Rozwój emocjonalny

.Emocje

.Uczucia

.Nastroje

.Afekty

Komponenty emocji:

.czynnik lub wydarzenie, który je wzbudza;

.fizjologiczne procesy związane z działaniem mózgu i

pozostałych części układu nerwowego;

.znak –pozytywne lub negatywne doświadczenie

związane np. z motywacją do działania;

.reakcje behawioralne wraz z ekspresja mimiczną;

.komponent poznawczy /np. myśli o zagrożeniu/;

.treść.

Czynniki wywołujące emocje:

.czynniki neuronalne -mogą wywoływać emocje niezależnie od

stymulacji środowiskowej np. hormony czy neuroprzekaźniki mogą

powodować depresję, ubytki w korze mózgowej mogą prowadzić do

występowania ciągłego śmiechu

.stymulacja sensomotoryczna –emocje u niemowląt wywoływane np.

przez głaskanie, kołysanie;

.stymulacja hedonistyczna –np.. emocje mogą być wywoływane przez

słodkie albo kwaśne substancje

.systemy motywacyjne -cele, dążenia, potrzeby, popędy np. głód,

pragnienie, popęd seksualny.

.procesy poznawcze –np. doświadczenia estetyczne związane z formą i

treścią dzieł sztuki.

Wymienione czynniki mogą wywoływać określone emocje na zasadach

wyłączności lub współwystępują ze sobą.

Gdzie powstają emocje?

Tradycyjne poglądy:

.Układ limbiczny jako centralna struktur odpowiedzialna

za przeżycia emocjonalne.

Aktualne koncepcje:

.Układ limbiczny, ciało migdałowate, hipokamp;

.Powiązania pomiędzy różnymi strukturami układu

nerwowego, rola neuroprzekaźników;

.Związek pomiędzy aktywnością struktur układu

nerwowego i kontrolą wydzielania hormonów.

POGLĄDY NA TEMAT NATURY EMOCJI:

Teoria emocji osobnych

Izard/1993/

.Emocje i poznanie osobnymi procesami;

.Emocje wrodzone, biologicznie zdeterminowane;

.Emocje pojawiają się w określonej biologicznie kolejności, ich

pojawienie się nie wymaga oceny poznawczej czy interpretacji

danej sytuacji.

.Emocje podstawowe /pojawiają się najwcześniej i występują w

ciągu całego życia/

Lęk, zdziwienie, złość, smutek, ciekawość, radość, wstręt

.Rozwój emocjonalny polega na wykształcaniu się związków

między emocją a poznaniem oraz na wyuczaniu części reakcji

emocjonalnych.

Poglądy konstruktywistów społecznych

.Podkreślanie roli kultury w kształtowaniu się emocji

np. istnieją emocje nie mające odpowiednika w innym języku

/jap. Amae -dorosły który cieszy się względami innych w

dziecięcy sposób, szwedz. skadekladje –radość z powodu

nieszczęścia kogoś innego/.

.Istnieją różnice międzykulturowe –prawdopodobnie

częstość sytuacji wzbudzającej określone emocje wpływa

na doświadczane emocji.

.Istnieją emocje pojawiające się w przeżyciach

współcześnie żyjących coraz rzadziej.

Podejście poznawcze

.Emocje powstają w reakcji na strukturę znaczeniową danych

sytuacji, odmienne emocje powstają w reakcji an odmienne

struktury znaczeniowe.

.Emocje mogą być wywołane przez wydarzenia ważne dla

jednostki. Jeśli wydarzenie prowadzi do realizacji celu –

wzbudzane są emocje pozytywne, jeżeli uniemożliwia

osiągniecie celu pojawiają się emocje negatywne.

Koncepcja poznawczo-rozwojowa Fischera

.Łączy w sobie różne koncepcje, dziecko rodzi się z kilkoma specyficznymi

emocjami. Mówi też o ocenie poznawczej wyznaczającej emocje.

.Emocje pojawiają się w momencie dostrzeżenia i oceny ważnej zmiany dla

jednostki. Jeśli wydarzenie prowadzi do realizacji celu –wzbudzane są emocje

pozytywne, jeżeli uniemożliwia osiągniecie celu pojawiają się emocje

negatywne.

