9 października 2014

WPROWADZENIE DO LITERATURY EPOKI. CHARAKTERYSTYKA.

Epoka literatury współczesnej trwa 69 lat (1945-2014), dlatego dzielimy ja na okresy (tzw. periodyzacja). Często okres następujący jest przeciwny do poprzedniego.

1945-1948	Trzy lata względnej swobody, pluralizm polityczny, demokracja, ciche wprowadzanie doktryny komunistycznej.
1948-1956	Nasilenie tendencji komunistycznych, zjazd w Szczecinie (dzieło podporządkowane założeniom partii), socrealizm, odwilż w końcówce tego okresu (po śmierci Stalina w 1953).
1956	Cenzura (przełom) w literaturze polskiej.
1956-1968	Literatura krytyczna odpowiedzią na socrealizm. Człowiek jako jednostka, skupienie na marginesie społecznym, stylizacja na język ulicy itd. Kolejne pokolenie literackie (Pokolenie Pryszczatych).
1976	Wydarzenia marcowe. Pokolenie Nowej Fali. Pojawienie się drugiego obiegu literackiego poza cenzurą. Pierwszy periodyk.
1981-1989	Stan wojenny, pisarze dzielą się na sprzeciwiających się władzy i tych, którzy się z nią zgadzają. W 1989 następuje przełom polityczny – diametralne zmiany w życiu literackim, społecznym itd.
1989-2014	Literatura najnowsza.

Przełom literacki:

• przełom w zakresie idei;

• przełom w zakresie rynku wydawniczego;

• przełom polityczny i pokoleniowy.

„Twórczość”; „Literatura na świecie” – periodyki ukazujące się przy wsparciu Biblioteki Narodowej.

Periodyzacja epoki literackiej uzależniona jest od kryteriów, jakie bierzemy pod uwagę. Istnieją dwa kryteria: wewnątrzliterackie (prądy, kierunki, tendencje) i zwenątrzliterackie (sytuacja społeczna, polityczna).

• Literatura kenotyczna – literatura podporządkowana władzy państwowej (1945-1956).

• Literatura autoteliczna – autotematyczna, skupiona na samej sobie. Utwory, których tematem jest pisanie dzieła przez pisarza jest oderwana od rzeczywistości (od 1956).

• Literatura kontestatorska – łączy się z pokoleniem Nowej Fali, korespondencja z wydarzeniami na Zachodzie (od 1968).

• Literatura konsumpcyjna – inna koncepcja twórcy i odbiorcy, rynku. Twórca nie jest już głosem narodu. Dzieło, wraz z rozwojem postmodernizmu, staje się instrumentem gryz odbiorcą. Pojawia się odbiorca masowy (od 1989).

Lata 1939/45-1989 to okres rozwoju literatury emigracyjnej (pojawienie się nowego nurtu). To twórczość pisarzy żyjących na emigracji i tam tworzących, a których dzieła nie nawiązywały do tendencji literatury polskiej w kraju (z powodu braku kontaktu z ojczyzną i wiedzy na temat panującej w niej sytuacji).

Jej początki powiązane są z twórczością pisarzy, którzy zmuszeni byli opuścić kraj w okresie drugiej wojny światowej. Świadomość, że powrót jest niemożliwy zyskali w 1945 (konferencja jałtańska), kiedy to Polska znalazła się pod wpływem władz sowieckich.

W latach 1939-1945 mamy do czynienia z literaturą uchodźczą lub wychodźczą. Jej rozwój można przedstawić w następujący sposób:

• Lata od przełomu 1939/45 do 1951 (w tym powstanie w 1947 Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie) to tzw. okres inkubacji, czyli początki literatury emigracyjnej.

• 1956, 1968, 1980 (i całe lata 80.) to kolejne fale emigracji.

Ponowoczesność (inaczej: postmodernizm) stworzyła nowoczesność. Zatem wiek XX to nowoczesność, a XXI to ponowoczesność. Punktem granicznym tych dwóch okresów są lata 90. XX wieku.

Wyróżnia się trzy rodzaje nowoczesności:

• Nowoczesność zachowawcza – podtrzymuje nurty literackie o tendencjach romantycznych i modernistycznych (Herbert, Iwaszkiewicz).

• Nowoczesność krytyczna – poddaje ocenie dotychczasowe sposoby pisania (Witkacy, Leśmian, Białoszewski, Gombrowicz, Schulz). Wg jej założeń to język ma kreować świat (a nie jak w klasycznym schemacie to świat dyktuje opis rzeczywistości). Następuje odejście od języka potocznego, autorzy tworzą własne języki. Nie jest to literatura alegoryczna (gdyż nie jest jednoznaczna), ale raczej symboliczna (np. „Sklepy cynamonowe” B. Schulza). Charakterystyczny jest tu wewnętrzny dynamizm jednostki (bohatera) w utworach.

• Trzecia nowoczesność (awangarda) – zwrócona ku przyszłości. Burzy dotychczasowe wyobrażenie o sztuce, zrywa z tradycją i opisuje współczesność. Następuje krytyka sztuki mieszczańskiej, granica między sztuką elitarną a masową zostaje zatarta. Członkowie awangardy należeli często do środowisk politycznych.

Przeciwieństwa (antynomie) występujące w literaturze nowoczesnej:

ELITARNE – POPULARNE

AUTONOMICZNE – INSTRUMENTALNE

Na ich podstawie Andrzej Nycz stworzył cztery modele literatury nowoczesnej.

• Elitarno-autonomiczny – elitarny modernizm. Przedstawicielami byli m.in. Witkacy, Leśmian, Schulz. Twórczość awangardy, ale wolna od ideologicznych naleciałości. Eksperymenty w zakresie prozy psychologicznej (Guśniewicz). Twórczość Skamandrytów daleka od zaangażowania we współczesność. Działalność krytyków literackich.

• Elitarno-instrumentalny – sztuka wysoka podporządkowana ideologii. Twórczość awangardowa zaangażowana w politykę. Proza społeczna, dokumentu. Twórczość Skamandrytów odnosząca się do współczesności. Krytyka literacka, która nie stroni od elementów politycznych.

• Popularno-instrumentalny – literatura skierowana na masy, nasycona elementami ideologicznymi. Przedstawicielami byli m.in. Broniewski, Gałczyński,. Socrealizm, awangarda o charakterze popularnym. Krytycy literaccy Lewicy i Prawicy.

• Popularno-autonomiczny – dzieła popularne i stroniące od zjawisk politycznych. Przedstawicielem był m.in. Lem. Utwory popularno-obyczajowe, społeczno-obyczajowe. Parodia, pastisz.

Nycz wyodrębnił też cztery dyskursy w literaturze nowoczesnej:

• Fikcjonalny – fikcja literacka. Rozróżniamy autora od podmiotu. Rozróżniamy rzeczywistość dzieła od świata literackiego. Rozróżniamy intencje autora od tego, co odkrywa odbiorca.

• Reportażowo-dokumentalny – przeniesienie akcentu z przedmiotu na podmiot.

• Intymnistyczno-autobiograficzny – literatura wspomnieniowa. Proces opowiadania, stopniowe odkrywanie samowiedzy.

• Eseistyczny – tekst jest zapisem toku myślenia. Poznanie świata przez interpretację. Proces poznania.

W postmodernizmie nastąpiło zerwanie z jednością – pojawia się wielość. Dokonał się rozpad dotychczasowego świata.

Określenia „nowoczesność” i „ponowoczesność” określają naszą rzeczywistość.

„Moderna” i „postmoderna” to uwarunkowania epoki, w której żyjemy.

„Modernizm” i „postmodernizm” są pojęciami występującymi w sztuce.

Przedstawiciele postmodernizmu uważają, że postęp cywilizacyjny to urojenie epoki modernizmu. Tak naprawdę znajdujemy się w fazie reprodukcji tego, co już istnieje.

Rozpad meta narracji w postmodernizmie to wynik wielości.

Rozum transwersalny rozumiany jest jako rozum przebiegający przez różne systemy filozoficzne koegzystujące ze sobą.

16 października 2014

KONTEKSTY LITERACKIE WSPÓŁCZESNOŚCI PO 1945.

Czesław Miłosz

1 IX 1999r., wielu pisarzy znalazło się we Lwowie itp.= na Wschodzie.

Po zmianach kolejnych, gdy władze sowieckie zajęły się Polską, jasno postawili sprawę. Związek Pisarzy Radzieckich albo łagry. „Nowe widne kręgi”(?), „Czerwone sztaby”.

W Lublinie (zostali tam przerzuceni) zręby pisarstwa polskiego, tworzyli życie literackie.

Prowokacje sowieckie:

Aresztowanie twórców. Na terenach aresztu Broniewski zachowywał się najbardziej poprawnie (pomimo tego, że był przeciwko sowietom). A ludzie ostrzy a ludzie wcześnie zdecydowani zachowywali się odwrotnie.(!)

’45-’48- różne interpretacje nacisków ze strony władzy,

’39- ’45- główne zmiany wizerunku twórców.

Okres wojny i okupacji: faza przejściowa do naszej współczesności. Kolejny podział Polski, zmiana oblicza historii, skutek- 5 mln ofiar, zmiana sytuacji politycznej i kulturalna. Polska literatura schodzi do podziemia- antologie, tomiki wierszy.

Idea skupowania od pisarzy książek, które nie mogą się ukazać z myślą wydania ich po wojnie.

Czasopisma- rozwój dynamiczne, kulturalne, literackie.

Do życia literackiego- od 1920r.- Pokolenie Kolumbów. Nie tylko młodzi przyczynili się do rozwoju literackiego, ci którzy zostali w Polsce (Dombrowska, Iwaszkiewicz, Andrzejewicz, Miłosz- out, Nałkowska).

Wieczory autorskie, dyskusje teatralne. Tajne nauczanie.

Tragiczne losy, wielu ważnych pisarzy (Czechowicz, Witkacy- samobójstwo, to co napisał to się dzieje= spekulacje, Miłosz chce zrekonstruować śmierć Witkacego w swoim wierszu, Powieść Terleckiego(?)- zapis ucieczki na wschód, Boy-Żeleński, Irzykowski- eksperyment literacki, Ksawery Fik, Ignacy Szulc, Zuzanna Winczanka;

Władysław Sebyła- zamordowany w Katyniu- redaktor czasopisma „Kwadryga”, „Wspólny pokój”- powieść opisująca życie codzienne młodych ludzi ze środowiska robotniczego i niewiedzących, co zrobić, pod innymi imionami zostają umieszczeni znani twórcy;

Gajcy, Gałczyński, Kossak; 1000 periodyków.

„Sztuka i naród”- młodzi, Onufry Kopczyński(kompozytor), sięgał między innymi „faszyzujących” kręgów, Trzewiński- najbardziej rozkwitło skrajnie myślący politycznie młodzi autorzy, młodzieńcze poglądy innych czasów.

• „Droga”- K.K. Baczyński, T. Borowski, J.J.Szczepański,

• „Płomienie”- socjalistyczna młodzież od dzieła S. Brzozowskiego,

• „List do Jana Bugaja”- Kraków, Kazimierz Wyka,

• (?)- Glasegow, antologia poezji współczesnej- owoc pisarzy na emigracji,

• „Pieśń Niepodległości”- Miłosz

• (?) tematyka żydowska ”Słowo prawdziwe”- pisarze kupienie wokoło „Żagania”.

POKOLENIE WOJENNE

Kolumbowie- nie tylko ci urodzeni w 1920 roku.

Białoszewski, L. Dipski, Baczyński, Trzewiński, Borowski, Stroiński, Czeszko, Grudziński, Nowakowski, M. Pawlicki, Z. Romanowiczowa.

Generacja twórców, którzy wkraczali przedwcześnie w dramat dorosłości, zaraz po szkołach średnich, chcieli pogodzić pracę literacką z walką zbrojną. Pokolenie krytyczne do dorobku20lecia międzywojennego, grupą autorytetów w zakresie poezji, ale i wśród sztuki narodowej odrzucano ten dorobek, zarzucano inteligencji, że nie przygotowała Polaków do tragicznej przyszłości 39.roku.

Każdy twórca to własna poezja, osobista, nie ma normatywności. W późniejszych czasach powtarzają się pewne elementy, ale tutaj jest to mniejsze.

Pokoleniowość- identyfikacja pokolenia, wypowiadania się w nim pokolenia, negatywne postacie w pokoleniu. Pokolenie nie mające kontynuatora. Dlatego, że po ‘44/’45 ro ku zmieniły się warunki i żaden późniejszy twórca nie kontynuował tego, jak widzieli to Gajcy czy Baczyński.

Herbert itp.- wojna z dystansu na własnych rachunek.

„Sztuka i naród”- Stanisław Łomian- pseudonim. Przynosił znakomite teksty, periodyk, który bardzo krytycznie ocenia dorobek 20lecia. Nowa wizja literatury. Tekst programowy- wykładanie postulatów konstatacje. „Pokolenie(?)”, Pokolenie dramatyczne- wraz ze śmiercią Czechowicza umiera poezja- rodzi się dramat. Dokonuje się przesunięcie w obrębie gatunku literatury w czasach wojny poezja liryczna nie spełnia oczekiwań, bo jest wyrażeniem wewnętrznych doznań o charakterze ekspresyjnym- jest reakcją na rzeczywistość a dramat powoduje większą obiektywizację, daje dystans do poruszania problemów. Stąd jej popularność i konkursy na dramaty pisane na potrzeby chwili dziejowej. Podział na subiektywizm liryki a obiektywizm dramatu, dramat pod…(?)

Pokolenie dramatyczne- pokolenie czynu, aktywności, walki, zaangażowania,

Trzebiński- żył lat 21, umarł w ’43., współzałożyciel krytyki literackiej, nie opisujący, ale postulujący o idee. Ocena dzieła wobec kryteriów: Czy określa rolę jednostki, czy oddziela jednostkę od społeczeństwa. Obecnie, np. pod względem tego, jakie chce czasopismo. Mimo młodego wieku miał dorobek dramatów i powieści. Głos kogoś branego pod uwagę przez młodych. Człowiek niosący ze sobą ładunek odpowiedzi na społeczeństwo, dzieła potwierdzające jego biografię. Postulaty związane z ogólną wizją świata/ społeczeństwa. 2 kategorie.

Wizje po zakończeniu wojny:

1)Uniwersalizm 2)Imperializm

1) Wizja jednostki i relacja pomiędzy człowiekiem i Bogiem odpowiada za życie innych i swoje poszukiwania godności jednostkowej, dobro to postępowanie człowieka.

2) Bliższa poglądom politycznym powołanie po wojnie Imperium Słowiańskiego, gdzie Polska odgrywa kluczową rolę. Rosja i Niemcy w konflikcie ustąpią miejsca a na tym miejscu będzie Ukraina, Czechy, Węgry, Rumunia itp. Polska odegra kluczową rolę w narzuceniu pewnej koncepcji Europie.

K. K. Baczyński

W latach ‘60tych/ 70tych popularny autor pierwszego szeregu. Mit, który składa się ze zderzenia biografii autora z dziełem. Potwierdzenie w dziele biografii i odwrotnie. Motyw cudownego dziecka, romantycznej miłości, przedwczesnej śmierci (wybrańcy Bogów umierają młodo), twórcy bez kontynuacji- zapowiedź dzieła a samo dzieło.

Co by było gdyby przeżył? W jakim kierunku potoczyłaby się jego twórczość?

Jeden z najbardziej utalentowanych twórców swojego pokolenia, ale miał rywali.

Porównania Baczyńskiego z Gajcym. Teza, że Baczyński jest dobry w tym momencie. Jest poetą, impresjonistą, odzwierciedla. ekspresjonistą- on żyje i wyrzuca. Na dłuższą metę gdyby obydwaj pisarze żyli dłużej, to Gajcy by się rozwijał, Baczyński jest zbyt eteryczny w swojej materii poetyckiej. Bywa czasem także, że nie nadąża za obrazem/ symbolem. Brakuje momentu autorefleksji i to nie tylko to co wyrzuca z siebie, ale i to co poddaje refleksji.

Szymborska „Ludzie na moście”

Mit twórcy, który może przesłaniać dorobek literacki.

