Charakterystyka Metody PN-N-18002

Ocena ryzyka zawodowego to uważne przyjrzenie się przebiegowi wykonywania pracy oraz miejscu i warunkom jej wykonywania, a następnie ustalenie i zapisanie, jakie czynniki (np. narzędzia, urządzenia, substancje chemiczne, hałas lub inne czynniki środowiska pracy) mogą mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracownika zatrudnionego na tym stanowisku. Następnym krokiem jest oszacowanie i stwierdzenie, czy ryzyko na ocenianym stanowisku pracy związane z dostrzeżonymi niekorzystnymi czynnikami jest dopuszczalne lub niedopuszczalne.

Możemy przyjąć, że ryzyko jest dopuszczalne wówczas, gdy zastosowano wystarczające środki chroniące pracownika przed oddziaływaniem czynników niekorzystnych. W przeciwnym wypadku ryzyko będzie niedopuszczalne i wówczas należy spowodować zastosowanie dodatkowych, skutecznych środków ochrony.

Jedna z popularniejszych metod oceny ryzyka zawodowego jest przeprowadzana w oparciu o wspomnianą wyżej serię Polskich Norm o numeracji 18000.

Chodzi o normy:

• PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.

• PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

• PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne.

• Uzupełniające zastosowanie ma norma PN-EN-1050:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka.

Przy ocenie ryzyka związanego z oddziaływaniem czynników mierzalnych, tzn. takich których wielkość oddziaływania można odnieść do określonych w normach lub przepisach wartości, można zastosować trójstopniową lub pięciostopniową skalę ryzyka. 

W PN-18002 podano algorytm na określenie ryzyka zawodowego w trójstopniowej skali ryzyka, dotyczy on NDN oraz NDS i NDSCh czynników szkodliwych. Jeżeli w zakładzie pracy zmierzono NDS-y i NDN-y, powinno się stosować właśnie tę metodę. 

W tej procedurze proces oceny ryzyka poddaje się iteracji, czyli krokowemu, przybliżającemu powtarzaniu badania. Zagrożenie ustalone w wyniku badania powinno być usunięte bądź ograniczone poprzez dobór odpowiednich środków ochrony.

Ocena ryzyka zawodowego za pomocą matrycy ryzy­ka - wg normy PN-N-18002

Przedstawiona w normie PN-N-18002 matrycowa meto­da oceny ryzyka jest metodą przeznaczoną do jakościowego oszacowania ryzyka zawodowego. W metodzie szacuje się parametry ryzyka, którymi są możliwe spowodowane zda­rzeniem ciężkości następstw (skutki) oraz prawdopodobień­stwo, z jakim następstwa te mogą wystąpić. Wartościowa­nie ryzyka przeprowadzane jest przez odczytanie jego war­tości z matrycy.

Szacowanie ciężkości następstw i prawdopodobieństwa następstw odbywa się w skali trójstopniowej dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Charakterystykę wartości pa­rametrów ryzyka przedstawiono w tabelach szacowanie ciężkości następstw oraz szacowanie prawdopodobieństwa następstw.

SZACOWANIE CIĘŻKOŚCI NASTĘPSTW
Następstwa
O małej szkodliwości
O średniej szkodliwości
O dużej szkodliwości

SZACOWANIE PRAWDOPODOBIEŃSTWA NASTĘPSTW
Prawdopodobieństwo
Mało prawdopodobne
Prawdopodobne
Wysoce prawdopodobne

Po oszacowaniu parametrów ryzyko wartościowane jest z matrycy ryzyka w skali trójstopniowej – tabela poniżej:

Wartościowanie ryzyka w skali trójstopniowej (PN-N-18002)
Prawdopodobieństwo
Mało prawdopodobne
Prawdopodobne
Wysoce prawdopodobne

Norma zaleca również - w zależności od poziomu wartościo­wania ryzyka - podjęcie niezbędnych działań profilaktycz­nych zgodnie z tabelą:

Działania profilaktyczne dla wartościowania ryzyka w skali trójstopniowej
Ryzyko
Duże
Średnie
Małe

