POSTĘPOWANIE KARNE – NOTATKI
1) CELE PROCESU KARNEGO
Art. 2 §1 „Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby
Sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności;
Przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego;
Uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego;
Rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie;
§2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.”
Proces karny ma przede wszystkim dwa cele:
Osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawno- materialnej
Chodzi przede wszystkim o doprowadzenie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego, a niekiedy i prawa cywilnego materialnego. Proces powinien zmierzać do skonkretyzowania normy prawa materialnego – czyli zmiany normy abstrakcyjnej w normę skonkretyzowaną, wymierzoną do konkretnego celu ludzkiego i wyciągnięcie z tego faktu następstw przewidzianych w przepisach prawa karnego materialnego. Nazywa się to subsumcja czynu pod przepis prawny lub konkretyzacja abstrakcyjnego zespołu znamion przestępstwa.
Spełnienie tego celu zależy od zrealizowania celów etapowych, które wymagają odpowiedzi na pytania: -czy zostało popełnione przestępstwo? –kto je popełnił? –jakie są bliższe okoliczności popełnionego czynu , widziane przez pryzmat ustawowych znamion przestępstwa? – jakie są konsekwencje prawne, które sprawca powinien ponieść? –jak wykonano orzeczone środki?
Osiągnięcie celu sprawiedliwości proceduralnej
Sprawiedliwość w tym znaczeniu to sytuacja, w której osoba, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, nabiera przekonania, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby prawu stało się zadość, postępując względem niej zgodnie z prawem, sumiennie i w najlepszej woli (uczciwość procesu karnego).
2) ZASADY PROCESU KARNEGO
Zasady procesowe określają ogólne, zasadnicze cechy danego procesu, wyrażając to, co dla tego procesu jest charakterystyczne. Prof. Skorupka dzieli zasady na dyrektywalne i opisowe a także abstrakcyjne i konkretne.
W procesie karnym zasady mają przede wszystkim charakter dyrektywy skierowanej do konkretnego adresata, są to dyrektywy zobowiązujące (np. zasada legalizmu) lub uprawniające (np. zasada prawa do obrony). Zasada o charakterze opisowym reguluje sposób zorganizowania procesu (np. zasada kontradyktoryjności)
Zasada abstrakcyjna wyraża modelowe, teoretyczne rozwiązanie określonego zagadnienia. Zasada konkretna obowiązuje jako zasada podstawowa w danym systemie prawnym. W ustawie zwykle określa się wyjątki od niej na rzecz zasady wobec niej przeciwstawnej, tj. zasady uzupełniające (np. zasada legalizmu i oportunizmu).
Podobny podział przyjmuje prof. Waltoś. Dodatkowo dzieli on zasady procesowe na naczelne i zwykłe.
Zasady zwykłe są to zasady różnej rangi. Mogą dotyczyć kwestii takich jak: zasada ekonomii procesu, stałości orzeczeń sądowych czy np. powinność spisywania protokołów z czynności procesowych.
Zasady naczelne to społecznie ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu.
Kryteria, które wyróżniają zasady naczelne:
Zasada musi posiadać węzłowe znaczenie w procesie (ich brak utrudniałby określenie modelu procesu)
Zasada powinna zawierać określoną treść ideologiczną i społeczną
Zasada musi bezpośrednio dotyczyć procesu.
Zasada powinna mieć charakter dyrektywny.
→ Oprócz zasad wyróżnionych w KPK są też zasady określające proces karny uregulowane w innych źródłach – Konstytucji RP i prawie międzynarodowym.
Zasada rzetelnego procesu zgodnie z art. 6 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie”.
→ W przepisie tym uznano, że rzetelny proces realizuje m.in. zasady: sądowego wymiaru sprawiedliwości, rozstrzygania sprawy w rozsądnym terminie (szybkość procesowa), bezstronności sądu, jawności postępowania sądowego, domniemania niewinności, prawa do informacji, prawa do obrony.
W Konstytucji RP sformułowane są m.in. zasady: prawa do obrony (art. 42 ust.2), domniemania niewinności (art.42 ust.3), rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art.45 ust.1), jawności (art.45 ust.1 i 2), zasady dotyczące sądów i sędziów (art. 175-187).
ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ
Jest kluczową zasadą procesu karnego, wszystkie inne zasady są jej podporządkowane. (art. 2 § 2 KPK)
Zgodnie z tą zasadą istotą całego procesu jest ustalenie rzeczywistego przebiegu zdarzeń będących przedmiotem procesu. (innymi słowy: podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością).
