Prof. UG dr. Hab. T. Bauman

DYDAKTYKA

PROGRAM WYKŁADÓW:

1. Konsekwencje źródeł uczenia się (nurt nowego wychowania)

2. Wartość demokracji- myślenie obywatelskie

3. Treści kształcenia, wiedzy, umiejętności (intelektualne, społeczne, praktyczne)

4. Komunikacja w procesie edukacji (przestrzeń, język)

5. Rozumienie- wyprowadzone z hermeneutyki

6. Myślenie twórcze

7. Myślenie krytyczne

8. Aktywizujące metody nauczania

9. Ocenianie:

   1. Czynności nauczyciela

   2. Informacja zwrotna

   3. Codzienna aktywność

10. Jak tworzyć program zajęć

LITERATURA:

• David Tripp, „zdarzenia krytyczne w nauczaniu, kształtowanie profesjonalnego osądu”, WSiP, Warszawa 1996, tłumaczenie K. Kruszewski

ZAGADNIENIA NA ZALICZENIE:

1. Co to jest „dydaktyka tradycyjna” i „nowe wychowanie”

2. Kto to był J.F. Herbart, J. Dewey, M. Montressori, C. Freinet, H. Parkhurst, R. Steiner I jaki jest ich układ w dydaktykę

3. Na czym polega demokracja

4. Zasady demokracji

5. Na czym polega demokracja w szkole

6. Jakie są formy sprawowania władzy

7. Na czym polega nauczanie podające i poszukujące

8. Nauczanie frontalne i uczenie się w małych grupach

9. Co to jest problem i na czym polega rozwiązywanie problemów

10. Zadania otwarte i zamknięte

11. Otwarte i zamknięte podejście do zadań

12. Sfera aktualnego i najbliższego rozwoju (kiedy zadanie jest łatwe, a kiedy trudne)

13. Kod językowy zamknięty i otwarty

14. Komunikacja werbalna i niewerbalna

15. Wiedza czynna i bierna

16. Mowa eksploracyjna i wersja ostateczna

17. Na czym polega twórcze myślenie, cechy tego myślenia

18. Na czym polega krytyka

19. Na czym polega krytyczne myślenie

20. Jak tworzy się narzędzia do oceniania

21. Co to są normy i kryteria ocen

22. Na czym polega ocenianie kształtujące, a na czym sumujące

23. Na czym polega aktywizowanie uczniów

24. Jakie umiejętności są ćwiczone podczas stosowania metod aktywizacji

25. Co to są umiejętności aktualne? Jakie?

26. Umiejętności praktyczne- przykłady

27. Umiejętności społeczne- rodzaje

28. Co powinien zawierać program

29. Na czym polega tworzenie programu

• Technologiczna wiedza o tym jak przygotowywać i realizować system dydaktyczny

• Wiedza o nauczaniu równie ważna jak wiedza o uczeniu się

• Dwa czynniki: motywacja, zainteresowanie

• Uczenie się jest sytuacją, w której zachodzi zmiana

• Zdarzenie krytyczne:

• Nie ma zdarzenia krytycznego samego w sobie, my nadajemy zdarzeniu rangę krytycznego dopiero wtedy, kiedy zaczynamy o nim myśleć, próbujemy je wyjaśnić, osadzić w szerszym kontekście

• Usprawiedliwianie własnej pracy

• Mogą wskazać, że przyjęliśmy błędne założenie lub wyciągnęliśmy złe wnioski, pomagają analizowaniu zdarzeń

• Rozpatrywanie dylematu

ZDARZENIE TYPOWE- to takie, których się spodziewamy

ZDARZENIE NIETYPOWE- to takie, które nas zaskakują, których się nie spodziewamy. Mogą stać się zdarzeniami krytycznymi

POSTRZEGANIE ZDARZEŃ- jako krytycznych pozwala nam uświadomić sobie czemu tak naprawdę służą nasze działania, dostrzec swoje schematy myślowe, stereotypy, którymi się posługujemy

• Analizowanie zdarzeń:

