Kwestie społeczne

Wykład 1, 09.03.2011

1) Pojęcie kwestii społecznych – zjawiska, które a)dotyczą grup społecznych i zbiorowości społecznych, b)polegają na kumulacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego lub politycznego, c)traktowane są przez grupę jako niesprawiedliwe (kryterium oceny stanowi odniesienie własnego położenia do aprobowanego społecznie systemu wartości lub do położenia innych grup społecznych), d)zakłócają prawidłowy rozwój grupy społecznej, e)wywołują społeczny niepokój, protesty, wzburzenie i f)nie mogą być w pełni rozwiązane siłami grupy przy pomocy dostępnych jej metod i możliwości, konieczna jest pomoc państwa, albo innych podmiotów społecznych.

2) Podział oddziaływań w stosunku do kwestii społecznych:

bezpośrednie

pośrednie

-rozwiązują problem w sposób jednoznaczny (dajemy pracę bezrobotnemu, budujemy dom bezdomnemu. Pedagogika się tym nie zajmuje)

-należy rozpatrywać w kontekście wychowania, jeśli wychowanie (efekt działań formacyjnych) opisać można jako zbiór cech prowadzących do określonego celu, to osoba aktywna, krytyczna, odpowiedzialna itd. Łatwiej poradzi sobie z zagrożeniami, albo wcale nie popadnie w taką sytuację, kłopoty. -związane są również z diagnozowaniem potrzeb indywidualnych i społecznych (zakres zjawiska, uwarunkowania zjawiska, w wyniku badań dowiadujemy się jak przeciwdziałać).

-Pedagogika jest nauką praktyczną, bo stwarza warunki do praktycznego rozwiązywania problemów. Jest także nauką normatywną, musimy odpowiedzieć według jakich norm i w jakim celu będziemy podejmowali te działania? Polega także na formowaniu wniosków, formułujemy normy jako wynik naszego postępowania i te normy stawiamy do dyspozycji. Ustawodawca może wziąć je pod uwagę.

-Towarzyszenie osobom dotkniętym kwestiami społecznymi, to zasadnicza treśći istota relacji (wg pedagoga społecznego). Towarzyszenie nastawione jest na działania pomocowe, opiekuńcze, terapeutyczne.

Kwestia społeczna – przemoc w rodzinie

J. Mellibruda – o przemocy można mówić wtedy, gdy środki i sposoby użyte do sprawowania kontroli są krzywdzące oraz gdy człowiek, który tym kontrolującym wpływom jest poddawany, nie ma możliwości obrony. Przemoc koncentruje się wokół pojęć jak kontrola, dominacja i przeciwstawna im uległość.

J. Pospiszyl – wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą godność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej i psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji.

Wykład 2, 16.03.2011

Przemoc c.d.

1) Przemoc domowa jest przez niektórych autorów utożsamiana z pojęciem przemocy w rodzinie. To zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie.

Niektórzy autorzy rozróżniają te pojęcia:

-przemoc w rodzinie odnosi się do dowolnego rodzaju przemocy psychicznej lub fizycznej jak i ma miejsce w obrębie jednej rodziny (małżonkowie, dzieci, rodzeństwo).

-przemoc domowa oznacza przemoc fizyczną i/lub psychiczną jaką jeden z dorosłych partnerów seksualnych zadaje drugiemu partnerowi (przemoc wobec partnera, małżonka, bicie żony).

2) Rodzaje przemocy:

Przemoc gorąca

Przemoc chłodna

Podstawą jest furia, dynamiczne zjawisko utraty kontroli nad emocjami, uruchamia agresywne zachowania. Nagłe uwolnienie się niemożliwej do powstrzymania złości, przejawia się w aktach agresji psychicznej i fizycznej. Celem jest wywołanie cierpienia, zrobienie krzywdy. Przemoc gorąca jest zauważalna, ponieważ jest spektakularna, zwykle pojawia się szybko i nagle niknie, gdy dochodzi do rozładowania emocji. Przyczyny – zwykle związane z frustracją, deprywacja, pozbawienie jakichś bodźców, frustracja prowadzi do agresji. Sprawca przemocy gorącej jest przekonany o niezdolności ofiary do obrony, ma poczucie bezkarności. Zwykle atakowany jest słabszy, uległy, mający świadomość, że nie ma możliwości obrony. Jest określona jako stan emocjonalny, sprawcami częściej są mężczyźni.

