Kwestia społeczna

zagadnienie dotyczące zmian w strukturze I organizacji społeczeństwa, zmian funkcji I rozpadu różnych instytucji życia społecznego:

aspekt etyczny- trwałośc systemów I norm społecznych, zagadnienia krzywdy I niesprwiedliwości dobra powszechnego I jednostkowego

aspekt ekonomiczny- zakres niezależności procesów gospodarczych od polityki społecznej

zamożność

Ubóstwo- niezaspokojenie pewnych potrzeb na pożądanym poziomie ; wystepuje gdy pewnych potrzeb ludzkich nie można zaspokoić na akceptowanym społecznie poziomiedla danego kraju I w okreslonym czasie

rodzaje biedy: glęboka( utrwalona, bez nadziei), nowa ( płytka, przejściowa), nowa( lytka przekazywana nastepnamu pokoleniu), dawna( utrwalona w nowych warunkach), powracająca, płytka, ciągła, niepatologiczna z nadzieją

ubóstwo jako kwestia społeczna- charakterystyczne sytuacje, sprzężenia deprywacji ekonomicznych I pozaekonomicznych przybierają taką skalę I natężenie że staja sie atrybutem życia całych zbiorowości społecznych, wywierają destrukcyjny wpływ na klimat stosunków międzyludzkich I ogólne funkcjonowanie społeczenstwa.

Linia ubóstwa bezwzgęlnego wyzacza wartośc koszyka którego suma wyznacza pewnien poziom wytadtków standardowych :

minimum egzystencji-wartość koszyka dóbr którego suma wyznacza poziom wydatków standardowych, które pozwalają jedynie z fizyczną egzystencję, kwota poniżej tej granicy nie zapewni czlowiekowi trwałości życia, dobrego zdrowia I trwałosci wykonywania pracy; koszyk minimum egzystencji zawiera wydatki przede wszystkim na zywnośc, mieszkanie, a także na odzież leki I higiene na najnizszym poziomie .

Minimum socjalne- kwota koszyka dóbr, który pozwala nie tylko przeżyć ale także uczestniczyc w życiu społecznym; ten poziom wydatków umożliwa zakup żywności opłacenie mieszkania, posiadanie I wychowanie dzieci a także nawiązywanie więzi społecznych(uczestnistwo w edukacji, kulturze wypoczynku, korzystanie z transportu I łączności), zapobiega wykluczeniu społecznemu.

Relatywna linia ubóstwa ubogim jest ten który wydaje lub posiada o wiele mniej niz ci których wydatki są na śrdnim poziomie

subiektywna linia ubóstwa okreslana na podstawie opinii członków gospodarstwa domowego, których pyta sie o poziom dochodów niezbędnych wg nich do utrzyamania sie na minimalnym poziomie

Stopa ubóstwa- procent ludności lub rodzin w danej popoulacji o poziomie życia [onizej linii wyzanczonych dochodów

luka dochodowa wskazyje o ile przeciętne dochody uzyskiwane przez gosp domowe róznią sie od dochodów uznanych za minimalne, w ten sposób mierzy sie natęzenie ubóstwa

świadczenia społeczne- wszystkie środki finansowe, usługi I dobra rzeczowe, które służa zaspokojeniu potrzeb ludzkich a nie są bezpośrdenim wynagrodzniem za pracę, adresowane do poj osbó lub gosp domowych z udziałem I pod nadzorem instyt panstw lub samorządowych

świadczenia socjalne wypłaty emerytur, rent, róznego rodzaju zasiłków a jesli dodamy do tego świadzcenia na dziedzine kultury, edukacje ochroną zdrowia to mówmy o spożyuci, konsumpcji społeczeństwo

świadczenia pienięzna emerytury, renty stypendia, dodatki mieszkanieowe, ulgi kredytowe oraz wzelkiego rodzaju zasiłki

świadczenia niepieniężne świadczenia rzeczowe np. Zaopatrzenie w sprzet rehabilitacyjny pobyt w szpitalu wyzywnienie opał odzież wyprawki dla dzieci sprzęt itp

instutycje pol społ: ZUS, KRUS, miniterstow pracy I plityki socjalnej, ministerstwo zdrowia PEFRON, fundusz pracy, ministerstwo edukacji narodowej, ministerstow kultury idziedzictwa narodowego

funkcjie świadczen społecznych;

1 zabezpieczająca- ochrona przed skutkami róznego rodzaju ryzyka socjanego

2 egalitaryzująca- wyrównanie szans życiowych różnych grup społecznych

3 edukacyja- ksztaltowanie oczekiwanych społecznie postaw obywatelskich, pracownicczych, rodzinnych I konsumenckich

4 integracyjna - stwarzanie warunków wzmaniania więzi społecznych

Determinanty rozwoju:

1. środowisko naturalne- bogactwa naturalne oraz położenie geograficzne generalnie lepsze warunki są w klimacie umiarkowanym, znaczie gorsze w strefie podrównikowej I zwrotnikowej

2. czynniki kulturowe- w szczególności etos pracy, który może wynikać z uwarunkowań historycznych, religijnych, etnicznych

3. ustrój społeczno gospodarczy- doswiadczenie minionego wiku wskazuje na dużą siłę prorozwojową ustroju który można oipsać używając nastepującyhc kategotii, gospodarka rynkowa, społeczeństwo demokratyczne, demokracja polityczna

4. typ I jakos poltyki gospodarczej- powszechnemu przekonaniu o duzym znaczeniu tego czynnika towarzyszy silne zróżnicowanie poglądów: od apoteozy oświeconego interwencjonizmu państwa w gospodarke do przekonania o konieczności ograniczenia obecności panstwa w gospodarce do niezbędnoego minimum.

Nie znaleziono jednej recepty na dobrobyt dla wszystkich narodów.

Mierniki zamożności:

1. szczrgółowe: stopa bezrobocia, stopa skolaryzacji, współczynnik umieralności niemowląt, wskażniki róznego rodzaju dóbr trwałych przypadających na gospodarstwo domowe itp.

2. Syntetyczne:

PKB per capita,( informuje o rozmiarach bieżących rocznych strumieni dóbr I usług wytwarzanych w kraju, umozliwia porównaia mnrd, sledzenie kierunku I tempa zmian zamożności, ale nie wiele mówi o wewnętrznym zróżncowaniu materialnym społeczeńtwa, pozimie zaspokojenia potrzeb pozamaterialnych, bywa że wysokiemu poziomow PKB towarzyszy pogorszenie niemateralnych aspektow życianp. Środowisko naturalne, nasilenie korków, eskalacje stresów, nie wuzględnia różnic w mnrd podziale pracy,

PKB w przeliczeniu na USD: ukazuje astronomiczne rozpietości między krajami bogatymi I biednymi

PKB wg siły parytetu siły nabywczej: niższe rozpiętości zdecydowanie berdziej miarodajne wynki

HDI:zbudowany z czterech mierników bazowych: przeciętne dlasze trwanie życia, przeciętna liczba lat nauki w szkole osób w ielku 25 lat I straszych, umiejętności cztania I pisania, PKB brutto per capita PSN; przyjmuje wartosci od 0- 1, przy czym :0-0,5 kraj slabo rozwiniety, 0,501-0.8 kraj rozwinięty, 0.801-1.0 kraj wysoko rozinięty, publiowane co roku przez ONZ

Simon Kutzenes : nierównomierność dochodu rośnie wraz z rozwojem gospodarczym

źrodła dochodow w pl : praca najemna, indywidualne gops rolne, praca na własny rachunek, świadczenia społeczne, inne

Problemy demograficzne i polityka rodzinna

polityka rodzinna pańtwa- działania rządu na rzecz dziecii ich rodzin zwalaszcza taka, której celem jest wywarcie wpływu na sytuacje rodzin posiadających dzieci lub poszczegolnych osób w rolach rodzinnych

rodzaje rodzin:

1 biologiczna- rozmiana jako dwie lub więcej niz dwie osoby, ktore związane jako mąż I żona, wspólnie żyjący partnerzy ( kohabitanci) - osoby płci przeciwnej, lub jako rodzic I dziecko

2 pełna z obojgiem rodziców ( naturalych lub innych)I dzieci, niepełna - zjednym tylko rodzicem I dziećmi- smaotna matka lub ojciec

3zrekonstruowana to rodzina składająca sie z małżeństwa lub zw partnerskiego I dzieci, z których conajmniej jedno nie jest wspólnym dzieckiem

4 nuklearna gopodarstwo domowe złożone z pary małżeńskej ( lub osobby smotnej) I jej wlasnych lub adoptowanych dzieci

5 rozszerzona rodzina biologiczna mieszkajaca lub pozostająca w bliskiej I ciągłej relacji z conamniej jednym człokiem rodziny biologicznej np. Malżeństwo, dzieci, brat żony.

Czynniki przemian rodziny:

1. rozwój możli­wości edukacyjnych I aktywizacja zawodowa kobiet-uzyskały niezaleznośc ekonomiczną oraz doste do zastrzeżnoego dla mężczyan w okresie rozwoju społeczeństwa pzremysłowego- rynkowego kryterium ształtowania pzoycji społeczeństwa

2. konflikt ról płciowych w relacjach rodzinnych- zrówaniae rango zawodowej kobiet I mężczyzn w kształtowaniu bytu rodziny podważyło zasadnośc podziału ról ze wzg na płeć zmieniło swiadomośc kobiet na istote ich praw

3. zmiany w procesie reprodukcji ludności rozwoj medycyny, biologi, fakmakologi umozliwił kontrole płodności I plnowanie rozwoju rodziny w powiązaniu I potrzebami jednostki

4. upowrzechnienie indywidualizmu- kategoria ja konkuruje skutecznie z kategorią my stawiając na róznorzednym miescu rodzinne I jednostkowe aspiracje I potrzeby

5. koflikt między dązeniem indywiduum do realizacji własnych potrzeb a potrzebą byciaw trwałych związkach z innymi ludźmmi

6. charakter poziązań między panstwem rynkiem a rodzina w zaspakajaniu potrzeb znaczenie rodziny w zaspokajaniu potrzeb jednostki jest zależne od udziału pańsywa I rynku w wyręczaniu/ zastępowaniu rodziny w realizacji jej funkcji I zadań

Tendencje zmian w pl rodzinach : zmniejszenie liczby zawieranych małżeństw I podniensienie wielku zawarcia pierwszego małżeństwa, zmniejszeie trwalości małżeństw, zmniejszenie dzietności rodzin I spadek liczby urodzeń, wzrost urodzeń pozamałżeńskich.