.Podstawowe kategorie emocji negatywnych: złość, smutek, lęk;

Podstawowe kategorie emocji pozytywnych: miłość, radość;

Każda z nich dzieli się na kategorie podrzędne.

np. smutek –udręka, żal, poczucie winy, samotność.

.Kategorie podstawowe są uniwersalne, niezależne od warunków kulturowych.

Kategorie podrzędne różnią się w zależności od warunków kulturowych i

rozwijają się później niż kategorie podstawowe.

Emocje w ciągu życia

Wczesne dzieciństwo

.Początkowo mało emocji, małe ich zróżnicowanie

.Niezróżnicowane podniecenie?

.Zdaniem innych od razu po urodzeniu noworodki

wyrażają podstawowe emocje takie jak: uśmiech, wstręt, niepokój

.Uśmiech dowolny –odpowiedź na kreacje dorosłego do

dziecka, 4-6 tydzień życia. Początkowo na różne bodźce:

twarz ludzka, dźwięk dzwonka

.Przed ukończeniem I-go m.ż emocje wywoływane przede

wszystkim przez bodźce wewnętrzne, głównymi źródłami

emocji są dyskomfort fizyczny, pobudzenie, ból

.2 m-c –związki społeczne staja się coraz ważniejsze w

regulowaniu afektów, uśmiech początkowo endogenny

staje się zależny od sytuacji społecznej /egzogenny/

.3-5 m.ż. potrafią rozróżniać u innych ludzi takie emocje

jak: lęk, złość, smutek /nie zrozumieć, ale rozróżnić/

.7-9 m.ż –lęk przed obcymi –rozwój pamięci

.Po ukończeniu 8 m.ż –są zdolne do poszukiwania emocji

u innych /”społeczne porównywanie”/

.12 m.ż –lęk przed rozstaniem

.18 m.ż –lęk społeczny

.Pomiędzy 1 a 2 r.ż –dzieci potrafią interpretować stany

emocjonalne innych

.2 r.ż –duża labilność emocjonalna, łatwo rozproszyć

uwagę np. nagrodą odwrócić uwagę płaczącego dziecka

od nieszczęścia

.Pierwszy opór-pierwszy wiek przekory

.Dziecko odkrywa że posiada własna wolę, która często

pozostaje w konflikcie z życzeniami rodziców, w efekcie

czego pojawiają się negatywne emocje

.2-3 r.ż –poczucie winy, wstyd, zażenowanie

Średnie i późne dzieciństwo

.Duża impulsywność i intensywność związana z niską

kontrolą emocjonalną, często nieadekwatne do siły

bodźca.

.Reakcje są zmienne i nietrwałe, emocje szybko

przechodzą w inne, często krańcowo różne –to nie jest

zaburzenie ale niedojrzałość układu nerwowego.

.Stopniowo coraz większa kontrola, świadomość,

pojawiają się uczucia.

Lęki dziecięce

Są czymś zupełnie naturalnym częstym w dzieciństwie.

Mogą jednak zaburzać rozwój dziecka.

.Dwulatek–lęk przed głośnymi, nagłymi dźwiękami

(grzmotem, przejeżdżającym motocyklem, pracującym

odkurzaczem), zmianami w najbliższym otoczeniu (np.

przeprowadzką), rozłąką z mamą.

.Trzylatek–lęk przed obcymi, niemiłymi twarzami,

włamywaczami, wieczornymi wyjściami rodziców z domu,

czarownicami i potworami.

.Czterolatek–lęk przed ciemnościami, dzikimi

zwierzętami, wyjściem rodziców wieczorem z domu.

.Pięciolatek–mniej lęków, głównie z powodu ciemności i

opuszczenia przez mamę.

.Sześciolatek–liczne i intensywne lęki: przed śmiercią bliskich,

piekłem, czarownicami, potworami i duchami, przed

żywiołami (ogniem, wodą), przed opuszczeniem, zgubieniem się, lęki nocne.

.Siedmiolatek–dużo lęków: przed ciemnością, wojną,

przestępcami oraz lęki, które są związane ze szkołą (przed

spóźnieniem się, odpowiedzią, klasówką).

.Ośmio-, dziewięciolatek–mniej lęków, głównie związane ze

szkołą.

.Dziesięciolatek–znów więcej lęków: przed ciemnością,

zwierzętami, przestępcami, katastrofami.