Zagórski- „Słowacki swojego pokolenia”

Skomplikowane dzieciństwo. Matka od początku go dopingowała, polonistka, pisała książki dla dzieci. Ojciec- wybitny kryty literacki, oceniał jego pierwsze monografie kryminalne. Bardzo wymagający, opuszczał rodzinę i wracał.

Dramat uczuciowy- miłość do matki/ żony- Basi, próby pogodzenia tego skomplikowanego stosunku do własnej generacji.

1944r.- Baczyński do ‘41r. pod wpływem kolegów- Miłosz, Czechowicz a po ’41 fascynacja romantyzmem- Słowacki, Norwid- to spowodowało, że zaczął się dystansować odpokolenia i jego idei. Norwid- powściągliwość, co do walki o otoczenie, o brak gorączkowości. Ważny element osobowości.

Słabe zdrowie, ochrona przed walka. Różne obrazy od intencji, upodobań czy idei uwspółcześniania.

POEZJA

Rozdarcie pomiędzy liryką/poezją/ literaturą czystą a zaangażowaniem, skłania się ku doświadczeniu indywidualnemu człowiekowi, skłania się do literatury oceniającej.

Cezury:

• Czechowicz- fascynacja poezją apelującą do wyobraźni czytenika i wizje koatastroficzne, zmysłowość,

• Baczyński- „Apokalipsa spełniona”

Wizjonerstwo i fantastyka, przekształcenie obecnego świata. Motywy arkadyjskie- ucieczka przed grozą świata. Fantastyczność- motyw snu. Muzyka- pierwiastek antycypacja świata arkadyjskiego.

• Słowacki-, gdy u Baczyńskiego myślenie mistyczne, metafizyczne, koncepcja ducha. Istnienie bytu 1)świat w zmienności i płynności, ten, który rozpoznajemy; 2) rzeczywistość duchowa- zmienność w rozwoju świata, ma on inne postacie.

Wizja życia człowieka, jako rozwoju duchowego, dążenie do duchowości koło istnienia. Historia. Baczyński- „historia to coś powtarzające się wciąż, w sposób cykliczny.”

C.K. Norwid- uczy Baczyńskiego powściągliwości, ktoś, kto inspiruje Baczyńskiego z powodu tego, że Baczyński wskutek lektury Norwida zmienił do wojny na świecie. Ideologia pokonania go- opanowanie, poszukiwanie zbawiennego horyzontu, demaskowanie tego, co wiąże się z nieprzemyślanym a wynik z nieaktywności zbrojnej.

„Homer i Orchidea”- dramat- Gajcy.

Maska świata antycznego. Homer przeznaczony przez matkę dla Apollina, straci w zamian wzrok. Opisuje się w dwóch fragmentach

1) Homer do uzyskania pełnoletności w swoim środowisku uświadamia sobie, że straci wzrok, traci go i się buntuje, mieszkańcy chcą, by z Orchideą- swoją wybranką opuścił wyspę Kios.

2) Jest twórcą i wielkim człowiekiem, wyspiarze proszą go o powrót. Dopełnia się przepowiednia i spełnienie Orchidei, zerwana struna.

Powołanie artysty, wielkie dzieła możliwe są dopiero, gdy mamy za sobą dramatyczne wydarzenia, wcześniej jest to niemożliwe.

Język współczesny połączony z antycznością, inaczej wygląda w lekturze a inaczej na scenie. Elementy sprawiające, że samo odczytanie tekstu ma tą wartość m.in. przez uwspółcześnienie języka. Dramat o losie i powołaniu artysty, nieuchronność losu.

Dystans wobec współczesności możemy uzyskać poprzez groteskę (współczesność) z tonem powagi i patetyczności.

PODSUMOWANIE

Kultura rozgrywa się w wymiarze nielegalnym (utajnienia). Tajne nauczanie i rozwój życia kulturalnego. Debiut młodego pokolenia, gwałtowny, spektakularny i przyćmiewa sytuację twórców starszych generacji. Rezultat twórczości autorów różnych roczników. Kolumbowie – ich decyzje były często dyktowane momentem dziejowym historii. Nie możemy próbować sami analizować ich twórczości i postępowania bez uwzględnienia sytuacji.

Cechą literatury jest anonimowość i funkcjonowanie pod pseudonimem. Co daje możliwość swobodnej publikacji i innych postaw.

Legenda literacka – pokolenie skłonne do budowania różnych legend. Wymowa dzieła bardziej swobodna, sposoby publikacji to antologie, czasopismo.

Świadomość odrębności wobec innych- starszych i odbiorców. Rola dramaturgii i zmiany w stosunku do literatury.

23 października 2014

KATASTROFIZM I POSTKATASTROFIZM.

Katastrofizm narodził się w latach 30. XX wieku. Antycypował on motywy końca świata. Przedstawicielami byli: Witkacy i twórcy drugiej awangardy, stowarzyszenie Żegary.

Członkowie stowarzyszenia Żegary tworzyli poezję symboliczną połączoną z wrażliwością na sytuację społeczną. Należał do nich m.in. Czesław Miłosz („Zejście na ziemię” w magazynie „Pióro” jako manifest programowy Żegarystów).

Akcenty apokaliptyczne, katastroficzne zauważyć można też u innych autorów (niż Witkacy i katastrofiści wileńscy): jak np. w utworze „Bal u Salomona” K.I. Gałczyńskiego, czy w twórczości J. Czechowicza (którego przeżycia z okresu I wojny światowej rzutowały na przewidywanie nadchodzącej katastrofy.

Julian Przyboś jest przedstawicielem katastrofizmu radosnego. Przeczucia apokaliptyczne nie wiążą się z końcem świata, kresem cywilizacji. Katastrofizm radosny wynika z konceptu, że nadejdzie zagłada, ale na tych ruinach zostanie zbudowany nowy, lepszy świat („Równanie serca”).

Po fazie apokalipsy przeczuwanej nadchodzi epoka apokalipsy spełnionej, czyli okres II wojny światowej. Przedstawicielem tego nurtu jest K.K Baczyński.

W twórczości Baczyńskiego pojawia się motyw kola. Według niego, zdarzenia historyczne cyklicznie się powtarzają („Historia”). Wiedza poprzednich pokoleń nie jest w stanie zmienić biegu wydarzeń.

Po II wojnie światowej pojawiła się faza postkatastrofizmu. Obserwujemy tu zjawiska bedące wynikiem apokalipsy spełnionej.

Apokalipsa T. Różewicza (należącego do pokolenia Kolumbów) zniszczyła świat, ale zbudowanie nowego nie będzie łatwe. Wojna zniszczyła porządek świata, zaburzyła cywilizacyjny ład i porządek wartości.

W początkowym okresie twórczości Różewicza charakteryzuje pesymizm związany z niemożnością zbudowania nowego świata.

Wpływ na jego twórczość miał kompleks ocalonego, mimo że aktywnie działał w trakcie II wojny światowej.

„kartoteka rozrzucona” jego autorstwa to dramatyczny, szokujący obraz naszych czasów.

Podstawą twórczości Różewicza jest katastrofizm, jednak później rozwija się ona w kierunku współczesności. Na kolejne fazy jego twórczości składają się:

• „Niepokój”, „Czerwona rękawiczka” (1947-48) – debiutanckie tomy poezji Różewicza. Posiadają zbliżoną wizję świata po apokalipsie. Zawierają pytanie, czy po Oświęcimiu (niemieckich prześladowaniach, Holocauście itd.) możliwa jest dalsza działalność intelektualna?

• Socrealizm – bohater traumatyczny, nie tylko jako skutek apokalipsy, ale poszerzenia horyzontów intelektualnych.

• 1977-83 – milczenie Różewicza. Nie potrafił on odnaleźć się w zmieniającej się rzeczywistości społecznej i politycznej. Utwór „Przyszli żem zobaczyć poetę” spowodował jego ostracyzm literacki. Pojawia się charakterystyczna dla tego autora kategoria „NIC nierobienie” (jej definicją jest przeciwieństwo nicości; aktywne, agresywne przeciwieństwo nihilizmu, przeciwstawienie się rzeczywistości0. Pojęcie to miało syntezą obrazu współczesnej cywilizacji.

• Przełom 1983 – cenzura. „Na powierzchni poematu i w środku” zwiera teksty, które godzą w dotychczasowy obraz kreowany przez Różewicza. Przesilenie (rozumiane jako kryzys) funkcjonuje u niego na różne sposoby; kryzys w związku z tradycją kulturową, kryzys funkcjonujących wartości, kryzys sacrum.

Kryzys w związku z tradycją kulturową widoczny jest w utworze „Kazimierz Przerwa Tetmajer”. Następuje tu konfrontacja stylu notatki prasowej z podniosłą poezją. Kontrast wielkiej poezji i sztuki z prozą życia (pytanie czym jest sztuka w zderzeniu z szarą rzeczywistością).

Wizja sztuki Różewicza nie przystaje do rzeczywistości. Dualizm w jego twórczości przekreśla wartości Awangardy, ale przyznaje, że nie można o nich zapomnieć w obliczu katastrofy wojennej.

„Zielona Róża” Różewicza podważa wartości Awangardy Krakowskiej. Człowiek stworzył cywilizację, a ona zwróciła się przeciwko niemu.

Według Różewicza celem poezji jest wprowadzanie niepokoju, po tym następuje poezja świadka – poświadczanie co dzieje się we współczesnym świecie.

„Niepokój” – ten tom poezji zwiera obraz pokolenia Różewicza (ocalonych, Kolumbów). Jest to zapis wydarzeń II wojny światowej. Erotyka i cielesność mają stanowić drogę do zachowania uczuć i ucieczkę przed pustką współczesnego świata. Następuje tu poddanie w wątpliwość funkcjonujących wartości.

„Lament” i „Ocalony” to utwory programowe Różewicza.

„Lament” – stylizacja na skargę, żal, mowę pogrzebową. Apostrofa do szerokiego grona odbiorców. Wiersz podszyty jest pewną ironią. Stanowi wyraz kompromitacji zasad i nakazów kultury europejskiej.

„Ocalony” – bohater dokonuje dramturgizacji wewnętrznej. Strofy nawiązują do siebie naprzemiennie (druga do czwartej, trzecia do piątej). Wyróżnia się szósta strofa, która nie pasuje do tego układu. Ukazana jest tu kompromitacja tradycyjnych wartości, poszukiwanie ocalenia we współczesnej rzeczywistości.

30 października 2014

6 listopada 2014

LITERATURA EMIGRACYJNA.

Przyczyny rozdźwięku między literaturą ojczystą a emigracyjną:

• ideologiczne (brak chęci współpracy),

• polityczne (wynikające z ustroju, wolności w Polsce).

Okres 1939-1945 to =okres emigracji walczącej, wychodźczej. Dopiero koniec II wojny światowej ustalił istnienie literatury emigracyjnej.

Emigranci widzieli siebie jako właściwą reprezentację Polski wobec Zachodu. Powstała wtedy cała machina państwowa poza granicami kraju.

Literatura emigracyjna nie jest jednolita – ścierają się w niej różnorodne poglądy.

Okresy funkcjonowania Polski na uchodźctwie:

1939-1947	Okres nadziei na powrót do kraju, kadencja prezydenta Raczkiewicza. W 1947 powstaje Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie (wprowadził on zakaz kontaktu z krajem).
1947-1972	Prezydentura augusta Zalewskiego. Środowisko emigracyjne zaczyna dzielić się na stronnictwa, grupy.
1972-1989	Rząd Pojednania Narodowego, literatura emigracyjna zaczyna tracić rację bytu.

Literatura emigracyjna funkcjonowała jako:

• zjawisko socjologiczne,

• zjawisko geograficzne,

• zjawisko ideologiczne.

Wygnanie stało się adaptacją motywu człowieka w drodze. Pytania: kim jestem? jaka jest moja sytuacja duchowa, egzystencjalna? Jaka jest moja pozycja społeczna? Poszukiwanie własnej tożsamości. Tematyka ta podejmowana była w różnych gatunkach literackich – od eseistyki po prozę fabularną.

„Blaski i nędze wygnania” (Józef Wittlin) – w sztuce każdy wybitny twórca jest na swój sposób wygnańcem, wyprzedza swoją epokę. Relacja między światem duchowym a materialnym jest zaburzona.

Literatura emigracyjna jest kontynuacją piśmiennictwa między wojennego. Autor stawia pytanie, czy możliwe jest tworzenie w oderwaniu od żywego języka (rozwijającego się w ojczyźnie)?

Szkic ten zestawia ze sobą pozytywne i negatywne aspekty literatury emigracyjnej. Plusem jest wolność twórcy, minusem są przeszkody psychologiczne (zaburzenie ostrzegania źródeł wzruszenia).

Na temat wygnania wypowiadali się też Milosz i Gombrowicz. Według Gombrowicza twórca nie potrzebuje niczego, wielka literatura może powstawać niezależnie od warunków, w jakich jest autor.

„Książę niezłomny” (Gustaw Herling Grudziński) – podejmuje motyw wygnania. Grudziński nie wyraża opinii, a jedynie przedstawia sytuację, którą czytelnik musi sam zinterpretować. Obrazuje poczucie przegranej niezależnie od podjętej decyzji. Wygnanie zawsze wiąże się z poczuciem klęski. Autor nasyca utwór pierwiastkiem psychologicznym 9w odróżnieniu od eseistów).

Środowiska emigracyjne (tzw. drogi na Zachód):

• Emigracja zachodnia. Twórcy, którzy w obliczu napaści Hitlera na Polskę wyjechali do Francji wraz z rządem (m.in. Skamandryci). Po zajęciu Francji przez Hitlera wyjechali do Wielkiej Brytanii lub Ameryki (najpierw Południowej, potem Północnej). W tych ośrodkach toczyło się życie kulturowe na obczyźnie.

• Emigracja wschodnia. Autorzy musieli podporządkować się władzy sowieckiej. Możliwe były dwie drogi: konformizm i podporządkowanie sowietom (tzw. Wielki strach) oraz niepoddawanie się presji – grupa ta skupiała się we Lwowie. Po zerwaniu układu Sikorski-Majski twórczy ci przenieśli się na Zachód.

Okres 1945-1951 to okres inkubacji, kiedy to gruntował się obraz polskiej emigracji. Istotnymi zdarzeniami z tego czasu były:

• Pozostanie Czesława Miłosza na emigracji.

• „Trans-Atlantyk” Gombrowicza.

• „Inny świat” Grudzińskiego.

Czesław Milosz- pozostał na emigracji w 1951. Opublikował wtedy esej „Nie” i kontynuację zawartych w nim myśli: „Zniewolony umysł.” Artykuł ten spowodował nagonkę na Milosza. Głosy krytyki miały zdyskredytować decyzję Miłosza, niezrozumiałą z punktu widzenia emigranta. Był to tak naprawdę konflikt między konserwatywną a liberalną emigracją.

Polrealizm – w odpowiedzi na socrealizm Józef Mackiewicz stworzył pojęcie polrealizmu. Odnosiło się ono do utworów przeciążonych ilością polskiego folkloru. Mackiewicz napisał książkę „Zwycięstwo prowokacji.”

„Oficyna pisarzy i malarzy” – periodyk ukazujący się na emigracji, powstały z inicjatywy Bednarczyków.

„Kontynenty. Nowy Merkuriusz” – czasopismo nowej generacji emigracyjnej. Powstawało w opozycji do dotychczasowego porządku.

„Tygodnik Polski” – wychodzący w Waszyngtonie.

Literatura łagrowa – wynikała z potrzeb duchowych, a z drugiej strony była konsekwencją inicjatyw społecznych politycznych, by przekazać światu doświadczenia łagrowe. Pokazuje ona genezę doświadczeń wielu twórców emigracyjnych.

Literatura łagrowa to kwalifikacja tematyczna. Zawiera w sobie świadectwa, wspomnienia, powieści. Jej główną cechą jest określone zadanie: dokumentowanie przeżyć z łagrów sowieckich. Charakterystyczne są też: brak pierwiastka patriotycznego oraz przedstawianie faktów zamiast wzbudzania emocji.

Formacje literatury emigracyjnej:

• Skamandryci,

• emigracja walcząca,

• pokolenie „Kontynentów.”