  • Najprostsza metoda analizy rozpoczyna się od serii różnego rodzaju pytań

  • Odkrywanie własnych strategii myślenia

  • Rozpoznanie dylematu

  • Analiza teorii osobistej

• Współczesne egzemplifikacji dydaktyki tradycyjnej i nowego wychowania:

  • Johan F. Herbart

    • Państwo powinno płacić za szkołę

    • Szkoła służyć ma tylko po to żeby wychować moralnie silnego człowieka

    • Człowiek podporządkowany państwu

    • Ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć zapamiętywanie

    • Nauczyciel- jedyne źródło wiedzy

    • Nauczyciel odpowiadał za wykształcenie zdrowej moralności

    • Rózgi w szkole

    • Nauczyć można wszystkich wszystkiego, trzeba tylko mieć dobry pomysł

  • Progresywizm- John Dewey

    • Oparł swój system pedagogiczny na instrumentalizmie, kierunku pragmatyzmu. Polegał on na rozumieniu doświadczeń jako istoty prawdy- prawdziwe jest to co sprowadza się w działaniu jako prawdziwe

    • Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd w jego szkole pracy rozwijane było hasło: „uczenie się przez działanie”

  • Współtwórcy nowego wychowania:

    • M. Montressori

      • Zaczęła pisać o innym spojrzeniu na nauczanie

      • Zajęła się wczesną edukacją i wychowaniem przedszkolnym

      • Okres dziecięcy jest niezwykle ważny dla rozwoju człowieka

      • „odkryła” pomoce naukowe- dziecko inaczej się ucz, gdy ma kontakt z rzeczą

    • Celestyn Freinet

      • Treści, które proponuje szkoła są nieinteresujące dla dzieci, a uczenie się ich nie ma sensu

      • Zajmować się trzeba tym, co ich zainteresuje

      • Szkołę trzeba zmienić tak, aby uczniowie czuli się w niej dobrze

      • Techniki freintowskie:

• technika swobodnych tekstów (uczniowie pisali na temat, który ich zainteresował)

• wyrzucenie podręczników

• technika gazetki szkolnej

• technika korespondencji szkolnej

• techniki autokontrolne

  • Helen Parkhurst

    • Twórczyni planu daltońskiego

    • Koncepcja nauczania, która była najbardziej rozpowszechniona w szkole średniej (USA)

    • Tworzone były sale, w których urządzone były pracownie

    • Przydziały (indywidualny program dla uczniów do opracowania przez miesiąc)

    • Uczeń sam wybiera do jakiej pracowni chce iść

    • Uczeń pracuje we własnym tempie i na wybranym przez siebie poziomie

  • Rudolf Steiner (1861-1925)

    • Antropozofia

    • Szkoła ludowa

    • Szkoła samorządowa, nie zależna od władz państwa

    • Decyzje podejmowane kolegialnie

    • Podział przedmiotów na 3 grupy:

1. Przedmioty główne (język ojczysty, historia, biologia, fizyka i chemia)

2. Przedmioty artystyczne

3. Przedmioty praktyczne

• Komunikacja w procesie kształcenia (pytania):

  • Pytanie jako narzędzie poznania i kierunkowania myślenia uczniów, dyscyplinowania ich

  • Przekazywanie informacji

  • Do tego, żeby postawić pytanie potrzebna jest świadomość braku i chęć zapełnienia

  • Zadawanie pytań = rozwój

Komunikacja odbywa się przy pomocy języka:
JĘZYK NAUKOWY
- wyjaśnia zjawiska za pomocą różnych pojęć i praw naukowych - dąży do systematyczności i uzyskuje ją określając związki między zjawiskami - wymaga konsekwencji - dokładnie określa terminy, którymi się posługuje, nadaje stałe znaczenie -dąży do zbudowania systemu swoich pojęć i praw -nie zaważa na użyteczność swoich myśli, poznanie jest bezinteresowne -wyraża swoje treści w sposób skondensowany -gramatyczna poprawność -porządek, spójność, część zdania nie jest sprzeczna z resztą

• Kody językowe (B. Bernstein):

