Epistemologia - teoria poznania – dział filozofii zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.
Hylemorfizm : stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według którego każdy byt jest ukonstytuowany przez materię i formę.
Hylemorfizm sformułowany został przez Arystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy.
Materializm : ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka. Przeciwieństwem materializmu jest idealizm.
Materializm dialektyczny :
Ten nurt w rozwoju materializmu narodził się w XIX w. Jego przesłanki to:
Istnieją tylko ciała materialne z różnorodnymi właściwościami i stosunkami wzajemnymi i nie istnieje nic niezależnego od tych ciał.
Zjawiska materialne znajdują się w ciągłym ruchu. Przy czym ruch oznacza tutaj wszelkie zmiany.
Różnorodne postacie materii powstają jedna z drugiej (bardziej złożone z prostszej)
Materializm mechanistyczny : w tym ujęciu u podłoża świata nie leży jedna zasada (substancja pierwotna), przyjęto natomiast istnienie u podstaw wszystkich zmysłowo dostępnych zjawisk jakiegoś tworzywa wspólnego, jest to substancja z której wszystkie zjawiska są ukształtowane. Mogą to być elementy bezpośrednio niedostępne zmysłom, ale składające się na wszystkie zjawiska postrzegalne.
naturalizm – zakładający, że podstawą wszystkiego jest natura, a więc w praktyce świat materialny jest jednak tworem bardzo złożonym, którego nie da się łatwo sprowadzić tylko do prostych oddziaływań fizyczno-chemicznych i o jego funkcjonowaniu decydują złożone "organiczne" zależności. Naturalizm kładzie bardzo duży nacisk na postrzeganie świata jako całości i twierdzi, że całość nie jest równa prostej sumie poszczególnych części.
materializm dialektyczny – nieco podobny do naturalizmu, odrzucający jednak teorie "organiczne" i zastępujący je tzw. przemianami dialektycznymi – polegającymi na stałym, jakościowym rozwoju struktur tworzonych przez materię. Wg materializmu dialektycznego, wszystko ostatecznie sprowadza się do zjawisk chemicznych i fizycznych, jednak posiadają one swoją wewnętrzną "mądrość", która prowadzi do powstawania coraz bardziej złożonych i doskonałych form. "Prawa" rządzące powstawaniem takich struktur są nazywane dialektyką materialistyczną, a jej zrozumienie i odkrycie uważa się za najważniejszy cel wszelkich badań.
Idealizm ontologiczny to każdy system filozoficzny głoszący realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach (spirytualizm) odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie.
Dualizm skrajny - reprezentowany w poglądach św. Augustyna i Kartezjusza; zakłada, że dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne - substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakichś cech, ale same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebujące.
Dualizm umiarkowany - reprezentowany przez Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Według Arystotelesa samoistnie istnieją tylko ciała. W każdej substancji cielesnej (ciele) wyróżnić można 2 czynniki - materię (będącą tworzywem, z którego zbudowane jest ciało; pierwiastkami chemicznymi w dzisiejszym ujęciu) i formę (coś, co stanowi o tym, że dane ciało jest tym czym jest, a nie czymś innym; coś, co wyróżnia ciało spośród innych ciał tego samego rodzaju). Arystoteles stwierdza, że forma nie może istnieć bez materii. Człowiek, jak każdy byt, składa się z materii i formy. Formę człowieka nazywa Arystoteles duszą. Duszę zaś określa jako wszystko to, co sprawia, że nieożywione pierwiastki chemiczne stają się żywą, czującą i myślącą istotą. Istnieje ona tylko dzięki ciału.
Kategorie :
Byt: to, co istnieje w jakikolwiek sposób
Neumen : coś idealnego, nie dostrzegalnego dla nas. Istniejące po za zakresem naszego poznania zmysłowego.
Fenomen: pojęcie filozoficzne oznaczające to, co dane jest w poznaniu zmysłowym, a więc obrazy, dźwięki, zapachy, smaki itd.
Czas : Czas – jedno z podstawowych pojęć filozoficznych, skalarna wielkość fizyczna określająca kolejność zdarzeń oraz odstępy między zdarzeniami. Czas może być rozumiany jako:
chwila, punkt czasowy,
odcinek czasu,
trwanie,
zbiór wszystkich punktów i okresów czasowych,
czwarta współrzędna czasoprzestrzeni w teorii względności.
Ruch: Ruch - zmiana bądź miejsca w przestrzeni, ilościowa/jakościowa, istotna / powierzchniowa, której podlega wszystko, co jest skończone.
Przestrzeń : jw. Demokryt.