w formie układów równań i wprowadziła rachunek różniczkowy do ekonomii, co pozwoliło sformułować zależności między zjawiskami ekonomicznymi, ujmowanymi jako wielkości marginalne. Wprowadzenie pojęcia użyteczności z jednej strony ułatwiło, a z drugiej utrudniło rozwiązanie problemu cen i funkcjonowania rynku. Utrudniło - ponieważ użyteczności, będącej subiektywnym wrażeniem, nie można mierzyć. Rozwiązanie stało się możliwe dzięki zwróceniu uwagi na zjawisko rzadkości dóbr - czyli ograniczonej dostępności do nich, na co zwrócił uwagę Walras. Ludzie muszą więc dokonywać wyborów. Przedmiotem dociekań ekonomii stał się sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez ludzi.
Komplementarna do ww. teorii jest teoria wyborów konsumenta i producenta V. Pareto. Obydwie teorie stanowią podstawę tzw. Rynku doskonałej konkurencji na którym równowaga popytu i podaży kształtowana jest pod wieloma warunkami.
W XX w. wielki kryzys, bezrobocie i inflacja zachwiały wiarę w prawo popytu i podaży oraz w działanie niewidzialnej ręki. W 1920 r. A. Pigou (kontynuator myśli Marshalla) stworzył w swym dziele „Theory of Welfare” podstawy teorii dobrobytu, zajmującej się błędami rynku i poszukiwaniem optimum gospodarczego. Teoria ta głosi tezę, że wolność gospodarcza nie zapewnia maksimum dobrobytu społecznego i dopuszcza interwencję państwa. NA tej bazie powstaje teoria niedoskonałej konkurencji, której przedstawicielami są J.V. Robinson (1903-1986) oraz E. Chamberlin (1899-1967).
Keynesizm
W r. 1936 J.M. Keynes (1883-1946) opublikował „Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza”, w której odrzucił twierdzenie o zdolności rynku do samoregulacji równoważącej popyt i podaż we wszystkich sektorach gospodarki, otwierając tym samym drogę interwencji państwa. Zapoczątkował badanie zjawisk w makroskali. Koncepcja Keynesa kwestionowała bezbłędność rynku i uzasadniała konieczność interwencji państwa. Wykazał on, że siły tkwiące wewnątrz gospodarki nie mogą zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych , a przyczyną tego stanu rzeczy jest niedostateczny popyt. Potrzebny jest więc czynnik, który będzie stymulował popyt - a powinno nim być państwo. Ta koncepcja została wprowadzona w wielu państwach, z dużymi początkowo sukcesami. Z czasem jednak pobudzanie popytu przez państwo nakręcało inflację, co poddawało w wątpliwość teorię Keynesa. Na gruncie krytyki keynesizmu rozwinęły się teorie neoliberalne i konserwatywne.
Teorie neoliberalne i konserwatywne
Keynesizm był kierunkiem dominującym w teorii ekonomii do lat 70 tych XX w. Nowe zjawiska, które pojawiły się w gospodarce kapitalistycznej - szczególnie nasilenie zjawisk inflacyjnych i osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, podważyły podstawy teorii keynesowskiej. Poszukiwania ekonomii odwróciły się w kierunku koncepcji podkreślających rolę rynku i niechęć do interwencjonizmu państwowego. Nastąpił rozwój nowych doktryn ekonomicznych:
Monetaryzmu
Nowej ekonomii klasycznej
Nowej szkoły austriackiej
Ekonomicznej teorii polityki
Ekonomii strony podażowej,
które łączy wspólne przekonanie o tym, że najlepszym sposobem koordynowania wszelkich działań jest rynek.
Monetaryzm - to kierunek, którego wiodącym przedstawicielem jest M. Friedman. Monetaryści przyjmują tezę o neutralności pieniądza, tzn. że zmiana jego ilości w obiegu powoduje jedynie zmiany wielkości nominalnych (cen), nie wpływa natomiast na zmianę wielkości realnych, tj. poziomu i struktury produkcji i zatrudnienia. Założona neutralność pieniądza oznacza, że keynesowska polityka stymulowania popytu poprzez powiększanie ilości pieniądza w obiegu jest nieskuteczna, prowadząc jedynie do wzrostu tempa inflacji. Aby ją zwalczyć, należy stosować wyłącznie pieniężne instrumenty, a w szczególności zapewnić stałe tempo przyrostu podaży pieniądza średnio 3-4% rocznie (ponieważ tyle przeciętnie wynosi naturalna stopa wzrostu potencjału podażowego gospodarki). Stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej wpływa ujemnie na przebieg procesów gospodarczych i może wręcz generować zamiast łagodzić wahania cykliczne.
