Autyzm
Autyzm jest jednym z najczęstszych, całościowych i rozległych zaburzeń rozwojowych o podłożu neurobiologicznym. Wpływa ono na przebieg różnych procesów i znacznie ogranicza możliwości samodzielnego, niezależnego od opieki innych życia. Wczesne wykrycie tego zaburzenia oraz otoczenie dzieci cierpiących na nie może zasadniczo zmienić ich życiowe szanse. Ponieważ pozwala na podjęcie w odpowiednim czasie działań nie tylko wobec samego dziecka ale również na otoczenie odpowiednia opieką jego rodziny.
Budzi on bardzo duże zainteresowanie badaczy lecz pomimo tego nadal jest stosunkowo słabo poznany.
Zmiany w sposobie rozumienia na czym polega autyzm:
W latach 40’ Leo Kanner opisując niezwykłe zachowania dzieci w wieku 2-8 lat użył terminu autyzm wczesnodziecięcy czym podkreślał bardzo wczesne ujawnienie się trudności, jednakże sugerował on również, iż autyzm jest zespołem chorobowym o ściśle określonych cechach, a wiadomo ze nawet obecnie diagnoza autyzmu nie jest łatwa
Później Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznało autyzm za psychozę i scharakteryzowano go jako postać schizofrenii dziecięcej 68’
W 1980 roku wprowadzono termin całościowe zaburzenia rozwoju- uznano, że termin ten dobrze oddaje istotę problemu ponieważ (i tu cytat) „wiele podstawowych obszarów rozwoju psychicznego zostaje dotkniętych w tym samym czasie , w znacznym stopniu”
W kolejnych latach rozszerzano ów termin, który obejmujący swym znaczeniem zarówno autyzm dziecięcy- rozwijający się wg ówczesnych kryteriów przed ukończeniem przez dziecko 30 m.ż. jaki i całościowe zaburzenia rozwoju rozpoczynające się w dzieciństwie po 30 m.ż.
Obecnie w zakres całościowych zaburzeń rozwoju wchodzi 5 jednostek:
Zaburzenia autystyczne
Zaburzenia Aspergrea
Zaburzenia Retta
Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
Całościowe zaburzenia rozwoju nie ujęte w innych kategoriach diagnostycznych
Później dla definiowania autyzmu zaczęto używać mało precyzyjnego terminu autystyczne spectrum zaburzeń, którego autorka jest Lorna Wing
Obecnie autyzm jest rozpoznawany na podstawie kryteriów odwołujących się do dość krótkiej listy problemów widocznych w zachowaniu danej osoby:
Nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w zdolności do uczestnictwa w interakcjach społecznych
Deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się- zarówno w werbalnym jak i niewerbalnym
Obecność sztywnych wzorów zachowania, aktywności, zainteresowań
Sposób w jaki te zaburzenia przejawiają się oraz ich natężenie są różne u poszczególnych osób, tworząc skomplikowany obraz kliniczny, który musi być rozpatrywany całościowo.
Populacja osób dotkniętych autyzmem jest zróżnicowana.
Na obraz funkcjonowania osób z zaburzeniami zaliczanymi do autystycznego spectrum składają się różne, mniej lub bardziej nasilone dysfunkcje. Także czas ich ujawniania się nie jest jednakowy. Różnice indywidualne dotyczą miedzy innymi poziomu rozwoju umysłowego: waha się on od głębokiego upośledzenia po normę intelektualną, poza tym autyzm często współwystępuje z innymi zaburzeniami, np. :
Zespół kruchego chromosomu X
Fenyloketonuria
Zespół Downa
Mózgowe porażenie dziecięce
Stwardnienie guzowate
Zespół Turnera
Zespół Turette’a
Częstość występowania autyzmu:
Autyzm występuje we wszystkich częściach świata, dotyka ludzi należących do różnych narodowości i różnych grup społecznych, dodatkowo okazuje się że liczba osób dotkniętych tym zaburzeniem wciąż rośnie:
Początkowo wskaźniki występowania autyzmu były niskie: najpierw 1-2, a później 3-4 osób na 10 000 (rok 1966)
Obecnie jest to wskaźnik 10- 20 osób na 10 000 ( 1989)
Są jednak dane wskazujące ze liczba ta może dotyczyć nawet 30,8 spośród 10 000
Co ciekawe, Ewa Pisula podaje, że autyzm występuje częściej niż zespół Downa, rozszczep kręgosłupa czy cukrzyca ( badania na rok 1999)
Istotny związek autyzmu z płcią:
Stosunek liczby chłopców do dziewcząt wynosi w autyzmie 3 a nawet 4 do 1.
Przewaga liczebna chłopców jest szczególnie wyraźna wśród osób, których rozwój intelektualny mieści się w granicach normy, zaś im głębsze upośledzenie ten wskaźnik się wyrównuje, gdyż w grupie osób upośledzonych w stopniu głębokim wynosi 1:1.