.Jedenasto-, dwunastolatek–lęk przed zwierzętami,

ciemnością, wysokością, samotnością w nieznanym

miejscu.

.Trzynastolatek–nowy rodzaj lęków: przed ludźmi

(obcymi, nauczycielami, brakiem akceptacji ze strony

rówieśników, przed wystąpieniami publicznymi).

.Czternastolatek–znacznie mniej lęków, głównie przed

ciemnością, wysokością, wężami oraz lęki związane z

życiem w społeczeństwie (np. przed odpowiedzią w

szkole, plotkami, odrzuceniem przez grupę, ośmieszeniem

się).

4 grupy lęków:

1. leki niemowlęce –jako normalny etap rozwoju /przed

rozłąką, hałasem, upadkiem

2. lęki w wieku przedszkolnym /przed zwierzętami,

Ciemnością/

3. lęki niezależne od wieku –przed wężami i burzą

4. lęki nie będące częścią normalnego rozwoju /fobie,

zaburzenia emocjonalne/

.5,2 -Zerowy poziom rozumienia emocji

Zaprzeczanie istnieniu dwóch różnych uczuć, pojedyncze reprezentacje

szczęścia, smutku

.7,3 –I poziom rozumienia emocji

Dopuszczają istnienie dwóch emocji o tej samej wartości do tego samego

celu

.8,7 -II poziom rozumienia emocji

Dopuszczają istnienie dwóch emocji o tej samej wartości do różnych

celów

.10,1 -III poziom rozumienia emocji

Dziecka staje się zdolne do wyrażania dwóch emocji o różnej wartości do

różnych celów

.11,3 –IV poziom rozumienia emocji

Dziecko staje się zdolne do wyrażania dwóch emocji o różnej wartości do

jednego celu.

Kryteria przy określaniu zaburzeń emocjonalnych u

dzieci:

.trwałość występowania objawów /np. tzw. lęki

rozwojowe związane wyraźnie z pewnym tylko okresem

wieku, mijają samoistnie

.intensywność objawów

Zaburzenia sfery emocjonalno-uczuciowej mogą

przejawiać się w:

›Zbyt słabym opanowaniu i regulowaniu zewnętrznych

przejawów reakcji emocjonalnych i braku

podporządkowania ich wymogom otoczenia

›Nieadekwatności reakcji e-u w stosunku do sytuacji,

które je wywołały

›Wzroście liczby i siły reakcji negatywnym i

zdominowaniu ich nad reakcjami pozytywnymi

›Zbyt małej liczbie i zbyt słabej sile reakcji pozytywnych

co prowadzić może do obojętności uczuciowej

›Zbyt słabym rozwoju uczuć i braku ich dominacji nad

uczuciami

Adolescencja

.więcej agresji i depresji

.badania nad związkiem wydzielanych hormonów z zachowaniem a w

szczególności z określonymi emocjami doświadczanymi przez

młodzież.

2 wyjaśnienia:

.Hormony wywołują bezpośrednio obserwowalne zmiany

.Hormonalnie wywołane zmiany fizyczne wpływają na spostrzeganie

samego siebie prowadząc do depresji czy wzrostu drażliwości

Poziom sterydów płciowych i androgenów nadnerczy –u dziewcząt

opisujących u siebie dużo emocji negatywnych wyższy poziom

testosteronu i kortyzolu, u chłopców niższy poziom testosteronu

wyższy poziom androstenedionu i wyższy poziom rozwoju płciowego.

Wyraźny związek wyższego poziomu hormonów okresu dojrzewania z

poziomem agresji u chłopców, u dziewcząt nie odnotowano takiej

zależności.

Ogólnie rozwój emocjonalny można scharakteryzować w

postaci kilku najważniejszych tez (Włodarski, Matczak,

1998):

.1. Wraz z wiekiem postępuje różnicowanie się reakcji na

bodźce emocjonalne, dając w efekcie jakościowe

wzbogacenie funkcjonowania emocjonalnego i

prowadząc do powstania odmiennych treściowo emocji.

.2. Wzrasta trwałość reagowania emocjonalnego. Małe

dziecko charakteryzuje się dużą labilnością emocjonalną,

czyli emocje są krótkotrwałe, znikają równie szybko, jak

się pojawiły, a czasem ich miejsce zajmują emocje o

znaku przeciwnym. Trwałość reakcji emocjonalnych

wzrasta, w miarę jak zaczynają wywodzić się one z

bardziej stałych, wewnętrznych struktur poznawczych.