Typy rodzi w pl: małżeństwo z dzieckiem, mał bez dzieci, partnerzy bez dzieci, partnetrzy posiadający dzieci, samotna matka z dziećmi, smaotny ojciec z dziećmi

modele rodziny wg kryterium podziału ról społecznych

1. tradycyjna - ojciec odpowiedzialny za syt materialną, a matka za wychowanie dzieci I prowadzenie domu

2. z podwójnym obciążeniem kobiet- oboje rodzice pracuja zwodowo, zdobywając środki na utrzyamnie rodziny, przy czym matka ponosi głóna odp za opiekę nad dziećmi I prowadzenie domu

3. partnerska - oboje rodzice pracują I dziela między siebie odp za opiekę nad dziećmi I prowazdenie domu

gospodarwstwo domowe ozanacza gruoe osób mieskzjącyhc ze sobą iłączących swe źrógła utrzymania

polityka rodzinna w pl modele:

1. konserwatywny odwołuje sie do tradycyjnych wartości rodziny jako grupy pirewotnej o wyrażnym podziale ról społ jej czlonków opd za potencjał biologiczny społ I jakośc populacji , opatuja za prorodzinna polityka państwa która wspiera rodzinę w wypełnianiu jej funkji prokreacyjnej, , ekonomicznej , wychowawczej I socjalizacyjnej; potrzeby, dobra wspólnoty rodzinnej stanowią pryamt wobec potrzeb I praw jednostki

2. liberalny rodzina stanowi prywatna sfere życia jednostki nie ma potrzeby ingerowania w sprawy indywidualnych wyborów I wyręczania rodziny przez panstwo w ksztaltowaniu jej ekonomicznego bytu, wolny rynek kształtuje dochody jednostki I rodziny; propaguje sie styl zycia skoncentrowany na pracy I karierze zawodowej, podkresla sie wolnośc jednostki w wyborze modelu rodziny, tolerancję wobec alternatywnych form życia rodzinnego

3. socjaldemokratyczna- polityka rodzinna powinna stanowić element polityki społecznej panstwa, niezbędne są instytucje publiczne wsperające rodzine w realizacji jej zadań I funkcji, ustalenie kryterium : niezbędnych potrzeb rodziny I zasad przyznawania świadczen rodzinnych, orentacja ta preferuje partnerski model rodziny, dostrzega wagę praw kobiet I dzieci w rodzinie oraz w pol rodzinnej.

Instrumenty pol rodzinnej w pl:

pieniężne świadczenia społeczne; instumenty umożliwiające godzenie obowiązków zawodowych I rodzinnych( urlop zasiłek macieżyński),ulgi podatkowe, usługi społeczne

ochrona zdrowia

def zdrowia :

negatyna: zdrowie to wolnośc od fizycznej choroby lub bólu,

funkcjonalna: zdrowie to optynalna zdolność do wkonywania cenionych zdań

def WHO : zdrowie utożsamia się ze stanem zupełnej pomyslnosci fizycznej, psychicznej I społecznej a nie jedynie brak choroby lub ułomności

ZDROWIE ujomowane jest jako wieloaspektowe zjawisko przede wszstkim społeczne w którym medycyna jest zdolna rozwiązywać tylko stosunkowo wąski zakres zagadnień.

Zdrowie publiczne- nauka I szutka zapobiegania chorobom, I przedłuzania życia a także zorganizowany wysiłek społeczności nakierowany na: kontrolę stanu sanitarnego środowiska, kontrolę chorób zakaźnych, uczenie jednostek zasad higieny osobistej itp

system ochrony zdrowia wszytkie instutucje, organizacje I zasoby przeznaczone na działania zdowotne; wartości nadrzędne: sprwiedliwy dostęp do świadzceń medyznych, odpowiednią jakos świadczeń, szacunek do pacjenta, efektywność systemu, \

celem każdego systemu zdrowotnego jest organizowanie, produkowanie I udzielanie świadczeń zdroeotnych tym którzy tych świadzceń potrzebują, oraz używanie dostepnych narzędzi wiedzy I technologii po to by zapobiegac I przynosić ulgę w chorobie, niesprawności I cierpieniu w zakesie mzliwym w istniejących wraunkach.

Uwarunkowania stanu zdrowia:

1 aspekt indywidualny:genetyczne (zwiększone prowdopodobieństwo wystapeniea zgrożeń); ekoogiczne( wpływ środowiska przyrodniczego); psycho-społeczne (stosunki społeczne , skala zagrożeń); osobniczo zależne( zwiazane ze styelm życia); zalezne od poziomu opieki zdrowotnej,

2. aspekt zdrowia populacji: czynniki demograficze przede wszytskim stuktura ludności wg płci I wieku), biologiczne( dotyczące zarówno uwarunkowń indywidualnych genetycznych ale też związane ze stanem srodowiska przyrodniczego) warunki fizyczne, społeczno gospodarcze, polityczne I kuturowe w których zyje społeczeństwo

pomiar stanu zdrowia: celem pomairu zdrowia jest ocena sytuacji zdrowotnej I tendencji przemianstanu zdrowia populacji.

Wskażniki bezpośrdenie:pozytywne wskazujące poprawe sytuacjinp. Wydlużenie średniego welku; negatywne np. Wykazanie wartości dotycących umieralności

wskaźniki posrednie: spożycie alkoholu, tytoniu, wykorzystanie czasu wolnego, warunki mieszkaniowe, wyżywienie itp.

Polityka ochrony zdrowia: polityka zdrowotna kraju lub społeczeczności to przymowana przez nie strategia służąca konktorlowaniu I optymalizownaiu wykorzystanie przez nie wiedzy medycznej I dostępnych zasobów wykorzystywanych do rozwiązywanie problemów zdrowotnych.Cele: zmniejszanie nierówności w zaksresie ochrony zdrowia, zapewnienie dostepu do poprawy zdrowia, umacnianie zdrowia poprzez zapobieganie chorobom, wydłużnie zycia I eliminowaie przedwczesnych zgonów, minimalizowaie dyskomfortu I niesprawności.

Uwarunkowania pol zdrowotnej:

1. polityczne ukazujące jakie miejsce zajmuą problemy zdowotne w działalności władzu wykonawyczej I ustawodawczej , programahc partii politycznych, jaki jest stan zorganizownaia grup wpływowych w sferze zdrowia

2. ekonomiczne związane z ogólą sytuacja gospodarczą kraju, stanem zamozności spoleczenstwa, aktywnościa ekonomiczna społeczenstwa I poziomem bezrbocia

3. demograficzne I zdrowotne związane z tendencami rozwoju ludności I wczesniej realizowanymi politykami zdrowtmymi.

Świadczenia medyczne: dostepne- udzielane blsko miejsca zmaieszkania alub pracy, we wląsciwym czasie bez finansowej bariery; dostosowane do specyficznych potrzeb zdrowotnych I specyficznych cech pacjentów; punktualne udzielane zgodnie z wyzanaczona porą ( bez długiej listy oczekujących) ciagłe- udzielane przez tego smaego świadczeniodawcę albo prezz swiadczeniodawce mającego dostęp do informacji wczesniejszych w nieprzerwanym cylku prowadzącym do osiągnięcia celu zdrowotnego; udzielane z poszanowaniem godności I osobowosci osób korzystających także z okazywaniem troski o ich potrzeby emocjonalne, zapewniające beżpieczeńtwo w momencie pojawienia sie ptrzeby uzyskania świadzcenia oraz w trakcie leczenia w sposób zrozumiały dla pacjenta; efektywne- optymalizujące relacje między nakłedem a efektem , także wybór procedury medycznej; skuteczne prowadzące do osiągnięcia celu zdrowotengo a wybierane na podstawie empirycznego dowodu.

Modele systemu ochrony zdrowia:

1. bismarka- choroba jako ryzyko losowe, przed którym obywatele powinni byc ubezpiecznei w systemi powszechnym

2. beveridga - publiczna opieka medyczna uznana jako sposób zapenienia obywatelom bezpieczeństwa socjalnego

3. model rezydualny- odpowiedzialność za zdrowie rozdzielona pomiędzy władze publiczne I jednostki

4. system siemaszki- powszechny dostep obywateli do wszelkich uslug zdrowtnych finansowanych z budżetu ( system radziecki)

promocja zdrowia- proces umożliwiający ludziom podejmowanie I sprawowanei kontroli nad poprawą I utrzmaniem ich zdrowia. 3 cele startegiczne: kształtowanie postaw sprzyjających zdrowiu, kształtowanie srodowiska sprzyjającego zdrowiu, redukcja zróżnicownaiń w dostepnie do opieki zdrowotej.

Rynek pracy

przyczyny kryzysu zatrudnienia: ekonomiczne, polityczne, demograficzne, instytucjonalne, kulturowe, procesy demograficzne, rewolucja naukowo techniczna

bezrobocie: licza osób zdolych do pracy I poszukujacych pracy nie znajduje zatrudnienia , ma charakter przymusowy anie dobrowolny

wspólczesny postep technologiczny ma charatek antyzatrudnieniowy I pociąga za soba spadek zapotrzebowania na siłe roboczą.

Walka z bezrobiciem: charekter ekonomiczny( wzrost gospodarczy, utrzymanie I tworzenie miejsc pracy) dotatkowo wspomagany przez aktywnośc państwa w sferze społecznej, która ma na celu amniejszenie skali bezrobocia, skrócenie czasu pozostawania bez zatrudnienia oraz ograniczenie negatywnych skutków pozostawania bez zatrudnienia.

Elastyczne zatrudnienie:obniżenie kosztów siły roboczej I koszty kapitału, zwiekszenie mobilności, ale także obniżenie bezpieczeństwa socjalnego w zamian za miejsce pracy, nasilenie procesu segmentacji, konflikt między pracownikami stalymi a sezonowymi

w pll- pluralistyczny model stosunków pracy

bezrobocie w pl charakteryzuje się duzym zróżnicowaniem przestrzennym I zróżnicowaniem związanym z cechami społeczno demograficznymi I zawodowymi, róznice terytorialne wynikają z nierównego rozwoju społeczno gspodarczego regionów, niejednakowego zaawnsowania technologicznego, prcesów restrukturyzacyjnych I prywatyzacyjnych w gospodarce. Bezrobociem zagrożone są berdziej niektóre grupy: kobiety, młodzież ludzie w straszym wieku, osoby bez kwalifikacji zawodwych, byli pracownicy PGR.

