MIĘDZYNAROWDOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

prof. UE dr hab. Krzysztof Szaflarski

WYKLAD I 27.09.2010

SYSTEM GOSPODARKI MIĘDZYNARODOWEJ

Gospodarka światowa; zbiorowość różnorodnych organizmów gospodarczych i instytucji działających na poziomie międzynarodowym jak i krajowym, bezpośrednio jak i pośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą oraz połączonych ze sobą w pewien całościowy system więzi ekonomicznych. Ma charakter historyczny (pojawiła się dopiero na określonym etapie rozwoju historycznego) jak i dynamiczny (na przestrzeni dziejów ulega ciągłej ewolucji).

Podmioty gospodarki światowej:

• przedsiębiorstwa krajowe

- korporacje transnarodowe, całość kapitału firmy należy do przedsiębiorstwa macierzystego

- korporacje wielonarodowe, kapitał fili jest mieszany, część kapitału należy do

przedsiębiorstwa macierzystego, część do filii a część do inwestorów

• przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje); przedsiębiorstwa działające na co najmniej dwóch rynkach oprócz macierzystego

• gospodarki narodowe; stanowią strukturę, w której sumuje się działalność gospodarczą przedsiębiorstw, a także korporacji międzynarodowych, które włączyły się w daną gospodarkę narodową

• międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne

• międzynarodowe organizacje gospodarcze; mają wpływ regulacyjny na gospodarkę światową, wyróżniamy: organizacje humanitarne (ONZ, UNICEF), organizacje o charakterze handlowym (WTO), organizacje o charakterze finansowym (bank światowy)

Więzy ekonomiczne łączące poszczególne podmioty gospodarki światowej:

• handlowe

• usługowe; tworzą wartości usługowe niematerialne

• produkcyjne (kooperacyjne); współpraca produkcyjna

• technologiczne; przypływ technologii odbywa się już na poziomie więzi produkcyjnych

• kapitałowe; następuje polaczenie kapitałów, firmy ponoszą wspólne ryzyko

Integracja=> umiędzynarodowienie

Motywy podejmowania przez przedsiębiorstwa działań internacjonalizujących:

• motywy rynkowe; wynikają z kosztów przedsiębiorstwa

• motywy zaopatrzeniowe; dostęp do surowców, czasami bardziej opłaca sie prowadzić przedsiębiorstwa przy bazie surowców niż sprowadzać

• motywy polityczne (gospodarcze); problem barier handlowych

Trzy etapy internacjonalizacji przedsiębiorstwa:

• umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa w strefie handlu

• umiędzynarodowienie w sferze produkcji przedsiębiorstwa

• globalizacja

WYKŁAD II 11.10.2010

Międzynarodowy podział pracy; specjalizacje poszczególnych krajów w produkcji określonych wyrobów bądź też w świadczeniu usług. Kierunki specjalizacji decydują o miejscu kraju, w MPP. Wiąże się to ze stopniem specjalizacji produktu, jest tak, że produkty nie znajdują zbytu na rynku krajowym i muszą być wywożone. (Podstawą międzynarodowego podziału pracy jest taki stopień specjalizacji produkcji, że możliwości jej zbytu utrudnia ograniczona chłonność rynku wewnętrznego.)

Trzy grupy czynników, które decydują o kierunku specjalizacji:

• warunki naturalne

• rozwój sił wytwórczych; środki produkcji, zasoby siły roboczej

• polityka ekonomiczna

Sens ekonomiczny międzynarodowego podziału pracy sprowadza się do tego, iż poszczególne kraje w wyniku specjalizacji mogły rozwijać takie rodzaje produkcji, w których osiągają względnie wyższą wydajność pracy, a która to wydajność pozwala na lepsze wykorzystanie czynników wytwórczych jakimi kraje te dysponują. Daje to możliwość tym krajom na eksportowanie dóbr wytworzonych u siebie względnie tanio, a import takich dóbr, których koszty wytwarzania w tych krajach są wysokie lub takich, które ze względów obiektywnych te kraje nie mogą wytwarzać.