.3. W toku rozwoju wzrasta umiejętność kontrolowania

reakcji emocjonalnych.

W wieku szkolnym dziecko opanowuje umiejętność

dostosowywania form i stopnia ekspresji do wymagań

otoczenia społecznego. Istotną rolę w tym procesie

odgrywają zabiegi wychowawcze, ukierunkowane na

zastępowanie niepożądanych przejawów ekspresji emocji

(a nie całkowite ich eliminowanie) innymi, bardziej

akceptowanymi społecznie.

.4. Stopniowo doskonali się zdolność do świadomego

odzwierciedlania własnych emocji. Wraz z ogólnym

rozwojem umysłowym dziecko dokonuje coraz trafniejszej

interpretacji poznawczej i integracji doświadczeń

emocjonalnych i wiedzy o emocjach.

Wczesne uspołecznienie

.Pojęcie uspołecznienia –sposób w jaki dzieci nabywają

zachowania niezbędne do dopasowania się do kultury i

społeczeństwa w którym żyją.

.Socjalizacja –proces, w którym jednostka uczy się sposobów

zachowania przyjętych w danej grupie, by mogła w niej

funkcjonować

.W niemowlęctwie uspołecznienie głównie pod wpływem

rodziców –modele akceptowalnych zachowań, dają

wsparcie, zakazują, nakazują.

Przywiązanie

.Przywiązanie –dążenie małych dzieci do przebywania w

fizycznej bliskości pewnych osób o do poczucia

bezpieczeństwa w ich obecności.

Bowlby –stadia rozwoju przywiązania:

.dziecko wszystkich traktuje jednakowo, nie zwraca uwagi kto

odpowiada na jego zachowania

.potem gdy jest zdolne do różnicowania osób zaczyna

przejawiać preferencje coraz wyraźniejsze.

.7-8 m-c pierwsze silne przywiązanie

.gdy dziecko zaczyna przemieszczać się w przestrzeni

przywiązanie przejawia się; przemieszczanie się do niego,

bycie blisko niego, protestowanie gdy jest separowane,

przywieranie do niego, traktowanie dorosłego jako

bezpiecznej podstawy do eksploracji otoczenia.

.Funkcją tych zachowań –zapewnienie fizycznej potem też

psychicznej bliskości z matką.

.Jakość przywiązania zależy od wrażliwości matki na

emocjonalne potrzeby dziecka.

.U większości dzieci -bezpieczne przywiązanie, tam gdzie

mniejsza gotowość matek do reagowania na potrzeby dziecka

–lękliwe przywiązanie.

.Schaffer –wzajemna zwrotność relacji niemowlę –matka.

.Siła przywiązania nie zależy od jakości opieki ale od jakości

reakcji i czułości dorosłego na sygnały dziecka.

.U większości niemowląt obiektem pierwotnego przywiązania

matka –podstawa wszelkich relacji interpersonalnych potem.

Inni badacze, że niekoniecznie matka ale żeby było

przywiązanie.

Pozbawienie kontaktu z matką

.Zainteresowanie tym problemem –dowody wpływu

wychowania w instytucjach wychowawczych na rozwój

społeczny i emocjonalny.

.badania nad zwierzętami –Harlow–małpie niemowlęcia,

Lorenz –kaczki i gęsi

.Bowlby –ludzkie niemowlęta

.Tradycyjny pogląd –przywiązanie w wyniku zaspokajania

potrzeb, matka źródłem pokarmu.

.Harlow 20 lat badania na rezusach

1. Małpie niemowlęta, dwie matki zastępcze druciana pokryta

miękkim, włochatym i bez pokrycia. Rozmiary jak normalna

matka. Obie z butelkami. Niemowlęta przywierały częściej do

matki włochatej. Niemowlęta naczelnych aby wytworzyd

przywiązanie potrzebują oprócz pokarmu –źródła ciepła lub

komfortu w kontakcie.

2. Gdy straszono maluchy, te wychowywane przez włochatą

przywierały do niej, a przez drucianą kuliły się i kiwały w

przód i w tył, nie leciały do matek drucianych. Waga

komfortu w kontakcie.