Nowa ekonomia klasyczna - jest w swoich założeniach jeszcze bardziej radykalna. Opiera się na założeniu pełnej elastyczności rynków, teorii racjonalnych oczekiwań i monetarystycznej koncepcji inflacji. Najważniejsi przedstawiciele tego nurtu to: R.E. Lucas, T. Sargent, N. Wallace i R. Barro.
Pełna elastyczność rynków oznacza, że wszelkie stany nierównowagi są natychmiast likwidowane i transakcje są zawierane po cenach równowagi rynkowej.
Teoria racjonalnych oczekiwań stanowi krytykę Friedmanowskiej hipotezy oczekiwań adaptacyjnych zakładającej, że ludzie przewidując przebieg zjawiska w przyszłości kierują się jego przebiegiem w przeszłości - co prowadzi do systematycznych błędów i rozbieżności miedzy wielkościami oczekiwanymi i rzeczywistymi. Hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie oprócz informacji o przebiegu danego zjawiska w przeszłości wykorzystują również wszelkie dostępne im informacje aby prognozowanie było bardziej precyzyjne.
Nowa szkoła austriacka - której czołowym przedstawicielem jest F. Hayek (1899-1993), twierdzi, że państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu alokacji zasobów, ponieważ nie dysponuje pełnym zasobem informacji. Tylko rynek jest najbardziej skutecznym mechanizmem porządkowania informacji i podejmowania w oparciu o te informacje odpowiednich decyzji. Państwo powinno jedynie dbać o to, aby przepisy prawne nie blokowały mechanizmów konkurencji.
Ekonomiczna teoria polityki - analizuje polityczne warunki, w jakich są realizowane procesy gospodarcze oraz bada wzajemne oddziaływanie ekonomii i polityki. Jej przedstawiciele to K. Arrow, J.M. Buchanan, G. Tullock, A. Downs, B. Frey. Ekonomiczna teoria polityki bazuje na zasadzie indywidualizmu metodologicznego, ale poszerza ją o partie, rząd i grupy interesów - jako że i w tych instytucjach ostatecznym podmiotem decyzyjnym jest jednostka, która dąży przede wszystkim do zaspokojenia swoich egoistycznych interesów. Stąd też państwo jako zbiór jednostek nie może być instytucją, która odzwierciedla interesy całego społeczeństwa - również jako mechanizm pośredniczący w alokacji zasobów. Poza tym teoria ta podkreśla (opierając się na politycznych cyklach koniunkturalnych), że rządy w swoich działaniach kierują się przede wszystkim jednym celem - zwycięstwem w wyborach i utrzymaniem władzy - do tego celu dostosowują swoje działania.
Ekonomia podaży - to raczej pewien zestaw propozycji a nie zwarta koncepcja. Jej przedstawiciele to A. Laffer, G. Gilder, J. Wannisky i I. Kristol. Teoria ta zakłada, że przyczynami wadliwego funkcjonowania gospodarki są zewnętrzne czynniki zakłócające działanie mechanizmów rynkowych (miedzy innymi ingerencja państwa, a w szczególności polityka podatkowa). Zalecane środki polityki podażowej to: obniżenie podatków aby pobudzić inwestycje, ulgi podatkowe lub subsydia na szkolenie zawodowe w celu zwiększenia podaży pracy oraz ograniczenie sektora publicznego. To powinno wpłynąć na poprawę funkcjonowania mechanizmu rynkowego i ograniczenie zakłóceń utrudniających jego prawidłowe funkcjonowanie.