(przemoc wyrafinowana, perfidna) Polega na realizowaniu przez sprawcę określonego scenariusza, planu. Osoba realizująca plan jest świadoma, że podejmuje działania mające przynieść szkodę, z jej punktu widzenia działa racjonalnie, działanie jest uzasadnione. Wydaje się pozbawiona emocji, ale tak nie jest, istnieje jakiś powód działania ukryty w bardzo silnych emocjach. Następuje racjonalizacja emocji (zemsta smakuje najlepiej na zimno)

3) Formy przemocy:

a)przemoc fizyczna

b)przemoc psychiczna

c)przemoc seksualna

d)przemoc ekonomiczna

Ad. a)

Przemoc fizyczna – popychanie, duszenie, wykręcanie rąk, ciągnięcie za włosy itd. (czynna).

Bierna przemoc fizyczna przejawia się w formie zakazów.

Zespół dziecka maltretowanego – stan kliniczny u dzieci, które doznały ciężkich obrażeń fizycznych, zadanych przez rodziców.

Dziecko zaniedbywane – zaniedbywanie to brak zaspokajania niezbędnych do prawidłowego rozwoju jednostki potrzeb fizycznych i psychicznych. Istnieje osiem uwarunkowań zaniedbania:

-niewystarczająca ilość pożywienia

-nie ma odpowiedniego pożywienie dla wieku i potrzeb zdrowotnych

-niezaspokojone potrzeby higieniczne (dzieci niedomyte, odparzone)

-brak zaspokajania potrzeb zdrowotnych (brak szczepień, unikanie wizyt lekarskich w przypadku choroby, brak opieki stomatologicznej)

-dziecko samodzielnie decyduje o swojej edukacji (brak jakiejkolwiek kontroli ze strony rodziców)

-brak ochrony przed przypadkowym urazem (niezabezpieczone źródło ognia, prądu)

-brudne otoczenie

-pozostawienie dzieci bez opieki w domu i poza domem

Czynniki ryzyka występowania Zespołu Dziecka Maltretowanego (ZDM):

• Czynniki ze strony dziecka:

-dziecko niechciane, nieplanowane, stanowi obciążenie, powoduje niechęć

-dziecko nadpobudliwie, płaczliwe

-dzieci o wadze urodzeniowej poniżej 2,5kg

-chłopcy narażeni częściej niż dziewczynki

-dzieci upośledzone i kalekie

-dzieci adoptowane

-dzieci poniżej 3 lat (wiek ryzyka biologicznego)

• Czynniki ze strony rodziców:

-niedojrzałość emocjonalna rodziców

-doświadczenia z dzieciństwa

-karalność rodziców

-brak wykształcenia

-zaburzenia charakterologiczne, osobowościowe

-choroby umysłowe, psychiczne

-patologie

• Czynniki środowiskowe/kulturowe/wewnątrzrodzinne:

-rodzice nie mający dobrego kontaktu z dzieckiem

-stawianie zbyt wygórowanych oczekiwań i wymagań wobec dziecka

-tylko jedno z rodziców jest rodzicem naturalnym

-rodziny często zmieniające miejsce zamieszkania

-matka poddawana przemocy

-kulturowa akceptacja kar cielesnych

U dzieci z ZDM występują zaburzenia mowy, motoryki, zdolności poznawczych, zdolności uczenia się, nadpobudliwość, apatia, tiki, fobie, różnego rodzaju konsekwencje natury psychicznej i fizycznej.

Wykład 3, 23.03.2011

Przemoc c.d.