3. do jednej grupy małpki wychowywane przez druciane matki

/obu rodzajów/ z normalnymi. Te od drucianych nie potrafiły

się normalnie zachowywać: agresywnie, nie potrafili znaleźć

sobie partnera, okrutne matki w przyszłości. Brak kontaktu z

żywą matką w niemowlęctwie –brak normalnych zachowań

potem.

.Gdy kontaktowały się z normalnymi małpkami po parę godzin

dzienne, z dnia na dzień coraz lepiej.

Opieka macierzyńska ma podstawowe znaczenie dla

wszystkich naczelnych.

Cześć współczesnych badań kwestionuje wyniki Harlowa

ale czy warto ryzykować ???

Badania nad wdrukowaniem

.Konrad Lorenz stwierdził, że młode gęsi i kaczki już w bardzo

młodym wieku podążają za swoją matką i stają się na stałe

przywiązanie co nazwał wdrukowaniem. Ma ono wielkie

znaczenie w rozwoju dalszych zachowań społecznych i jego

zdolności poszukiwania partnera. Badania podążania za

człowiekiem –zmiany nieodwracalne, okres krytyczny –

pierwsze trzy dni gdy imprinting musi wystąpić by rozwinęło

się trwałe przywiązanie.

.Późniejsi badacze mówili raczej o okresie sensytywnym.

UWAGA!!! Ryzykowne uogólnianie badań nad zwierzętami na

ludzi.

Przywiązanie i deprywacja

Bowlby badania:

.w wystąpieniu do WHO /1951/ zwrócił uwagę na symptomy u

dzieci hospitalizowanych lub wychowywanych w instytucjach

wychowawczych –wiele z nich zaburzenia zachowania,

opóźnienie, niezdolność do nawiązania trwałych związków,

problemy społeczne, emocjonalne, intelektualne

›badanie Goldfarba -jedni z rodzin zastępczych, drudzy z

instytucji wychowawczych –brak przywiązania w 3

pierwszych latach życia prowadzi do opóźnienia

intelektualnego, społecznego.

Późniejsze badania /krytyka Bowlbiego/:

.Rutter –niekoniecznie biologiczny rodzic czy osoba płci

żeńskiej, podkreśla on znaczenie związków z ojcem

.Tizard i Hodges –większość dzieci wykształciła więź z

rodzicami adopcyjnymi co przeczy okresowi krytycznemu

Bowlbiego

.Fox –badania w izraelskich kibucach-dzieci oddawane we

wczesnych niemowlęctwie a mimo to najbardziej

przywiązane do swoich matek niż do opiekunów, mają też

silne związki z rówieśnikami dzięki czemu większe

zaangażowanie w życie społeczne, niż to się zwykle widzi u

małych dzieci.

.Porównanie matek i ojców

generalnie silniej przywiązane do matek, inne nawiązywanie

interakcji –ojcowie bawią się energiczniej, nie przebywają

tak blisko fizycznie, używają bardziej dorosłego języka –

matki i ojcowie spełniają rożne, dopełniające się role w

życiu dzieci.

Rozwój społeczny z perspektywy przełomów życiowych

Są zdarzenia, które zapoczątkowują nową jakość w kontaktach

socjalizowanej jednostki z jej społecznym otoczeniem.

Przełomy:

Uzgodnienie własnych ruchów matki i dziecka w okresie

płodowym

.dzięki temu matka może stymulować ruch dziecka, uspokoić

je, co jest przygotowaniem do interakcji jakie będą zachodziły

miedzy nimi po urodzeniu.

Trening czystości

.niezależność, kontrola, świadomość, że postęp w panowaniu

nad własnymi potrzebami spotyka się z aprobatą społeczną.

Zabawa dzieci

.zabawa tematyczna, naśladowanie pozwala zająć w

wyobraźni miejsce jakiejś osoby i odgrywania jej roli.

.Dziecko przez to uczy się rozumieć innych –sprzyja to

przełamaniu dziecięcego egocentryzmu i spojrzenia na siebie

oczami innych

Udział w grach

.pojawiają się zasady, gra przygotowuje dziecko do f-nia w

organizacji,

.uczy się m.in. współzależności w osiąganiu celów grupowych.

Nauka w szkole–3-4 klasa

.dziecko nabywa wiedzę, uczy się ją porządkować według

określonych zasad.