Charakterystyka stanowiska pracy

Pracownik administracyjno-biurowy pracuje w budynku dwupiętrowym. W pomieszczeni znajduje się typowe wyposażenie biurowe: szafy i regały o wysokości do dwóch metrów, biurko, na którym ustawiono monitor ekranowy, komputer, drukarkę laserową i tel./fax. Praca przy komputerze trwa od trzech do pięciu godzin dziennie. Kserokopiarkę oraz niszczarkę dokumentów umieszczono obok biurka. Pracownik bardzo często korzysta z kserokopiarki. Wszystkie urządzenia są umieszczone tak, aby znajdowały się w zasięgu ręki. Pracownik opracowuje dokumenty, które są mu przynoszone lub musi je przynieść, w związku z czym przemieszcza się po schodach. Opracowane dokumenty odkładana regały lub do szaf; w celu wyjęcia lub odłożenia dokumentów na wyższe półki pracownik wchodzi na krzesło. Pracownik ma kontakt z klientami firmy.

Wymagania ogólne dla pomieszczenia, stanowiska pracy
i pracownika

Pomieszczenie pracy

Pomieszczenia pracy, w zależności od czasu przebywania w nich pracowników, dzielą się na:

• Pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt pracowników - w przypadku przebywania tych samych pracowników w ciągu doby dłużej niż 4 godziny.

• Pomieszczenia przeznaczone na czasowy pobyt pracowników - w przypadku przebywania tych samych pracowników w ciągu doby od 2 do 4 godzin.

• Pomieszczenia nie przeznaczone na pobyt pracowników - w przypadku, gdy łączny czas przebywania tych samych pracowników jest krótszy niż 2 godziny w ciągu doby, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź też praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem oraz konserwacją maszyn i urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku.

Pracownik administracyjno-biurowy pracuje w zamkniętych pomieszczeniach pracy. Powinny one odpowiadać poniższym warunkom:

Wysokość

• Minimum 3 m - jeżeli nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia.

• Minimum 3,3 m - pomieszczenia do pracy, w których występują substancje szkodliwe dla zdrowia.

• Minimum 2,5 m w świetle - po zastosowaniu klimatyzacji - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia.

Podłoga - równa, nieśliska, niepyląca i bez progów pomiędzy pomieszczeniami.

Kubatura - minimum 13 m³ wolnej objętości pomieszczenia na jednego pracownika.

Powierzchnia robocza - minimum 2 m² wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.) na jednego pracownika.

Rozmieszczenie urządzeń, szaf - takie, aby przejścia między nimi wynosiły:

• 75 cm - w przypadku jednego pracownika.

• 100 cm - w przypadku ruchu dwukierunkowego.

Oświetlenie

Naturalne, dzienne, najlepiej górne. W przypadku oświetlenia bocznego (okna) powinien być zachowany stosunek wielkości powierzchni okien w świetle ościeżnic do powierzchni podłogi jak 1 : 8 (to znaczy 1 m² okna na 8 m² podłogi):

• Strefy komunikacji i korytarze - 100 lx

• Pomieszczenia sanitarne - 200 lx

• Biura - segregowanie, kopiowanie itd. - 300 lx

• Pisanie ręczne, obsługiwanie klawiatury, czytanie, przetwarzanie danych - 500 lx

Temperatura - pomieszczenie pracy biurowej powinno mieć temperaturę nie mniejszą niż 18 ⁰C.

Wentylacja - zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych

Stanowisko pracy

Przez stanowisko pracy rozumie się przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. Stanowisko pracy powinno spełniać podstawowe wymogi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Organizacja stanowiska pracy

Prawidłowa i racjonalna organizacja stanowiska pracy wpływa na zwiększenie wydajności przy jednoczesnym zmniejszeniu zagrożenia pracownika dzięki zastosowaniu odpowiedniej ochrony przed czynnikami niebezpiecznymi (urazowymi), szkodliwymi i uciążliwymi (hałas, oświetlenie). Stanowisko pracy, jeśli istnieje taka konieczność, powinno być zaopatrzone w oprzyrządowanie pomocnicze (urządzenia audiowizualne, pomoce naukowe itp.). Rozmieszczenie wyposażenia powinno zapewniać bezpieczne wykonywanie czynności. Na właściwą organizację stanowiska pracy ma wpływ:

• Prawidłowe rozmieszczenie urządzeń na stanowisku.

• Usytuowanie i sposób rozmieszczenia pomocy naukowych w zasięgu rąk pracownika, uwzględniające kolejność stosowania.

• Kolejność i metody wykonywania czynności.

• Rytmika i czas pracy.