Ad. b)

Formy przemocy psychicznej:

-izolacja (od kontaktów społecznych)

-ograniczenie snu i pożywienia

-narzucanie własnych sądów

-degradacja werbalna

-hipnoza (chyba, że za sprawą świadomej decyzji)

-narkotyzowanie

-groźba zabójstwa

Terror małżeński – podobieństwo między sytuacją ofiary a sytuacją zakładników trzymanych przez terrorystów. Osoba zastraszana, wykorzystywana emocjonalnie, zdana na łaskę lub niełaskę małżonka – terrorysty, uważa, że nie ma możliwości ucieczki, syndrom sztokholmski (ofiara buduje pozytywne emocje w stosunku do prześladowcy, tworzy z niego autorytet).

Przemoc psychiczna zawiera przymus, groźby, zastraszanie, wykorzystywanie emocjonalne (oskarżenia, poniżanie, wyzwiska, wmawianie choroby psychicznej itd.)

Formą przemocy psychicznej jest odmawianie współżycia seksualnego. Izolowanie przez kontrolowanie kontaktów z innymi (nieuzasadnione), zabranianie korzystania z telefonów.

Zabranianie korzystania z samochodu, zakaz opuszczania domu, oskarżanie o wyrządzenie przemocy, wykorzystywanie dzieci do kontrolowania drugiego z małżonków. Wzbudzanie poczucia winy za rzekome niewywiązywanie się z obowiązków rodzicielskich, porywanie dzieci, groźby pozbawienia władzy rodzicielskiej, podejmowanie ważnych decyzji bez równego udziału drugiej strony. Sztywne definiowanie ról mężczyzny i kobiety.

Wykorzystywanie finansowe (nieuzasadniona kontrola, zabieranie, wydzielanie zbyt małych kwot na utrzymanie).

Niszczenie przedmiotów mających wartość dla ofiary oraz agresja wobec ulubionych zwierząt domowych ofiary.

Przemoc psychiczna prowadzi do istotnych zaburzeń psychicznych u ofiar.

Ad. c)

Przemoc seksualna – polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli. To także zmuszanie do kontynuowania aktywności seksualnej. Mamy z nią do czynienia gdy osoba nie jest w pełni świadoma, kiedy nie pytamy o zgodę, lub gdy pokrzywdzona/pokrzywdzony bał się odmówić.

Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły, na groźbach użycia siły lub na emocjonalnym szantażu.

Przemoc seksualna w stosunku do dzieci, częściej dotyka dziewcząt niż chłopców (najczęściej między 8 a 14 rokiem życia). Sprawcami są osoby z reguły z bliskiego otoczenia. Dziewczęta są najczęściej wykorzystywane we własnym domu lub w domu sprawcy.

Formy przemocy seksualnej:

-ekshibicjonizm

-obsceniczne telefony

-zmuszanie do oglądania pornografii

-akty fizyczne (kiedy nie dochodzi do stosunku)

-akty fizyczne o znamionach gwałtu

Ad. d)

Przemoc ekonomiczna – wykorzystywanie i/lub uzależnienie finansowe ofiary przemocy. Ofiara uzależniona finansowo jest szczególnie podatna na inne formy przemocy. Dlatego przemoc ekonomiczną zaliczamy do przemocy psychicznej.

Formy przemocy ekonomicznej:

-odbieranie pieniędzy

-kontrola wydawanych pieniędzy

-zabranianie podejmowania pracy

-trwonienie majątku (hazard)

-niszczenie wspólnego mienia

Wykład 4, 30.03.2011

Przemoc c.d.

1) Uwarunkowania przemocy wobec dziecka w rodzinie:

• Koncepcja socjologiczna – przyczyn szukamy w bezpośrednim, patologizującym wpływie środowiska społecznego, w którym dojrzewali rodzice. W pośrednim wpływie środowiska społecznego, w którym rodzice żyją jako osoby dorosłe, a stosowanie przemocy wobec dzieci nie jest w tym środowisku zjawiskiem negatywnym, nieaprobowanym społecznie.