  • Nabycie określonego systemu mowy wiąże się ściśle z przyjęciem pewnej hierarchii wartości sposobów postrzegania, klasyfikowania i odczuwania świata

  • Na kształtowanie się określonego kodu językowego wpływ ma:

    • System ról społecznych i przyjętych w rodzinie (rodziny pozycjonowe i nastawione na osobę)

    • KOD ZAMKNIĘTY- nakazy, zakazy, język prosty, zdania krótkie, nierozbudowane

    • Typ kontroli społecznej sprawowanej nad członkiem rodziny:

• Metoda imperatywna- narzucona, odwołujemy się do zespołowych zasad, które są powszechnie akceptowane

KOD OTWARTY- wymiana, coś w rodzaju partnerstwa, wymiana argumentów (matka bierze pod uwagę racjonalność argumentów dziecka)

• Kod zamknięty:

  • Pojawia się często język pozawerbalny, np. trzaskanie drzwiami

  • Częściej używa się czasowników wyrażających pewność

  • Mówi się bardziej w imieniu nas

  • Trudność w szkole dzieci wychowanych w środowisku kodu zamkniętego, przekłada się na relację z ludźmi, mają kłopot z wyrażaniem własnych myśli, są przyzwyczajone do nakazów, zakazów do swojej roli

• Formy komunikacji niewerbalnej (M.Agryle):

  • Mimika

  • Spojrzenie

  • Gesty

  • Postawa ciała

  • Przestrzeń

• Rodzaje przestrzeni komunikacyjnej (koncepcje K.H Schafera i Schallera):

  • Przestrzeń zdominowana przez nauczyciela:

• Przestrzeń względnej równowagi komunikacyjnej:

• Przestrzeń komunikacyjna zdominowana przez studentów:

WIEDZA BIERNA- wiedza, którą posiadamy, ale jej nie używamy

• Język jako narzędzie komunikowania się i uczenia się (D. Barnes)

  • Ucząc się człowiek używa języka w specyficzny sposób; zadaje pytania, wytwarza pomysły, „na próbę”, wynajduje nowe pytania, dostrzega w otrzymanych materiałach nowe możliwości- posługuje się trybem hipotetycznym

MOWA EKSPLORACYJNA- (szukanie po omacku) gdybanie, zdania nieskończone, przerywniki, szukanie rozwiązania na różne sposoby

• Udział uczniów w formułowaniu wiedzy:

  • Wiedza czynna- to wiedza codzienna, na której opiera się nasze działanie w życiu codziennym

  • Wiedza bierna- to wiedza szkolna

  • To co mówi nauczyciel, uczniowie interpretują zgodnie z tym, co już wiedzą

  • Każdy uczeń wychodzi z klasy, ze swoją wersją lekcji, ponieważ każdy uczeń przychodzi na lekcje z czymś innym

• Treści kształcenia intelektualnie:

  • Umiejętności intelektualne:

    • Rozumienie

    • Zastosowanie

    • Analiza (rozkładanie zjawiska na czynniki pierwsze)

    • Synteza (zdolność do wydobywania ze zjawiska rzeczy najważniejszych)

    • Ewaluacja (ocena zjawisk i argumentacja)

    • Zapamiętywanie/ odtwarzanie

• Umiejętności praktyczne- uzależnione są od wiadomości, najczęściej teoretyczne podstawy, aby wykonać jakąś czynność

• Umiejętności społeczne:

1. Zachowanie nakierowane na siebie:

• Pozytywne podejście do siebie

• Dbałość o siebie

• Umiejętność okazywania uczuć

• Akceptowanie konsekwencji własnego ja

• Odpowiedzialne zachowanie

• Zachowanie etyczne

1. Zachowanie związane z otoczeniem:

• Dbanie o otoczenie

• Radzenie sobie z zagrożeniem

• Poruszanie się w otoczeniu

1. Zachowanie związane z realizacją celów:

• Zadawanie pytań i odpowiadanie na pytania

• Doprowadzenie podjętych zadań do końca

• Postępowanie według wskazówek

• Aktywność grupowa

• Umiejętność występowania przed innymi

• Wysoka jakość pracy

1. Zachowania interpersonalne:

• Akceptacja władzy/ zwierzchników

• Radzenie sobie z konfliktami

• Przyciąganie uwagi

• Pomaganie innym

• Podtrzymywanie relacji

• Pytania nauczycielskie:

  • O wiedzę (gdzie? Kiedy? Co?)

