Ironia
Właściwości stylu polegają na sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym, niewyrażanym wprost, ale zamierzonym przez autora i zazwyczaj rozpoznawalnym dla odbiorcy.
Sygnały: intonacja, mimika, okoliczności towarzyszące wypowiedzi, znaczenie innych części tekstu, którego składnikiem jest ironia, przez znajomość spraw i ludzi, do których autor się odwołuje.
Wypowiedź Ironiczna- charakteryzuje się dystansem mówiącego wobec znaczeń własnej mowy i jej przedmiotu.
Ironia może służyć:
satyrze,
dowcipowi,
parodii,
persyflażu.
Być przejawem drwiny, szyderstwa i sarkazmu.
IRONIA dokumentuje wyższość mówiącego, pozwala sobie na igranie społecznymi sensami.
AUTOIRONIA zwrócona przeciwko samemu sobie autorowi; jego sytuacji, twórczości.
- zaliczana do tropów stylistycznych
- odmiany: antyfraza, asteizm, concessio, hiperbola, litota.
ANTYFRAZA- wypowiedź, której sens właściwy jest przeciwstawieniem sensu dosłownego np.: pochwała jest naganą.
LITOTA- zastąpienie jakiegoś określenia odpowiadającym mu określeniem autonomicznym: cichy- niegłośny; osłabia dobitność mowy; czasem, dzięki mimice itp. Może skuteczniej skupić uwagę na opinii mówiącego; przeciwieństwo hiperbolii.
ASTEIZM- dowcipny zwrot, często ironiczny lub autoironiczny.
HIPERBOLA- wyolbrzymienie jakiegoś zjawiska.
CONCESSIO- pozorna ironiczna akceptacja jakiegoś twierdzenia, lub argumentu przeciwnika pozwalająca mówcy przejść do innych spraw, aby w rezultacie tę przyjętą wypowiedź zlekceważyć lub sprowadzić do absurdu.
Kategoria estetyczna i filozoficzna, odpowiadająca takiemu stosunkowi do rzeczywistości humanistycznej, który rozpoznaje w niej przede wszystkim splot sprzeczności skłóconych dążeń i konfliktowych racji. Jest sposobem zdystansowania się podmiotu wobec tych przeciwieństw, ujawnienia się ich i opanowania przez twórczość.
PODZIAŁ IRONII:
Retoryczna- nakierowana na określony cel i podporządkowana wyraźnym i jawnym zamierzeniom ideowym; ironia jawna, w której dominuje język podmiotu mówiącego.
Dramatyczna- inaczej tragiczna, sformułowana w nowożytności, dla określenia działania tragicznego bohatera- jego czyny prowadzą do katastrofy; nazywana także ironią losu; ironia obiektywna- realizuje się nie w konstrukcjach słownych, ale poprzez działanie bohatera.
Romantyczna- wykształcona przez niemieckich filozofów okresu romantyzmu: Fichte, Scheling, Solger; absolutna przewaga czynnika podmiotowego nad przedmiotowym/ subiektywnego nad obiektywnym; ja nad nie-ja, snu nad jawą, twórczej fantazji nad rzeczywistością; łączenie pierwiastków sprzecznych i dysonansowych, tragicznych i komicznych; eksponowanie dominacji artysty nad dziełem i bohatera nad światem przedstawionym.
Sokratyczna- zasada przeprowadzenia dysputy a’la Sokrates- poszukiwał u swojego rozmówcy wiedzy, zadając mu kolejne pytania uprzytomniał mu jego niewiedzę, tym samym umożliwiając dotarcie do prawdy.
Metoda majeutyczna- sposób pomagania przy narodzinach prawdy, czyli uświadomienie rozmówcy prawdy, którą ten już posiada , poprzez umiejętne stawianie pytań.
Metoda elenktyczna- sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzającej w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym.
Metoda indukcyjna- wg świadectwa Arystotelesa; ustalanie definicji np.: odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi.
Osoby zaangażowane w ironię:
Ironista- kat
Słuchacz- ofiara
Komunikat ironiczny może być niezrozumiały lub odebrany źle.
Przyczyny:
- nieznajomość kodu,
- brak obycia ze stylem, pewien stopień ograniczenia intelektualnego,
- nieznajomość kontekstu.
Liryka maski:
Autor zakłada maskę- mówi coś, zakładając maskę- czy mówi to sam autor, nie wiemy.
Autor wewnętrzny- projektowany przez tekst, fizyczny sprawca tekstu, nie jest tożsamy z autorem.
Odbiorca- nie odczytuje tego, co autor miał na myśli, ale to, co autor chciał powiedzieć wewnętrznie.
Projektowany odbiorca- chodzi o wybranie odbiorcy, który zrozumie ironię.
Odbiorca idealny- taki, który zrozumie wszystkie aluzje intertekstualne .
Stanisław Barańczak, Uciekinier z utopii. (o poezji Z. Herberta)
IRONIA- zasada demaskacji (podobnie metafora)
- często przywoływana przez Herberta – ironia jest programową metodą poetycką.
- w kilku wierszach jest przywołana bezpośrednio- synonim postawy, z którą autor się identyfikuje.
„bycie ironicznym”
- ironia werbalna- werbalizuje ironię
-ironia sytuacyjna- wyrażenie sytuacji w sposób ironiczny.
-ironia bezosobowa- nieobecność ironiczny jako osoby, mamy do dyspozycji tylko jego słowa.