Chociaż autyzm częściej występuje u chłopców , jednak u dziewcząt problemy w rozwoju są głębsze. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku autyzmu próg podatności na działanie czynników patogennych jest niższy u mężczyzn. Oznacza to, że u dziewczynki wystąpienie autyzmu poprzedza działanie większej liczby czynników uszkadzających niż u chłopca, a co za tym idzie zaburzenia u dziewczynek są też bardziej nasilone.
Różnice symptomów pomiędzy chłopcami a dziewczynkami:
Lepszy rozwój zdolności wzrokowo-przestrzennej u chłopców
Niektóre zdolności niewerbalne są lepiej rozwinięte u chłopców
U dziewczynek stwierdza się gorsze zlateralizowanie
Dziewczynki gorzej radzą sobie tez z rozpoznawaniem stanów umysłu
Jednakże naukowcy podkreślają, iż bardziej widoczne są jednak różnice indywidualne niż różnice wynikające z płci.
Przyczyny autyzmu:
Autyzm to zaburzenie o złożonej i wieloczynnikowej etiologii, wciąż nie wiemy jak dochodzi do jego powstania. W tym procesie fundamentalne znaczenie maja dysfunkcje mózgowe- choć nie udało się jednoznacznie określić mechanizmów leżących u ich podłoża, choć sformułowano wiele hipotez na temat zaangażowanych w nie struktur mózgowych.
W latach 50’ i 60’ bardzo popularna była teoria wskazująca na rolę rodziców w powstawaniu autyzmu u dziecka.
Rodzicom, a zwłaszcza matkom zarzucano chłód emocjonalny, niezdolność do okazywania uczuć, pedanterię, skoncentrowanie na własnej karierze zawodowej, traktowanie dziecka w sposób pozbawiony uczuć, traktowanie go jak maszyny, którą wystarczy odpowiednio pokierować, by prawidłowo działa.
Zaburzenia tego nie można wykryć w badaniach prenatalnych, choć niektórzy badacze sugerują ze ma ono charakter wrodzony
Wśród czynników często współwystępujących z autyzmem wymienia się:
Krwawienia w czasie ciąży
Długi czas jej trwania
Zatrucie ciążowe
Zaawansowany wiek matki
Przyjmowanie przez matkę rozmaitych leków
Cukrzycę
Konieczność sztucznego wywołania porodu
Wydłużony czas jego trwania
Jednakże nie są to czynniki determinujące wystąpienie autyzmu, nie są one specyficzne dla autyzmu. Chociaż notuje się niższą wagę urodzeniową chłopców z autyzmem oraz częściej występujące u matek dzieci autystycznych zatrucie ciążowe.
Dotąd nie wykryto żadnych typowych dla autyzmu zaburzeń neurologicznych, choć zarazem u niemal wszystkich osób cierpiących na to zaburzenie pewne nieprawidłowości występowały- anomalie w budowie i funkcjonowaniu takich struktur mózgowych jak ciało migdałowate, hipokamp, móżdżek, płaty skroniowe i czołowe.
Naukowcy również akcentują wpływ czynnika genetycznego za występowanie autyzmu- wykazano bowiem 50-a nawet 100-krotnie wyższą częstość występowania autyzmu u krewnych 1stopnia.
Jednak jak powiedziałam wcześniej autyzm często występuje z zaburzeniami uwarunkowanymi genetycznie dlatego też nie wiadomo czy u podłoża tego zjawiska leżą jakieś związki przyczynowe.
Badania nad etiologią autyzmu są prowadzone bardzo intensywnie i na ich podstawie można stwierdzić, iż mało prawdopodobne jest by przyczyna tych zaburzeń była taka sama u wszystkich osób.
Przebieg rozwoju u dzieci z autyzmem:
Obecne kryterium diagnostyczne autyzmu zakłada pojawienie się symptomów w ciągu pierwszych 3 lat życia dziecka- u dzieci które nie ukończyły jeszcze 3 lat zaburzenia występują przynajmniej w jednym z 3 osiowych obszarów- u małych dzieci nie muszą one współwystępować we wszystkich sferach:
Funkcjonowaniu społecznym
Komunikacji lub sztywnych zachowaniach
Zainteresowaniach i wzorcach aktywności
Rozwój dzieci z autyzmem jest nieharmonijny: charakteryzują do dysfunkcje i deficyty w pewnych obszarach i dobry a nawet nadzwyczaj dobry poziom rozwoju w innych obszarach. Często zdarza się tak, że dzieci z autyzmem nie potrafią poradzić sobie w sytuacjach, które ich rówieśnikom nie sprawiają trudności, a jednocześnie przejawiają wysoki poziom inteligencji i nadzwyczajne zdolności, rozwiązując skomplikowane problemy. Znane są wybitne zdolności:
Pamięciowe
Arytmetyczne
Muzyczne
Plastyczne
Przestrzenne
Jednak owe zdolności ujawniają się u 5-15% osób z autyzmem.