• Koncepcja psychologiczna – przemoc stanowi szczególną postać agresji interpersonalnej. Szczegółowe uwarunkowania: doświadczenia socjalizacyjne rodziców, autorytarna osobowość rodziców (rodzic wymaga bezwzględnego podporządkowania się, każdy przejaw nieposłuszeństwa, odmiennych poglądów – osobowość autorytarna, traktuje jako godzące w jej autorytet), społeczna pozycja rodziców (im niższa pozycja, tym większe prawdopodobieństwo stosowania przemocy, chociaż nie jest to reguła bez wyjątków), stresy sytuacyjne doświadczane przez rodziców (instrumentalne, chwilowe, czasem układają się w serie, choć rodzic doświadcza ich w środowisku pozarodzinnym, to skutki tych stresów realizowane są w środowisku rodzinnym), wszelkie czynniki bezpośrednio uruchamiające agresję rodziców przeciw dzieciom (np. zachowanie dziecka, które nie jest akceptowane przez rodzica).

• Koncepcja rozwojowo – ekologiczna – wykorzystuje podobne przyczyny. Własne doświadczenia rozwojowe rodziców, wpływy jakim byli poddani, zbiór oddziaływań stanowiących ekosystem, w którym funkcjonuje rodzina (najbliższe środowisko, środowisko sąsiedzkie, środowisko lokalne – dostęp lub brak dostępu do instytucji, dóbr kulturalnych, materialnych, środowiska pracy rodziców), makrosystem (czynniki tworzące system przekonań i wartości kulturowych i społecznych, kreujących tło życia rodzinnego w tym także kształtujące orientację wychowawczą, tradycja).

• Stanowisko psychiatryczne – wynika z zaburzeń psychicznych rodziców, często jedyną manifestacją jest przemoc wobec dziecka, wymaga leczenia.

2) Czynniki sprzyjające występowaniu przemocy:

• Ogólne postawy społeczeństwa wobec dzieci (dziecko stanowi własność rodziców, jeśli to przekonanie łączy się z zanikiem kontroli społecznej – sąsiad nie reaguje, bo rodzic ma prawo wychowywać po swojemu, nikt nie chce się wtrącać)

• Przekonanie, że kary fizyczne są efektywnym środkiem wychowawczym, w związku z czym są akceptowane społecznie i moralnie

• Aprobata przemocy w środkach masowego przekazu

3) Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie – system zapobiegania:

• Prawo – stanowienie i egzekwowanie

• Lecznictwo odwykowe

• Opracowywanie i realizowanie strategii pomocy ofiarom przemocy

• Opracowywanie i realizowanie strategii pomocy sprawcom przemocy (programy terapeutyczne i korekcyjne)

• Opracowywanie i realizowanie strategii pomocy dzieciom i młodzieży doświadczającym przemocy

• Profilaktyka – podejmowanie działań w stosunku do dzieci i dorosłych

• Współpraca służb socjalnych, społecznych, mundurowych itd.

4) Formy pomocy ofiarom:

• Niebieska karta – dokonywanie uporządkowanej rejestracji śladów zdarzenia. Policja musi przyjąć zgłoszenie, podjąć czynności mające na celu przerwanie aktu agresji, ustalić tożsamość uczestników, rozpoznać sytuację, dociec przyczyny, zabezpieczyć ślady, pouczyć, odizolować w razie potrzeby, poinformować rodzinę o prawach i możliwościach poszukiwania pomocy, sporządzić notatkę służbową

• Ośrodki interwencji kryzysowej

• Punkty konsultacyjne – psycholodzy, pracownicy socjalni

• Schroniska dla ofiar przemocy

Kwestia społeczna – sieroctwo

1) Sieroctwo – stan trwałego lub przejściowego pozbawienia dzieci możliwości wychowywania się we własnej rodzinie. Sieroctwo naturalne (oboje rodzice nie żyją), sieroctwo społeczne, półsieroctwo.