Skamandryci – już w okresie międzywojennym stanowili autorytety literackie. Członkowie tej grupy urodzili się w latach 1890-1901, byli ówczesnymi cele brytami. Ich twórczość charakteryzuje zatarcie granicy między autorem a publicznością. Brak określonego programu według założeń grupy, ale dostrzec można cechy wspólne utworów: zainteresowanie współczesnością, elementy witalistyczne, talent jako kategoria i jedyna wytyczna w tworzeniu, urbanizm.

• Wierzyński, „Sen mara” - apostrofa do muz. Konfrontacja dwóch rzeczywistości (ciemności świata realnego i światła świata duchowego). Podmiot nazywa siebie lutnistą ciemnego czasu, wychodzi z ciemności i prosi muzy o nowy świat (jasny i pełen poezji, która jest wieczna). Poezje Wierzyńskiego cechuję obecność dyskursu i skondensowane wypowiedzi.

• Lechoń, „Karmazynowy poemat” – zainteresowanie tradycją we współczesnym świecie; „Srebrny i czarny” – metafizyka i liryka egzystencjonalna. Poezja była dla Lechonia drogą do awansu społecznego. Do 1939 opublikował ponad 40 utworów. Uważany za najmniej skamandryckiego ze Skamandrytów. Popełnił samobójstwo (skutecznie za trzecim podejściem). Dążył do doskonałości literackiej poprzez ciągle poprawianie tekstów.

• Słonimski, „Popiół i wiatr” – Słonimski nazywany jest poetą dyscypliny.

• Tuwim, „Kwiaty polskie” – poemat dygresyjny. Autor nie przedstawia wydarzeń w przebiegu linearnym, ale w takiej kolejności, w jakiej utkwiły w pamięci.

Emigracja walcząca – w momencie wybuchu II wojny światowej przebywali poza granicami kraju (opuścili Polskę w trakcie kampanii wrześniowej) i tam brali udział w walce zbrojnej. Po wybuchu wojny funkcjonowali w trzech środowiskach: na Zachodzie (brali udział w wojnie), na Wschodzie 9deportowani do ZSRR) i jako twórcy rozproszeni. Nazywano ich inaczej Karpatczykami. Pisarze ci, po zakończeniu II wojny światowej, w znacznej części pozostali na emigracji i rozproszyli się po świecie.

Twórcy emigracji walczącej mieli inny stosunek do wojny niż poprzednicy – nie czuli się ograniczeni rolą emigrantów, asymilowali się w nowym miejscu, wplatali w swoją twórczość elementy kultury miejsca, w którym przebywali.

Przedstawiciele tej formacji urodzili się w latach 1905-1924 i byli to m.in.: Wacław Iwaniuk, Tadeusz Sułkowski, Stanisław Bednarczyk.

• Iwaniuk – jego poezja wyrasta z atmosfery lat 30. i wpływu Czechowicza. Pisał poezje wizyjną, ale pojawia się też u niego poezja intelektualna (oparta na dyskursie, wypowiedzi). Okres dojrzewania Iwaniuka jako poety trwał do ok. 1951 (od debiutu w 1936), wtedy ukształtował swoją twórczość. W jego twórczości brak konfliktu z poprzednim pokoleniem, tradycją („Kazimierz Wierzyński opuszcza long Island”). Przykład poezji wizyjnej w jego dorobku to „Opis miasteczka H.” Nie jest to opis, ale kreacja, brak tu mimetyczności. U Iwaniuka pojawia się poczucie obcości w świecie, ale też jednocześnie poczucie tożsamości, identyfikacji z miejscem. Jego twórczość rozpięta jest między motywami arkadyjskimi a apokaliptycznymi. Charakterystyczne dla niego jest dwoiste odczuwanie świata (jako chaosu, przekształcającego się ład). Jest on poetą pogranicza kulturowego (posiadał tożsamość Kresów, czuł się Europejczykiem, mieszkał w Kanadzie, był rozdarty między Ameryką a Europą w kwestii kultury) o skomplikowanej duchowości.

• Sułkowski – od początku był wierny klasycystycznej dewizie umiaru. Miał ściśle określone poglądy. „Tarcza” to jeden z ważniejszych utworów w jego twórczości. Występuje w nim nawiązanie do tarczy Achillesa, tarcza ma być ochrona przed złem świata. Debiutował w okresie międzywojennym, brał udział w kampanii wrześniowej. Publikował mało, a znaczna część jego dorobku ukazała się dopiero po śmierci poety.

Etapy rozwoju emigracji walczącej:

Lata 30.	Debiutowali w kraju. W ich twórczości obecne były elementy katastrofizmu i wpływ Józefa Czechowicza. Łobodowski debiutował jako poeta lewicowy(na emigracji zmienił poglądy na prawicowe), jego tom „Demonom nocy” uznano za głos nowego pokolenia.
1939-1945	Liryka żołnierska (kontrast żołnierze-wrogowie), uproszczenie sytuacji wojennej. Więcej dzieł z rodzaju almanachów zamiast indywidualnych tomików.
Po 1945	Poezja nie koncentruje się na refleksji wojennej, pojawia się świadomość przezwyciężenia przeżyć wojennych. Wielu autorów w ogóle nie pisze o wojnie. Wyraźny staje się nurt liryki indywidualnej, osobistej, koncentrującej się na osobie emigranta (rzeczywisty emigrant, który opuścił kraj i nie może do niego wrócić i emigrant jako wygnaniec we współczesnym świecie.

Pokolenie „Kontynentów” – związane z działalnością emigracji nazywanej „pokolenie’56” w Polsce. Pozostawali w konflikcie z emigracją walczącą. Nazwa pochodzi od czasopisma „kontynenty. Nowy Merkuriusz” (później skróconą), stworzonego jako alternatywa dla istniejących (np. „Paryskiej Kultury”). Przedstawicielami byli m.in.: Bogdan Czajkowski, Adam Czerniawski.

„Wiatr z innej strony” – zbiór wierszy.

Kontynentczycy są grupa, jakiej nie było do tej pory w literaturze. Były to dzieci deportowane w głąb ZSRR i po układzie Sikorski-Majski znalazły się na Bliskim Wschodzie. Bliskość tej kultury wpłynęła na ich światopogląd. Znaleźli się w wielkiej Brytanii, gdzie studiowali.

Posługiwali się dwoma językami, stanęli przed wyborem: jak tworzyć? Po angielsku, czy po polsku („Cena wolności. Dyskusja o języku”)? Pisanie po polsku było zwróceniem się w stronę tradycji. Był to wybór artystyczny, a nie ideologiczny. Nie ma w tej formacji poszukiwania inspiracji w jednym miejscu, epoce, źródle. Twórcy znajdują je wszędzie, łączą motywy, nurty. Cechowała ich ogromna otwartość na świat. Kontynentczycy identyfikowali się z nurtem polrealizmu (stali w opozycji do poprzedniego pokolenia). Postulowali kontakt z krajem.

Wydali dwie antologie: „Opisanie pamięci” i „Ryby na piasku.” Pierwsza ukazała się w Polsce, druga była ważna w środowisku emigracji. W „Rybach na piasku” Czajkowski pyta o swoją kondycję w świecie (kim jest). Podejmują problemu uniwersalne, świata w perspektywie kulturowej, cywilizacyjnej. Kontynuowali wątki emigracji walczącej – interesowali się kulturą miejsc, w których się znajdowali. Kontynentczycy ukierunkowani byli na współczesność ocenianą z perspektywy etycznej. Poezję miała cechować prostota, komunikatywność (?), język codzienny. Podłożem twórczości były doświadczenia autobiograficzne.

Pokolenie „Kontynentów” powstało w latach 50. Działali w latach 1957-19620 jednak z szerszej perspektywy ich aktywność wykraczała poza te ramy czasowe.

• Bogdan Czajkowski – skupiał się na postaci bohatera pokolenia. Swoja inspirację czerpał z wielu źródeł. Jego podmiot liryczny przyjmuje różne role: świadek historii, moralista, wizjoner (związane z surrealizmem), człowiek zainteresowany sacrum, metafizycznością (homo-religious, czyli dialog religijny z chęcią odnalezienia prawdy w Bogu i religii, identyfikacja z Hiobem w „I bardzo nisko byłem położony”). Utwór „Point No Point” to metafora egzystencji człowieka (ciągle wyznaczanie sobie nowych celów). Posługiwał się różnorodnymi gatunkami w sposób mistrzowski. Jego twórczość charakteryzuje antynomia (arkadia-apokalipsa), bohater ciągle poszukuje świata arkadyjskiego, musi go zbudować w nowej rzeczywistości („Okanagańskie sady” [to nie błąd, tak się nazywa ten wiersz] – neologizm ziemiec w tym utworze to określenie na mieszkańca Ziemi.). U Czajkowskiego pojawia się relacja między potrzebą związku z tradycją a awangardą, dzieciństwem a dorosłością, naturą i kulturą.

6 listopada 2014

13 listopada 2014

LITERATURA ŻYDOWSKA.

Nurt żydowski – twórczość autorów pochodzenia żydowskiego, obejmująca elementy kultury żydowskiej.

Literatura polska w Izraelu – twórczość Polaków mieszkających w Izraelu i uważających się za Żydów, ale piszących w języku polskim (jest to trzeci wariant literatury polskiej w XX wieku).

Istotną rolę pełniły periodyki, czasopisma, ukazujące się w języku polskim. W 1952 pojawiły się „Nowiny Izraelskie,” które wpłynęły na dynamizację sceny literackiej. W 1956 pojawił się „Kurier.” Te dwa czasopisma połączono i powstały „Nowiny Kurier.” Publikowały one dodatki, utwory polskich autorów przebywających w Izraelu. Pojawiały się przekłady utworów z hebrajskiego na język polski. Publikacje te ograniczane były do mniejszych form.

Poruszano temat zagłady Żydów w Polsce, oszacowania dorobku twórców żydowskich w kulturze polskiej. Prezentowano twórczość polską.

Przedstawiciele nurtu żydowskiego:

• Maurycy Szymel („Genealogia”) – odsunął się od kultury polskiej. Został zamordowany w czasie II wojny światowej.

• Irit Amiel („Prus,” „Osmaleni,” „Egzamin z zagłady” ) – jej twórczość znajduje się na pograniczu, gdyż tworzyła po polsku i hebrajsku. Jej wiersze skupiały się na konfrontacji teraźniejszości i przeszłości (zgłady). W „Osmalonych” przedstawia definicję tych, którzy przeżyli Holocaust. Występują w jej utworach dwa rodzaje bohatera: kobiety i dziewczynki. „Egzamin z zagłady” to utwór, w którym ukazany jest dramat Holocaustu, wywołany faktem, że dla kolejnych pokoleń stanowi już wyłącznie zdarzenie historyczne.

• Leo Lipski – urodzony w 1917, w Zurychu. Po śmierci matki wraz z ojcem przyjeżdża do Polski. Przebywał w towarzystwie artystycznej młodzieży pochodzenia żydowskiego. Skończył Uniwersytet Jagielloński, „Niespokojni” to zapis dzieciństwa i dorastania. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się we Lwowie i, po aresztowaniu i więzieniu, trafił do łagru, co udokumentował w „Dniu i nocy.” Po opuszczeniu ZSRR, na Bliskim Wschodzie zapadł na paraliż prawej strony ciała (pisał jedną ręką na maszynie) Jego utwory są krótkie, zwięzłe. W Izraelu napisał swoje największe dzieło pt. „Piotruś apokryf.” Przedstawia w nim człowieka w sytuacji zamknięcia, jego egzystencjonalne, krańcowe przemyślenia i nihilistyczne spostrzeżenia. Nie ma całości, ciągłości bytu rzeczywistości, są tylko fragmenty. Ludzie noszą maski, relacje są zawsze sztuczne. Lipski publikował też poezję, napisał cykl erotyków. Jego twórczość stanowiła wariant dla przedstawicieli pokolenia Kolumbów, tworzących poza krajem.

Akulturacja pisarzy pochodzenia żydowskiego następowała powoli. Występują cztery wątki w literaturze żydowskiej:

• Zagłada Żydów (Holocaust); Adolf Rudnicki, Julian Stryjkowski.

• Ocalenie odrębności świata żydowskiego; Julian Stryjkowski („Glosy w ciemności,” „Austerie”).

• Podmiotowość Polaków i Żydów – pytanie o tożsamość; Julian Stryjkowski.

• Koegzystencja narodów.

Istnieją dwie perspektywy zapisu zagłady:

• ofiary (Żydów i Polaków),

• świadka.

W perspektywie ofiary pojawiają się motywy bezsilności, braku solidarności, moralnego rozkładu. Utwory w tej perspektywie mają zazwyczaj charakter pamiętnikowy. Pojawiają się też zapiski polskie (świadectwa, jak zagładę postrzegali Polacy). Literackość tych zapisków jest marginalizowana (np. proza Rudnickiego, który stara się nie tyle przedstawić fakty, co oddać atmosferę tamtych wydarzeń).

W perspektywie świadka mamy do czynienia z krótkimi, zwięzłymi zapisami, bezpośrednimi relacjami. Wiąże się to z teorią, iż zwięzłość pozwala lepiej oddać zdarzenia. Pojawiają się tu motywy:

• niemożności zrozumienia tego, co się dzieje;

• wstydu za bezsilność („Biedny chrześcijanin patrzy na getto,” „Medaliony,” „Wielki Tydzień”);

• braku kontaktu z rzeczywistością prześladowanych.

Twórcy pogranicza to Artur Sandauer i Julian Sujkowski. Mają on niejednolity, złożony stosunek do własnego samookreślenia. Ich powiązania żydowskie nie są jednoznaczne. Mówi się też o szkole żydowskiej w polskiej literaturze.

13 listopada 2014

27 listopada 2014

NURT KRESOWY.

Literatura kresowa nie jest zjawiskiem jednolitym. Wyróżniamy tu dwa nurty:

• kresy północne (obejmujące Białoruś i Litwę),

• kresy południowe (obejmujące Ukrainę)

Różnią się one ogólnym charakterem, genezą i celem

Kresy północne – genezy należy się doszukiwać w romantyzmie (Mickiewicz). W XX wieku tendencje romantyczne kontynuowali: Mackiewicz, Piaskiewicz, Miłosz, Konwicki. Próbowano kontynuować mit kresowy raju utraconego, nawiązywać do tych wątków Mickiewicza, tworzących mitologie Północy („Bohin,” „Granice wypadków miłosnych”). Elementy białoruskie odnaleźć można u Łobodowskiego i u Piotra Cielesza po II wojnie światowej.

• „Dolina Issy” (Czesław Milosz) – Głównym motywem jest przekonanie, że aby określić teraźniejszość, trzeba odwołać się do przeszłości. Jest to powieść inicjacyjna (inicjacja dotyczy głównego bohatera, Tomasza, jako dziecko oddanego pod opiekę dziadkom). Chłopak zostaje rzucony w świat pomiędzy mieszkańców wsi Ginie, którzy z jednej strony są wierzącymi chrześcijanami, a z drugiej nadal pozostają związani z kulturą pogańską. Utwór stanowi swoiste porte-parole autora. Bohater jest na swój sposób pozostawiony sam sobie wobec otaczającej rzeczywistości. Pierwsza inicjacja to wejście w świat wierzeń (z którym koresponduje natura), dalej następują: inicjacja w świat sacrum (koniec z biernością, pytania o Boga), inicjacja w świat erotyku, inicjacja w świat kultury. Pojawiają się wątki nienawiści wobec Polaków, walka Litwy o niepodległość. Bohater opuszcza Kresy, nie wiadomo co się z nim dzieje dalej. Powieść inicjacyjna jako gatunek polega na ukazaniu losów młodego człowieka do momentu kluczowego, co daje nam możliwość określenia, z jaką konstrukcją charakteru mamy do czynienia.

Kresy południowe – mit Ukrainy, szkoła ukraińska (powstała w romantyzmie). W tym nurcie obecny jest wątek orientalizmu, poszukiwania egzotyki na Wschodzie (ma to związek z krajobrazem, kulturą, etnicznością). Problem terytorium Podola i Gołynia – mit raju utraconego. W skład tego mity wchodzi kategoria przestrzeni (niezmierzone tereny ukraińskie ze śladami dawnych kultur, dzika przyroda, polskie dworki ) i napaść bolszewików.