Tradycyjny MPP, początek XIX do I wojny światowej, wyróżniły się dwie grupy krajów:

• I grupa krajów to kraje uprzemysłowione

• II grupa krajów to kraje surowcowo-rolne

Czynniki wpływające na kształt tradycyjnego MPP:

• rewolucja przemysłowa

• rozwój systemu kolonialnego

• wywóz kapitału

• migracje ludności

• polityka ekonomiczna

• teoria kosztów komparatywnych

czynniki wpływające na deformację kształtu tradycyjnego MPP:

• I wojna światowa

• kryzys gospodarczy (lata 1929-1933/35)

• rozwój gospodarczy USA, Japonii, Kanady

• II wojna światowa

• stopniowa likwidacja systemu kolonialnego

Współczesny MPP:

• wschód: kraje Europy Środkowo-Wschodniej

• zachód: kraje OECD i grupa G7+1

• południe: kraje nowo uprzemysłowione I generacji, kraje nowo uprzemysłowione II generacji, kraje naftowe, kraje o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, kraje najuboższe

PROCESY INTEGRACYJNE WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Integracja; proces scalania się gospodarek narodowych, polega na rozwijaniu takich powiązań gospodarczych, które wszystkim krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą korzyści większe od możliwych do uzyskania w przypadku braku integracji

Trzy grupy warunków integralności:

• struktury gospodarcze krajów integrujących się muszą być rzeczywiście bądź też potencjalnie komplementarne

• kraje zmierzające do integracji muszą dysponować odpowiednimi warunkami techniczno-instytucjonalnymi

• musi być prowadzona odpowiednia polityka ekonomiczna krajów integrujących się

Fazy instytucjonalne:

• Stefa wolnego handlu

• Unia celna

• Unia gospodarcza

• Unia gospodarcza i walutowa

• Unia polityczna

WYKŁAD III 25.10.2010

Cztery rodzaje/ typy integracji

• integracja państw suwerennych; częściowe zniesienie barier handlowych np. EFTA

• integracja państw dobrowolnie ograniczających swoją suwerenność np. UE

• integracja państw nierównouprawnionych politycznie; wymiar historyczny, kiedyś Wielka Brytania wraz ze swoimi koloniami

• integracja państw nierównouprawnionych gospodarczo; poziom rozwoju państw wchodzących w skład ugrupowania jest różnorodny np. NAFTA

Efekty integracji:

• Efekt kreacji handlu

A) przed integracją B) po integracji

KRAJ A KRAJ B KRAJ A KRAJ B

Cena towaru Cena towaru Cena towaru Cena towaru

x=110 x’= 100 x = 110 x’ = 100

120 100

CŁO 20%

• Efekt zmian kierunku handlu

A) przed integracją B) po integracji

CŁO 20%

KRAJ A KRAJ B KRAJ A KRAJ B

Cena towaru Cena towaru Cena towaru Cena towaru

120 x’= 100 x = 100 x’ = 100

100

108 CŁO 20% 108 CŁO 20%

Cena towaru x=80 Cena towaru x = 90

W kraju C W kraju C

Handel zagraniczny oddziałuje na gospodarkę narodową w zależności od:

• skali zaangażowania danego kraju w MPP

• udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego

• rola jaka handel zagraniczny pełni w gospodarce danego kraju, może mięć charakter:

- pasywny; sfera handlu jest ściśle podporządkowana realizacji ogólnonarodowych planów

inwestycyjnych i produkcyjnych, wpływ handlu na kierunki i rozmiary produkcji

krajowej jest znikomy

- aktywny; z jednej strony rozmiary i struktura handlu zagranicznego podporządkowane są

potrzebą gospodarki narodowej z drugiej wymiana zagranicą wpływa na plany

rozwoju produkcji krajowej tak aby była ona zgodna z rozmiarami i strukturą

światowego popytu

HANDEL GOSPODARKA

ZAGRANICZNY NARODOWA

Pod względem makroekonomicznym pozytywnymi efektami rozwijania importu są:

• stabilizacja rynku, osiągana dzięki pojawieniu się konkurentów zagranicznych, likwidujących krajowe monopole

• wzrost konkurencji oraz nacisk na obniżenie kosztów i cen

• dostęp do zagranicznych surowców

• możliwość podniesienia poziomu rozwoju technologicznego kraju dzięki uzyskaniu dostępu do zagranicznych technik produkcji

• wzrost dochodu budżetu państw w postaci wpływów z ceł i podatków nakładanych na import

Pod względem makroekonomicznym pozytywnymi efektami rozwijania się eksportu są:

• wzrost produkcji pociągający za sobą wzrost lub utrzymanie zatrudnienia

• wzrost wpływów budżetowych w postaci obowiązkowych składek ubezpieczeniowych i podatków od dochodów osobistych pracowników zatrudnionych przy produkcji eksportowej

• wzmocnienie pozycji międzynarodowej dzięki włączeniu kraju w światowy proces produkcji i wymiany