2) Sieroctwo społeczne – mianem sierot społecznych, określane są dzieci, których rodzice żyją, lecz nie troszczą się o nie, nie znajdują dla nich czasu, nie okazują zainteresowania, nie zaspokajają podstawowych potrzeb. W konsekwencji dochodzi do sytuacji, gdzie rodzice dystansują się i przestają kierować losem dziecka, oddając je pod opiekę placówki. Czasem są do tego wręcz zmuszeni. To dzieci, których rodzice w rażący sposób zaniedbują swoje obowiązki. To zjawisko, które charakteryzuje brak opieki rodzicielskiej. Wynika z zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny (brak troski, przestępczość, demoralizacja, alkoholizm, błędy wychowawcze itd. )

3) Sieroctwo psychologiczne (rozwinięcie społecznego) – sytuacja, w której głównym wyznacznikiem NIE JEST brak lub niedobór opieki, ale przeżywanie przez dziecko poczucia sieroctwa. Przeżywanie faktu odtrącenia emocjonalnego. Dzieci mają zaspokajane potrzeby materialne.

4) Sieroctwo duchowe – według niektórych, jest to jedna z odmian sieroctwa społecznego, według innych jednak, jest to odrębne zjawisko.

Z sieroctwem społecznym mamy do czynienia kiedy rodzice nie zaspokajają podstawowych potrzeb dziecka i zaniedbują wypełnianie funkcji opiekuńczo – wychowawczej.

(H. Cudak) Z sieroctwem duchowym mamy do czynienia, gdy dziecko ma poczucie osamotnienia, braku akceptacji.

5) Sieroctwo emigracyjne (Stanisław Kozak) – sieroctwo emigracyjne rozpatrujemy w dwóch kontekstach:

-Dynamicznie rozwijające się. Dziecko pod opieką instytucji opiekuńczo – wychowawczych, lub w rodzinie zastępczej

-Jest też możliwość, że całą rodzina wyjeżdża za granicę, może stać się rodziną niewydolną, patologiczną.

Sieroctwo społeczne jest pojęciem nieadekwatnym, to rodzina odwraca się od dziecka, nie społeczeństwo. Powstały propozycje innych sposobów definiowania: sieroctwo rodzinne, sieroctwo prawne, sieroctwo wtórne, sieroctwo pozorne, bezrodzinność, sieroctwo przejściowe.

Wykład 5, 06.04.2011

Sieroctwo c.d.

1) Stopnie sieroctwa

A. Szymborska wyróżnia trzy stopnie sieroctwa. Ich kryterium to częstotliwość, systematyczność, intensywność spotkań rodziców z dziećmi mieszkającymi w placówce.

• Stopień I. (najwyższy) – Całkowite opuszczenie – zupełny brak kontaktów z rodzicami. Nie odwiedzają i nigdy nie zapraszają dziecka. Opiekę i wychowanie sprawują obcy ludzie.

• Stopień II. (średni) – Kontakty nie zostały całkowicie zerwane, ale są niepełne i niestabilne. Dziecko kontaktuje się z rodzicami rzadko, w nieokreślonych odstępach czasu, żyje w ciągłym niepokoju, z ciągłym poczuciem zawodu, tęskni.

• Stopień III. (najniższy) – Kontakt stosunkowo częsty, chociaż nie codziennie. Rodzice odwiedzają dziecko, zapraszają je, interesują się nim, ale nie ingerują w jego życie, nie opiekują się nim, nie kierują jego losem, przyjmują postawę kibica. Istnieje tu realna więź między rodzicami a dzieckiem.

2) Źródła i przyczyny sieroctwa:

- Przyczyny makrospołeczne związane z ruchliwością społeczną, urbanizacją

- Przyczyny makrospołeczne związane z sytuacją społeczno – ekonomiczną-zagrożenie bezrobociem, ubóstwem

- Przyczyny mikrospołeczne związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem rodziny:

• Niewydolność rodziny w sferze emocjonalnej, a co za tym idzie w sferze opiekuńczej i wychowawczej

• Zaniedbanie potrzeb w tym egzystencjalnych

• Zaniechanie obowiązków rodzicielskich z tendencją do obarczania odpowiedzialnością za siebie i dzieci, różnych instytucji

• Ograniczenie czasu wspólnego z rodziną (np. przez aktywność zawodową matek)