W obu nurtach Kresów mówimy o miejscach utraconych, kojarzonych ze światem dzieciństwa. Często pisarzami kieruje idea ocalenia od zapomnienia (Rojewski, Iwaszkiewicz). Wątek ten był mityzowany, stanowił element świadomości zbiorowej.

W dwudziestoleciu międzywojennym wykształciła się szkoła ukraińska. (Czechowicz, Leśmian, Iwaszkiewicz, Schulz).

Grupa Literacka Wołyń – przedstawiciele to: Iwaniuk, Śpiewak, Janczarski, Wierzyński, Sępowski, Czajkowski, Harasymowicz. Związani z międzywojennym nurtem prowincjalnym. U tych twórców dochodzi do odwrócenia relacji centrum-prowincja. W klasycznym układzie to centrum jest inspirujące, kulturotwórcze i oddziałuje na prowincję. U Grupy Literackiej Wołyń jest inaczej; to prowincja pełni funkcję kulturotwórczą, inspirującą i wywiera wpływ na centrum. Tereny Wołynia to dla tych pisarzy kluczowy element kształtowania biografii. Pojawia się w tym ujęcie pojęcie „świadomości kresowej” – czyli skłonności do refleksji, zadumy, przywiązania do przestrzeni rodzinnej, nasycenia konkretem i onomastyką. Charakterystyczny jest tu sensualizm, zmysłowość na kolorystykę, niemówienie wprost, a mówienie o pewnych rzeczach obrazami.

Andrzej Kuśniewicz – debiutował głęboko świadomy swoich celów i tego, co dzieje się w literaturze. W jego twórczości widoczny jest zapis formacji kulturowej, z której się wywodził (ziemiaństwo kresowe) oraz watki związane z zaborem galicyjskim. Niezwykła dla tego miejsca była koegzystencja różnych kultur (jeśli mówimy o zagładzie tego miejsca, można to rozumieć jako zagładę kulturową). Kres tej formacji kulturowej znalazł swój finał wraz z końcem wojny. Kuśniewicz opisuje zmierzch modernistycznej formacji kresowej. Stara się przedstawić ją jako coś większego, głębszego niż jedynie element modernistycznej kultury. Pokazuje rozpad jedności naszej rzeczywistości. Koniec tych wyobrażeń przyniosła I wojna światowa. Duża część utworów Kuśniewicza dotyczy terenów galicyjskich. Autora fascynują elity społeczne, uczestniczące w degradacji tamtego świata, ale poszukujące własnego wyrazu. Pokazuje on pewne namiętności, którym można przypisać charakter demoniczny.

„Lekcja martwego języka” – Kirkeritz zostaje wysłany na odpoczynek do pewnej miejscowości ze względów zdrowotnych. Powieść tam ma stanowić studium umierania, bohater oswaja się ze śmiercią. Przechodzi on przemianę; z modernisty staje się egzystencjalistą. Kirkeritz umiera w chwili zakończenia I wojny światowej – to element symboliczny, oznacza koniec formacji kulturowej. W powieści następuje przejście od fascynacji śmiercią do przekonania o jej absurdalności. Bohater jest początkowo zafascynowany śmiercią, samym jej zjawiskiem, jej przeżywaniem oraz zadawaniem. Cechą charakterystyczną tego utworu jest estetyzacja świata oraz antywojenna wymowa. Autor stawia siebie w roli kronikarza zdarzeń przemijającej epoki.

Twórcami, którzy starali się określić odwrócenie ról między prowincją a centrum (przypisanie prowincji funkcji centrum), związek między tymi dwoma ośrodkami byli: Wierzyński, Śpiewak, Misakowski.

Każdy z nich tworzył rzeczywistość nieistniejącą. Ich twórczość charakteryzował akt nominacyjny (jako kategoria ideologiczna, pamięć historyczno-kulturowa, element warunkowy/punkt wyjścia).

Kazimierz Wierzyński – w ramach jego poezji odnaleźć można nurt powrotu do świata przedwojennego, do rzeczywistości podkarpackiej. Tworzy przez swoją poezję pewną przestrzeń wspólnoty (wiersze dotyczące świata, który istniej w Glowach innych pisarzy tego nurtu) i posługuje się kodem językowym zrozumiałym dla tych, którzy znają ten świat dzieciństwa. Na kod ten składają się:

• Nawiązania do wierzeń i mitów słowiańskich.

• Tendencja do tworzenia neologizmów.

• Bohater realizuje postawę człowieka w drodze (homo viator).

• Owy zaginiony świat jest traktowany jako rzeczywistość przed historyczna.

Stanisław Misakowski – realizuje kategorię polietniczną. Świat w jego twórczości jest wyraźnie zhierarchizowany. Rzeczywistość, jaką przedstawia jest ograniczona terytorialnie. Pojawia się pojęcie „my” (należący do tego świata) i „oni” (z zewnątrz). Świat ten jest całkowicie podporządkowany naturze. Ta rzeczywistość pozostaje w opozycji wobec innego. Wschód przyjmuje rolę centrum i wypiera teraźniejszość, współczesność, wydarzenia wojenne. Autor porusza temat wartości, które przemijają wraz ze światem jego dzieciństwa i tych, które łączą się z osia wschód-Zachód.

Jan śpiewak – jego kreacja świata i posługiwanie się językiem bliskie są twórczości Leśmiana. Łączy liczne elementy kultur, wierzeń słowiańskich, tatarskich, kozackich. Natura jest u niego zanimizowana. Kultury z różnych epok i terenów przeplatają się ze sobą, łączą i mieszają. Nie ma w jego utworach Boga i sacrum, świat jest całkowicie materialny.

27 listopada 2014

4 grudnia 2014

TENDENCJE PIŚMIENNICTWA W POLSCE PO 1945 ROKU.

Elementy kształtujące literaturę tego okresu:

• personalizm,

• egzystencjalizm,

• tendencje marksistowskie.

W tym czasie spierano się o kategorię realizmu. Był on traktowany jako kategoria, która może najpełniej opisywać rzeczywistość tej epoki. Byli jednak autorzy, którzy wybierali inne sposoby ekspresji (np. Borowski – behawioryzm).

Poszukiwano sposobu na najdoskonalsze wyrażenie ludzkiego dramatu, przeżyć tej epoki.

Proza rozrachunków inteligenckich – nurt podejmujący dyskusję o roli inteligencji, a jednocześnie próbujący zdyskredytować ją (przez władze).

„Jezioro Bodeńskie” (Stanisław Dygat) – przedstawia obóz dla internowanych. Główny bohater ukierunkowany jest na siebie, własne przeżycia (egotyzm). Czuje się zatrzaśnięty w przestrzeni obozu. Relacje międzyludzkie przedstawione są jako gra, noszenie masek (analogia z Gombrowiczem). Autor szuka sposobu na pozbycie się maski. Ma tym sposobem być miłość, jednak bohater nie może podążyć tą drogą. Uczucie nie pozwala jednak wyrwać mu się z tej gry, liczne romanse nie dają mu szansy na odnalezienie prawdziwej miłości. W utworze pojawiają się dwa modele rodziny: bohatera oraz dom Natolskich. Bohater nie wie, co zrobić ze swoim życiem, zazdrości koledze, że ten ma już wszystko ułożone (rodzina, praca). Rodzi się w nim kompleks, który oddziałuje na jego zachowanie w obozie. Cierpi on na „polskość,” co powoduje liczne konflikty narodowościowe miedzy nim a innymi więźniami.

Zamysłem autora było zmuszenie bohaterów do konfrontacji w zamkniętej przestrzeni. Mieli w ten sposób uwolnić swoje pokłady człowieczeństwa, humanizmu.

Konstanty Ildefons Gałczyński – nie próbuje przeciwstawić się światu, ale ucieka w wykreowaną przez siebie rzeczywistość. Motyw domu jest jednym z kluczowych w jego twórczości. Jego utwory cechują groteska i ironia. Nie był akceptowany przez twórców socrealistycznych, darzyli go niechęcią. Jednocześnie, jego twórczość nie mogła być akceptowana przez emigrację. Towarzyszyło mu poczucie wyobcowania.

• „Niobe” – tematem utworu jest wolność sztuki w świecie totalitarnym. Powinna ona być wolna, niezależna od warunków tworzenia. Jest to poemat liryczny; łączy epickość i elementy estetyczne. To dzieło wielo głosowe, sięga do tradycji poematów przedwojennych. Stanowi on spór z agitującymi socrealistami, wyraz buntu wobec kontroli sztuki przez władze.

Mieczysław jastrun – podejmował problemy ludzkiej egzystencji. Pochodził z rodziny żydowskiej inteligencji. Krytycznie przedstawiał Polaków, którzy byli świadkami Holocaustu, ale nie reagowali. Niewiele utworów poświęcił Żydom, a te, które o nich napisał, miały ciężki wydźwięk.

Jego twórczość cechowała ucieczka do świata wewnętrznego, duchowego, przeżyć egzystencjalnych. Skupiał się na przemijaniu, celu egzystencji („Spotkanie w czasie”). Tworzył lirykę wewnętrznej kontemplacji, realizował symboliczną wizję poezji. Wpłynęły na niego w dużej mierze twórczość Rilkego i romantyzm.

Publikowano go w czasopismach Skamandrytów. Okresie między wojennym opublikował tomiki poezji: „Spotkanie w czasie” i „Nowa młodość.” Nie ma semantycznej przekładalności jego utworów. Oddziałują one aurą, ładunkiem emocjonalnym.

Pracował jako nauczyciel. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się we Lwowie. W jego dorobku pojawiły się utwory socrealistyczne:

• „Ballada o Puszczy Świętokrzyskiej” – obraz stosunku do partyzantów walczących z Sowietami.

• „Ballada zimowa” – środowiska komunistyczne jako te wspierane przez Kościół.

• „Własność” – wywłaszczenia rolników po wojnie.

W trakcie wojny odchodzi od liryki symbolicznej do poezji jednoznacznej. Ten model (przypominający publicystykę, komentarz) będzie obecny w jego twórczości do Odwilży lat 50. („Gorący popiół” – ocena sytuacji w Polsce).

W 1959 opublikował tom pt. „Geneza.” – to ostatni etap jego pisarstwa (1959-1983). Jest to czas świadomego powrotu do wczesnej liryki, skupienia na człowieku, jego sytuacji w świecie. Patrzy na człowieka w sposób uniwersalny, porzuca problemy egzystencjalne. „z innego świata światło” traktowany jest jako religijny powrót poety.

Jastrun pokazuje świat w kilku planach czasowych: czas ludzkiej egzystencji, czas historyczny, czas sztuki (unieruchamia wielkie dzieła, które pozostają w wiecznym „teraz”).

W jego twórczość ważną rolę odegrała eseistyka. Jest autorem eseji o poezji romantyzmu, o poetach Antyku („Mit śródziemnomorski,” „Podróż do Grecji”). Jastrun jest świetnym prozaikiem

• „Piękna choroba” – powieść autoteliczna. Rozbita wewnętrznie, poszczególne części posiadają pewną autonomiczność. Jest tez powieścią inicjacyjną z pewnymi wątkami orfeuszowskimi (nieszczęśliwa miłość do Marii). Bohater przywiązuje się do Marii nie jako osoby, ale do swojego wyobrażenia o niej. To powieść o sztuce, możliwościach pisarskich. Ukazuje rzeczywistość lat 60. XX wieku. Jest pełna symboliki, pełne zrozumienie jest możliwe dopiero po wyodrębnieniu symboli w twórczości Jastruna i przeniesieniu ich w realia poezji.

Okres socrealizmu

1947	Prezydentem polski zostaje Bolesław Bierut.
1948	Wyszyński zostaje Prymasem Polski, powstaje PZPR. Odbywa się seminarium w Nieborowie (przedstawiciel Pryszczatych dyskutują nad nowymi drogami literatury polskiej) – wprowadzenie socrealizmu. Krytyka pisarzy starszej generacji.
1949	Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie. Zostaje on przemianowany na Związek Literatów Polskich. Wprowadzone dyrektywy socrealizmu.
1953	Śmierć Stalina, aresztowanie kard. Wyszyńskiego. Zawieszenie działalności „Tygodnika Powszechnego.” Episkopat ślubuje wierność Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
1954	Pierwsze symptomy Odwilży. Gomułka zostaje zwolniony. Powstają teatry studenckie. Koniec zimnej wojny.
1955	Podsumowanie dziesięciolecia zakończenia II wojny światowej. „Popiół i diament,” „Medaliony,” „Pamiątka z celulozy,” „Kwiaty polskie.”
1956	Zjazd WKPB – przekształcony w 20. Zjazd KPZPR, wystąpienie Chruszczowa na temat kultu jednostki. Kard. Wyszyński zostaje zwolniony z aresztu. „Tygodnik Powszechny” na nowo zaczyna działalność. Odwilż w Bloku Wschodnim.

Socrealizm – zespół dyrektyw, postulatów związanych z tym, jak powinno wyglądać dzieło literackie, jakie powinno mieć cechy.

Założenia socrealizmu:

• Ważne jest miejsce jednostki w procesie historycznym. Nastąpiła reinterpretacja w sposobie pokazywania wybitnych postaci (biografie). Literatura skupiła się na ukazywaniu procesu historycznego.

• Całą przestrzeń dzieła zajmuje typowość.

• Celem dzieła literackiego było odzwierciedlenie rzeczywistości takiej, jaką powinna być (rzeczywistości postulowanej).

• Sztuka ma być zrozumiała dla wszystkich.

• Wizja świata wyłaniała się z idei akceptowanych przez partię.

• Głoszenie komunistycznych haseł pracy i rewolucji w sztuce i dziełach literackich.

• Sztuka miała wychowywać masy.

Film „Chudy i inni” realizował te dyrektywy w pełni.

Powieść produkcyjna – jej akcja rozgrywa się w mieście. Bohaterem jest komunistyczny ideowiec. Pojawiają się hasła propagandowe. Osią powieści jest walka ideowca z walką klasową.

Powieść wiejska – przeniesienie akcji powieści produkcyjnej na wieś, przy zachowaniu podstawowych założeń (bohater to ideowiec mierzący się z walką klas).

Proza historyczna – miała polegać na reinterpretacji w sposobie pokazywania postaci historycznych.

Wojna w dziełach socrealistycznych pojawia się w aspekcie środowisk lewicowych.

Elementy składowe utworu socrealistycznego:

• walka klasowa,

• agitacja,

• typowe sytuacje,

• celem jest perswazja.

Nurty poezji socrealizmu:

• liryka refleksyjno-patriotyczna,

• poetyka agitacyjno-reportażowa.

Pokolenie Pryszczatych – debiutujące w momencie wprowadzenia socrealizmu. Wierzyli w ideały socjalizmu. Jego przedstawicielami byli m.in.: Woroszylski, Szymborska, Wirpsza, Konwicki, Braun. Byli to młodzi Psarze, których twórczość wyrastała z założenia, że literatura powinna koncentrować się na teraźniejszości i przyszłości. Jej zadaniem nie ma być dokonywanie rozrachunku z historią. Ich hasła to: wiosna, dzieciństwo, dorastamy z socjalizmem, jesteśmy dziećmi socjalizmu. Próbowali przekonywać, że opisywana rzeczywistość naprawdę ich otacza.

Tematyka poezji socrealistycznej:

• Wyraz entuzjazmu wobec planu siedmioletniego.

• Tematyka okolicznościowa.

• Elementy wojenne (u Różewicza).

Jastrun przedstawiał dziejową misję socjalizmu. Borowski wyrażał entuzjazm i zapał. U Gałczyńskiego obecne są pochwały szczęśliwości w nowym ustroju.

Literatura dworska – pisana w czasach feudalnych (średniowiecze, renesans). Jej założenia można przełożyć na dyrektywy socrealizmu.

Wiersze telefoniczne – utwory zamawiane u poetów i pisarzy.

Panegiryki – utwory popularne u twórców socrealizmu. Autorzy pisali swoje utwory w imieniu zbiorowości. Podmiot często był monumentalizowany.