  • O zrozumienie (opisać, porównać, wytłumaczyć)

  • O zastosowanie (zastosuj, sklasyfikuj, użyj)

  • O analizę (dlaczego? Jakie czynniki?

  • O syntezę (powiedzieć, wytworzyć, rozwinąć)

  • O ewaluację (osadź, oceń, zdecyduj)

KAPITAŁ SPOŁECZNY- zdolność zawierania przyjaźni, zdolność do współpracy

• Uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów, wykonywanie zadań:

  • Abraham Maslov- aby się uczyć trzeba mieć poczucie bezpieczeństwa

  • Eric Ericson- rozwój dopiero wtedy, gdy dochodzi do konfliktu buntu; paradoks brzytwy- im ostrzejsza tym skuteczniejsza, tym lepiej spełnia swoją funkcję

• Proces uczenia się:

  • PROBLEM- struktura niepełnych danych; utożsamiany z kłopotem

  • ROZWIĄZYWANIE PROBLEMU- pokonanie trudności, szukanie dodatkowych informacji, które sprawią, że rozwiążemy nasz problem

  • SAMODZIELNIE nabywamy wiedzę, umiejętności i rozwiązanie problemu

• Koncepcja L. Wygotskiego wspierania rozwoju intelektualnego:

  • PIERRE- jak drugi człowiek może mi pomóc się rozwijać

  • Sfera najbliższego rozwoju- dopasujemy nauczanie do poziomu rozwoju

  • Zadania łatwe, trudne i za trudne: każdy człowiek ma w sobie potencjał (wiedza jutra)

  • Strefa aktualnego rozwoju- to co potrafią robić w tej chwili (forma sprawdzania np. kartkówek)

• Nauczanie jest dobre kiedy wyprzedza rozwój:

  • Zadania trudniejsze- rozwój, zyskujemy coś (wiedzę, umiejętności) nowego, są rozwojowe

  • Zadania łatwe- nierozwojowe, są sytuację, w których się przydają, powtórka, utrwalenie wiadomości; rozwój nie postępuje

  • Zadania zbyt trudne- nierozwojowe, nawet przy dużym wysiłku nie jesteśmy w stanie ich rozwiązać

• Rodzaje zadań:

  • Zamknięte (nie rozwijają twórczego myślenia, potrzebna tylko wiedza)

  • Zamknięte podejście- rzadko pojawia się refleksja, nazywają procesy zamiast je analizować, nacisk kładę na wynik nie na eksplorację, nie na poszukiwanie

  • Otwarte (wiele poprawnych rozwiązań, można rozwiązać je na wiele sposobów)

  • otwarte podejście do zadania- myśli nad zadaniem, nad podejściem do zadania, próbuje uczynić z zadania okazuje do uczenia się, główkuje

• Twórcze myślenie (dlaczego warto być kreatywnym?)

  • Kiedyś bóg to twórca, później artyści

  • Dziś każdy ma potencjał do bycia twórczym, twórczość przestaje być czymś nadzwyczajnym

  • Umiejętność ceniona

• Cechy twórczego myślenia wg. Guilforda:

  • Płynność myślenia- zdolność do wytwarzania dużej liczby pomysłów w jak najkrótszym czasie. Sposób badania: płynność słowna językowo, ekspresyjna

  • Giętkość myślenia- jest przeciwieństwem fiksacji- przywiązanie się do jednego sposobu myślenia, niedostrzeżenie innych aspektów, alternatyw, zdolność do wytwarzania, jakościowo różnych wytworów przy równoczesnej zdolności do częstych zmian kierunków myślenia. Sposób badania: giętkość opontaniczona- podanie niezwykłego zastosowania; giętkość adaptacyjna- manipulacje przedmiotem