• Brak dostatecznej współpracy instytucji między sobą, szkoły z rodzicami a rodziców ze szkołą, brak odpowiedniej infrastruktury pracowników opiekuńczo – wychowawczych, zły model działania pracowników socjalnych (kuratorów, uproszczenie tego modelu – nie inwestujemy w utrzymanie rodziny, tylko ułatwiamy sobie działanie zabierając dziecko)

• Niedostateczne przygotowanie do życia w rodzinie i niedostateczne przygotowanie do pełnienia ról społecznych

• Indywidualistyczne przygotowanie do życia rodzinnego (nie w każdej sytuacji bierze się pod uwagę potrzeby innych członków rodziny). Planujemy z przewagą oczekiwań co do własnej osoby, własnych aspiracji. Rezygnujemy z przyjmowania poczucia odpowiedzialności za innych członków rodziny.

• Zbyt wczesna przypadkowa inicjacja seksualna, brak refleksji przy wyborze partnerów, którzy mogą stać się rodzicami

• Braki osobowościowe wynikające z wadliwej socjalizacji np. egoizm, egocentryzm (egocentryzm jest czymś naturalnym, odnosimy się do świata ze swojego punktu widzenia, co wynika z naszej tożsamości. Egoizm jest praktyczną konsekwencją egocentryzmu, podejmowanie decyzji wyłącznie z punktu widzenia własnego spojrzenia na świat)

• Niepełna świadomość obowiązków wynikających z rodzicielstwa

• Brak odpowiedzialności za trwałość rodziny

• Rodziny samotnych matek z wyboru

• Zjawiska patologiczne

Wykład 6, 13.04 2011

Sieroctwo c.d.

3) Objawy i konsekwencje sieroctwa:

-zaburzenia fizjologiczne

-zmiany morfologiczne

-obniżenie zdolności refleksji i abstrakcyjnego myślenia

-apatia

-niedojrzałość uczuciowa

-słabe przystosowanie do świadomego działania

Skutki są tym silniejsze im wcześniej następuje opuszczenie dziecka przez rodzinę.

U małych dzieci (0-3 r.ż.) wychowywanych w placówkach mamy do czynienia z chorobą sierocą (hospitalizmem)

4) Przyczyny choroby sierocej

-lęk

-brak zaspokajania wrodzonych potrzeb (emocjonalnych, przynależności)

-brak możliwości bycia obdarzonym uczuciem, z drugiej strony brak obdarzania uczuciem rodziców

5) Choroba sieroca – 3 fazy:

I faza protestu – dziecko reaguje na swoją sytuację płaczem, krzykiem, czasem agresją. Jego zachowanie charakteryzuje się także brakiem pozytywnej reakcji na osoby z najbliższego otoczenia (dziecko domaga się kontaktu z matką). Zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia.

II faza rozpaczy – dziecko się wycisza, cichy smutek. Popłakuje, coraz mniej ożywione, powoli obojętnieje na bodźce zewnętrzne.

III faza wyobcowania – dziecko staje się bierne, nie nawiązuje relacji z otoczeniem, nie reaguje na bodźce, jest anemiczne. Samo się stymuluje (ssanie palca, kołysanie się, kołysanie z uderzaniem głową w przedmioty, sufitowanie – patrzenie w sufit, dziecko może tak godzinami).

6) Przeciwdziałanie sieroctwu:

- działalność profesjonalistów polegająca na wspieraniu rodziny, kształtowanie prawidłowych postaw rodzicielskich

- działanie sądu rodzinnego – do jakiego stopnia sąd rozumie konsekwencje swojego działania?

- działalność kuratorów, pedagogów, poradni

- działania rozpoznawczo – diagnostyczne, określające sytuację dziecka w rodzinie

7) Formy kompensacji:

- rodzinne formy opieki – rodziny adopcyjne, zastępcze, kontraktowe, wioski dziecięce, rodzinne domy dziecka

- domy dziecka dla małych dzieci, domy dziecka, ośrodki szkolno – wychowawcze, pogotowia opiekuńcze, policyjna izba dziecka

- ogniska wychowawcze, świetlice środowiskowe, kuratorskie ośrodki opieki nad młodzieżą