Oda bałwochwalcza – apologetyczna poezja.

Pieśń agitacyjna – podmiot utożsamia się z masami.

Formacja zastępcza (pokolenie zastępcze) – twórcy, którzy wchodzą w lukę pokoleniową lat 1949-1955. Brakuje akcentów buntu, obecna jest wyłącznie propaganda. Jego członkami są: część pisarzy pokolenia Kolumbów, starsi pisarze, pisarze z awansu społecznego.

Rok 1956 – Odwilż, debiut Herberta i Białoszewskiego, pokolenie „Współczesności” (Hłasko, Bursa, inaczej: pokolenie ’56), Polski Październik.

Rozluźnienie cenzury, kryzys centralizacji-decentralizacji życia kulturowego, literackiego. Koniec ze ścisłą kontrolą, tworzy się niezależna opinia publiczna. Nastąpiło ożywienie młodego pokolenia („Współczesności”). Młodzi ludzie angażują się w życie kulturowe. Do Polski zaczęły docierać elementy kultury światowej. Pojawia się moda na egzystencjalizm. Literatura staje się centrum życia kulturowego.

„Współczesność” – czasopismo młodego pokolenia. Prezesem został Antoni Słonimski. Zachował pewną niezależność w stosunku do środowiska literackiego i władz.

Nurt Odwilży

• „Epoka”

• „Poemat dla dorosłych” (Adam Ważyk) – ma strukturę kolażu. Pokazuje różne aspekty życia w państwie komunistycznym. W każdej części podmiot liryczny przyjmuje inną rolę: komunisty, agitatora itd. Autor pisze z perspektywy zatroskania. Narracyjne „my” ma być wyrazem zatroskanych komunistów. Tytuł nawiązuje do poematu pedagogicznego. Utwór spotkał się z ostrą krytyką.

• „Obrona Grenady”

• „Z rozmów 1955”

„Prapremiera pięciu poetów” – prezentacja pięciu poetów nowych czasów wraz z komentarzami pięciu krytyków literackich. Wydanie to miało charakter przełomowy, symboliczny.

Literatura rozrachunkowa – tzw. literatura wściekłych.

Odwilż w poezji wyznacza twórczość Herberta, „Wołanie do yeti” Szymborskiej, „Gorący popiół” Jastruna.

Środowisko dążyło do uzyskania niezależności krytyki literackiej.

Debiuty okresu Odwilży:

• Spóźnione debiuty – Herbert, Białoszewski.

• Powtórne debiuty – Pokolenie Pryszczatych.

• Debiut Pokolenia „Współczesności” (Pokolenia ’56).

Marek Hłasko i Andrzej Bursa pełnili rolę worów programowych Pokolenia ’56. Ugrupowanie to pokazywało rzeczywistość w sposób realistyczny. Skupili się na marginesie społecznym, jednostce, ukazaniu mroku i wrogości świata

11 GRUDNIA 2014 – BRAK NOTATEK, ALE MAM KRÓTKO OPRACOWANE ZAGADNIENIA Z TEGO TEMATU

Nic więcej nie udało mi się znaleźć na ten temat.

Literatura przeklęta :

"Oda do turpistów" - Wiersz Przybosia jest wyraźnie stylizowany na „Odę do młodości” Adama Mickiewicza. Przyboś zaatakował w nim bowiem grupę poetów posługujących się w swojej twórczości rekwizytami brzydoty, fizycznego rozkładu i śmierci. Poetykę tę określił mianem „turpizmu” (od łac. turpis – brzydki), wprowadzając ów termin na stałe do historii polskiej literatury .

Andrzej Bursa - twórczość w znacznej mierze przepełniona była buntem, brutalnością i cynizmem; wiersze cechowały naturalizm oraz antyestetyka.

Rafał Wojaczek - Główne tematy jego poezji to śmierć, miłość, fascynacja kobiecością i cielesnością (zazwyczaj ujętą w estetyce turpistycznej). Erotyzm i seksualność łączą się częstokroć ze śmiercią.

S. Grochowiak - również zaliczany do poetów trupizmu

18 grudnia 2014

ZBIGNIEW HERBERT. MIRON BIAŁOSZEWSKI.

Słonimski dokonał w swojej książce pt. „Próba porządkowania doświadczeń” podziału literatury drugiej połowy XX wieku na cztery nurty.

• Poetyckiej moralistyki – próba etycznej oceny rzeczywistości (np. Różewicz).

• Wyzwolonej wyobraźni – odwołanie do podświadomości, imaginacji (Harasymowicz, pojawia się u Orientacji Hybrydy).

• Lingwistyczny – koncentracja na własnej językowości (Białoszewski).

• Apelu do tradycji – poszukiwanie w przeszłości podstaw do oceny współczesności.

U Herberta obecne są dzieła poetyckiej moralistyki, apelu do tradycji. Nie ogranicza się on do jednego nurtu. Białoszewski tworzył jedynie w nurcie lingwistycznym.

Zbigniew Herbert – rówieśnik Pokolenia Kolumbów. Urodzony we Lwowie, co wywarło na niego duży wpływ. Debiutancki tom poezji wydał w 1956 (okres Odwilży): „W stronę światła” (1956), „Hermes, pies i gwiazda” (1957).Wcześniej publikował w czasopismach, m.in. w „Tygodniku Katolickim” i „Barbarzyńcy w ogrodzie.” Żył w biedzie, utrzymywał się z różnych prac i stypendium. Związany był z czasopismem „Zeszyty literackie.”

Obecna w jego utworach jest konfrontacja świata, który człowiek ze sobą przynosi, z tym, jaki świat spotkał w podróży. Katastroficznej wizji towarzyszy konieczność wyciszenia emocji. Następuje tu zwrot ku harmonii, klasycyzmowi. Dystans, metafora i ironia to składniki twórczości Herberta.

• „Trzy studia na temat realizmu” – poddaje ocenie istniejące wówczas sposoby przedstawiania rzeczywistości w sztuce, literaturze. Jego stosunek do komunizmu i socrealizmu jest jednoznacznie negatywny, krytyczny.

• „Złoty środek” – manifest programowy Herberta. Dystans stanowi próbę odnalezienia się w świecie. Jego skutkiem jest brak umieszczenia się autora w jednym nurcie.

• „Pan Cogito” – 1974, tom ten jest ukoronowaniem twórczość Herberta. Stał się wzorem dla inteligencji i młodych ludzi. Poeta tworzy postać Pana Cogito, który ma przesłonić osobisty rys obecny w niektórych utworach. Podmiot liryczny ma korzenie w filozofii kartezjańskiej. Podejmuje najistotniejsze problemy współczesnego świata i te związane z człowiekiem. Utwory te stanowią również diagnozę sytuacji człowieka w systemie totalitarnym. Zbiór rozpoczyna wiersz „Pan Cogito przygląda się swojej twarzy,” a kończy go „Przesłanie Pana Cogito.”

• „Sekwoja” – obrazuje relacje między jednostką a historią.

Tadeusz Różewicz	Zbigniew Herbert
Postkatastrofizm. Wizja nihilistyczna. Pytanie o to, czy poezja nadal może być tym, czym była. Utrata wiary w ludzkość. Pesymistyczny obraz świata po zagładzie.	Wygnany Arkadyjczyk. Pomimo zagłady Arkadii, pozostał Arkadyjczykiem. Zachował wiarę w pewne wartości.

„Uciekinier z utopii” (Stanisław Barańczak) – utwór o Herbercie. Podstawowym mechanizmem świata Herberta jest konfrontacja dziedzictwa i wydziedziczenia. Dziedzictwem ma być stosunek do tradycji, przeszłości. Odnajdywanie miejsca w świecie ma odbywać się poprzez poznanie danej kultury. W obszarze wydziedziczenia znajduje się podmiot liryczny. To świat współczesny, którego mieszkaniec (podmiot liryczny) tęskni za utraconym rajem (Arkadią). Ta tęsknota za przeszłością stanowi próbę odbudowania świata współczesnego.

Herbert nie jest jednak bezkrytyczny w swoim odwołaniu do tradycji, przeszłości. Ocenia ją przez pryzmat wydarzeń współczesnych. Jest to podwójna rewizja.

Widzi on pustkę świata współczesnego, ale nadal wierzy w pewne wartości ludzkiego życia. Pozostaje Arkadyjczykiem.

Herberta można uznać za personalistę (przedstawiciela nurtu personalizmu).

Poezja lingwistyczna – w centrum zainteresowania twórców jest język; stanowi on temat, świat przedstawiony, jest bohaterem i narzędziem utworu.

Idą towarzyszącą powstaniu tego nurtu jest przekonanie o tym, że granice naszego świata wyznaczają granice naszego języka. Poezja lingwistyczna postuluje poznanie więcej, niż zezwala język.

Język ingeruje w świadomość. Nieufność do języka to nieufność wobec ideologii (komunizmu), co widoczne jest u Pokolenia Nowej Fali.

• Na pierwszy plan wysuwa się tzw. postawa epistemologiczna – przekraczanie granic języka.

• Postawa anarchistyczna – bunt wobec zasad ortografii, interpunkcji. Pomijanie wersyfikacji itp.

Poeci tego nurtu sytuują się w opozycji wobec trzech pozostałych, wyznaczonych przez Słonimskiego.

Nacisk postawiony jest w poezji lingwistycznej na przedmiotowość, egzystencję człowieka. Twórcy są kontynuatorami Awangardy. Twórcy poezji lingwistyczne bawią się słowami. Według nich, język jest nieautentyczny wobec naszych doznań. Poeci ci interesowali się językiem codziennym i w jego ramach artykułowali pewne problemy.

Środki wyrazu w poezji lingwistycznej:

• gry słowne,

• kalambury,

• kontaminacje słowne (np. związki frazeologiczne),

• paradoksy języka (np. oksymorony).

Miron Białoszewski – przedstawiciel Pokolenia Kolumbów. Ocalenie było jego największym przeżyciem duchowym. W jego początkowych utworach głównym tematem jest zadziwienie otaczającym światem. Znajomość przeżyć wojennych Białoszewskiego jest kluczowa w interpretacji jego twórczości.

• „Obroty rzeczy” – 1956, debiutancki tom poezji. Stanowił wyraz postawy awangardowej, manifestowego odrzucenia literatury socrealistycznej. Domagał się stworzenia nowej wizji poety i sztuki. Czuł się związany ze współczesnymi ruchami awangardowymi. Poezja nie ma być oparta o metaforę, nie ma być kreacją tworów wyobraźni. Opierać ją należy na intelektualnej relacji poety ze światem. Powinna być przy tym wykorzystaniem języka w taki sposób, który pozwala się rozwijać, poznawać, poszerzać granice. Tom ten stanowi wyraz postawy programowej autora.

Białoszewski często stawia siebie w roli medium – poddaje ocenie odbiorców coś, co usłyszał.

Oprócz poezji i dziennika z powstania warszawskiego tworzył też krótkie formy prozatorskie (czerpał w nich z doświadczeń reportażysty).

Białoszewski był poetą miasta. W jego twórczości można mówić nawet o blokrealizmie – skupieniu na mieście, osadzeniu w nim utworów, obrazowanie życia miejskiego.

Poeta spal w ciągu dnia, a tworzył nocami. W ten sposób wyłączał się ze świata i skupiał wyłącznie na sobie.

Poezja lingwistyczna to pierwszy etap twórczości Białoszewskiego. W drugim pojawia się zainteresowanie małymi formami prozatorskimi. Jego poezja i proza przenikają się. Pojawia się u niego kształtowanie estetki totalnej – czyli założenia, że nie ma tematów, których nie może przyjmować poezja i proza.

U Białoszewskiego obecna jest programowa pochwała istnienia i świata. Przez rzeczy proste, banalne, poszukuje on drogi do świata.

W końcowym etapie twórczości skupił się ona na łączeniu elementów poetyckich z prozatorskimi.

Ilustracją uniwersalizmu w jego utworach są prozy podróżne (np. Aaameryka” [to nie błąd, ten tytuł jest tak pisany]). Ukazuje w nich, że kwestie człowieka i jego problemów są wszędzie jednakowe, zmienia się jedynie sceneria.

Charakterystyczny dla tego autora jest fragmentaryzm, czyli przedstawienie całości zapisu przeżyć, doświadczeń świata poprzez mały wyciek rzeczywistości.

W twórczości Białoszewskiego zauważyć można obniżenie wymagań literackich – tematem może być wszystko. Autor prezentuje formy niedokończone – zapiski, luźne notatki.

Dzieła tego poety cechuje autobiograficzność. Tematem jego utworów jest sam autor. Jest to próba znalezienia materiału, który da się głęboko zanalizować. Punkt wyjścia dla doświadczenia stanowi osoba samego Białoszewskiego.

Aleksander Watt – przedstawiciel nurtu apelu do tradycji. Debiutował w ramach futuryzmu. Był aktywnym uczestnikiem działalności futurystów

• „Ja z jednej i ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka” – utwór napisany w stanie halucynacji, rozprężenia zmysłów.

W jego twórczości ważny jest element żydowskości. Drugą składową było poparcie dla komunizmu i anarchistyczne tendencje. W tomikach „Wiersze,” „Wiersze śródziemnomorskie,” „Ciemne świecidła” odrzucił młodzieńcze poglądy, stał się poeta tradycyjnym.

• „Długo broniłem się przed tobą” – synteza doświadczeń ideowych, światopoglądowych, politycznych i religijnych. Pierwsza część utworu obejmuje doświadczenia z początkowego okresu biografii Watta. Apostrofa do Boga to metaforyczne przedstawienie jego twórczości. W drugiej części następuje identyfikacja z osobą Chrystusa. Autor chce w ten sposób pokazać jak czuje te przeżycia.

Przywoływanie w utworach postaci biblijnych i mitologicznych to stały element drugiej fazy jego twórczości.

Watt chciał pozostawić po sobie dzieło, które opisuje całość wszechświata, całość doświadczeń i przeżyć świata.

8 stycznia 2015

POKOLENIE ’60. OREINTACJA HYBRYDY. TWÓRCZOŚĆ EDAWRDA STACHURY.

Edward Stachura – mit pisarski związany z jego osobą nasilił sie w połowie lat 90. po ukazaniu się jego twórczości w magazynie.

W społeczeństwie panowała wówczas ciężka atmosfera, która wynikała z wprowadzenia stanu wojennego, kontroli, manipulacji, ograniczenie swobód. Stachura tworzył coś nieskrępowanego, swobodnego w tym czasie. oferował wolność poprzez kreację bohatera.

Wycofał się z oficjalnego życia społecznego, oferował wersję alternatywna, podążał za wewnętrznym głosem, na peryferiach współczesnego życia.

Pięć tomów pism Stachury sprawiło, że po latach zaczęto go postrzegać nie tylko jako kontestatora ale próbowano dostrzec w jego twórczości projekt natury filozoficznej, wynik z natury duchowej, które można znaleźć.

Charakterystyczne są dla niego stany agnostyczne, do których dążył. Uczucie zjednoczenia z całością świata, zredukowanie swojej egzystencji do istnienia świata. Doświadczenie epifaniczne, które można skojarzyć z innymi jak miłość, uczucie.

Urodził się we Francji, w rodzinie emigrantów polskich. Potem rodzina Stachury wróciła do kraju i zamieszkała w okolicy Aleksandrowa Kujawskiego.

Pisarz po szkole średniej zaczął wędrówkę po kraju i uczelniach, studiował na KUL-u i Uniwersytecie Warszawskim. Nie mógł znaleźć sie w roli studenta, kogoś kto musi wpisać sie w pewien model/wzorzec, od początku sie temu zbuntował. Życiorys który dostarczył do dziekanatu był manifestem, dziełem literackim.

Stachura jest twórcą nowego bohatera: rozwinięcia bohatera-protagonisty, bohatera- społeczności, on daje mu nowy rys, wzorzec ze skrzyżowania dwóch postaw; franciszkańskiego spokoju wobec świata i poczucia konfliktu, zagrożenia, lęku egzystencjalnego. Obecna jest u niego jednocześnie pochwala życia (obfitość opisów stanów duchowych, rozwijane nieustanne jedno zdanie, wiele epitetów pokazują jak trudno opisać stan duchowy człowieka).