  • Oryginalność myślenia- pozwala nie tylko zmieniać kierunek myślenia, ale umożliwia wyjście poza stereotypowe, najbardziej rzucające się rozwiązania i dostrzeganie nowych, niezwykłych aspektów sytuacji. Sposób badania: test przewidywania następstw, wynajdowania tytułów

  • Wrażliwość na problemy- zdolność do wykrywania luk i trudności występujących w różnych sytuacjach (dostrzeganie wad, wykrywanie niekonsekwencji, braku planów, projektów, pomysłów; przewidywanie następstw różnych zjawisk). Sposób badania: test dostrzegania problemów i wad

• Przejawy twórczej postawy wobec świata (Fromm)

  • Doświadczenie własnego „ja”

  • Zdolność do akceptowania konfliktów (przyjmowanie do wiadomości innego spojrzenia)

  • Zdolność/ chęć do odradzania się na nowo

  • Związana ze stosunkiem do świata

• Bariery dla twórczego myślenia

  • Kulturowe tabu (niepisane zasady)

  • Inercja mentalna (lenistwo)

  • Skrypty i schematyzm (człowiek sobie tego nie uświadamia, ale nie zmienia swoich przyzwyczajeń)

  • Konformizm (żeby nikt nie zwrócił nam uwagi)

• Rodzaje krytyk:

  • Adaptacyjna

    • Kiedy zauważamy, że coś działa inaczej niż należałoby się spodziewać

    • Najczęściej potoczna, zdroworozsądkowa

    • W każdym obszarze

    • Fundamentalna idea poprawności/ dobra- krytykując przyrównujemy coś, co zaistniało w naszej wyobrażonej idei

• Jej celem jest pokazanie błędów, aby w przyszłości ich nie popełniać

• Krytyka służy udoskonalaniu; jest sygnałem na co trzeba zwrócić uwagę

• Wynika z tego, że możemy mieć różne przekonania

• Trzeba przyjąć do wiadomości, że krytyka ma na celu „ulepszenie nas”

• Krytyka = wskazanie wzorca, życzliwości

  • Emancypacyjna

    • Ma służyć odkrywaniu drugiego dna w zjawiskach; odkryć to co na pierwszy rzut oka jest niewidoczne

    • Zadaniem krytyki jest wskazywanie obszarów zniewolenia człowieka; ma na celu oświecenie człowieka

    • Zachęca do samodzielności

    • Dostrzegać coś (czego nawet sam autor nie zauważył); łączyć zdarzenie

  • Hermeneptyczna

    • Polega na tym, że pyta „dla czego zrobiłeś a1?”

    • Ma prowadzić do uświadamiania sobie schematów wg. Których działamy

    • Staje się powodem do przemyślenia sprawy

    • Dostrzegamy wady, braki

    • Najbardziej łagodna, bo zadajemy pytania „a myślisz że to słuszne?”

• Po co uprawiać krytykę?

  • Doskonalenie się

  • Dostrzeganie błędów, braków

  • Zmiana zachowania

  • „bez krytyki nie ma rozwoju”

• Uczyć się krytycznego myślenia to:

  • Uczyć się jak pytać, kiedy i o co

  • Uczyć się jak prowadzić rozumowanie, jakimi metodami i kiedy

• Potrafimy myśleć krytycznie jeśli jesteśmy gotowi:

  • Rozpatrywać swoje przeżycia i doświadczenia

  • Oceniać wiedzę i pomysły

  • Rozważać argumenty i dopiero na ich podstawię wyciągnąć wnioski

• Myślenie krytyczne wymaga przyjęcia określonej postawy

  • Potrzeba (gotowość) do rozumowania

  • Chęć kwestionowania

  • Dążenie do odkrycia prawdy

• Metody nauczania

  • Nauczanie podające

    • Jednostronne (nauczyciel wykłada, uczy przedstawia, a uczniowie słuchają)

    • Wiedza rzadziej używana, mniej trwała)

    • Motody: wykład, pogadanka

  • Nauczanie poszukujące (problemowe)