• możliwość zmian w technice produkcji powodująca wzrost poziomu zaawansowania technologicznego kraju i umożliwiająca uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad zagranicznymi partnerami

• poprawa bilansu płatniczego państwa dzięki środkom finansowym uzyskiwanym ze sprzedanych za granicą towarów i usług

Eksport:

• zwiększa DN wytworzony

• źródło dodatkowego zatrudnienia (wzrost dochodów ludności)

• obniżenie się DN podzielonego

• może doprowadzić do inflacji (czynnik inflacjogenny)

Import:

• wzrost podaży dóbr i usług (wzrost DN podzielonego)

• absorbuje część popytu krajowego (może spowodować spadek zatrudnienia=> spadek dochodów ludności)

• czynnik deflacjogenny

Wpływ handlu zagranicznego na rozmiary inwestycji i akumulacji

X=R+Y

X=R+I+K+E_x-I_m Y=I+K+E_x-I_m

I=X-R-K+I_m-E_x

I=O+I_m-E_x (gospodarka otwarta) O=X-R-K

I=O (gospodarka zamknięta)

gdzie;

X- produkt społeczny brutto

Y- produkt społeczny netto (DN)

R- wartość środków zużytych w produkcji

I-inwestycje

K- konsumpcja

E_x- eksport

I_m- import

O- akumulacja

jeżeli I_m > E_x to I > O

jeżeli I_m < E_x to I < O

jeżeli I_m = E_x to I = O

gdzie;

I_m- import dóbr inwestycyjnych

WYKŁAD IV 08.11.2010

Źródła finansowania ujemnego bilansu handlowego:

• Zasoby środków płatniczych, którymi dysponuje dany kraj ( np. dewizy, złoto) – dobre w
  krótkim okresie. W praktyce nie stosuje się tego

• Dodatnie terms of trade cenowe – ceny towarów eksportowanych rosną, a ceny towarów
  importowanych maleją

• Pożyczki zaciągane na rynku zagranicznym

• Inwestycje zagraniczne, które zapewniają napływ dóbr inwestycyjnych i nie trzeba spłacać jak w przypadku pożyczek, pojawia się dodatkowe zatrudnienie

Mnożnik handlu zagranicznego

$\frac{\Delta C}{\Delta Y}$ - krańcowa skłonność do konsumpcji (określa ona jaka część dodatkowego dochodu przeznaczona

jest na konsumpcję)

$\frac{\Delta S}{\Delta Y}$ - krańcowa skłonność do oszczędzania (określa ona jaka część dodatkowego dochodu

przeznaczona jest na oszczędzanie)

$\frac{\Delta M}{\Delta Y}$ - krańcowa skłonność do importu (określa ona jak część dodatkowego dochodu przeznaczona jest

na zakup dóbr inwestycyjnych)

K= $\frac{1}{1 - \frac{\Delta C}{\Delta Y}}$ K= $\frac{1}{\frac{\Delta S}{\Delta Y} + \frac{\Delta M}{\Delta Y}}$

PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ

• kapitał

• technologia

• siła robocza

Kapitał; wartość której celem jest przynoszenie wartości dodatkowej

Transfer kapitału; wywóz wartości której celem jest przyniesienie wartości dodatkowej

Transakcja transferowa; wywóz kapitału nie jest natychmiast rekompensowany bieżącym importem

towarów i usług

Kapitał może być wywożony za granicę pod postacią:

• pieniądza

• środków rzeczowych

Eksport kapitału nie powoduje przeniesienia prawa do jego własności

Formy transferu kapitału

Kryterium formy lokat Kryterium własności kapitału Kryterium czasu, na jaki

lokowany jest kapitał

kapitał kapitał kapitał kapitał krótkoterminowy

pożyczkowy produkcyjny prywatny kapitał publiczny (do roku)

organizacji średnioterminowe

- pożyczki - inwestycje międzynarodowych (od 1 do 5 lat)

- obligacje bezpośrednie długoterminowe

- inwestycje (powyżej 5 lat)

pośrednie

Formy i rodzaje kredytów zagranicznych

nie warunkujące realizacji określonego celu warunkujące realizację określonego celu

kredyty finansowe kredyty kredyty kredyty

kupieckie bankowe kredyty rządowe

międzynarodowych

organizacji finansowych

WYKŁAD V 22.11.2010

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB) mogą przybierać różne formy:

• tworzenie nowych lub przejmowanie już istniejących za granicą przedsiębiorstw, nad którymi firma macierzysta sprawuje pełną kontrolę,

• zakładanie za granicą oddziałów ( nie są one samodzielnymi jednostkami gospodarczymi, nie mają osobowości prawnej),