Spoleczne skutki bezrobocia: sfera materialna( dotkliwe obniżenie poziomu życia, rozszerzenie się sfery ubóstwa) psychospołeczne( ograniczenie uczestnictwa w życiu spolecznym, obnizenie prestizu I pozycji społ, zagrożenie poczucia bezpieczenstwa, osamotnienie izolacja, wzrost napięć frustracji itp.)

konsekwenje dla spol: deformacja więzi społecznych, wzrost konfliktów społecznych, nasilenie zjawisk patoligi społecznej, ponoszenie kosztów swiadczeń społecznych

zadania polityki społ w walce z bezrobociem:

1. ochrona pracowników przed utrata zatrudnienia poprzez zapenienie ochrony prawnej przed zwolnaieniami indywidualnymi I grupowymi

2. zapewnienie bezpieczenstwa socjalnego bezrobotnym ochrona egzystencji bezrobotnych oraz zmniejszenie negatywnych psychospołecznych skutków braku pracy, przeciwdziałania zagrożneniom wynikającym z bezrobocia dla okreslonych grup społ I calego społeczeństwa

3. aktywizowanie bezrobotnych pomoc bezrobotnym w uzyskaniu zatrudnienia poprzez kreowanie zartudnienia I stwarzenie miejsc pracy na tzw. Drugim rynku pracy

polityka rynku pracy : ogół środków zmierzjących do takiego uksztaltowania rynku pracy I mozliwości zatrudnienia pracobiorców które pozwola na osiągnięcie okreslonych celów społeczno gospodarczych. Cele: zmineiszenie rozmiarów bezrobocia, poprawa funkcjonowania rynku parcy poprzez zwiekszenei mobilnosci I lepsze dopasowanie struktury zatrudnienia, oraz zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego bezrobotnym.

Publizne służby aztrudnienia: poiwatowe , wojewódzikie urzedy parcy, finansowanie -fundusz pracy

istrumenty polityki rynku pracy:

1. zasilek dla bezrobotnych- świadczenie o charakterze obligatoryjnym, powszechnym, okresowym, uzaleznione od posiadania statusu osoby bezrobotnej oraz braku propzycji odpowiednije pracy, a także od posiadania minimalnego stażu zatrudnienia wynoszącego comanmnjiej 365 dni w ciagu 18 mcy poprzedzających dzień zarejestrowania w up I osiągania dochodu w kwocie co najmnije minimalnego wynagrodzina

2. zasiłki świadczenia przedemerytalne-przyzawane osobom w starszym wielku( przedemerytanym) o dlugoletnim stażu pracy ( uprawniającym do emerytury)

3. dodatki szkoleniowe( mają motywowac do podjęcia szkolenia zawodowego); stypendia( przyzanawane bezrobotym poniżej 25 roku życia w wypadku podjęcia szkolenia lub stażu u pracodawcy); dodatki aktywizacyjne (przyslugujace bezrobotnym majacym prawo do zasiłku, jesli podjeli zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy I otrzymuja nizsze od minimalnego wynagrodznie za pracę).

Aktywizacja zawodowa bezrobotnych: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenia I przekwalifikowania zawodowe, prace interwencyjne, roboty publiczne,staże, pożyczki I dopłaty na tworzenie nowych miejsc pracy, dopłaty dla pracodawców zatrudnijących osboby bezrobotne skierowane z up.

Edukacja

edukacja to zarówno przekazywnaie wiedzy i nauka umiejetności jak I wychowanei; proces trwający całe życie I nieograniczjący sie jedynie do formalnego kształcenie w systemie szkolnym.

Wskaźniki skolaryzacji- miary powszechności nauczania netto I brutto

PISA- program mnrd ceny umiejetności uczniów, obejmuje 15latkow I bada ich pod wzgledem umiejętności czytania ze zrozumieniem, matematyki I rozumowania w naukach przyrodniczych.

Wskaźnik udziału osób dorosłych w kształceniu ustawicznym- jest to jeden zewskaxników strukturalnych w obszarze edukacji, którym posługuje się UE w celu monitorowania postepow państw członkowskich.

Modele edukacji obowiązkowej europejskie:

1.model późnej sekekcji-dlugi okres nauki w szkole podstawowej,dzieci pozostaja przez długi czas w tym samym otoczeniu I w tej samej drupie co ma pozwalać na lepsze poznanie ucznia przez wychowawcę oraz nie naraża dziecka na stres związany ze zmianą środowska

2.model wczesnej sekelcji- krótki okres nauki w szkole podstawoej,nastepnie w zalezności od uzdolnień dziecka,przejście do róznego typu szkół drugiego stopnia, zaleta wczesnej selekcji ma byc oddzielnenie młodszych dzieci od dorastajacej młodziezy oraz wczesne wyłonienie uczniow bardziej uzdolnionych I skierowanie ich do dalszego kształcenia akademickiego np niemcy

3.model posredni - krótki okres nauki w szkole podstawowej, nastepnie przejście do szkoły drugiego stopnia jednego typu, zachowany zostaje podział ksztalcenia na dwa etapy, w drugim jednak wszyscy uczniowie uczeszczają do szkoły jednego typu. np. Wlk.brytania

finansowanie szkolnictwa w pl- subwencje przekazywane w formie bonu oświatowego zalezne od liczby uczniow

wychowawcza funkcja szkoły- wraz ze wzrostem wielkości placówki majele czetotliwość I stopien kontaktów miedzy uczniem I nauczycielem, co nie sprzyja konktroli I budowaiu więzi, duz szkoła staje sie zbiorowskiem anonimowych dzieci, których problemy sytuacja rodzinna, wzajemnie relacje nie są znane nauczycielowi, co może zwiekszac prawdopodobieństwo zjawsik patologicznych

szkoły zawodowe w pl : zasadnicze szkoły zawodowe 2-3 lat, zdobycie kwalifikacji na poziomie zasadniczym; technika 4 lata, matura I kwalifikacje zawodowe na poziomie średnim;licea profilowane trzyletni okres ksztalcenia, matura, nie daja kwalifikacji zawodowych; trzyletnie technika uzupełniające- dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, umozliwiają uzyskanie matury I kwalifikacji zawodowych na poziomie średnim.

DYSKRYMINACJA I RÓWNOUPRAWNIENIE

dyskryminacja- rozróznienie, rozdzielenie, przejawia się w działaniu, odnosi sie do jednostki lub grupy wobec innych grup lub jednostek, w efekcie których penw możliwości dochodzenia do dóbr I wartości slopecznie cenionych pozostają zarezerwowane dla członkow jednej grupy, czy zbiorowości kosztem innej, istotna cechą tych praktyk jest ich długotrwałość, systematyczność I naruszenie zasady sprawiedliwści.

Wymiary dyskryminacji:

1. bezpośrenia- kiedy ze względu na cechy różnicujace ludzi, pewna osobe traktuje sie mniej rzychylnie niz traktuje sie inna osobe w podobnej sytuacje

2. posrednia- kiedy pewne przepisy kryteria czy działania prowadza w sposób niezamierzony do syskryminacji pewnej kategorii osób, grup w stosunku do innych osób/grup w podobnej sytuacji

3. prawna - kiedy obowiązujace w danym kraju przepisy noramtywne stwarzaja podstawy do dyskryminacji pośredniej I bezposredniej jednostek czy grup

4. faktyczna - kiedy działania instytucji czy obywateli wobec wyodrebnionych ze wzgledu na cechy róznicujace jednostek czy grup maja charakter dyskryminujacy mimo istnienia przepisów prawnych zakazujacyhc takich praktyk

5. pozytywną-kiedy wprowadza się zasady regulujace stosowanie okreslonych przywilejów wobec grup które doświadczają dyskryminacji bezposredniej lub pośredneiej w celu zniesienia dla tych grup ograniczeń I zrówniania ich sytuacji z grupami uprzywieleoanymi w tym zkresie.

Równouprawnienie- odnosi sie zarowno do stanu zrownania pozycji podmiotow prawnych jak I pracesu zrownywania nierownych wobec prawa podmiotów danego systemu prawnego

instrumenty polityki społecznej mające na celu zmniejszeie skali I charakteru zjawisk dysryminacyjych:

1. dysrybujca świadczeń socjalnych- gwarantująca wszstkim jednostkom I grupom dochód chroniący przez marginalizacją I wykluczeniem społecznym

2. przeciwdziałenie stygmatyzacji odbiorców swiadczen socjalnych- poprzez uznanie uniwersalnosci swiadczeń socjalnych I tworzenie gwarancji ich przestrzegania

3. kreowanie ustawodawstwa społecznego uwzględniający upośledzony status jednostek I grup dyskryminowanych

4. tworzenie ifrastruktury umożliwiającej realizacje decyzji polityczncych odnszących się do kategorii osób doświadczających dyskreyminacji

5. pomoc w integracji osób narażonych na wykluczenie ze środowiska pracy, rodzinnego, lokalnego

6. promowoanie idei jednakowych szans jednostek I grup nirowno traktowanych poprzez zwiększanie szans tych ktorzy maja mniejsze możli­wości

7. ewaluacja działań polityki społecznej wobec jedn I grup dyskryminowanych, ocena programów społecznych, instytucji, urzadzeń z pkt widzenia ich skuteczności I zgodnosći z przyjectymi zasadami I wartościami.

Przejawy dyskryminacji kobiet w świecie pracy:

niższy współczynnik zatrudnienia kobiet; przewaga kobiet wsród zatrudnionych w niepelnym wymierze czasu; segregacja pozioma w zatrudnianiu; segregacja poionowa w zatr; nizszy poziom wynagrodzenia kobiet w stosunku do wynagraodzenia mężczyzn; wyzszy udział kobiet bezrobotnych wśród ogólu bezrobotnych.

Przestępczość

przestępstwo- czyn zabroniony przez ustawę pod groźba kary jako zbrodnia lub występek , bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy: zbrodnie ( minm. 3 lata pozb wolności) wystepki(kara pozbzaiwenia ogr wlności min 1 mc lub grzywna przekraczająca 30 stwaek dziennych) , pozostałe to wykroczenia.