Instytucjonalizm
Nawiązuje do teoretycznego kierunku rozwijanego w Niemczech - tzw. szkoły historycznej, której przedstawiciele to: W. Roscher (1817-1894), K. Knies (1821-1898), G.Schmoller (1838-1917), M. Weber (1864-1820) i W. Sombart (1863-1941). Zdaniem szkoły historycznej ogólnej teorii ekonomicznej nie można opierać wyłącznie na koncepcji „człowieka ekonomicznego”, ponieważ motywy, którymi kieruje się człowiek, to nie tylko bodźce materialne, ale również moralne, psychika, która wpływa na postawy osób prowadzących działalność gospodarczą itp. Należy więc uwzględnić wzajemne oddziaływanie płaszczyzn gospodarczych, politycznych i kulturowych. Tę myśl rozwinęli Amerykanie pod nazwą instytucjonalizm. Łączy się on z nazwiskami T. Veblena (1857 - 1929), J.R. Commonsa (1862-1945), W.C. Mitchella (1874-1948) oraz późniejszymi G.C. Meansem, A.A. Berle i J. K. Galbraithem. Wg instytucjonalistów ekonomia nie może ograniczać pola badań do zjawisk rynkowych - należy uwzględnić również otoczenie, w jakim podejmuje się decyzje ekonomiczne. Ekonomia powinna również objąć zasięgiem swoich badań instytucje społeczne, takie jak władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, społeczno - polityczne itp. Konflikty, jakie w tych instytucjach powstają, powinny być rozwiązywane w drodze kompromisów pomiędzy poszczególnymi grupami z pomocą państwa.
Instytucjonaliści odrzucają również teorię neoklasyczną, według której w gospodarce występują mechanizmy samoregulujące - wprowadzając w to miejsce koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju zgodnie z którą każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samo wzmacniania się, co wpływa na zwiększenie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego. Dlatego też państwo powinno wspomóc mechanizm rynkowy w spełnianiu funkcji regulacyjnej i alokacyjnej.
Marksizm
Twórcą marksizmu był Karol Marks (1818-1883) a drugim wybitnym przedstawicielem był Fryderyk Engels (1820-1895). Marks, rozwijając klasyczną teorię wartości opartą na pracy stworzył teorię wartości dodatkowej opartą na koncepcji wyzysku pracy przez kapitał. Marks przedstawił również wizję społeczeństwa bezklasowego, w którym nie istnieje prywatna własność środków produkcji. Marks przeprowadził również krytykę społeczeństwa kapitalistycznego, bowiem według niego własność prywatna dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy: burżuazję i proletariat. Robotnik, który nie ma środków produkcji sprzedaje kapitaliście swoją siłę roboczą, otrzymując w zamian mniej niż wytworzył - tę nadwyżkę (wartość dodatkową ) zatrzymuje kapitalista. Prowadzi to do konfliktów i zniewolenia klasy robotniczej. Aby unikną tych napięć, należy znieść prywatną własność środków produkcji.
Praktyka gospodarcza pokazała jednak, że założenia Marksa nie były słuszne - mieliśmy tego przykład w okresie powojennym, w krajach „realnego socjalizmu”. Upaństwowienie środków produkcji doprowadziło do nieefektywnego gospodarowania, i zacofania gospodarek tych krajów w stosunku do tych, które funkcjonowały w oparciu o mechanizm rynkowy.
Konkluzja
Pierwsze próby uporządkowania systemu gospodarczego w pewien zbiór zasad pojawiały się już w starożytności, jednakże były to rozważania nie tworzące jednolitego systemu. Dopiero rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej przyniósł potrzebę stworzenia systemu, który mógł być wykorzystany w procesie gospodarowania.
Ekonomia jako system naukowy wykształciła się wraz z pojawieniem się kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Twórcami ekonomii klasycznej nazywa się Adama Smitha i Davida Ricardo. Głównym paradygmatem liberalizmu ekonomicznego była niczym nie ograniczona wolna konkurencja, a jedynym regulatorem jest „niewidzialna ręka rynku”, sprawiająca, że swobodna działalność jednostek, które dążą do osiągnięcia korzyści przyczynia się od osiągnięcia korzyści społecznych.
Koncepcję tę określa się również jako leseferyzm (laissez - faire, laissez-passer) - dajcie nam swobodę działania i ruchu . Oznacza to, że państwo nie powinno ingerować w procesy gospodarcze, jedynie zapewnić bezpieczeństwo działania (państwo jako stróż nocny).
Ekonomia klasyczna bazowała na założeniu, opartym o tzw. prawo rynków Saya -produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu, toteż w gospodarce nie może wystąpić nadprodukcja.