• tworzenie towarzystw siostrzanych (filii)- najczęściej spotykane- mają prawa takie same jak sp. miejscowe, mają odrębną osobowość prawną i są zarejestrowane jako oddzielne jednostki gospodarujące

• udział w firmie zagranicznej (m.in. joint venture) porozumienia licencyjne, produkcyjne; wykształcenie personelu; przekazanie know- how lub patentów (w zamian za udziały)

• pożyczki, darowizny lub kredyty dla wyżej wymienionych

Do najważniejszych przyczyn wywołujących międzynarodowy przepływ kapitału o charakterze ekonomicznym zalicza się:

• możliwość osiągnięcia wyższej stopy zysku za granicą w porównaniu z warunkami krajowymi w krótkim okresie

• niższe koszty inwestycji i produkcji za granicą w porównaniu z warunkami krajowymi

• zapewnienia dostępu do źródeł surowców

• istnienie granic dla ekspansji wewnętrznych kraju

• obejście barier celnych dzięki alokowaniu kapitału, w tych krajach w których te bariery występują

• zróżnicowane kształtowani się cen i odmienne tendencje tego kształtowania w kraju i za granicą

• względy podatkowe

• wykorzystanie przewagi technologicznej

• zdobycie zagranicznych rynków zbytu

• względy spekulacyjne

• różnice stóp procentowych na rynkach pieniężnych i kapitałowych

• poprawa struktury lokat kapitałowych

• różnice w poziomie stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych w różnych krajach

• produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego

Kierunki oddziaływania importu kapitału na wzrost DN

wzrost DN (wytwórczego)

zwiększenie zatrudnienia zwiększenie wydajności pracy

stworzenie nowych mechanizm mnożnika

mocy produkcyjnych inwestycyjnego

wzrost inwestycji

mechanizm wzrost wiedzy technologicznej oraz

rezonansu technicznej sprawności majątku

gospodarczego produkcyjnego

import zagranicznej technologii

w firmie czystej i uprzedmiotowionej

import kapitału

efekt ilościowy import kapitału

efekt jakościowy import kapitału

WYKŁAD VI 03.01.2011

Technologia; całokształt organizacyjny oraz techniczny wiedzy, informacji znajdującej zastosowanie w

procesie wytworzenia dóbr i usług materialnych; ma wpływ na efektywne

wykorzystanie pozostałych czynników

Wynalazek; rozwiązanie techniczne, które nadaje się do wykorzystania w praktyce

Patent; formalne uznanie własności do danego wynalazku

Cesja patentu; sprzedanie praw do danego patentu, utrata prawa do wykorzystania tego patentu

Udzielenie licencji; prawo do wykorzystania danego opatentowanego wynalazku

Formy przepływu technologii

forma czysta forma uprzedmiotowiona

technologia przemieszcza się w formie zawarta w gotowych produktach

informacji, nie ważne jak zapisana

Kanały przepływu technologii:

• międzynarodowe operacje licencyjne

1. bierne

2. czynne

• konsulting międzynarodowy

• sprzedaż patentów za granicę

• wywiad gospodarczy

• sprowadzenie zagranicznych towarów jako wzorców i ich kopiowanie

• międzynarodowa korporacja przemysłowa

1. korporacja w pracach i badaniach

2. inne firmy

• międzynarodowe inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna wewnątrz przedsiębiorstw transnarodowych

• migracja ludności

Towary wystandaryzowane; mające standard, surowce lub artykuły rolne nie przetworzone

Towary zindywidualizowane; przetworzone

Pieniądz światowy; złoto, zastępowane przez waluty światowe (dolar, euro)

Pieniądz światowy pełni pewne funkcje (takie jak pieniądz):

• f. miernika wartości- mierzy wartość dóbr i usług

• f. środka cyrkulacji- pośredniczy wymianie (obecnie złoto rzadko występuje w tej funkcji).

• f. środka płatniczego- stosuje się ale rzadko pełni ja złoto (czasem w operacjach clearingowych tzw. switche).

• f. tezauryzacji – złoto gromadzone w postaci rezerw, obecnie najczęściej pełni tą funkcję złoto.