Uwarunkowania zachowń niezgodnych z prawem:

1. psychobiologiczne: uposledzenia umyslowe, choroby psychiczne, zaburzenia endokrynologiczne I patologia cech biopsychicznych moga byc wrodzone lub nabyte w trakcie zycia jednostki na skutek przebytych chorób lub doświadczeń

2. społeczne: ekonomiczne, zjawiska kulturowe, czynniki srodowiskowe, niewłaściwe czynniki w miejscy pracy/ nauki, dysfunkcjonalność rodziny

przyczyny wzrostu zachowń niezgodnych z parwem: zmiany systemu watości, zmiany na rynku pracy, edukacja, kultura I rozrywka, pogarszająca się kondycja zdrowotna

zapobieganie przestepczości:

1. prewencja: całokształt działań zapobiegania przestepczości: zasadnicza( dotyczy źródel przestępczości I powninna usuwać jej głębsze przyczyny), wtórna( ma na celu powstrzymanie osób gotowych popelnic przestępstwo od dokonania tego czynu), trzeciego stopnia (odpowiednie pstępowaie z przestepcami mające uchronić przed recydywą )

2. profilaktyka kryminalistyczna metody I środki mające na celu uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania rzestepstwa

3. profilaktyka kriminologiczna obejmuje wczesniejsze stadia genezy I etiologii czynu przestepczego.

4. Polityka karna dostosowywanie kary do rodzaju I okkoliczności przestepstwa oraz doosobowości sprawcy tak aby spelniła zadaniaochrony społeczeństwa I jeśli ot mozliwe powrot skazanego do życia w społeczeństwie

5. polityka penitencjarna sprowadza sie do problemu wykonia kary, ma na celu takie uksztalatowanie warunkow jej przebiegu aby w optymalnym stopniu zrealiować jej funkcje resocjalizacji

instytucje : policja, prokuratura sądy, kuratrzy zawodowi społeczni,

Cele kary pozbawienia wolności:

1. zapenienie skutecznego odosobnienia osbobom pozbawionym wolności I ochrona społeczenstwa przed sprawcami przestepstw

2. oddziaływania penitencjarne- zabiegi wychowawcze I korekcyjne mające na celu, kształtowanie społecznie pożądenych postaw potrzeby przestrzegania porządku prawnego I powstrzymania sie odo powrotu do przestestwa

manakmenty kary pozbawienia wolności: niehumanitarność, krymonogenne oddziaływanie środowiska zakładu karnego, niebezpieczeństwo recydywy, trudności pogodzenia pracy wychowaczej w warunakch więzienia.

Kwestia mieszkaniowa

niezaspokojenie potrzeb mieszkniowych

Mieszkanie lokal składający sie z jednej lub kliku izb wraz z pomiesczeniamia pomicniczymi , wybudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony w obrebie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście stanowi podstawowe miejsce do pełnienia funckji rodziny.

Polityka mieszkaniowa to poprzedzone diagnozą celowe dzia­łania instytucji państwowych I społecznych mające wywołac poprawę sytuacji mieszkaniowej.

Procesy migracyjne

migracja- wyprowadzenie się przeniesienie się z jednego miejsca na drugie.

Migracjologia- nauka o migracjach

Migracje wewnętrzne:

1. wahadlowe- polegają na reguralnym powtarzaknym przenoszeniu sie z miejscowci zamieszkania do miejscowości leżącej w innej jednostce administarcyjnej w związku z wykonywana praca/ nauką

2. czasowe-niejczesciej związane z podejmowaniem pracy sezonowej lub pobieraniem nauki poza miejscem zamieszknaia

3. defnitywne- polegają na trwalej zmianie mijscowości zamieszkania, przy czym migracje rodzinne są czetssze od migracji jednoosobowych

migracje zewnetrzne - zagraniczne: emigracja/ imigracja: legalna- nielegalna, przymusowa-dobrowolna, indywidualna- zbiorowa, docelowa- tranzytowa, zarobkowa, edukacyjna, rodzinna, powrotna, repatryjacyjna, prześedleńcza.

Diaspora- rozproszenie jakiejś narodowości wśród innej

Prognozy migracyjne:

1. nasilenie migracji wahadlowych wynikające ze zjawiska zedurbanizacji I oddalania miejsc zamieszkania od miejsc pracy czy nauki, bedzie postępował proces wyludniania a nawet zaniku małych miejscowości

2. migracje zewnetrzne mają sie ksztltować z jednej strony pod wpływem przebudowy struktury demograficznej idacej w krajach biorczych w kierunku zmniejszania się potencjału obób w wielku produkcujnym, w odniesieniu do krajów dawczych- pod wpływem niedoboru miejsc parcy I niskiego poziomu dochodów.

Geneza i rozwój nauki o PS

geneza wspólczesnej polityki społecznej wiąże sie z kwestia robotniczą (konflikt miedzy robotnikami I właścicielami fabryk, konflikty między ruchem robotniczym a rzadzącymi, złe warunki pracy I zycia robotników)była to przede wszystkim polityka związana ze sprawami pracy najemniej. W okresie międzywojennym pojawiały sie też analizy polityki popolacyjnej, której przedmiotem byly sprawy takie jak liczba ludności, przemieszczanie sie wewnątrz oraz poza granice państwa, kwetsia kobieca polityka rasy I higieny społecznej-nędza, alkoholizm. W kolejnych dziesi,ecioleciach bardziej popularne staje sie określienie welfare state czyli państwo dobrobytu, opiekuńcze. Wspólczesna polityka społeczna ma realizować ideę państwa, które jest odpowiedzialne za dobrobyt obywateli.

Dobrobyt - to w znaczeniu ekonomicznym wysoki poziom zaspokojenia potrzeb obywateli a jego przeciwieństwem jest niedostatek.

Startegia rynkowa pol społecznej polega na tworzeniu I ochronie warunków do tego aby działał mechanizm automatycznego odstosowywania wielkości produktu ( podaż ) do potrzeb ( popyt) poprzez cenę czyli rynek; rzadko bywa wystrarczająca ponieważ:

1. w przypadku niektórych dóbr I usług bardzo trudno jest sworzyc warunki dla funkcjonowania mechanizmów rynku I nie jest to możliwe ze względow moralnych( potrzeby emocjonalne zaspokajane porzez związki miedzy ludźmi)

2. rynek dzieli produkt wg miejsca I wydajności pracy a nie wg potrzeb

3. zachowania konsumentów moga byc zwiazane z ignorowaniem ich własnych ważnych potrzeb oraz potrzeb osób bedących na ich utrzymaniu

instrumenty korygowania rynku: regulacjia ilości I jakosci produktu( zakaz prducji, normy I standardy jakos produktów); regulacja cen ( ceny zerowe, minimalne, maksymalne)subsydiowanie produkcji, zatrudnienia, transfery zwiększające siłe nabywczą niektórych grup obywateli, zakazy I przymus konsumpcji okreslonych dóbr I usług.

Społeczeństwo obywatelskie- panstwo w którym polityka jest prowadzona którego członkami są obywatele.

Uwarunkowania polityki społecznej tworzą rozwiązania normatywne regulujace różne strefy aktywności instutucji publicznych I zycia obywateli a także zjawiska I procesy społeczne oraz ekonomiczne krotych wystepowanie oraz natężenie mają wpływ na kształt instytucjonalny polityki społecznej, przymowane przez nią cele oraz możli­wości I sposoby ich realizacji.

Klasyfikacja uwarunkowań:

1. wewnętrzne- wynikają ze stosunków w państwie są bardziej zlozone I zachowują większy wpływ na realizację polityki społecznej

2. zewnętrzne- oddziaływanie czynników usytuowanych poza pańsytwem:ustrojowo polityczne; materialne;związane z czynnikiem ludzkim; wynikające z zastanego modelu polityki społecznej.

Wartości I zasady polityki społecznej

wartość to cos co się ceni

wartości o których najczęściej dyskutuje sie w związku zpol społ : indywidualne wolności I prawa człowieka; emencypacja grup zagrozonych wykluczeniem; wartosci wspólnotowe; bezpieczenstwo I ochrona obywateli przez skutkami ryzyka;dłuzsze życie, lepsze zdrowie itp.

Postęp społeczny- taki ciąg zmian społecznych któremu przypisujemy pozytywne cechy; dzieki niemu przybywa zrealizowanych wartości a społeczeństwo zbliża sie do wzroca ' dobrego społeczenstwa'

Zasady polityki społecznej-wyrazaja jej wartości a zarazem mają ułatwiac ich realizację np. Zasada: przezorności, solidarnosci , sprawiedliwosci społecznej, pomocniczości( sybsydiarności), partycypacji, samorządności,dobra wspólnego, wielosektorowości.

Style realizacji polityki społecznej :

1. styl wyzwalający- okaże sie skuteczny wówczas, gdy jedynym problemem adresatów praogramu, mających właściwe aspiracje I kompetentnych jest to że nie mogą oni realizować swoich zamierzeń, ze na ich drodze pojawiły się bariery; działania w tym stylu daja wolność jednostkom, są wyraem zaufania do ich kompetencji

2. styl opiekuńczy poinien byc aplikowany tam gdzie głównym powodem barku zachowań pożądanych jest brak umiejętności I mozliwości(ludzie jesli chca postępować w okreslony sposób nie potrafia bądz ne mogą, jeżeli zas nie chc amoże to byc wtórny przejaw adaptacji do nieusuwalnego stanu niemozności) adresaci tego programu traktowani są w pewnien sposób jak niepełnosprawni, wymagający wsparcia- przejsciowego, aż do przywrócenia sprawności, która uczyli ich ludźmi kompetentnymi, I wolnymi od ograniczeń; lub nawet trawłego

3. styl bodźcowy -wychodzi z zalożenia że ludzie potrafią I moga wstrzymac sie od zachown potępianych lub podjąć zachowania pożadane, ale ni chca dopóki nie dostana nagrody. Zachowania sprzeczne z ich checiami można od nich uzyskac oferując im w zamian dobra, ktore naprawdę chca zdobyć; kontrakty takie moga byc tzw. Propozycjami nie do odrzucenia, jednak pozostawiaja pewna wolnosć wyboru nawet słabszym stronom umowy.

4. Styl rygorystyczne jest najmniej przyjemny dla odbiorców, jest to zestaw instrumentów dopasowany do założenia że adresaci( np. Osoby naduzywjące alkoholu, pzrestepcy) potrafią I mogą, ale nie chcą wstrzymac sie od zachowań potępianych; ze niechciane zachowania można wymóc na nich jedynie pod presja strachu przed dolegliwymi skancjami( np. Nie chcą zyć uczciwie ale jescze bardziej nie chcą trafic do więzienia)

instrumenty polityki społecznej wiedza o zasobach jakimi dysponują rózne podmioty polityki społecznej np.