Pierwsze związku heteroseksualne

.związek intymny w okresie dojrzewania uczy przezwyciężania

nieśmiałości, zaufania do ludzi.

.Uzyskanie akceptacji siebie, swojej płciowości ze strony innej

osoby, uzyskanie tożsamości płciowej przez skonfrontowanie

siebie z partnerem.

.Wybór niewłaściwy może rzutować na tworzenie przyszłych

związków.

Rodzicielstwo

.zostanie rodzicem wpływa na pojawienie się zmian w

osobowości społecznej człowieka.

.Osoba będą ca sama w procesie socjalizacji staje przed

zadaniem poddania socjalizacji swojego dziecka.

.Zmusza to do krytycznego spojrzenia w przeszłość, na

stosowane wobec siebie praktyki wychowawcze.

.Świadomość, że ode mnie jako rodzica zależy los moich

dzieci. Wzrasta refleksyjność.

Utrata zdrowia w okresie emerytalnym

.konfrontacja ze zmianami w wyglądzie ciała i pogorszeniem

sprawności może rodzic niezadowolenie z tej fazy życia.

.Problemy zdrowotne mogą skutkować pojawieniem się

poczucia utraty sensu życia.

.Często paradoksalnie pogorszenie stanu zdrowia powoduje

dostrzeżenie wsparcia i szacunku ze strony innych.

Zabawa

.charakterystyczne składnik zachowania wszystkich dzieci,

.ma bardzo duże znaczenie dla ich psychicznego rozwoju,

.z punktu widzenia dziecka celem jest czysta przyjemność, ze

społecznego –wyraźna sekwencja rozwojowa

›do 18 m-cy, 2 r.ż –przeważa zabawa samotna, z

wykorzystaniem rożnych przedmiotów

›3 r.ż –zabawa równoległa /paralelna/, obserwacja,

naśladowanie, bez prawdziwych interakcji

›ok. 4 r.ż –zabawa zbiorowa –początkowo sporadyczne

interakcje, początkowo dość sztywne razem, ale bez

podziału ról i funkcji

›5-6 r.ż -zabawy zespołowe –wspólny cel, podział ról,

przywódca, wykonawcy zadań

rodzaje zabaw:

.manipulacyjne,

.konstrukcyjne,

.tematyczne /przygotowawcze do zabaw w rolę/,

.w rolę /świadome odgrywanie roli i utrzymywanie się w tej

roli przez dłuższy czas/

teorie zabawy

.Piaget łączy rozwój zabawy z rozwojem inteligencji –wg

niego można częściowo ocenić intelekt dziecka na podstawie

jego zabaw. Proponuje trzy stadia aktywności zabawowej:

zabawa sensoryczno –motoryczna -odpowiada sensoryczno –

motorycznemu poziomowi inteligencji –nacisk położony na

ćwiczenie i kontrolę ruchów, na badanie przedmiotów za

pomocą wzroku i dotyku, powtarzanie różnych ruchów dla

samej przyjemności demonstrowania rozwijającej się

sprawności

zabawa symboliczna –poziom przedoperacyjny, używanie

fantazji, krzesło samochodem

zabawa w role –operacyjne myślenie, wykorzystywanie reguł i

procedur

.Freud–zabawa jako środek obniżenia stłumionych emocji,

radzenie sobie z emocjami wobec życia, przepracowanie

leków niepokojów w bezpiecznej sytuacji, stąd terapia

zabawą

.Bruner–możliwości uczenia się jakie daje zabawa –

rozwiązywanie problemów i posługiwanie się narzędziami

.Wygotski–nacisk na reguły zabawy

Funkcje i znaczenie zabaw:

.Wartości wychowawcze –forma uczenia się, zdobywania

wiadomości, sprawności, doświadczeń

.Wartości poznawcze –utrwala i doskonali sposoby myślenia i

działania, rozwój wyobraźni

.Zabawy konstrukcyjne –planowanie i projektowanie,

umiejętność dokonywania analizy i syntezy, poczucie łady,

sprawczości

.Kształtowanie uczuć

.Socjalizowanie –nauka dostosowywania się do norm i zasad,

psychokorekcja dla dzieci agresywnych, nadpobudliwych,

nieśmiałych, zalęknionych

.Dla nauczycieli terapeutów –wartość diagnostyczna