• Warunki środowiska oddziałujące na środowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy

Wyposażenie takiego stanowiska to:

• Komputer z oprzyrządowaniem (monitor, drukarka, klawiatura, mysz itd.).

• Telefon, faks, kserokopiarka, a także stół, siedzisko i inne sprzęty.

W związku z powyższym podstawową sprawą jest uwzględnienie w czasie projektowania stanowiska pracy podstawowych zasad ergonomii. Nieuwzględnienie tych zasad może spowodować pojawienie się dolegliwości zdrowotnych, a także (z ekonomicznego punktu widzenia) - obniżenie wydajności pracy. Biorąc to pod uwagę, podano poniżej podstawowe wymagania dotyczące stanowiska pracy z urządzeniami biurowymi, w tym z komputerami.

Rozmieszczenie elementów stanowiska pracy

Planowane stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy powinno uwzględniać:

• Liczbę i rozmiary zakupionego sprzętu.

• Charakter pracy (ciągła, dorywcza, wprowadzanie danych, edycja tekstu itp.).

• Ustawienie stanowiska względem oświetlenia:

- ekran monitora powinien być ustawiony poprzecznie względem okien, w odległości około 1 m od nich,

- olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora powinno zostać ograniczone w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach;

Uwaga: Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego pod warunkiem, że będą to oprawy nie powodujące olśnienia.

• Dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych.

• Takie usytuowanie w pomieszczeniu, aby zapewnić pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska; odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora - co najmniej 0,8 m.

• Urządzenia pomocnicze:

- jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokument posiadający regulacje ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika,

- uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem między ekranem monitora a klawiaturą lub w innym miejscu - w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Siedzisko

Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:

• Dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi.

• Wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów.

• Regulację wysokości siedziska w zakresie 400-500 mm, licząc od podłogi.

• Regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5° do przodu i 30° do tyłu, wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednio do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych.

• Możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°.

• Podłokietniki.

Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.

Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze - stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek. Podnóżek powinien mieć kąt pochylenia w zakresie 0°-15°, a jego wysokość powinna być dostosowana do potrzeb wynikających z cech antropometrycznych pracownika. Powierzchnia podnóżka nie powinna być śliska, a sam podnóżek podczas jego używania nie powinien przesuwać się po podłodze.

Stół

Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury.

Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać:

• Wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy.

• Ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednią krawędzią stołu.

• Ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji.

Wysokość stołu oraz siedziska krzesła - powinna być ustalona tak, aby zapewnić:

• Naturalne położenie kończyn górnych zapewniające przy obsłudze klawiatury zachowanie co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem.

• Odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20°-50° w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika.

• Odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu; powierzchnia blatu stołu powinna być matowa - najlepiej barwy jasnej.

Monitor

• Znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne.

• Obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności.

• Regulacje jaskrawości i kontrastu znaku na ekranie powinny umożliwiać spełnienie wymagań dotyczących minimalnej luminancji znaku lub tła i kontrastu znaku na ekranie oraz dopasowanie tych parametrów do warunków oświetleniowych.

• Regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi o co najmniej 120° - po 60° w obu kierunkach.

• Ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr.

• W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech pracownika powinna być użyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół.

• Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400-750 mm.

Klawiatura

• Klawiatura powinna stanowić osobny element sprzętu komputerowego.

• Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie takiej pozycji, aby nie powodowała zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Klawiatura powinna posiadać w szczególności:

- możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0-15°,

- odpowiednią wysokość - przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury,

• Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne.

Fax, telefon

Nie stanowią zagrożenia pod warunkiem prawidłowej, zgodnej z dokumentacją, eksploatacji.

Kserokopiarka

Dla prawidłowej eksploatacji kserokopiarki należy przestrzegać następujących zasad:

• Pomieszczenie, w którym znajduje się urządzenie, powinno być wentylowane.

• Zalecane warunki pracy:

- temperatura 15-25^oC,

- wilgotność 40-70%,

• Urządzenie powinno być ustawione w sposób umożliwiający dostęp dla zamontowania urządzeń dodatkowych i czynności serwisowych. Odstęp od ściany nie powinien być mniejszy niż 10 cm dla zapewnienia wentylacji.

• Podłączenie urządzenia do sieci elektrycznej powinno być wykonane w sposób zgodny z instrukcją.