Pojawia się wątpliwość jak należy oceniać w kontekście PRL-u bohatera, który stara sie lekceważyć system, w który zostaje wpisany. I stąd może wynikać nieporozumienie dotyczące interpretacji dziel Stachury. W pełni akceptował on ustrój państwa komunistycznego, nie wypowiadał się o nim krytycznie. Stachura nie chce zwracać uwagi na świat polityczno-społeczny.

Pisarz ten jest też autorem poematów, opowiadań, piosenek (w rzeczywistości lat 80. jego piosenki cieszyły sie popularnością). Ale nie przeskakuje z gatunku na gatunek, szuka jedynie sposobu wyrazu. Relacje pomiędzy wierszem a światem zewnętrznym w jego opinii nie istnieją.

„Dużo ognia,”

„Na bransoletach Metysek,”

„Zapach wosku,”

„Twórczość” czasopismo, w którym publikowano jego dzieł.,

Oprócz wierszy lirycznych jest też autorem poematów. „Po ogrodzie hula szarańcza,” „Proszę ciebie” (?).

Dzięki nowelom stworzył własne miejsce w literaturze. Napisał opowiadania „Jeden dzień” i „Falując na wietrze(...)” (?).

Jego utwory są niejednoznaczne, widoczna jest tu refleksja filozoficzna, odnotowywanie codziennych doświadczeń, krzyżówki doświadczeń.

U Stachury można obserwować bohatera, który dąży do agnostycznego zjednoczenia się ze światem. Autor podkreśla rolę podmiotu w rzeczywistości, która dąży do wyciszenia pierwiastka „ja” ze świata.

Na początku mówi we własnym imieniu, kieruje słowa jako konkretny narrator prozy realistycznej, z czasem staje się to problemem. Później ""ja" chce wyciszyć. To ma przynieść wprowadzenie koncepcji „się.” W serii opowiadań, pisze nie w 1 osobie liczby pojedynczej, ale posługuje sie zaimkiem zwrotnym „się działo, się szło, się widziało.” Widoczna jest znacząca różnica miedzy formą pierwszą a kolejną.

„Kropka nad ipsylonem” (?),

„Zjawa realna.”

„wieczne teraz.”

Stachurę cechuje literatura człowieka „nikta,” pojecie „się.” „Ja” umarło. Odejście od „ja” to próba egzystencjalnego uwolnienia się.

Stachura wiele podróżował,

Atrybuty łączące się u niego z koncepcjami wolnościowymi to: kurtka jeansowa, chlebak, poszukanie myśli Wschodu.

Pisarstwo Stachury na początku budziło kontrowersje u czytelników i krytyki. Źle konstruował zdania, jego teksty były napisane niepoprawnie. Jednak zagłębiając się w nie, okazuje się, że ma się do czynienia z projektem, koncepcją dzieła, którego język jest podporządkowany pokazaniu wewnętrznych odruchów, stanów. Wiedza, że jest niemożliwe ukazana zostaje w formie jakiej byśmy sie spodziewali.

Poezja czynna – towarzyszy jej los twórcy, znajduje potwierdzenie w życiu autora. „życio pisanie” – pisanie biografa, każdy tekst znajduje potwierdzenie u samego autora, chodzi o ogólną sytuację, w jakiej znajduje sie autor prozy. Bohater skupia sie na codzienności. Pielęgnowanie, kultywowanie codziennych czynności tak, jakby były czymś wyjątkowym, czymś co zdarza się tyko raz w życiu.

Liryzacja wypowiedzi, utwory to "sumy lirycznych wzruszeń", poezja miesza sie z prozą, proza z esejem.

Orientacja Hybrydy – grupa autorów którzy akceptowali ustrój polityczny, ale dzięki temu zwracali sie ku sztuce. Po upływie kilku lat twórczość spotkała sie z krytyką pisarzy nowej fali.

Poruszali problem wycofania sie ku własnym odczuciom, brak uczuć moralnych,. Przedstawiciele to: Stachura, K. Gąsiorowski, Jerzy (G)Różański, Andrzej Krzysztof Waśkiewicz

Pokolenie twórców, którzy twierdzą, że mogą nie angażować sie w otaczającą rzeczywistość. bo jest pierwszym nie kombatanckim pokoleniem, dojrzewa w Polsce PRL-owskiej. Stąd zwrot ku literaturze wcześniejszych okresów. "Wnuczęta" nie nawiązywali do jednego ze swoich ojców, a do pisarzy okresu międzywojennego i wcześniej, ponad pokolenie poprzedników docierali do ich ojców i tam znajdowali dla siebie inspiracje. Nie wchodzili w literaturę w atmosferze konfliktu z poprzednikami. Poszukują swoich bodźców wcześniej. Estetyzm, "doznawanie świata" głównym tematem, poszukiwanie wszystkiego w języku, z upływem czasu do poezji wkrada sie element egzystencjalny, refleksja nad człowiekiem/sobą, świadomość przemijania, brak konfliktu z tradycja, istniejące wzorce zachowane w tradycji.

Połowa lat 60. to moment kryzysu, kiedy pojawia się nowe pokolenie – pokolenie nowej fali.

POKLENIE NOWEJ FALI

Sytuacja polityczna ulega komplikacji po roku 68'

• zdjęcie „Dziadów” z Teatru Narodowego.

• Zwolnienie profesorów Uniwersytetu Warszawskiego, studenckie aktywizacje, bunt ze strony środowisk studenckich,

• nagonka antysemicka- wiele tysięcy osób opuszcza kraj.

• Wkroczenie wojsk do Czechosłowacji, strajki w stoczni gdańskiej,

• Samospalenie Jana

• odchodzi Gomułka, na czele partii E. Gierek.

• Wojna w Wietnamie- jej koniec

• 76r/77r -początek drugiego obiegu liter, zmuszenie twórców do opuszczenia oficjalnych wydawnictw- "Zarys" (?), jeden z pierwszych periodyków- publikacja odrzuconych przez cenzurę nieopublikowanych tekstów.

POKOLENIE '68

• w odniesieniu do rzeczywistosci spoleczno- polit w ksiazkach politycznych, "swiat nieprzedstawiony" Komchauzer,

• Zagajewski,swiat przedstawiony, "nieufni, zadufani". "Ironiea i charmonia".

• tworcy jako krytyczni odbiorcy współczesności

• Grochowak, akceptacja i Iaczenie. Ruch szeroko rozlal sie na caly kraj, Baranczak, kno "Moralnego niepokoju" filmy kislowskiego i A Goland.

• srodowisko poznanskie- Baranczak i Krynicki

• Krakowski- julian kornhauzen, adam zagajewski, stanslaw stadlo (?)

• Jaroslaw Markiewicz, Karasek,

• Mamy rowniez dwoje satelitow, ktorzy wpisuja sie w date urodzenia- ok 45 rok. Dzieci plany 6cioletniego.

• Rafal Wojaczek i L. Lipska- pierwisatki nowofalowe. Staje sie indywidualnoscia, zamknieta we wlasnej koncepcji literackiej.

• Pisarstwo T. Rozewicza- kompleks nieuczestnczenia, brak uczestniczenia.

• L. porownuje swoje pokol do pokolenia Rozewicza. Pokolenie bez biografii.

• Pozniej okazuje sie, ze jest w ich zyciu pzezycie pokoleniowe jest obecne. Brak przezycia czegos glebszego w ich generacji.

Pokolenie bez biografii, ale czuje sie odpowiedzialne za wlasna sytuacje/ kondycje, jako przedst panstwa polskiego. Pokol nowej fali jest nacechowane etycznie, moralnie. Pojawia sie kilka postulatow, ktore wyznazaja droge:

1. mowienia wprost- porzuc elem. zewnetrznych, pieknoslowie a koncentracja na zwiazku pomiedzy swiatem widzianym przez poete i swiatem zewnetrznym, ktory widac.

2. pytanie o jednostke, jej miejsce w zyciu zbiorowym/spoleczenstwie- wiele ich wierszy mozna potraktowac jako probe walki o jednostkowosc, suwerennosc czlowieka. Stad konflikt gdzie opdkresla sie role hist w ukladaniu zycia spolecznego. Upominanie sie o jednostkowosc/ niepowtarzalnosc.

3. relacja pomiedzy poezja i swatem zewnetrznym, traktowana jako relacje z czasem zewnetrznym i ideologia,p piszac o codziennosci probujua zdemistyfikowac te ideologie, zyjemy w swiecie stworzonym przez propagande, ktorego obaz jest zamazany. dotarcie do zrodel porpagandowych i zdemaskowanie ich. Propaganda funkcjonuj za pomoca jezyki i najlepiej bedzie ten proces przedst za pomoca jezyka tej propagandowej machiny. Pokazanie absurdalnosci, zaklamania,

system mus wtlaczac nas w pewne wzorce, jestesmy ankieta, wzorcem, pismem, Baranczak przekracza formule surowej ankiety zaznaczając inne rejony zycia

dokonuje skrzyzowania zwiazkow frazeologicznych w jednym zwrocie.

"Stan cywilnej odwagi"- stan cywilny i odwaga cywilna

Kpina z jezyka gazet, telewizji.

Jezyk w stanie ieustannego podejrzenia, poezja jest proba genezy tego jezyka.

Stanislaw Baranczak

uznawany obok Zagajewskieg za glownego repreentanta pokolenia nowej fali.

"Korekta twarzy"- debiut.

Prac nauk. uniw i. A.mickiweicza w poznaniu.

Praca doktorska pod tem. "jezyk poetycki BIaloszewskiego"- Baranczak lingwista, w jego poezji splata sie kilka traducj literackich.

Poezja jezykowa, lingwizm, ktory wiaze sie z polaczenia zanteresowania jazykiem i poszukiwaniami nowych mozliwosci wyr jezykiem. jego poezji inspracje po przeyseniu miedzywojennej awangardy krakowskiej. jezyk jest podstawa refleksji tworcy, nie tyle rzeczyw co jej wyrazowy wznacznik. jeyk jako to, co zatrzymuje na sobie uwage.

"Proza nazywa a poezja pseudonimuje"

Ten sposob myslenia o tradycji BAranczak czerpie z awangardy.

tradycja- barokowa- wizja czlow rozdartego medzy przeciwnosciami, dusza-cialo, odrebnosc duszy i tego co cielesne.

pierwszy etap jego pisarstwa pozwolnieniu z uniwers. czlow uwiklany przez rzeczyw, czlowiek blokowisk.

2gi etap pisarstwa "widokowka z tego swiata"

Widokowka, list w jedna strone, nie liczy na odpowiedz, adresowana do boga, metafizyczna widokowka wyslana przez Baranczaka w strone boga, swat mlczacy, ne liczyna to, ze znajdzie odpow na pyt lir. czas i miejsce sa umowne, forma apostrofy do adresata swiadczy o koncepcyjnosci utworu. obraz i wspolczesnego swiata ale i obraz czlowieka, jednostki, jest przenikniety bolem, proba szerokiego przenikniecia przez sprawy ziemske. Puytana.

Czym jest czas, dklaczego bog stworzyl swiat ulomny. podkresla doswiadczenie kruchosci ludzkiego zyca a czlowiek tylko przemyka przez chwile w strumeniu czasu.

NOwy etap pisarstwa Barańczak otrzymuje nagrode Nike za "hirurgiczna pzecyzje", poezja na pierwszym planie staje czlowiek wobec pytan/ nipokojow/ problemow natury uniwersalnej/ nie zawsze metafizycznej, Baranczak pisze o rzeczach prostych, codziennych.

NIe zbiera temaow wyzukanych, moze imi byc wsyztsko, wydobywa spod nich uniwersalny sens. Opisuje swoj przyjazd do parku kraobrazowego, ktory jest przediotem pielgrzymek milosnikow ptactwa.

Baranczak potrafi wydobyc uniwersalny sens.

Tematyka codzennosci, ktora jket rzecza pozorna. po odczytaniu zwyklym nie sa czyms iezwyklym. czlowiek w nieoczywistoi, wyjatkowosci, syt wyboru, syt moralnej, metafizycznej.

Czlowiek w siecie samotny opuszczony, nie identyfikujacy sie z rzeczywistoscia.

R. Krynicki – mniej nterwencyjny, pisarz, ktory nie zderza se z tym co tu i teraz ale mierzy sie z widzeniem czlowieka w sposob bardziej umowny, walczy o niezawislosc, alienacje, i daje temuwyraz.

Aspekt moralny- pyt o to czy stnieja wartosci, ktorych znalezc moze oparcie. Odpow jest negatywna, dlatego wiersze maja pesymizm.

Herbert- poezja ktora koncentruje sie na "tu teraz" traci bardzo szybko na wartosci.

Problem tozsamosci Krynickiego wiarze sie z tym, ze ja mam tozsamosc wobec nnego, jezeli istnieje inny to tylko wtedy moge uswiadomic sobie swoja innosc/ tozsamosc. WObec innych zdaje sb sorawe, zejego bohater jest samotny, opuszczony, ci inni nie sa tymi z ktorym moze sie identyfikowac. Z uplywem czasu jego wiersze staja sie bardziej Baranczaka ale bardziej skondensowane. W formie haiku itd.

Ewa Lipska

poetka funkcjonujaca na margnesie pokolenia nowej fali, urodzona w 45 roku przynosila tenmatyke bardziej uniewersalna i mneij zwiazana z zyciem spol.

Watki w jej tworczosci:

1. dom- ktory wiaze sie z wizja wspolczesnego czlow dotknietego doswadczeniem bezdomnosci, dom w tradycyjnym rozumieniu i ten ktorego nie mozemy odnalezc, znajdujemy sie w caglympoczuciu nieporzypsania, jest m szpital, jest dom starcow, jest pociag, jest hotel. Czlow poszukuje swojego miejsca w siwecie i kazde z nich okazuje sie nietrwale, wynoika to ze soecyfiki wspolczensego swiata. kryzys "stolu rodzinnego" podst wartosci zostaly zatracone, zostaly zastaone przez miejsca tmczasowe i to determinuje jego kondycje.

2. inne problemy wspolczensego czloweka- smierc- borykaja sie z nia jej bohaterowie, motyw czasu- w formule kola czasu, choroby +szalenstwo- "szalona" "ruszaja konie", miniaturowe studia nt szalenstwa, ktore sa przewrotne, okazuje sie, ze nie swiat szalonych nalezy otoczyc ochrona a ludzi zdorywch. Odwrocenie tych rlacji- szalenstwo jako norma i obraz wspolczesnego swiata jako swiata szalonych, wydarzen, ktore odbiegaja od normy.

3. Motyw dziecinstwa- swiat dzeci, ktore nasladuja swiat doroslych(zolnierze, rycerze, krol), za ich pomoca pokazuje swiat doroslych w karykaturze, pokazujac swiat bohaterow doroslych, ktory jest zdziecinnialy, niedojzaly.

4. El. postkatastrofzmu- tworzy w swiecie po katastrofe, przepelniony nepokojem, porzadek wartosci niezorientowany, trzeba stworzyc fundamenty na ktorych moznaby sie oprzec. pochylka sie nad zwykloscia i przecietnoscia a pewnym wyrzuctem "nie zostalem wybitnym mezem stanu"- slowa czlowieka przecietnego. MOje zycie jest przecietne, niczego nie osoiagnalem pytanie o sens zycia.

Debiutowala po drug debiucie szymborskiej, porownuje sie je obie.

Istnieja el wspolne.

-ironia- 'wiersz najlepsza rekompensata powagi"-Sz.

-czeste kontominacje zwiazkow frazeologicznych- nowe znaczenia, nowe zwiazki

-paradoksy, oksymorony- "zywa smierc"

Wyobraznia poetki pooduje, ze teksty niektore porzesywcone sa surrealistycznym przeobrazowaniem. Przez to fragmenty trudne sa do intelektualnej parafrazy.

Do 5tego tomu wierszy nie tytulowala swoih utworow. Dopiero od 6tego "przechowalnia ciemnosc" zaczela tytulowac woje tomy wierszy- L. dawala jakby do zrozumieniam, ze sa nie jednym obszatrem wypowiedzi, pokretnym i spojnym.