1.Ekonomiczne- polityka konsumpcyjna ksztaltowanie dostepu do dóbr konsumpcyjnych, które słuzą sapokajaniu ludzkich potrzeb; ksztaltowanie stosunków własnościowych

2.prawne - zapisane w dokumantach mnrd prawa I wolności, regulacje prawne dotyczące poszczególnych dziedzin zycia zwłaszcza zachowan ludzi jako pracownikó I pracodawcow; jako czlonków rodzin

3. informacyjne - informacje które ludzie sbobie przyswili zrozumieli I zaakceptowali należą do najwaznijeszych wyznaczników ich zachowań I decyzji zyciowych sa warunkiem staysfakcjonujacego zdefiniowaniai zaspokojenia ich potrzeb: przekazywane za posrednictwem systemu szkolnego, wszelkiego rodzaju społecznego przekazu, poradnictwo indywidualne

4. kadrowe - ludzie ktorzy swiadczą uslygi społeczne, decyduja o przyznaniu dobr ekonomicznych potrzebujacyhc, stanwią I stosują prawo, wychowuja informuja , ucza I radza

5. kształtowanie przestrzeni, gospodarowanie czasem.

Dobra publiczne : korzyści z ich istnienia wykraczaja daleko poza korzyści posczególnych jednostek; ich pozytywne efekty są udziałem wiekszych zbiorowości ludzi, ; korzystanie z nich odbywa się zbiorowo poznieważ one same I ich efekty sa niepodzielne; wymagaja współfinansowania wmiare mozliwości przez wszystkich, ponieważ trudno kogos wykluczyć; rynek nie jest w stanie ich wytworzyc wcale albo w odpowiedniej ilosci

Sektory poltyki społecznej

Sektor publiczny- administracja rządowa I samorządowa oraz instytucje jej podlegające

realizuje zadania polegające na zarzadzaniu państwem I ijego ochronie, dotyczy to administacji, obrny narodowej,bezpieczenswa wenetrznego I wymiaru sprawiedliwości,

sektor prywatny- stanowią podmioty ( osoby fizyczne I prawne) do których nalezy w całości lub w przeważającvej częsic minie nie będące w posiadaniu skarbu państwa lub samorządu; o sopsobie jego funkcjonowania I osiaganych efektach przesądza mechaniżm rynkowy np. Spólki , spółdzielnie. Cechy: smaofinansowanie, prowadzenie działalności na podstawie rachunku ekonomicznego, realizacja celów konercyjnych, dbałość o interesy indywidualne, autonomie w zaieraniu transakcji.

Trzeci sektor- stanowią organizacje samorzadowe, , podmioty niezalezne od władz publicznych które nie dzałają w celu osiagnięcia zysku I dochody przeznaczają na realizację swych zadań, najczęsciej wyspępija jako fundacje I stowarzyszenia, cechyje je samorządność I dobrowolność członkostwa.

Międzynarodowe podmioty polityki społecznej

ONZ- założone w 1945r. Jej głownym celem jest utrzymanie pokoju I bezpieczeństwa oraz popieranie przyjaznych stosunków I rozwijanie wspólparcy miedzypaństwami.składa sie z pięciu organów: zgromadzenia ogólnego, rady bezpieczeństwa, rady gospodarczo- społecznej , rady powierniczej I miedzynarodowego trybunalu sprawiedliwości. W strukturze Onz: UNESCO, , FAO, WHO, ILO, UNICEF, UNDP, UNFPA, UNHCR.

Rada Europy- powołana w 1949 w celu realizacji idei jedności przez rzwój współpracy karjów we wszystkich dziedzinach,a w szczególnosci ochrony praw czlowieka, propagowanie pluralistycznej demokracji, rzadów prawa I wolnego rynku. Składa sie z: komitetu ministrów, zgromadzenia parlamentarnego, kongresu władz lokanych I regionalnych Eurpoy.

Unia Europejska- powołana na mocy traktau z maastricht w 1992r. Celem tworzonego przez nia ładu jest ograniczenie suwerenności krajów członkowskich w stanowianiu norm, regulujących sfery zycia gospodarczego I społecznego na rzecz tworzenia jednolitego rynku. Organy: Rada UE, komi,sja europejska, parlament eurpoejski, trbunał sprawiedliwości, trybunał obrachunkowy.

Krajowe podmioty poltyki społecznej:

podmioty ustwodawcze: sejm i senat- nadają kształt ustwodawstwu socjalnemu, okreslając zakres interwencji państwa w sfere warunków zycia ludności I stosunków miedzyludzkich

podmioty wykonawcze:

prezydent RP

administracja centralna- organy naczelne : rada ministrów, prezes rady ministrów I ministrowie;

organy centralne:prezes GUS, prezes UOKiK, szef OC kraju, komendant główny policji, prezes urzedu zmówień publicznych.

Administracja terenowa: administracja rządowa:wojweoda, administacja zespolona: komendanci policji I straży pożarnej, inspektorów, kuratora oświaty, lekarza weterynarii; administracja niezespolona: terenowe ograny adm rządowej podlegajace odpowiednim ministrom oraz kierownicy państowych osób prawnych I innych jednostek organizacyjnych wykonujacyhc zadania z zakresu administacji rządowej w województwie.

Samorząd terytorialny: gmina( w zakersie działania: gospodarka terenami I ład przestrzenny, infrastruktura komunalna,i lokalna kominikacjaochrona zdrowia, pomoc społeczna, mieszkalnictwo, edukacja publiczna, kultura), powiat (zajmije sie zgosnie z zasada pomicniczości : edukacja publiczną, promocja zdrowią, pomocą spoleczna polityka prorodzinną, wsperwaniem osób niepełnosprawnych, przeciwdziałniem bezrobociu, aktywizacja lokalnego rynku pracy itd.), województwo( do zaksreu działania samorządu należy wykonywanie zadań niezastrzezonych dla organow administracji rządowej, przy jednoczesnym zachowaniu samodzielnosci gminy oraz powiatu).

Podmioty sądownicze : sądy: powszechne( okregowe, regionalne,apelacyjne)sąd najwyższy; naczelny sąd administracyjnyi wojewódzkie sądy administracyjne; trybunał konstytucyjny, trubunał stanu.

Podmioty kontrolne:

NIK- kontroluje z punktu widzenia legalności, gospodarnosci,celowości I rzetelności działań administracji rządowej I samorządu terytorialnego, NBP, państwowych I komunalnych osób prawnch, oraz innych jedn org korzystających z majatku I srodków publicznych

rzecznik praw obywatelskich - stoi na staży wolnosc I praw czlowieka I obywatela okreslonych w konstytucji I nnych katach noramtwnych badając czy wskutek zaniechania oraganów organizacji I instytucji nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia I sprawiedliwości społecznej.

Rzecznik praw dziecka- ma chronić prawa dziecka zawarte w aktach noramtywnych, kierując sie jego dobrem I potrzebami

Panstwowa inspekcja pracy- została powołana w celu nadzoru I kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególnościprzepisów I zasad bezpieczenstwa I higieny pracy.

Państowa Inspekcja Sanitarna-realizuje zadania z zakresu zdrowia publicznego przez sprawownie nadzoru I kontrolii nad warunkami higieny I żywnością w celu ochrony ludności przed wpływem szkodliwych I uciążliwych czynnikow środowiskowych.

Diagnoza: rozpoznanie, wyróżnianie

diagnoza spol:wszelkie społeczne badania empiryczne, w których zbiera sie dane szczegółowe, porządkuje I interpretuje wcelu udzielenia odpowiedz na pytania: jak jest? Co jest? Dlaczego tak jest? W węższym znaczeniu diagnoza to rozpoznanie zdzarzeń I sytuacji społecznych ze względu na ich dotkliwość I potrzebę zmian( diagnoza : klasyfikacujna, genetyczna, znaczenia, fazy, prognostyczna)

podział ze względu na charakter gromadzonych danych: ilosciowe I jakosciowe w pierszwym przypadku dane poddawane analizie wyrażane są w postaci liczb w drugim słów

ze względu na statyczne lub dynamiczne podejście do przedmiotu badania wyróżniany dwie podstawowe kategorie badań: przekrojowe ( badanie cech w danym momencie w wyniku jednorazowego pomiaru) dyanmiczne( badanie zmian w czasnie procesów, zazwyczaj poprzez wielokrotny pomiar, ale może tez to byc pomiar jednokrotny wtedy mówimy o badaniu pseudodysnamicznym)

ze względu na sposób doboru danych obiektów mozna wyodrębnić badania cłoąsćiowe( badamy wszytskie osoby instytucjie) badania na probach badawczych( dobierane losowo lub celowo tylko niektóre obiekty) monograficzne ( badania całosciowe wybranego społeczeństwa, instytucji)

Cechy diagnozy:

wielodyscyplinarność- oznacza ze korzysta z terminologii, dorobku teoretycznego I badawczego pokrewnych dziedzn wiedzy( np. Ekonomii , socjologii, psychologii)

wielowarsztatowość- prowadzenie badań przy wykorzystaniu różnych technik badawczych, zbieranie danych z różnorodnych źródel

praktyczność- ustalanie praktycznych zastosowań dla poznanych praw nauki tak aby słuzyły racjonalnemu przekształcaniu rzeczywisości.

Najczęscjie stosowanymi w praktyce metodami badań indywidualnych przypadków I rodzin są wywiad środowiskowy, obserwacja, analiza dokumentów urzędowych.

Najczęsciej diagnostyce poddawane są:

1.potrzeby ludzkie -stan napięcia lub odczucie braku wynikające z biologicznej I psychicznej struktury organizmu, indywidulanego doświadczenia człowieka miejsca w strukturze społecznej; źródlem potrzeb jest nie tylko jednostwa ale także społeczeńtwo, poliltyka społ pomaga w zaspokojjeniu potrzeb kształtuje je I rozbudza; potrzeby może uporządkować hierarchicznie we względu na niezbędności ich zaspokajania I istnienia dla rozwoju człowieka; potrzeby zmieniają sie w cyklu życia człowieka; mozna badac empirycznie obserwując, analizujac cechy, ludzi I zjawsika społeczne.

2. środki zaspokajania porzeb: finansowe( nakłady, transfery pieniżene, przychody); rzeczowe(uzytkowanie różnych dobr) dostarczane w formi usług.

3. wybrane typy stosunków społecznych np. Między pracodwacami a pracownikami; mieszkańcami a społecznościami lokalnymi; obywatelami a państwem; konsumentami a podmiotami rynkowymi itp.

4. oceny I opinie ludzi na temat ładu społecznego , instytycji spolecznych I innych czynnikow decydujących o pizomiomie I jakosci ich życia, skłonnoci do działania na rzecz społeczenstwa

5. polityk społeczna jako dziłalność praktyczna dotyczy najczęściej: celów polityki społecznej( deklarowanych, realizowanych I oczekiwanych); procesu realizacji pol społ I skutków jej działania

6. otoczenie polityki społecznej np sytuacja ludnościowa, gospodarka I odbywające sie w nije procesy, porządek instytycjonalny danego społeczeństwa, przemiany strkutury społecznej, tadycja I kultura.