Thomas Malthus kwestionował tezę Saya o automatycznym dostosowaniu się popytu do podaży, głosząc tzw. teorię niedostatecznego popytu. Proponował on pobudzanie popytu poprzez podjęcie robót publicznych finansowanych z podatków, zwiększenie konsumpcji klas nieprodukcyjnych i zwiększenie konsumpcji dóbr luksusowych.
Również Simone de Sismondi(1773-1842) odwrócił tezę Saya i Ricardo - to nie podaż tworzy popyt ale odwrotnie - popyt kreuje podaż. Postęp techniczny i rozwój produkcji masowej z jednej strony daje duży przyrost produkcji, ale z drugiej strony, prowadzi do ubożenia drobnych wytwórców i ograniczenia ich popyt
Ekonomia neoklasyczna, kontynuowała podażową teorię rozwoju. Marshall zastąpił nazwę ekonomia polityczna terminem Economics - przez co rozumiał, że ekonomika jest nauką o tym, jak ludzie żyją, działają i myślą w codziennym życiu gospodarczym Zajmuje się ona tymi motywami, które najsilniej i najtrwalej wpływają na postępowanie człowieka w dziedzinie życia gospodarczego.
Neoklasycy uważają, że w procesie gospodarczym istnieje ścisła współzależność pomiędzy poszczególnymi czynnikami wpływającymi na działalność gospodarczą.
Dominuje podejście badawcze określane jako indywidualizm metodologiczny - co oznacza, że zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel globalny - makroekonomiczny, wykorzystany również przez inne ówczesne kierunki teoretyczne: szkoła austriacka, i szkoła lozańska (matematyczna).
Szkoła lozańska podjęła próbę przedstawienia całej gospodarki w formie układów równań i wprowadziła rachunek różniczkowy do ekonomii, co pozwoliło sformułować zależności między zjawiskami ekonomicznymi, ujmowanymi jako wielkości marginalne.
Wprowadzenie pojęcia użyteczności z jednej strony ułatwiło, a z drugiej utrudniło rozwiązanie problemu cen i funkcjonowania rynku. Przedmiotem dociekań ekonomii stał się sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez ludzi.
W XX w. wielki kryzys, bezrobocie i inflacja zachwiały wiarę w prawo popytu i podaży oraz w działanie niewidzialnej ręki. W 1920 r. A. Pigou stworzył podstawy teorii dobrobytu, zajmującej się błędami rynku i poszukiwaniem optimum gospodarczego - wolność gospodarcza nie zapewnia maksimum dobrobytu społecznego i dopuszcza interwencję państwa. Na tej bazie powstaje teoria niedoskonałej konkurencji, której przedstawicielami są J.V. Robinson oraz E. Chamberlin .
W r. 1936 J.M. Keynes odrzucił twierdzenie o zdolności rynku do samoregulacji, otwierając tym samym drogę interwencji państwa. Koncepcja Keynesa kwestionowała bezbłędność rynku i uzasadniała konieczność interwencji państwa, bowiem siły tkwiące wewnątrz gospodarki nie mogą zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych , a przyczyną tego stanu rzeczy jest niedostateczny popyt, który należy stymulować, a tym stymulatorem powinno być państwo.
Na gruncie krytyki keynesizmu rozwinęły się teorie neoliberalne i konserwatywne. W latach 70 tych XX w. nowe zjawiska, które pojawiły się w gospodarce kapitalistycznej - szczególnie nasilenie zjawisk inflacyjnych i osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, podważyły podstawy teorii keynesowskiej. Poszukiwania ekonomii odwróciły się w kierunku koncepcji podkreślających rolę rynku i niechęć do interwencjonizmu państwowego. Nastąpił rozwój nowych doktryn ekonomicznych:
Monetaryzm przyjmuje tezę o neutralności pieniądza, co oznacza, że keynesowska polityka stymulowania popytu poprzez powiększanie ilości pieniądza w obiegu jest nieskuteczna, prowadząc jedynie do wzrostu tempa inflacji. Aby ją zwalczyć, należy stosować wyłącznie pieniężne instrumenty, a w szczególności zapewnić stałe tempo przyrostu podaży pieniądza średnio 3-4%. Stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej wpływa ujemnie na przebieg procesów gospodarczych i może wręcz generować zamiast łagodzić wahania cykliczne.
Nowa ekonomia klasyczna - opiera się na założeniu pełnej elastyczności rynków, teorii racjonalnych oczekiwań i monetarystycznej koncepcji inflacji. Pełna elastyczność rynków oznacza, że wszelkie stany nierównowagi są natychmiast likwidowane i transakcje są zawierane po cenach równowagi rynkowej.