BArdziej interesuje nie wspolczesnosc w lokazlnym tu i teraz ale jest otwarta na tematyke kulturowo cywilizacyjna, akcentowana jest coraz bardziej, uzywa pojec z zycia codziennego wspolczensego. interesuja ja cywilizacje wspolczesne, jednostka wobec cywilizacji "nowy yourk miasto porwane" pokazuje swoja podroz do NY, zderzenie czlow ze swiatem, ktory jest dla niej szokujacy i nie potraf go zrozumiec. i w tym jest blska rozewiczowi, u ktorego w latach 60-70 ta tematyka tez powraca ("zielona roza" poemat o wielkomiejskim mrowisku.)

15 stycznia 2015

PROZA LAT 60.

Lata 60. XX wieku to stopniowe zamykanie sie tematyki wojennej („Pamiętnik z powstania warszawskiego"). W dalszym ciągu teksty rozrachunkowe, dalej obecne są pewne traumy z czasów Stalinowskich. Nurt prozatorski, w polu prozy historycznej z dokumentem osobistym. Zwracają sie do dzieciństwa, przeszłości, często obecny jest nurt kresowy.

Następuje proces powrotu do świata minionego pisarzy żydowskich, pisarze zwracają sie do kresów, pograniczności.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego proces migracji środowiska wiejskiego do miast. Pisarze ze wsi zdobywali wykształcenie w miastach. Pojawiły się zjawiska charakterystyczne dla prozy autorów, tak jak:

Piętak (wraca do świata dzieciństwa w formie onirycznej, w kręgu surrealistycznym, pierwsze doświadczenia człowieka);

Jozef Morton „Spowiedź” (autentyzm międzywojenny, dochodzi w nim do zderzenia dwóch światów – harmonii ładu, życia w zgodzie ze światem natury i świata, w którym sie teraz znajdują i nie mogą sie do końca zaaklimatyzować).

Wśród pisarzy, zawodowców, profesjonalistów nastąpiła pisarska aktywizacja pisarzy chłopskich, pamiętniki, zapiski osobiste. Nurt prozy awansu społecznego. Szereg dyskusji na temat tego zjawiska (czym jest doświadczenie chłopskie, jaką wykorzystać terminologie). Pojawia się problem ja na rozdrożu.

Skupiono się na tym, czym jest kultura chłopska i jej wartości. Potraktowano nurt chłopski nie jako margines, ale istotny element literatury. Badacz Pigon pyta o chłopskość, ludowość.

Stanisław Piętak – ludowość jako kategoria estetyczna dzieła, a chłopskość jako kategoria kulturowa.

Tadeusz Nowak – literatura wiejska, adresowana do wykształconego czytelnika a chłopska do czytelnika chłopskiego.

Lata 60.-70. To czasy prozy tematu wiejskiego. Po wojnie te środowiska znalazły swoje pisma

"Orka" i "Wieś," ale działali w nich pisarze, którzy współpracowali z „Kuźnicą" (pismem marksistowskim).

Zorganizowano sympozjum pod tytułem wieś w literaturze

Proza

Henryk Bereza – pojecie nurtu chłopskiego, odrębność kulturowa.

Tomasz Burek – poezja chłopska jako ważny element kultury polskiej.

Poszukiwano kulturowości, nie stylizacji.

W procesie migracji dokumentowano również motywy takie jak:

Motyw kresu/końca.

Świata odchodzącego w niepamięć.

Odwołanie do świata młodości, jako przeciwstawienie do przeszłości.

Proza pokolenia nowej fali – nurty, w których pojawia się doświadczenie pokoleniowe, proza dotycząca tożsamości reprezentanta tej generacji Tożsamość oznacza powrót do świata dzieciństwa.

Twórczość pisarzy tego kręgu rozwijała sie pomiędzy groteską i realizmem. Pojawiły się eksperymenty literackie w prozie.

Światy wewnętrzne tych pisarzy były nacechowane autobiografią.

Jan Drzeżdżon- utwory podobne do realizmu magicznego literatury amerykańskiej.

„Tylko chłód” – ludzie nie identyfikują sie ze światem i przeżywają kryzys.

„Dziewczyna z hotelu Excelsior” – dramat niespełnienia.

Każdy dramat jest dramatem z kluczem

„W chodnej jesieni” – stary pisarz tuż przed śmiercią (Jarosław Iwaszkiewicz). Oczekiwanie na Nobla a nagroda Związku Radzieckiego. Protoplastą jest Witold Gombrowicz; świat wewnętrzny, postacie z utworów, ciekawa rzeczywistość. Echa wydarzeń z okresu transformacji politycznej PRL-u, gangsterzy, budujący się w nowy świat.

Eustachy Rylski – urodzony w 1944, samouk, debiutował w 1984. Napisał dwie powieści „Stankiewicz” i „Powrót.”

Rylski jest spójny w kreśleniu bohatera, który z dystansem odnosi sie do świata, pogarda ochroną przed rzeczywistością. Poszukiwanie charakterystycznej osoby z rzeczywistości. Nie jest to tanie moralizatorstwo. Zarzuca sie mu postawę nihilistyczną.

Lata 70/80

rewolucja artystyczna w prozie

wprowadzone przez Henryk Wereza periodyk "Tworczosc",

Publikacje w dwoch odcinkach teksty powesciowe lub zbiory opowiadan, w 2 pol lat 70i 80 poj sie nowy rys. pewna czesc pisarzy czula sie zmeczona tym, ze wiekszosc zycia literackiego skupona jest na plityce, sprawch spol, Zaczeto powroty do zrodel czlowieka, eksperyment, do czlowieka.

Eksperyment w zakresie jezyka, okreslenia swiata za pomoca nowego jezyka, eksploracja mowy potocznej, poszukiwanie zaklocen- gohater,spoleczenstwo (rzeczywstosc), boh sklocony ze swiatem.

Budowanie abstrakcyjnych swiatow powesciowych, dalsze podazanie do tematow margnalnych sprawy egzystencji pomijanych w szerszej refkleskji, odolywnie sie do doswiadczen literatury chodu, istnieje podobienstwo miedzy nowymi zjaw w prozie a literturze zachodu (ameryk), kontekst dla rozpoznawania tych zjawisk.

"Nie w pore"- brak zakorzenienia w swiecie, my przyszlismy za pozno, poczucie pokolene,ze jest nie w pore, poczucie generacyjne,

Kazdy powinen byc ndywiduum, nie dac sie wtopic w tlum, zachowac odrebnosc,

Czas ich debitow- ie przysparzal okolicznosci, a wodrebnia se z tlumu zeby poznac siebie, nie jako element tlumu ale jako samego siebie. Poeci stawiaja poprzez swoja trworczosc wazkie dla czasow swoich potania moralne- nie o angazowanie, a o moralnosc jako cel egzystencji.

Moralnosc zwiazane z autorefleksja i poznanie celu w zyciu, celu egzystencji. Tworza podobny typ wiersza przezutniowego, ktry jest odrzuceniem moedlu Rozewicza- intonacyjno-skladniowego.

Srodki wyrazu- dazenie do monologu i rozmowy, sa ostrozni jezeli chodzi o pieknosc jezykowych. jezyk codziennego komunikowania jest podstawa. Tworcy zostaja postawieni w nowej sytuacji, tworcy ktorzy musza sie jakos uporac z tym co przynosi wspolczesna im rzeczywistosc. Mamy do czynienia z procesesm:

jezeli byc przyzwyczajonym do lryce kolejno wkraczajacych pokol liter. to tutaj po wprowadzenu stanu woj ten pozadek zostaje zlikwidowany. Liter stan woj jest literatura wielu pokolen,

'76 rok kiedy startuje nowa prywatnosc startuje nurt drugiego obieu, liter poddana procesowi rownoeglemu dostepu:

1. oficjalna

2. drugiego obiegu

Pierwsze periodyki drugoobiegowe, pojawia sie takze ruch wydawniczy, w pismiennictwie tego czasu sa 3 cechy, mysl tworcza:

1. postulat moralnej oceny swiata, etycznej oceny rzeczywist

2. zwrot ku wspolczesnosci

3. pisarz w zyciu zbiorowym.

W wyd podziemnych pojawiaja sie ksiazki pisarzy emigracyjnych, poszerzenie ogladu literat wspolczensej, nie tylko krajowa ale i nieobecnych, zakazanych, nieostniejacych w naszej literaturze, w naszym pismiennictwie.

Nowy przelom literacki w 3 sferach:

1. pytanie o to jak sie mowi, poprzez gatunki, przeksztalcenia gatunow i konwencji

2. idei- nowy sposob pojmowaia literatury

3.sfera instytucji- w jaki sposob w podanej cezurze zaczyna krazyc obieg literacki./

Konflikt pomiedzy dwoma tendencjami:

1. rozwija sie ewolucja artystyczna w prozie z a drugiej rozwija sie literatura krytykujaca oderwanie od rzeczywistosci.

2. powrot literatury do rzeczywistosci swiata, do problemow.

Antyfkcja, 3 rodzaje

1. quasi-dokument- polaczenie roznych gatunkow wiazacych sie z dokumentem. polaczenie reportazu z esejem, bografia z zapisem w dokumentach, zapis intymny z faktografia. ("wywiady rzeki" Milosz w Watem)

2. sylwa- niedokonczone, stadium niedomkniecia, niedopisana, rola dziennkow pisarskich,(Gombrowicz- dziennik), przekraczaja forme dziennika do ktorego jestesmy przyzwyczajeni

3. autentyk- ekspozycja osobistych doswadczen autora, przezycie osobiste staje sie glownym tematem dziela.

Proces zaczety w 76r zintesnsyfikowal sie po stanie wojjennym

LITERATURA STANU WOJENNEGO

wplyw jego na litereature: literatura stanela przed kolejnym wyzwaniem, wazny moment dziejowy, historyczny,

Tworcy przeciwstawili sie temu, co nastapilo

tworcy zdecydowanie protestowali przeciwko, zycie kulturalne podzziemne i tworcy spolegliwi, ktorzy uwazali ze to co nastapilo ma swoj cel. I ustroj powinien byc zachowany.

Proba charakterow i proba o charakterze intelektualnym, raconalizacja.

Sprzeciw- zroznicowany zbior utworow literackich, ruch masowy, odwolujacy sie do roznych sposobow pisania, metod tworczych i roznych talentow. Pisarze efemeryczni, odreagowujacy to co sie wydarzylo, lub nie sprostali artystycznie.

podziemne zycie kulturalne bylo skostruowane w sposob precyzyjne instytucje podtrzymywaly zycie kultur. wydawnictwa bez cenzury periodyki drukujace teksty, ktoe nie mogly ukazac sie w obiegu ofcjalnym. wladza komunistyczna zawesila perodyk, potem odwiesila ale ze zmienionym zespolem redakcyjnym, wskazanym przez wladze. Period w kraju i poza nim.

"Zapis" pismo skladalo sie z teksow ktore mogly zostac odrzucone orzez cenzure "Arka"

"NaGlos"- czasopismo mowione- krakow, czytane swoich tekstow w miejscu zbiorczym, recenzje, eseje itd. W drugim okresie, gdy bylo mozliwe w formie papierowej, Bronislaw Maj.

Spora grupa znajdowala sie poza granicami kraju i wspolpracoala z czasopismami emigr.

Paryz- Barbara Torunczak/ yk- Zagajewski, Baranczak. Pismo otwarte, tworcy poch z oznych panstw bloku wschodniego.

"puls"- wydawalo swoja biblioteke "Bibloteka pulsu"- masa wydawnictw mnej lub szerzej na rynku "przedwit" "oficyna literacka" (Krakow).

Potencjal w instytucjach kulturalnych, naukowych i komitetach kultury niezaleznej, gdzie pdotrzymywano swobodne mysli i wymiany pogladow. Miejscem swobody wypowiedzi i mysli byl kosciol katolicki- wernisaze, koncerty, spotkania teatralne.

Wiele tekstow bylo tekstami skonmwencjonalizowanymi. Proste analogie:

zomo- hitlerowcy...

Kompozycje historyczne o patriotyznej wymowie istota dziela. Kontrast bardzo wymagajacego tytu. Watek- noc dlugich nozy= noc dugich lomow.

piaty aniol z apokalipsy swietego Jana.

Watek aresztowan, internowania, wiodace tematy literatury okresu stanu wojennego,gdyby zaslonic tytul rzecz oczywista i banalna.

Z. Herbert "Do ryszarda Krynickiego list" motyw korektorki wecznej, Herbert pyta vczym jest to co przezywamy i czym jest literatura wobec sfery przemijajacej. "Sekwoja".

Jakie trwale wartosci moga istniec i funkcjonowac. dal przyklad utworu, ktory moze byc trakowany jako przyklad swadectwa tego czasu i dawac wartosci uniwersalne "Raport z oblezonego miasta".

Rola kronikarza i opisuje wydarzenia zwiazane z sytuacja oblezenia.

Umiejetnosc niepopadania w ppatos i pozostawanie na poziomie powagi, a zdrugiej i ironia i rzeczowosc. rola skojarzeniowosci, relacja z czasem.

Jedna z glownych cech jest, zalozenie przeciwnika i kazda nasza wypowiedz jest jakby glosem sprzeciwu. Dokonuje sie konfrontacja wartosci nadzednych.

Byla to poezja obliczona na bardzo szerokego odbiorce, dotrzec za pooca srodkow rozumialych, liryka funkcjonujaca niemal tylko w drugim obiegu, ale szczegolnarole odgrywaja antologie popularyzujace ta poecje. rola tradycji romzntycznej- punkt odnesienia. ktory pisarze szczegolnie cenil.

22 stycznia 2015

26 stycznia 2015

LITERATURA NAJNOWSZA PO 1989 ROKU.

Cezura roku 1989 – dyskutowano czy jest to moment przełomowy w literaturze. Zdania były podzielone: dla jednych przełom nastąpił jedynie w sferze politycznej. Istniały też głosy, że mamy do czynienia z cezurą literacką i kulturową.

Mówiono, ze przełom 1989-1990 przypomina przełom lat 1918-1919 lub Odwilż 1956.

Teraz, z perspektywy czasu, wiemy, że był to zwrotny moment. Powody:

• Inne warunki rynkowe rozwoju literackiego.

• Debiut pokolenia „bruLionu.”

W ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat nie było momentów przełomowych w polskiej literaturze. Nie można też wyznaczyć pojawienia się dominujących nurtów czy motywów, ani dominujących idei. Jest tak, ponieważ periodyzacja charakteryzuje nowoczesność (ze względu na obecną wówczas meta narrację) i nie ma dla niej zastosowania w ponowoczesności.

Rok 1989 to pierwsze przejawy ponowoczesności, czyli też rozbicia meta narracji. Od tego momentu literatura nie daje się skanalizować i podzielić. Data ta stała się też symbolem wkraczania do polskiej literatury czegoś nowego.

Pokolenie „bruLionu” wzięło na siebie ciężar dokonania zmian w polskim życiu literackim 1989 roku. Debiutowali w tej generacji młodzi autorzy, którzy sytuowali siebie w opozycji do wszystkich idei oraz światopoglądów. Starali się pokazać swoją niezależność zarówno dla pierwszego, jak i dla drugiego obiegu wydawniczego. Uderzają również w etos Solidarnościowy. Twórcy ci czuli się osaczeni z dwóch stron: komunistycznych władz i działań Solidarności.

Marcin Świetlicki to jeden z najgłośniejszych autorów tego pokolenia. Stal się wzorcem dla późniejszych twórców.

• „Dla Jana Polkowskiego” – zadaniem autora piszący pod dyktando władz tworzą poezję niewolników. Sformułowanie wywietrzyć pokój to w utworze metafora odrzucenia wszystkich dotychczas istniejących idei i rozpoczęcia od nowa.

Po 1989 pojawia się nowy typ bohatera: człowieka skłóconego ze światem, buntownika-dziecka. Nie potrafi on odnaleźć się w rzeczywistości, w której wszystko jest zaszufladkowane. Bohater ten kontestuje te formy, mity, stereotypy. Nie chce być przez nie zmanipulowany.

Z pojawieniem się nowego typu bohatera związany jest motyw ucieczki do dzieciństwa, który często pojawia się w twórczości przedstawicieli nowej generacji.