Wskaźniki społeczne- mierniki spatystyczne I dane ilościowe z badań socjoligicznych slużące opisowi , ocenie oraz procesom zjawisk społecznych, demograficznych I ekonomicznych związanych z awrunkami bytu, poziomem I jakoścą życia danego społeczeństwa, oraz stosowane do oceny procesów rozwoju społecznego.

Modele polityki społecznej: moga sie odnosić do rzeczywistej polityki prowadzonej w różnych krajach lub moga powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowiąc pewne konstrukcje logiczne pożądanych czy tez mozliwych do zrealizowania strategii polityki społecznej.

Typologie:

TIMUSS: modele na podstawie wzajemnych relacji między pol społ a gops rynskową:

1. marginalny/ rezydualny( LIBERALNY)- opiera sie na założeniu istnienia dwu naturalnych kanałów zaspokajania potrzeb indywidualnych, są nimi rynek prywatny I rodzina

2. motywacyjny- programy socjalne są praktowane jako ważny dodatek do gospodarki pełniąc wobec niej role służebną; silne uzaleznienie prawa do pomocy od pozycji zajmowane na rynku pracy

3. instytucjonalno- redystrybucyjny- pol społ uważana jest za integralna częśc danego społeczeństwa, gwarantująca powszechny dostęp do świadczen I usług z uwzglednieniem przede wszystkicm kryteruim potrzeb, odpowiedzialność za dobrobyt I bezpieczenstwo socjalne obywateli ponosi społeczentwo

FURNISS , TILTON: kryterium mozliwych form ingerencji panstwa kapitalistycznego w wolna grę sił rynkowych:

1. państwo pozytywne- pol społ ma chronic właścicieli kapitału przed ewentualnymi trudnościami wziązanymi z żywiołową grą sił rynkowych I przed potencjalnymi żadaniami redystrybujcji dochodow

2. państwo bezpieczenstwa socjalnego- celem jest zagwarantowanie minimalnego dochodu wszystkim obywatelema nietylko wybranym grupom pracującym

3. panstwo dobrobytu społecznego- nie ogranicza sie do gwarantowania minium, celem jest nie tylko równość szans, ale generalnie wyrównywanie warunków życiowych

ESPING- ANDERSEN:trzy typy reżimów:

1. liberalny- dominuja świadczenia o charakterze opiekuńczym, skromne tranfery uniwersalne lub umarkowane programy ubezpieczeń spolecznych np . USA, kanada, australia, japonia szwajcaria

2. konserwatywno-korporacyjny- austria, francja niemcy włochy- dominuje dążenie do zachowania wykszałconych na rynku róznic w statusie społecznym

3. socjaldemokratyczne- powszechne I bezwarunkwe prawa przyzanane klasom średnim, kraje nordyckei, holandia

Kolektywistyczny model pol społ: mozna zaliczyc zarono osoby pragnące załagodzic problemy społeczne wynikające z systemu kapiitalistycznego za pomoca ingerencji panstwa w sprawy socjalne, ajk I zwolenników posłużenia sie pol spol w celu gruntowne przebudowy społeczeństwa zgodnie z ideałami scojalistycznymi.

USA - model marginalny

WB-liberalno- kolektywistyczny: bezpieczenstwo socjalne I dobrobyt mają zapeniac dzialania państwa jak I samych obywateli

kraje nordyckie- instytucjonalno- redystrybucyjny:wszechstronność, duzy stopnień instytucjonalizacji świadczeń społecznych, przewaga roziwzań o charakterze uniwersalnym; wysoki standard świadczeń I usług socjalnych

niemcy austria- korporacyjno- motywacyjny:programy o charakterze ubezpieczen społecznych

pn wsch azja- model konfucjański: konserwatywny koporatywizm pozbawiony partycypacji pracowniczej; leseferyz bez przykladania zbytniej wagi do zasady poszanowania wolności idywidualnej; bezpieczeństwo socjalne opierajce się nie tyle na programach rządowych co na rodzinie, zakładzie racy wspólnocie lokalnej.

Kraje tzw realnego socjalizmu: biurokratyczno-kolektywistyczny: państwo jako gestor niemal wzystkich świadczeń I uslug socjalnych, zawarantownaie każdemu prawa do parcy; wysokie dopłat panstwowe do cen podstawowych twoarów I usług oraz niemal powszechny dostep do bezpłatnych lub nisko płatnych usług socjalnych.

regulacje UE pol spol : TWE, TUE, traktaty akcesyje

Wspólnotowa karta podstwaowych praw pracowników

Karta praw podstawowych

Regulacje Rady Europy:

Eurpoejska Karta Społeczna okresla kompleksowo katalog praw społecznych w wymiarze europejsksim, tworzy mnrd ramy prawne słuzace ochronie I uzniu praw społecznych

Kodeks zabezpieczenia społecznego podnoszenie satandardów w dziedzinei zabezpieczenia społecznego

Międzynarodowa Organizacja Pracy: konwencja nr 102: dot minimalnych norm zabezpieczenia społecznego

Marginalność- społeczna pozycja tych grup , ktore zostały zdegradowane do peryferyjnego statusu w wyniku zdominowania przez grupy centralne; cechy: pozbawienie władzy I dostepu do podejmowania decyzji, mniej praw a więcej obowiązków, mniej mozliwości wyboru a więcej oganiczeń, mniej mozliwości ekonomicznych I nizsza pazycja ekonomiczna, mniiej mozliwości zawodowych, edukacyjnych, wypoczynku, większe narazenia na skutki ancisków społecznych I kreysysó gospodarczych, dysryminacja prawa, społeczne naznaczenie I praktyki dyskryminujące.

Wykluczenie społeczne- krótki okres wypadnięcia poza typowe ramy życia grupowego, może także trwac dłużej, rodzaje ludzi przebywających w ramach wykluczenia: 1. taka jest ich wola I taki styl zycia im bardziej odpowiada 2. niezadowoleni I sfrustrowani wciąż pragną przyjęcia do jakiejś grupy społecznej I udziełu w jej zyciu 3. ludzie znajdujący sie poza społeczenstwem zwykle będący tam dlatego że mają pewn ecechy utrudnoiające im społeczne funkcjonowanie 4. ludzie poza nawisem oficjalnego I akceptowalnego zycia grupowego, mający liczne trudności z realizowaniem parw ktore im przysluguja z tytułu obywatelstwa.

Wykluczenie strukturalne:mieszkanie na wsi wyksztalcenie oniżej średniego, ubóstwo

wykluczenie fizyczne: wiek powyżej 50 lat, inwalidztwo

wyklucznie normatywne: samotność, uzaleznienie, konflikt z prawem

Lokalna Polityka społeczna: pol kreowana I realizowana w skali mnijeszej niz państwo : gmina, powiat, województwo(regionalana)

modele polityki lokalnej:

1. srodowiskowy- polityka rozwoju lokalnego stanowi pochodna lokalnego środowiska społeczno-ekonomicznego, do najważniejszych zmiennych kształtujących owo środowisko nalezy zaliczyc: zamożność miejscowej społecznosci, liczbę ludności, strukture wieku, strukture społeczną , dominujaca funkcję gminy.

2. Polityczny- w tym przypadku o realizowanej olityce rozwoju lokalnego decyduje dominująca grupa lub partia polityczna, urzeczywistniaja one wówczas swoje społeczne I polityczne preferencji oraz cele

3. biurokratyczny- zakładający dominująca rolę administracji samorządowej w kreowaniu I realizownaiu polityki rozwoju lokalnego, bardzo ważna rzecza jest kreowanie budżetu pod kątem realizowanie polityki lokalnej

4. kultury politycznej- w tym ujeciu kultura polityczna stanowi główny czynnik wyjaśniający zróżnicowaie polityki lokalnej, istotny jest tutaj także system obowiązujących wartosci oraz reguł polityki lokalnej.

Trzeci sektor: non-profit, dzialalność humanitarna: stowarzyszenia, fundacje, organizacjie pracodawców, zwiazki zawodowe, partie polityczne, organizacji samorządu gospodarczego I zawodowego, siweckie organizacje takie jak PCK, jednostki kościołów I związków wyznaniowych np. CARITAS

funkcje TS: reprezentowania interesów I praw adresowana do państwa społeczenstwa lub rynku; redystrybucyjną umozliwiająca wykorzystanie w celu dobra wspólnego zasobów, które inaczej nie byłyby wykorzystane do zaspokojenia potrzeb społecznych; produkcyjna ukierunkowana na zaspokojenie potrzeb lokalnych w zakresie usług w tym umozliwienie tego grupom, które nie moga ich zakupic na rynku.

Iniscjatywy TS: zapewniają przejściowe zatrudnienie; tworzą trwałe smofinansujace sie miejsca pracy; integrują zawodowo zapewniając stałą pomoc; readaptuja społecznie prez pracę

Dialog społeczny: relacje między partnerami społecznymi oraz ich stosunki dwustrone lub trójstronne z organami państwowymi; obejmuje komunikowanie sie przedstawicieli okreslonych grup czy kategorii społecznych, przyjmujace najczęściej zinstutucjonalizowana formą, którego celem jest negocjowanie konkretnych rozwiązń bądź polityk zmierząjących do rozwiązania określonych problemów.

Formy:

1. dwustronne negocjacje

2. trójstonny dialog

3. dialog wielostronny

Instytucje dialogu w pl: przedstwaiciele oraganizacji pracownikow I pracdawcow, instytucje dialogu wielostronnego w ministetsywach I urzędzach centralnych z udziałem przedstawicieli orgaznizacji pozarządowcyh.

Trójstonna Komiscja do praw społeczno gospodarczych: skład przedstwawiciele strony rządowej( przedstwaiciele RM wskazanie przez premiera) strony pracowników( przedstwaiciele reprezentatywnych organizacji związkowych:forum związków zawodowych, NSZZ solidarność, ogólnopolskie ororumienie zwiazków zawodowych) strony pracodawców( business centre club-związek parcodawców, konfederacja pracodawcow polskich, PKPP lewiatan, zwiazek rzemiosła polskiego)

główny cel dzia­łania komisji: peowadzenie dialogu w celu osiągnięcia I zachowania pokoju społecznego

organy: posiedzenie plenarne, preydium, zespoły problemowe

wojewódzkie komisje dialogu społecznego

trójstronne zespoly barnżowe stricte branżowe, dotczace spraw róznych sektorów gospodarki

naczelna rada zatrudnienia: organ doradczy ministra wlaściweg o ds pracy w kwestiach dotyczacych rynku pracy

dialog społeczny na poziomie europejskim:

komitologia-system procedór zmierzjących do wypracowania wsplnych decyzji na poziomie UE, polegający na stałym reguralnym konsultowaniu się państw czlonkowskich w ramach rad I komitetów, na tematy dotyczace spraw spolecznych o gospodarczych.