Wczesny rozwój:
Im wcześniej są widoczne znaczne zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka, tym większe prawdopodobieństwo, że będą one w przyszłości bardziej nasilone
Z badań wynika, że już w pierwszym roku życia można dostrzec wyraźne nieprawidłowości w rozwoju dziecka (jednak nie zawsze)
Często też jest tak, że początkowy rozwój dziecka jest prawidłowy po czym następuje zahamowanie lub regres (dzieje się tak u 15-30% dzieci autystycznych, niektóre badania mówią ze nawet 40%)
Najszybciej zostaje dostrzeżony regres w porozumiewaniu się: dziecko przestaje mówić w ogóle lub komunikuje się coraz rzadziej, używając coraz mniejszej liczby słów –problem ten pojawia się między 15 a 39 m.ż ( najczęściej między 15 a 19)
Niektóre dzieci przestają mówić nagle u innych mowa zanika stopniowo, jeszcze inne posługują się niektórymi z wcześniej nabytych słów, ale nie uczą się nowych
Regresowi w rozwoju mowy towarzyszy wycofanie się z kontaktów społecznych i izolowanie się- określane czasem jako zamknięcie się we własnym świecie, coraz rzadziej podejmuje próby komunikowania się z innymi osobami
Pojawia się wówczas sztywność zachowania, dziecko protestuje przeciw wszelkim zmianom oraz zaczyna mieć problem ze snem i jedzeniem
Dotąd nie poznano czynników, które powodują utratę przez dziecko wcześniej posiadanych zdolności, choć w niektórych sytuacjach udaje się wskazać okoliczności towarzyszące kryzysowi np.:
Hospitalizacja połączona z bolesnymi zabiegami medycznymi
Separacja od matki (lub innej osoby, z którą jest silnie związane emocjonalnie)
Przyjście na świat młodszego rodzeństwa i koncentracja rodziców na nim
W przebiegu rozwoju dzieci z autyzmem wyróżnia się 3 grupy:
Dzieci, u których nie nastąpił regres
Dzieci, które utraciły umiejętności w dwóch obszarach: rozwoju społecznego i komunikowania się
Dzieci, które utraciły nie tylko zdolności społeczne i komunikacyjne ale tez inne
Rozwój społeczny dzieci z autyzmem:
Zaburzenia zdolności społecznych bywają widoczne niekiedy już w pierwszych miesiącach życia( niekiedy już w 6 m.ż.):
Nie uspakajają się gdy są brane na ręce
Nie odpowiadają swoim zachowaniem na próby inicjowania kontaktu przez matki
Nie uśmiechają się do ludzi lub czynią to bardzo rzadko
Nie wyciągają rąk w oczekiwaniu na to, że ktoś je przytuli
Przytulane czasem sztywnieją i odsuwają się od przytulającej je osoby
Stopniowo pojawiają się kolejne sygnały
Zaburzenia zdolności ukierunkowywania uwagi dziecka na określone przedmioty
Brak zainteresowania ludźmi i ignorowanie ich obecności
Zaś dzieci, które odpowiadają na próby podejmowane przez innych przejawiają przy tym znaczne zaburzenia kontaktu wzrokowego lub nie zachowują dystansu w relacjach społecznych ( obcesowo je dotykając i wykorzystując jak przedmioty)
Brak zainteresowania rówieśnikami- ignorują ich obecność lub nie podejmują żadnej wspólnej aktywności
Częściej szukają kontaktu z osobami dorosłymi lub dziećmi dużo starszymi lub młodszymi od siebie
Trudności z naśladowaniem innych ludzi( problem z integrowaniem ruchów prawej i lewej połowy ciała, problem z odwracaniem ruchów ręki o 180 stopni, dotyczy to także naśladowania zachowań)
Komunikacja u dzieci z autyzmem:
Zaburzenia w porozumiewaniu się niewerbalnym
Dziecko nie umie kompensować trudności wynikających z tego, że nie mówi
Rzadko używają gestów, wokalizują, komunikują się za pomocą spojrzenia
Nie wykorzystują ekspresji mimicznej, nie przytakują i nie uśmiechają się żeby wspomóc komunikację
Rolę komunikatu pełnią czasem samo uszkadzanie, zachowania agresywne, krzyk i płacz
Występowanie mowy jest bardzo zróżnicowane niektóre dzieci nie mówią wcale inne zaś dość płynnie posługują się językiem
U większości dzieci występuje znaczne opóźnienie mowy w zakresie rozumienia słów niż ich produkcji (dysproporcja między gotowością do powtarzania i nazywania obiektów a zdolnością rozumienia)
U dzieci z autyzmem długo utrzymuje się problem odpowiedniego stosowania zaimków
Zaburzona jest również uwaga, u większości dzieci występuje nieumiejętność skupienia swojej uwagi, przeniesienia uwagi z przedmiotu na osobę lub zdarzenie
W zachowaniu dzieci z autyzmem zwraca uwagę brak celowości w działaniu, dodatkowo dzieci z autyzmem maja problemy z
Koncentrowaniem się na szczegółach
Impulsywnością
Planowaniem działania
Korzystaniem z informacji zwrotnych
Przestawieniem się na nowe zadania
Ignorowaniem nieistotnych stymulacji