Teoria racjonalnych oczekiwań stanowi krytykę Friedmanowskiej hipotezy oczekiwań adaptacyjnych zakładającej, że ludzie przewidując przebieg zjawiska w przyszłości kierują się jego przebiegiem w przeszłości - co prowadzi do systematycznych błędów i rozbieżności miedzy wielkościami oczekiwanymi i rzeczywistymi. Hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie oprócz informacji o przebiegu danego zjawiska w przeszłości wykorzystują również wszelkie dostępne im informacje aby prognozowanie było bardziej precyzyjne.
Nowa szkoła austriacka - której czołowym przedstawicielem jest F. Hayek (1899-1993), twierdzi, że państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu alokacji zasobów, ponieważ nie dysponuje pełnym zasobem informacji. Tylko rynek jest najbardziej skutecznym mechanizmem porządkowania informacji i podejmowania w oparciu o te informacje odpowiednich decyzji. Państwo powinno jedynie dbać o to, aby przepisy prawne nie blokowały mechanizmów konkurencji.
Ekonomiczna teoria polityki - analizuje polityczne warunki, w jakich są realizowane procesy gospodarcze oraz bada wzajemne oddziaływanie ekonomii i polityki. Ekonomiczna teoria polityki bazuje na zasadzie indywidualizmu metodologicznego, ale poszerza ją o partie, rząd i grupy interesów - jako że i w tych instytucjach ostatecznym podmiotem decyzyjnym jest jednostka, która dąży przede wszystkim do zaspokojenia swoich egoistycznych interesów
Ekonomia podaży - zakłada, że przyczynami wadliwego funkcjonowania gospodarki są miedzy innymi ingerencja państwa, a w szczególności polityka podatkowa. Dlatego też należy podjąć działania idące w kierunku: obniżenia podatków aby pobudzić inwestycje, wprowadzenia ulg podatkowych lub subsydiów na szkolenie zawodowe w celu zwiększenia podaży pracy oraz ograniczenia sektora publicznego, co powinno wpłynąć na poprawę funkcjonowania mechanizmu rynkowego i ograniczenie zakłóceń utrudniających jego prawidłowe funkcjonowanie.
Instytucjonalizm nawiązuje do teoretycznego kierunku rozwijanego w Niemczech - tzw. szkoły historycznej, według której ogólnej teorii ekonomicznej nie można opierać wyłącznie na koncepcji „człowieka ekonomicznego”, ponieważ motywy, którymi kieruje się człowiek, to nie tylko bodźce materialne, ale również moralne, psychika, która wpływa na postawy osób prowadzących działalność gospodarczą itp. Należy więc uwzględnić wzajemne oddziaływanie płaszczyzn gospodarczych, politycznych i kulturowych.
Instytucjonalizm - to koncepcja rozwijana w Stanach Zjednoczonych - oprócz zjawisk rynkowych musi uwzględnić otoczenie, w jakim podejmuje się decyzje ekonomiczne: władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, społeczno - polityczne itp. Instytucjonaliści wprowadzają w miejsce teorii neoklasycznej koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju zgodnie z którą każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samo wzmacniania się, co wpływa na zwiększenie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego.
Marks, rozwijając klasyczną teorię wartości opartą na pracy stworzył teorię wartości dodatkowej opartą na koncepcji wyzysku pracy przez kapitał. Przedstawił wizję społeczeństwa bezklasowego, w którym nie istnieje prywatna własność środków produkcji oraz przeprowadził krytykę społeczeństwa kapitalistycznego. Praktyka gospodarcza pokazała jednak, że założenia Marksa nie były słuszne. Upaństwowienie środków produkcji doprowadziło do nieefektywnego gospodarowania, i wieloletnich opóźnień rozwojowych krajów, w których funkcjonował „realny socjalizm”.
Słownik kluczowych pojęć:
Prawo rynków Saya -produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu.
Teoria dobrobytu, zakłada, że wolność gospodarcza nie zapewnia maksimum dobrobytu społecznego i dopuszcza interwencję państwa.
Pełna elastyczność rynków oznacza, że wszelkie stany nierównowagi są natychmiast likwidowane i transakcje są zawierane po cenach równowagi rynkowej.