W 1989 literatura polska wchodzi w sytuację rynkową. Wiąże się to z rozwojem literatury popularnej, masowej i elitarnej.

Dyktat cenzora zostaje zastąpiony przez dyktat rynku. O sukcesie i popularności dzieła decydują wydawca, czytelnik i krytyk.

Proces decentralizacji – większe znaczenie zyskują mniejsze ośrodki, gdzie coraz lepiej rozwija się literatura. Wcześniej monopol na kulturę miały Warszawa i Kraków. Decentralizacja zrównała ze sobą wszystkie ośrodki. Powrócono do źródeł; pojawia się tak zwana literatura korzenna. Wielu autorów powróciło do genealogii kresowej.

Z tym procesem związane jest pojawienie się nowych periodyków. W każdym większym ośrodku zakładane było czasopismo literackie (np. „Kresy” w Lublinie). Każda redakcja skupiła się wokół swojej własnej określonej wizji co pogłębiło literacki pluralizm.

Zmienił się obraz funkcjonowania instytucji literackich. W czasie stanu wojennego Związek Literatów Polskich został zawieszony. Po 1989 niektórzy autorzy wznowił działalność i nie wszyscy autorzy do niego powrócili. Przystąpili oni do utworzonego w tym roku Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, które uważało się za kontynuatorów pierwotnej, międzywojennej działalności Zawodowego Związku Literatów Polskich (przekształconego w okresie socrealizmu w Związek literatów Polskich). Te dwie instytucje konkurowały ze sobą.

Kanon to spis utworów danej epoki. Jest odzwierciedleniem obrazu epoki. Czasy najnowsze stwarzają trudności w wyznaczeniu jednolitego kanonu, Można wręcz mówić o rywalizujących kanonach.

Alistair Fowler wyodrębnił sześć rywalizujących kanonów:

• potencjalny (wszystkie dzieła epoki),

• przyswojony (dzieła dostępne w danym czasie),

• selektywny (najpopularniejsze dzieła epoki)

• oficjalny (wybór dzieł z wcześniejszych kanonów),

• personalny (utwory wybrane indywidualnie przez czytelnika)

• krytyczny (dzieła będące przedmiotem zainteresowania krytyki literackiej).

Inną klasyfikację przedstawił Harris:

• kanon dzieł, które cieszą się szczególnym autorytetem,

• pedagogiczny (spis lektur szkolnych),

• diachroniczny (dzieła współczesne i minione),

• okolicznościowy (dzieła na peryferiach literatury).

W 1989 dokonała się rewolucja w zakresie oświaty i polityki, co pozwoliło odejść od jednolitego, narzuconego kanonu.

Jednego kanonu nie można też wyznaczyć ze względu na przesunięcie w kulturze, które wówczas nastąpiło. Dotychczas polska kultura była literaturocentryczna, po 1989 literatura stała się jedną z wielu dziedzin kultury, jej składową. Zrównano ją z innymi przejawami kultury.

Aura elegijna – w drugiej połowie lat 80 u niektórych autorów (m.in.: Różewicza, Herberta, Miłosza, Barańczaka, Lipskiej, Zagajewskiego) pojawiają się utwory o charakterze elegijnym.

• „Epilog burzy” Herberta;

• „Podróż zimowa” Barańczaka;

• „Koniec i początek” Szymborskiej.

Nie mamy u nich do czynienia z elegiami w znanym stylu, pojawiają się elegie ironiczne. Ironia ta to pewne napięcie między podmiotem lirycznym, językiem jakim się posługuje i światem.

Autorzy ci wykonują tu tzw. gest pożegnania – dobiegającej końca biografii, posługują się motywem koła, wątkiem dzieciństwa, toposem przejścia, rozmowami z cieniami przeszłości.

Twórczość Różewicza w ujęciu aury elegijnej cechuje:

• śmierć Boga w rzeczywistości współczesnej;

• bylejakość kultury;

• ukazanie człowieka w obliczu kryzysu;

• desakralizacja śmierci;

• poczucie osamotnienia w świecie.

Literaturę po 1989, jak i cały postmodernizm, cechuje programofobia. Jej przyczynami były:

• odejście twórców od wizji awangardowej;

• świadomość, że literatura nie jest w centrum uwagi;

• decentralizacja kulturowa;

• kalejdoskopowa wizja świata.

Programowe podejście do rzeczywistości było obecne w twórczości pisarzy starszego pokolenia (m.in. Zagajewski). Postulowali oni powrót poezji do źródeł, czyli stylu wysokiego, powagi w mówieniu o człowieku.

Literatura po przełomie roku 1989 zwróciła się ku intymności, życiu prywatnemu jednostki. Pojawiają się od tego momentu prowokacje związane z obyczajowością.

Po zlikwidowaniu cenzury, również władze państwowe ograniczyły swój mecenat nad literaturą. Zwiększył się tym samym zasięg działania rynku. Proces ten zatarł granicę miedzy masowością a elitarnością.

Literatura miała polegać na poszukiwaniu nowych form ekspresji. W ramach literatury postmodernistycznej i warunków rynkowych autor staje przed dylematem: poddać się masowości, czy przynieść twórczość do innego sektora.

Powstał wtedy trzeci obieg wydawniczy.

W prozie po 1989 pojawiają się nowe gatunki literackie oraz zainteresowanie nowymi tematami. Nastąpił powrót do fabuły – proza stała się opowiadaną historią. Wiązała się też np. z literaturą korzenną.

• Proza kobieca – nacechowana feminizmem, to historie z perspektywy kobiet (Olga Tokarczyk, Manuela Gretkowska).

• Proza inicjacyjna – o dorastaniu („Panna Nikt” Tomasza Tryzny).

• Autorzy ukazują światy, z których pochodzą – konfrontacja świata minionego ze współczesnym.

• Pojawia się nowy typ bohatera – doskonale widoczny w utworze „W drodze do Itaki” Artura Leczyckiego; autor stara się tu wyjaśnić, dlaczego nie jest w stanie zaakceptować otaczającego go świata. Bohater to polski inteligent emigrant.

• Powstają utwory o współczesnej Polsce, twórcy ukazują mity polskości.

Dramaturgia polska po 1989 również się rozwijała.

• „Made In Poland” (Paweł Wojcieszek) – historia blokersa Bogusia, który jest kimś zagubionym. Nawołuje do rewolucji i sam ją realizuje; niszczy samochody, awanturuje się, tatuuje sobie na czole napis fuck off. Wokół niego pojawiają się osoby, które próbują zmienić Bogusia, każda na swój sposób. Są to: matka, nauczyciel-pijaczek oraz ksiądz. Boguś nie daje się im jednak przekonać i stara się wyrażać swój bunt.

• „Pielgrzymi” (Tadeusz Konczyński) – pielgrzymi jadący do Częstochowy okazują się skłóconą ze sobą grupą, ludźmi pustymi zewnętrznie.

• „Od dziś będziemy dobrzy” (Paweł Sala) – akcja rozgrywa się w domu poprawczym prowadzonym przez ojców franciszkanów. Skupia się wokół zakonnika, który zdaje sobie sprawę, że resocjalizacja jest niemożliwa i traci przez to wiarę.

„Nasi klasycyści, nasi barbarzyńcy” (Karol Maliszewski) – w tej książce autor pokazał podział na dwa kierunki twórczości pokolenia „bruLionu.” Wyodrębnił on skrzydło barbarzyńców, którzy stanęli w opozycji do wszystkich idei i światopoglądów oraz skrzydło klasycystów, czyli twórców nawiązujących neoklasycyzmu XX wieku.

Pokolenie „bruLionu” – to autorzy urodzeni w latach 60. Debiutowali na lamach czasopisma „bruLion,” od którego pochodzi nazwa formacji. Związani byli z trzecim obiegiem. Aktywnie wkroczyli do polskiej literatury.

Na kształt ich twórczości wpłynęły głównie inspiracja amerykańskimi autorami (O’Harą i Ashberym) oraz brytyjską poezją (głównie wydaną wtedy antologią nowej poezji brytyjskiej) połączone z krytycznym podejściem do literatury polskiej.

Przedstawiciele tego pokolenia nie posiadali jednego modelu poezji. Każdy autor tworzył indywidualnie.

Elementy wspólne ich utworów świadome obniżenie tonacji (rezygnacja z podniosłości, patosu). Wprowadzona zostaje nowa postaw; poety-kontestatora, buntownika, który ma szokować i błaznować. Autorzy ci zwracają się ku prywatności.

Jacek Podsiadło – redagował „Poezję szybkiej obsługi.” Propagował wizję życia poza kulturą, cywilizacją. Widoczna jest u niego niewiara w świat cywilizacyjny. Jego twórczość w pewien sposób przypomina poezję hipisowską. Poeta wyraża nieufność wobec sposobu funkcjonowania świata. Związane jest to z pochodzeniem autora (urodził się na wsi).

W utworach Podsiadły obecna jest mitologia wędrówki i kontemplacja świata natury. Nie ma u niego jednej religijności. Z mieszanki wielu wierzeń tworzy własną jakość. Religijność ta nie ma jednego źródła, stanowi poszukiwanie drugiej strony. Jest to motyw Drogi, dążenia do absolutu („Konfesata” – położenie nacisku na ja).

Szczególnie ważnym motywem w twórczości tego autora jest motyw Drogi, obecny w wielu dziełach i całej wizji jego poezji. Miłość do kobiety też jest dla niego rodzajem Drogi. Podsiadło operuje słowami-kluczami, które organizują jego twórczość: Droga, Miłość, Matka.

Marcin Świetlicki – człowiek miasta. W jego wizji poeta jest jednym z nas, zwykłym człowiekiem. W jego twórczości widoczny jest bunt, stanowiący formę ochrony. Autor stara się odgrodzić swoją wrażliwość od nieprzyjaznego świata murem ironii i sarkazmu.

Wierszem programowym jest „Dla Jana Polkowskiego.” Świetlicki kreował skrzydło barbarzyńców w pokoleniu „bruLionu.”

Utożsamia się on z postawami kontestatorskimi.

• „Baczność” (z tomu „Czyny do odwołania”) – obecny jest tu motyw supermarketu-katedry (galerie handlowe jako świątynie współczesnego świata). Dzieciństwo zostaje przeciwstawione podporządkowaniu się zasadom funkcjonowania rzeczywistości.

Poezja ma według Świetlickiego pozwolić na uwolnienie się od przestrzeni komercji, społecznego zniewolenia. Poeta ma być osobą, która nie chce w tym uczestniczyć. Autor propaguje poruszanie się po obrzeżach społeczeństwa/kultury, omijanie tych sfer. Uwolnienie następuje poprzez pragnienie powrotu do świata wolności, czyli dzieciństwa, poprzez poezję, poprzez kontestację.

Eugeniusz Tkaczyszyn Dycki – urodzony na Kresach. Mitologizuje tereny rodzinne i ich mieszkańców. W jego utworach pojawia się mit matki, niemówiącej po polsku, chorej na schizofrenię. Autor ten identyfikuje się z Kresami.

Debiutował tomikiem „Nenia i inne wiersze.” Jego utwory mają określoną budowę; składają się z trzech strof, każda po cztery wersy. Dycki świadomie zamknął swoją twórczość w sztywnych ramach formalnych. Posługiwał się jeżykiem kolokwialnym.

Wiele elementów w świecie dzieł Dyckiego posiada charakter antynomiczny lub pograniczny. Dostrzec można u niego z jednej strony kresową mitologię rodu Dyckich, a z drugiej: współczesność, która charakteryzuje się poczuciem bezdomności („Przewodnik dla bezdomnych bez względu na miejsce zamieszkania”). W twórczości Dyckiego poczucie męskości, sensualizm kontrastuje z homoseksualizmem.

Poeta ten czerpał, inspirował się literaturą barokową.

• Antynomia cielesności i duchowości.

• Tendencje barokowe widoczne w wykorzystywanych frazach, zwrotach (archaizmy, liczne powtórzenia).

• Każdy utwór oparty został na określonym koncepcie.

Osoby znane autorowi (podane z imienia i nazwiska) pojawiają się w różnych utworach w ciągu całej jego twórczości.

Dzieła Świetlickiego balansują na pograniczach: kultur, historii, bezdomności i zakorzenienia, życia i śmierci.

Poezja barbaryjska (skrzydła barbarzyńców) – odrzucenie norm obyczajowych, kontestacja, brak zaufania wobec świata. Jest to poezja referencyjna, odnosząca się do świata. Twórcy ci sami wyznaczają wartości, każdy autor poszukuje ich samodzielnie.

Klasycyzm (skrzydło klasycystów) – nurt dążący do stworzenia ładu. W przeszłości i tradycji poszukiwano sposobów postępowania i wartości, które można by wykorzystać do uporządkowania współczesności.

Po debiucie pokolenia „bruLionu” do literatury wchodzi nowa generacja – nazywana formacją tekstylnych. Nie chcą oni jednak być nazywani pokoleniem. Czują się indywidualni, niezależni.

Nazywano ich dziećmi pokolenia Nowej Fali – urodzili się w latach 70.

Brak głębszego konfliktu między nimi a pokoleniem „bruLionu.” Nie myśleli o tym w takich kategoriach.

Twórców formacji tekstylnych łączy:

• Niechęć wobec funkcjonowania w ramach współczesnego świata skomercjalizowanego.

• Poezja jako sposób uwolnienia się od ograniczeń kultury. Pisanie jako bunt.

Krzysztof Siwczyk (urodzony w 1977) – najbardziej znany przedstawiciel formacji tekstylnych.

• „Dzikie dzieci” to tomik ważny dla rozwoju generacji. Pojawia się tu motyw dorastania poza kulturą (motyw Caspara Hausera); cywilizacja chce pomóc mu powrócić do społeczeństwa, ale jednocześnie stara się je ukształtować tak, jak go sobie wyobraża. W ten sposób staje się on symbolem agresji cywilizacji chcącej zawłaszczyć to, co czyste i nieskalane.

Twórca ten wpisuje się też w blokrealizm. Ukazuje zapis przejścia, inicjacji od wczesnej fazy dzieciństwa do wczesnej młodości (etap adolescencji). Pyta, czy w blokowej rzeczywistości jest miejsce dla sacrum i Boga. Odpowiedź jest negatywna; Bóg nie jest obecny w naszej rzeczywistości, to jedynie figura, wyobrażenie.

Obecny jest u Siwczyka problem ciała i cielesności, inicjacji seksualnej, która stanowi kolejny szczebel dorastania.

Jego utwory posiadają formę sprozaizowaną (jest to tak zwany styl zerowy).

„Nowy Nurt” to periodyk, w którym publikowano utwory pokolenia „bruLionu” i formacji tekstylnych.

Dla przedstawicieli formacji tekstylnych poezja nie jest towarem, który się konsumuje. Akcentują oni w swoich utworach bezcelowość. Egzystencja człowieka wyczerpuje się w teraźniejszości, brak ukierunkowania na przyszłość. Bunt nie jest właściwym rozwiązaniem.

Inni autorzy tej generacji to:

• Tomasz Majeran,

• Roman Honet.

Andrzej Sosnkowski – tworzy poezję odciętą od rzeczywistości. Poezja nie ma pełnić funkcji poznawczej, ale raczej prezentować nowy świat. Tekst literacki jest niezależny w kilku sferach (tradycji, gatunku, sposobu myślenia o poezji), znak nie posiada odniesienia. Dokonuje on próby laboratoryjnej analizy języka; co może powiedzieć, jakie są pułapki językowe w procesie twórczym. U Sosnkowskiego brakuje powtarzających się zasad, założeń; każdy utwór to jednorazowy model/wzorzec, który się nie powtórzy.

• „Tachymetria” – utwór jest nieprzekładalny semantycznie, poeta podąża za wyobraźnią. Nie dba o sposób mówienia o świecie.

Literatura (w) sieci;

• Dostęp książek przez Internet.

• Własne strony internetowe autorów.

• Strony internetowe funkcjonujące jako czasopisma.

• Twórczość osób publikujących wyłącznie w sieci (błogi itp.).

Jest to ważne zjawisko, obserwowane dzisiaj. Wielu autorów funkcjonuje w ten sposób.