System pieniężny; ogół norm prawnych określających całokształt zasad funkcjonowania pieniądza w

obiegu krajowym i wymianie zagranicznej, towary te określamy:

1. jednostką pieniężną danego kraju

2. jej stosunek do złota, parytet

3. jej stosunek do innych walut, kurs

4. sposób jej zabezpieczenia

5. zasady emisji

6. stopień swobody wymiany na złoto i waluty innych krajów

Parytet; ustawowa ilość złota danej próby jaką reprezentuje jednostka monetarna danego kraju

Kurs; stosunek waluty narodowej do innych walut

Pieniądz regionalny:

• SDR- Special Drawing Rights

• ECU – European Currency Unit (kiedyś)

• Rubel transferowy- jednostka rozliczeniowa, podobnie jak ECU

WYKŁAD VIII 17.01.2011

Kurs walutowy; to liczba mówiąca ile jednostek waluty zewnętrznej trzeba zapłacić za jednostkę

waluty wewnętrznej

Kurs dewizowy; to liczba mówiąca ile jednostek waluty wewnętrznej trzeba zapłacić za jednostkę

waluty zewnętrznej

Podział kursów:

1. Kryterium podmiotu ustalającego kurs walutowy

- kurs rządowy

- kurs prywatny (bankowy)

1. Kryterium amplitudy wahań kursu

- sztywny; ustalony przez organy państwa, nie ulega żadnym wahaniom

- stały (stabilny); ulega zmianie pod wpływem podaży i popytu na daną walutę, jednak

granicę jego wahań są ograniczone

- zmienny (płynny); amplituda kształtuje się jedynie pod wpływem podaży i popytu

Gdy kurs wzrośnie- zwiększamy podaż

Gdy kurs zmaleje- należy zwiększyć podaż (sztucznie)

Zasady emisji; w jakich ilościach jest emitowany pieniądz na rynku

System waluty złotej; ukształtował się w XVIII w. i przetrwał do wybuchu I wojny światowej.

Charakteryzował się tym, że w obiegu znajdowały się pełno wartościowe złote

monety i banknoty (wymienialne na złoto według ustalonego parytetu bez

żadnych ograniczeń), istniała pełna swoboda transferu złota, istniała pełna

swoboda wymienialności waluty narodowej na inne waluty, kursy walutowe

wykonywały bardzo niską amplitudę wahań.

System waluty sztabowo- złotej; można było kupić złoto ale w formie sztabek

System waluty dewizowo- złotej; najpierw trzeba było kupić walutę kraju, który stosuje system

waluty sztabowo- złotej i następnie wymienić ją na złoto

Bilans płatniczy; wartościowe zestawienie wszystkich transakcji gospodarczych zawartych w

określonym czasie między danym krajem a zagranicą

Bilans płatniczy:

1. Bilans obrotów bieżących

- bilans handlowy (zestawienie wartości eksportu i importu dokonanego zarówno na

warunkach handlowych jak i nie handlowych)

- bilans usług ( zestawienie wartości z tytułu obrotów między danym krajem a zagranicą)

- bilans procentów i dywidend ( zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału,

a więc z tytułu lokat bezpośrednich (dywidend), pożyczek

(procent), posiadanych nieruchomości (czynsze))

- transfery nieodpłatne (zestawienie wpływów i wydatków, które nie powodują powstania

zobowiązań

1. Bilans obrotów kapitałowych

- bilans przepływu kapitałów krótkoterminowych ( przepływy wszelkich kredytów, pożyczek

udzielanych na okres nie dłuższy niż jeden

rok)

- bilans przepływu kapitałów długoterminowych (przepływ wszelkich kredytów, pożyczek

udzielanych na okres dłuższy niż jeden rok)

- bilans przepływu złota monetarnego i dewiz (przepływy złota bądź dewizy (przepływ między

bankami))

- błędy i opuszczenia (margines błędu)

- ponadto bilans rozliczeń kliringowych (wymiana towar za towar między krajami)

Obroty autonomiczne; wszelkie transakcje zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego, celem

osiągnięcia zamierzonych korzyści ekonomicznych

Obroty wyrównawcze; są to wszystkie transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu

płatniczego

Bilans płatniczy znajduje się w równowadze rzeczywistej gdy transakcje autonomiczne wzajemnie się kompensują, w rezultacie nie występuje saldo transakcji wyrównawczych.

Pozorna równowaga bilansu płatniczego; gdy nie występuje saldo transakcji wyrównawczych, na

skutek zastosowania przez państwo odpowiednich środków

interwencyjnych

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej

1. Środki bezpośrednie

- środki taryfowe (cła)

- środki parataryfowe (opłaty wyrównawcze)

-środki pozataryfowe (kontyngenty)

1. Środki pośrednie

- polityk bankowa (operowanie stopą procentową)

- polityka fiskalna (podatki)

- polityka kursu walutowego