    • Dochodzenie do wiedzy odbywa się wewnątrz grupy; komunikacja uczniów

    • Wiedza ta jest trwalsza, częściej stosowana w życiu, w rozwiązywaniu problemów

    • Większa efektywność

    • Metody:

      • Rozwiązywanie problemów

      • Dyskusje

      • Metoda projektów

      • Metoda przypadków

      • Gry symulacyjne

      • Gry planszowe

• Formy organizacyjne obydwu modeli nauczania:

  • Nauczanie frontalne (klasa, nauczyciel przed uczniami); ma wymiar edukacyjny i wychowawczy

  • Uczenie się jednostkowe (problem- uczeń)

  • Uczenie się w małych grupach

• Zadanie nauczycielskie:

  • Otwarte- mają więcej niż jedno rozwiązanie

  • Zamknięte- mają tylko jedno poprawne rozwiązanie

• Uczniowskie podejście do zadania

  • Otwarte- charakteryzuje się tym, że wykonujący zadanie zadaje sobie pytanie dotyczące tego zadania, w uzyskanej odpowiedzi próbuje doszukać się nowych możliwości, ponawia próby dostrzeżenia i zorganizowania nowych idei, częściej formuje hipotezy, sygnalizuje wątpliwości

  • Zamknięte- zadowala się pierwszym wyjaśnieniem, które przychodzi do głowy, nie zastanawia się głębiej, nie ma wątpliwości; ogranicza swe czynności do wykonywania tego co im polecono, rzadko zadają własne pytania

• Metody rozwiązywania problemów

  • Brainstorming- każdy pomysł jest świeży

  • Metaplan- na brystolu określa się problem na środku, pod spodem lub z boku piszemy jak jest. Metodą przyklejania karteczek odpowiadamy na pytania i wyczerpujemy temat

• Aktywizowanie

  • Stwarzanie warunków do tego by uczeń uczył się aktywnie (samodzielnie dochodzi do pewnych wniosków)

  • Uczniowie budują sobie wiedzę, dzielą się nią, inspirują się nawzajem, rozważają pewne problemy

  • Rola nauczyciela- ma stwarzać warunki do wspólnego, wzajemnego uczenia się

• Cel kształcenia

  • Odnosi się do działania, jest to zamiar, który nauczający pragnie zrealizować

  • Cel- „po co?”, „z jakiego powodu?”

  • Związek celu z przyczyną

  • Celem kształcenia stanie się ocenianie, co jest złe, bo ocenianie powinno sprawdzić czy cel został osiągnięty

CEL KSZTAŁCENIA

Treści kształcenia

(wiedza + umiejętności)

Całość procesu kształcenia

Metody kształcenia

Ocenianie umożliwia sprawdzenie,

Czy cel został osiągnięty

• Taksomia celów oceniania (B. Niemierko):

  • Pierwszy poziom:

    • Zapamiętywanie wiadomości

    • Zrozumienie wiadomości

  • Drugi poziom:

    • Zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

    • Zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

• Normy oceny:

1. Brak struktur, bałagan myślowy

2. Kilka niepołączonych ze sobą wątków

3. Struktura czytelna, choć brak połączeń między wątkami

4. Struktura przejrzysta, wyraźny związek między wątkami

• Zniekształcenie w ocenianiu:

  • Efekt auredi- tendencja do przetwarzania ocen z jednych cech danego obiektu na inne

  • Efekt upodobania- przypisywanie określonych cech osobom ocenianym, w związku z informacjami posiadanymi na ich temat

  • Efekt skamieniałych oczekiwań- oceniający nie modyfikuje swych oczekiwań względem studenta i późniejsze oceny w dużej mierze są zniekształcone

  • Efekt pierwszeństwa- polega na uleganiu przy ocenianiu „pierwszemu wrażeniu”

  • Efekt świeżości- zniekształcenie przeciwne do poprzedniego, lepiej pamiętamy zachowania studentów na kilku ostatnich zajęciach

  • Efekt kontrastu- efekt wystąpienia wyższej oceny pracy, która była sprawdzana po pracy słabej, a niżej oceniamy pracę, gdy poprzedzająca ją uznana przez nas została za dobrą