Europejski komitet Ekonomiczno- społeczny

Eurpejska Konfederacja związków zawodowych, eurpoejski zwiazek konfederacji przemysłu I pracodawców; europjska unia rzemieślników I msp,europejskie centrum z udziałem publicznym.

Efektywność- takie działanie gdy stosunek wyników do poniesionych kosztów jest większy od jedności; efektywność rośnie gdy przy danych efektach zmniejszamy koszty działania lub przy danych kosztach zwiększamy efekty.

Europejski model socjalny: cechy charakterystyczne: silne instytucje demokratyczne, wysoce produktywna gospodarka, rozwinięte insttytucje dialogu społecznego, równe szanse dla wszytskich,solidarność, wysoki oziom ochrony socjalnej, zapewnienie wszystkim dostepu do kszałcenia I ochrony zdrowia.

Zasady:

1. sprawiedliwości społecznej- oznacza prawo do pomocy dla każdego obywatela, który znalazł sie w trudnej sytuacji życiowej

2. polityka społeczna I polityka gospodarcza- pozytywny wpływ przedsiewięć socjlanych na mozliwości osiągania nie tylko postepu społecznego ale także wzrostu gospodarczego

3. rozwiniete instytucje dialogu społecznego- standaredem negocjacyjny sposób rozwiazywania problemów

wpływ globalizacji na polityke społeczną:

1. z powodu większej przepuszczalności granic oraz barzdiej niz kiedyś intensywnych przepływów kapitałowych, twoarowych informacyjnych I ludzkich, otoczenie zewnetrzne bardzije oddziaływyje na warunki zycia ludzi, polityke społeczną w poszczególnych krajach

2. większość państw świata łaczy coraz więcej podobnych, jesli nie nawet takich samuch wyzwan I problemów do rozwiazania w polityce społ co czyni zasadnym I pozytecznym intensywniejsze korzystanie z doświadczen przy podejmowaniu tych spraw na własnym podwórku co prowadzi do powstawania lookalnych I regionalnych modeli pol społ

3. odrebym zagadnieniem jest pojawienie sie nowej kategorii problemów- światowych kwestii społecznych, które jesli nawet nie wystepuja we wzystkich krajach świata to ich nastepstwa są poważne I powszechne zaś rozwiąznie wymaga zaangażowania calej społeczności mnrd( zagrożenia ekologiczne, dysproporcje rozwojowe I socjalne)

4. postepijąca industrializacja różnych form współpracy mnrd w dziedzinie pol spol zarózno na płaszcyźnie dwustronnej jak I wielostronnej co prowadzi do wyprocowywania umów konwencji wspólnych strategii I programów działań dla podejmowani konkretnych spraw społecznych albo wyposażania istniejących instytucji w dodatkowe fukcjie.

DYLEMATY FUNKCJONOWANIA OPIEKI ZDROWOTNEJ

Bezpieczeństwo zdrowotne Polaków wymaga: swobody umów i komercjalizacji stosunków lekarza z pacjentem, osobistej odpowiedzialności za zdrowie własne i rodziny, samodzielnego lub za pośrednictwem ubezpieczenia ponoszenia kosztów leczenia, ponoszenia części kosztów leczenia obecnych emerytów i rencistów przez państwo, finansowania ubogim leczenia przez prywatne fundacje i pomoc społeczną, oddzielenia pomocy społecznej i opieki społecznej od lecznictwa, prywatyzacji wszystkich poziomów leczenia poprzez stworzenie z placówek służby zdrowia spółek akcyjnych, za których akcje nabywcy płaciliby na raty, likwidacji resortowej służby zdrowia, uczynienie lekarza wolnym zawodem, przeniesienia medycyny sądowej do ministerstwa sprawiedliwości, nadzoru izb lekarskich nad zakładami leczniczymi, szkolnictwa uniwersyteckiego lekarzy i praktyk w prywatnych placówkach na podstawie umów.

Cele społeczne polityki zdrowotnej dotyczą zapewnienia wszystkim równych szans rozwoju i ochrony zdrowia, zapobiegania chorobom, zgonom, niepełnosprawności oraz taką organizację leczenia z troską o chorego i poszanowaniem jego godności.

Kościół katolicki wobec państwa socjalnego - państwo w służbie człowiekowi

Zasadnicze znaczenie mają w myśli społecznej Kościoła katolickiego jego encykli­ki socjalne. Jest ich osiem, a treść niektórych z nich - zbieżnych z poruszanym tu tematem - przedstawiamy jako oficjalne stanowisko Watykanu wobec socjalnych funkcji państwa. Stanowisko to wtórnie znajduje interpretatorów w katolickiej nau­ce społecznej.

Rerum novarum (1891)

Była to pierwsza encyklika, która dotyczyła kwestii robotniczej i zapoczątkowała powstanie doktryny socjalnej Kościoła. Została ona potraktowana jako odpowiedź Kościoła na postulaty reform społeczno-gospodarczych formułowane przez rady­kalne orientacje socjalistyczne.

Przyjmuje się, że ideą przewodnią Rerum nouarum jest chrześcijańska idea włas­ności prywatnej, która może wyznaczać niesocjalistyczny kierunek rozwoju spo­łeczeństwa. Centralną tezą encykliki jest bowiem stwierdzenie, iż socjalizm to rozwiązanie fałszywe.

Dla każdego robotnika własność prywatna jest celem pracy, owocem oszczęd­ności i sposobem rozwijania siebie i swojej rodziny. Dlatego też własność wspól­na (państwowa albo społeczna) jest szkodliwa dla robotnika, sprzeciwia się prawu natury i zagraża rodzinie. Rodzina bowiem jako pierwotna (starsza niż państwo) grupa społeczna ma prawo do posiadania ze względu na realizowane przez siebie funkcje.

Ustrój kolektywny, postulowany przez socjalistów w XIX wieku, miał się opie­rać na własności wspólnej. Koncepcji tej przeciwstawiał się Kościół, uważając, że realizacja ówczesnych postulatów socjalistycznych doprowadzi społeczeństwo do chaosu i powszechnej nędzy. Encyklika Rerum tiouarum wydana przez Leona XIII sformułowała postulat współpracy kapitału i pracy, ponieważ współpraca jest istotą życia gospodarczego.

Państwo jako główny podmiot organizujący życie społeczne ma obowiązki, do których w pierwszej kolejności zalicza się troskę o dobrobyt ogółu, co w szczegól­ności oznaczało opiekę nad warstwami najsłabszymi ekonomicznie. Państwo nie może być bierne wobec ubóstwa, ponieważ ma zabezpieczać ideę sprawiedliwości. Doktryna społeczna kościoła od czasów św. Tomasza z Akwinu wyodrębnia trzy typy sprawiedliwości, które są treścią działań państwa:

sprawiedliwość wymienną, która obejmuje wzajemne obowiązki osób wobec sie­bie,

sprawiedliwość rozdzielczą, która normuje obowiązki społeczeństwa wobec jed­nostki (np. opieka społeczna),

sprawiedliwość prawną, która określa obowiązki jednostki wobec społeczeństwa (np. płacenie podatków).

Państwo wprawdzie nie może krępować aktywności bądź przejmować inicjatywy jednostki lub rodziny, lecz powinno wkraczać w życie społeczne wtedy, gdy doma­ga się tego interes społeczeństwa lub jego części. W Rerum ruwarum przyjęto więc zasadę ograniczonej interwencji państwa ze względu na dobro ogółu. Zasada ta dotyczyła kilku spraw szczegółowych:

ochrony własności prywatnej (postulat równości nie usprawiedliwiał zawłaszcza­nia);

ochrony pracy (w sensie warunków jej wykonywania i relacji pomiędzy praco­dawcami);

ochrony kobiet i dzieci przed wyzyskiem pracodawców;

sprawiedliwej (słusznej) płacy, zawierającej wynagrodzenie umożliwiające godzi­we życie robotnikowi i jego całej rodzinie; sprawiedliwa płaca dzieliła się na pła­cę życiową i płacę rodzinną, która z czasem stała się przedmiotem ubezpieczeń społecznych;

uwłaszczenia mas, np. przez nadawanie ziemi.

Encyklika Rerum novarum poparła ideę samopomocy społecznej, realizowaną poprzez tworzenie organizacji zawodowych, również związków zawodowych.

Ouadragesimo anno (1931)

Encyklika ta, wydana w 40 lat po Rerum novarum (stąd pierwsze jej słowa: „Quadra- gesimo anno", co znaczy 'w czterdziestym roku') została zatytułowana O odnowieniu ustroju społecznego. Jej tłem był wielki kryzys gospodarczy świata, zapoczątkowany krachem na giełdzie nowojorskiej w 1929 roku. Encyklika zawierała krytykę zarów­no liberalizmu, jak i socjalizmu. Pierwszy okazał się „[...] niezdolnym do sprawiedli­wego rozwiązania kwestii społecznej, a drugi doradza lekarstwo, które jest stokroć gorsze od choroby [...]".

Pius XI postulował odnowienie ustroju społecznego definiowanego jako jedność powstała z dobrego złożenia wielości (św. Tomasz). Państwo jako podmiot reform miało kierować się zasadą pomocniczości. Jej istotą jest uznanie pierwszeństwa ini­cjatywy oddolnej i pomocniczy charakter interwencji państwa. Państwo ma dobrze spełniać funkcje kontrolne, kierownicze, motywacyjne i związane z karaniem nad­użyć, a nie wchłaniać lub niszczyć inicjatywy oddolne. Obydwie encykliki miały istotne znaczenie edukacyjne. Uświadamiały one, że kościół w kwestii socjalnej ma swoją ocenę i propozycje reform[1]. Inspirowały one do działań w ruchach katolickich i chrześcijańskich związkach zawodowych.