Hipoteza oczekiwań adaptacyjnych zakłada, że ludzie przewidując przebieg zjawiska w przyszłości kierują się jego przebiegiem w przeszłości.
Hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie oprócz informacji o przebiegu danego zjawiska w przeszłości wykorzystują również wszelkie dostępne im informacje aby prognozowanie było bardziej precyzyjne.
Koncepcja kumulacyjnego procesu rozwoju przyjmuje, ze każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samowzmacniania się, co wpływa na zwiększenie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego.
Materiały źródłowe
Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 3
W. Stankiewicz: Historia myśli ekonomicznej., PWE, Warszawa 1987.
http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze
http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne
Ewaluacja
Test prawda - fałsz
Ekonomia jako system naukowy funkcjonowała już w starożytności.
Ekonomia klasyczna swój rozkwit osiągnęła na przełomie XVIII i XIX w.
Smith był zwolennikiem interwencjonizmu państwowego..
Ekonomia klasyczna uważa, że najlepszym regulatorem procesów gospodarczych jest rynek.
Prawo rynków Saya mówi, że popyt kreuje podaż.
Malthus ostrzegał przed nadmiernym wzrostem liczby ludności twierdząc, że zabraknie dla nich środków utrzymania.
Przedstawiciel szkoły lozańskiej opisywali ekonomię za pomocą systemu równań matematycznych.
Podstawą koncepcji interwencjonizmu państwowego był wielki kryzys ekonomiczny w latach 30 XX w.
Twórcą interwencjonizmu był prezydent Stanów Zjednoczonych Roosevelt.
Celem interwencjonizmu jest ożywienie gospodarki poprzez pobudzanie popytu: finansowanie robót publicznych, tanie kredyty itp.
Głównym przedstawicielem monetaryzmu jest M. Friedman.
Teoria racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie przewidując przebieg zjawiska w przyszłości kierują się jego przebiegiem w przeszłości.
Ekonomia podaży - zakłada, że przyczynami wadliwego funkcjonowania gospodarki jest obniżenie podatków oraz ulgi podatkowe lub subsydia na szkolenie zawodowe w celu zwiększenia podaży pracy.
Koncepcja kumulacyjnego procesu rozwoju zakłada, że każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samowzmacniania się.
Wg instytucjonalistów ekonomia nie może ograniczać pola badań do zjawisk rynkowych - należy uwzględnić również otoczenie, w jakim podejmuje się decyzje ekonomiczne.
Marks, stworzył teorię wartości dodatkowej opartą na koncepcji wyzysku pracy przez kapitał.
Test wyboru
Koncepcja liberalizmu ekonomicznego zakłada, że państwo:
powinno ingerować w życie gospodarcze
powinno zapewnić bezpieczne funkcjonowanie wszystkich instytucji bez ingerowania w życie gospodarcze
finansować niedochodowe przedsiębiorstwa
prowadzić odpowiednią politykę fiskalną, aby zapewnić środki w budżecie państwa.
David Ricardo zaliczany jest do:
keynesistów
monetarystów
klasyków ekonomii
żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa
Zgodnie z hipotezą oczekiwań adaptacyjnych ludzie przewidują zjawiska przyszłe na podstawie:
przebiegu debat sejmowych
studiowania prasy ekonomicznej
intuicji
przebiegu zjawiska w przeszłości
4. Instytucjonalizm - zakłada, że:
oprócz zjawisk rynkowych należy uwzględnić otoczenie, w jakim podejmuje się decyzje ekonomiczne
władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, społeczno - polityczne decydują o przebiegu zjawisk ekonomicznych
brak jest wzajemnego oddziaływania płaszczyzn gospodarczych, politycznych i kulturowych
w gospodarce występują mechanizmy samoregulujące, usuwające stany nierównowagi
Marksizm to kierunek zakładający:
wizję społeczeństwa, w którym prywatna własność środków produkcji jest podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy.
wyzysk pracy przez kapitał
że robotnik sprzedaje kapitaliście swoją siłę roboczą, otrzymując w zamian równowartość wytworzonej przez siebie produkcji.
Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego jako regulatora procesów gospodarczych.
Pytania problemowe:
Wykaż, że gospodarka centralnie kierowana nie była gospodarką racjonalną.
Uzasadnij stwierdzenie, że własność ma wpływ na efektywność gospodarowania.