Encykliki II Soboru Watykańskiego

Mater et magistra (1961)

II wojna światowa oraz okres powojenny charakteryzują się wielkimi przemianami, do których należy zaliczyć klęskę państwa totalitarnego. Rzutowało to na socjal­ną doktrynę Kościoła. Nowa encyklika w dziedzinie życia gospodarczego uznała pierwszeństwo prywatnej inicjatywy poszczególnych ludzi, a interwencję państwa ograniczyła do funkcji popierania, pobudzania, koordynowania, pomocy i uzupeł­niania podejmowanych inicjatyw indywidualnych zgodnie z zasadą pomocniczości. Państwo ma za zadanie realizację dobra wspólnego, które jest w gruncie rzeczy pro­gramem katolickiej polityki społecznej. Obejmuje ono m.in.: zatrudnienie jak naj­większej liczby pracowników; przeciwdziałanie tworzeniu się uprzywilejowanych grup społecznych; odpowiednie dostosowanie płac do cen towarów; likwidację lub ograniczenie dysproporcji pomiędzy rolnictwem, przemysłem i usługami; troskę o to, aby osiągnięty dobrobyt służył także następnym pokoleniom.

Jan XXIII postulował szeroką humanizację ustroju przedsiębiorstwa poprzez upodmiotowienie i udział pracowników we wszystkich dziedzinach życia. Szczegól­nym wyrazem tego procesu miało być upowszechnianie własności prywatnej.

Pacem in terris (1963)

Encyklika o pokoju na ziemi, przygotowana również przez Jana XXIII, uzupełnia treściowo poprzedni dokument. Punktem wyjścia Pacem in terris jest stwierdzenie, że warunkiem koniecznym pokoju jest ład, porządek w świecie i pomiędzy ludźmi, a ten oparty jest na prawach, które dają się przenieść na człowieka oraz na rela­cje społeczne. Jan XXIII wymienia wiele takich praw, m.in. prawo: do życia i do godnej człowieka stopy życiowej, do wolnego wyboru stanu cywilnego i swobody życia rodzinnego, do godziwych warunków pracy, do zajmowania się działalnością gospodarczą zgodnie z poczuciem odpowiedzialności, do sprawiedliwego wyna­grodzenia, do własności prywatnej, do zrzeszania się, do emigracji i imigracji, do udziału w życiu publicznym.

Każdemu z tych praw odpowiadają obowiązki człowieka. Pacem in terris przypo­mina zadania władzy państwowej, których treścią jest realizacja dobra wspólnego. Ma ona, zapewniając postęp, rozwijać produkcję podstawowych dóbr usługo­wych, takich jak: sieć dróg, środki komunikacji, mieszkania, opieka zdrowotna, urządzenia wypoczynkowe i rozrywkowe. Racją istnienia władz państwowych jest zapewnienie obywatelom zasiłków pieniężnych, odpowiedniej pracy dla robotni­ków, sprawiedliwej płacy, dostępu do własności prywatnej, stowarzyszeń i nauki. Względy sprawiedliwości wymagają w szczególności, aby władza otaczała troskliwą opieką obywateli z niższych warstw społecznych.

Encyklika posoborowa Laborem exercens (1981)

Jednym z najważniejszych dokumentów w doktrynie socjalnej Kościoła katolickie­go jest encyklika Laborem exercens, napisana przez Jana Pawła II, wydana w 90. rocznicę opublikowania Rerum novarum. lezą centralną jest stwierdzenie, iż praca ludzka stanowi klucz do rozwiązania kwestii społecznej. Istniejąca kwestia społecz­na oznacza zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości i pokoju. Praca rozumiana jest w dwojakim znaczeniu: przedmiotowym - jako technika panowania nad ziemią,
i podmiotowym - z uwagi na człowieka, który stanowi ostateczny cel pracy. Jan Paweł II uważa, że istnieje zagrożenie porządku wartości w istniejących systemach pracy. Człowiek jest bowiem traktowany w nich bądź jako towar, bądź jako anoni­mowa siła robocza. Efektem tego zagrożenia jest powstanie solidarności oznacza­jącej zbiorową i słuszną reakcję przeciwko degradacji człowieka jako podmiotu pracy. W historycznym konflikcie praca-kapitał Kościół opowiada się po stronie słabszych, wyrażając pogląd, iż człowiek ma zawsze pierwszeństwo przed materią.

Jan Paweł II stawia pytanie o to, jaki ustrój pracy można uznać za sprawiedliwy. Odpowiada na nie w ten sposób: jest to ustrój, który dopuszcza wszystkich pra­cujących do współudziału w zyskach i zarządzaniu. Wiąże się to z uprawnieniami ludzi pracy, które mają być zabezpieczone przez państwo (pracodawca pośredni) i przedsiębiorstwo (pracodawca bezpośredni). Państwo ma planować i organizować zatrudnienie, gdyż bezrobocie oznacza zło i wymaga przeciwdziałania. Obowiąz­kiem pracodawcy bezpośredniego jest stwarzać godziwe warunki pracy oraz spra­wiedliwie wynagradzać za pracę.

344

+ ■ ■ «-» I ^       + +

Encyklika podkreśliła podmiotowe znaczenie związków zawodowych w konflik­cie praca-kapitał. Są one wykładnikiem walki o sprawiedliwość społeczną, swoje postulaty mają jednak przeprowadzać pokojowymi metodami. „Walka" określana jest w Laborem exercens jako normalne staranie o właściwe dobro, zaś pojęcie „po­lityka" ma dotyczyć roztropnej troski o dobro wspólne. Działania związków zawo­dowych mają więc zaznaczone moralne granice w działalności publicznej. Uważa się, że wydarzenia w Polsce związane z powstaniem ruchu Solidarność w 1980 roku miały duży wpływ na encyklikę i wyrażone w niej oceny.

Zasady nauki społecznej Kościoła

Zasada dobra wspólnego. Jest ona określana jako suma tych warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość. Dobro to zobowiązuje władze publiczne, by działały one, uwzględ­niając korzyść wszystkich obywateli. Dobro wspólne programowo przeciwsta­wia się interesowi (prywatnemu, klasowemu, grupowemu).

Zasada solidarności. Solidarność to mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i każdego, gdyż wszyscy są od­powiedzialni za wszystkich. W zasadzie tej wyraża się bezinteresowna służba lu­dziom i bliźniemu. Odnosi się ona nic tylko do pojedynczych osób, ale i do całych grup społecznych oraz obliguje narody silniejsze i bogatsze do pomocy słabszym. Zasada ta może również oznaczać zbiorowy protest przeciwko degradacji czło­wieka jako podmiotu pracy.

Zasada pomocniczości. Głosi ona, że tego, co jednostka i grupy społeczne oddol­nie powołane mogą zrealizować własnymi siłami i z własnej woli, nie powinny im odbierać struktury wyższego rzędu - państwo lub organizacje. W zasadzie tej podkreśla się pierwszeństwo inicjatywy oddolnej, która chroni autonomię i pod­miotowość wspólnot lokalnych. Zasada pomocniczości zakłada decentralizację
działań publicznych, postuluje, aby państwo oddało inicjatywę na szczebel niższy, a interweniowało tylko wówczas, gdy społeczeństwo niższego rzędu (rodzina, gmina, spółdzielnia itp.) nie może rozwiązać swoich problemów. In­terwencja państwa jest usprawiedliwiona wtedy, gdy nie hamuje wolności działa­nia jednostek. Zasada ta oznacza poparcie dla energii społecznej małych grup, ale jednocześnie zaleca państwu asekurację działań społeczności mniejszych poprzez obserwację, kontrolę, koordynację i - w ostateczności - ingerencję. Ponadto bez­pośrednio preferuje ona samorządność według hasła: „pomoc ku samopomocy". Zasada ta buduje podstawy społeczeństwa obywatelskiego.

Zasada uczestnictwa. Uczestnictwo jest głęboką aspiracją człowieka, szansą re­alizacji jego praw, wyraża jego godność i wolność w życiu codziennym. Pro­porcjonalne i odpowiedzialne uczestnictwo wszystkich członków społeczeństwa w rozwoju życia społeczno-gospodarczego, kulturalnego i politycznego jest dro­gą do zbudowania nowego systemu współistnienia ludzi. Zakłada ono aktyw­ność (a nie bierność) członków społeczeństwa, ponieważ tylko aktywność zbliża ich do realizacji praw, umożliwia rozwój jednostki. Uczestnictwo stoi w opozycji do marginalizacji - czasowej i trwałej.

Zasada proporcjonalnego rozwoju. Zakłada ona równomierny i harmonijny rozwój wszystkich sektorów gospodarki, umożliwiający ludziom realizację ich szans rozwoju. W rozwoju poszczególnych państw zaznaczają się dysproporcje, asymetrie regionów i działów gospodarki. Na przykład „ściana wschodnia" jest kojarzona u nas z zacofaniem gospodarczym, z większym ubóstwem, bezrobo­ciem, z mniejszymi szansami edukacyjnymi. DYLEMATY FUNKCJONOWANIA EDUKACJI W POLSCE

Najważniejszym problemem polskiej edukacji pozostaje cały czas nierówna szansa dzieci i młodzieży w dostępie do przedszkoli i szkół. Zagadnienie wyrównywania szans edukacyjnych jest dziś jednym z najważniejszych problemów społecznych i edukacyjnych, odnoszących się przede wszystkim do uczniów pochodzących z zapóźnionych środowisk wiejskich i małomiasteczkowych.

Problem ten dotyczy również dzieci i młodzieży z rodzin dotkniętych biedą i ubóstwem (bezrobocie rodziców), rodzin patologicznych, dysfunkcyjnych. Ważne jest tutaj zapewnienie równego startu edukacyjnego, powszechnej dostępności do przedszkoli dla dzieci ze środowisk wiejskich, dostępności do szkół ponadgimnazjalnych oraz wyższych dla młodzieży wiejskiej i z innych środowisk defaworyzowanych, pomocy materialnej dla uczniów ubogich (dofinansowanie obiadów i podręczników), organizowanie zajęć wyrównawczych dla uczniów mających trudności w nauce.

Dzieci z małych miejscowości mają bardzo utrudniony dostęp do edukacji na takim poziomie jak ich koledzy z większych miast. Można to już zauważyć na poziomie przedszkola. W większości polskich wsi dzieci mają dostęp tylko do „zerówki” otwartej przy placówce szkolnej, ponieważ stała się ona obowiązkowa. Nie rozpoczynają swojej edukacji w przedszkolu tak jak większość dzieci w miastach w wieku 3-4 lat, co daje im już na starcie gorszą pozycję i sprawia wiele trudności. Każde dziecko musi mieć dostęp i obowiązek otrzymania dobrego wykształcenia na poziomie podstawowym i średnim. Młodzież musi mieć możliwość nauki zgodnie z jej aspiracjami aspiracjami zdolnościami

---