Treść zasady:
Ustalenia faktyczne to stwierdzenia faktów dokonywane w procesie mające znaczenie dla decyzji procesowej. Dla właściwego zastosowania normy prawa karnego materialnego niezbędne jest ich prawidłowe dokonanie.
Udowodnienie oznacza, że w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzonemu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Rozróżniamy udowodnienie obiektywne i subiektywne (u organu oceniającego – całkowite i bezwzględne).
U źródła tej zasady leży przekonanie, że prawda w procesie jest poznawalna. W jej ramach dokonywanie ustaleń faktycznych powinno odbywać się na podstawie różnych dowodów, nie zaś na podstawie ściśle przewidzianych co do liczby i charakteru (np. wyłącznie z zeznań dwóch zaufanych świadków, przyznania się, badania krwi). Ważną rolę w dokonaniu ustaleń faktycznych pełni biegły, jako źródło dowodowe posiadające wiadomości specjalne mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Stąd też zasada prawdy materialnej mieści się w grupie zasad poznania dowodowego (Skorupka).
Gwarancjami realizacji zasady prawdy materialnej są m.in. obowiązek działania sądu z urzędu w zakresie inicjatywy dowodowej, kontradyktoryjność procesu oraz system środków kontroli rozstrzygnięć nieprawomocnych i prawomocnych.
Proces karny zakończony prawomocnym wyrokiem skazującym przedstawia się w postaci sylogizmu prawniczego. Ustalenia faktyczne są w nim przesłanką mniejszą, większą zaś jest obowiązująca w tym zakresie norma prawna, która ma charakter zdania wyrażającego powinność wymierzenia określonej kary za dane przestępstwo, konkluzją zaś jest rozstrzygnięcie procesowe (reguła: prawdziwość konkluzji sylogizmu zależy od prawdziwości przesłanek).
Ograniczenia zasady:
Zasady dowodowe (np. tajemnica zawodowa)
Immunitety procesowe
Zakaz ne bis in idem
Zakaz reformationis in peius
SN: „Udowodnienie nie musi jednak oznaczać, że dane ustalenie musi zawsze wynikać bezpośrednio
z konkretnych dowodów. Może ono wypływać także z nieodpartej logiki sytuacji stwierdzonej konkretnymi dowodami, jeżeli stanowi ona oczywistą przesłankę, na podstawie której doświadczenie życiowe nasuwa jednoznaczny wniosek, że dana okoliczność faktyczna istotnie wystąpiła”.
ZASADA OBIEKTYWIZMU
Art. 4 KPK: „Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.”
Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy. Oznacza to, ze organy prowadzące postępowanie karne mają obowiązek badania i uwzględniania okoliczności przemawiających zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego.
Przesłanki obiektywizmu w procesie karnym:
Niezawisłość organu procesowego
Reguła audiatur et altera pars (konieczność wysłuchania obu stron w celu wyjaśnienia okoliczności sprawy w postępowaniu przygotowawczym (art. 297 §1 pkt 4 KPK)
Minimalizacja wpływu czynników irracjonalnych w procesie podejmowania decyzji (np. gniewu, niechęci, uprzedzeń, sympatii)
Niezawisłość: od stron procesowych jak również niezawisłość od środowiska i sposobu myślenia.
Dla zapewnienia niezawisłości organu procesowego powstała instytucja wyłączenia sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis) oraz wyłączenia fakultatywnego (iudex suspectus).
ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI
Art. 5 §1 „Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.”
Zasada ta unormowana jest nie tylko w kodeksie, ale również w PM i Konstytucji.
Racje zasady domniemania niewinności:
Wyraża ona prawidłowość statystyczną w tym, że większość społeczeństwa nie popełnia przestępstw (natomiast przeważająca większość oskarżonych to ludzie, którzy zostaną skazani);
Zmusza oskarżyciela do poszukiwania dowodów potwierdzających winę oskarżonego (ciężar dowodu);
Chroni przed skazaniem osoby niewinne – w razie nieudowodnienia winy alternatywą jest uniewinnienie bądź umorzenie postępowania przygotowawczego;
Zobowiązuje organy procesowe do poprawnego stosunku do oskarżonego, do powściągliwości w stosowaniu środków przymusu (np. tymczasowego aresztowania lub zabezpieczenia majątku oskarżonego);
Stwarza bariery przed przesądami, a zwłaszcza ich wpływem na działalność organów procesowych i innych organów, instytucji niezwiązanych z postępowaniem, jak również innych grup społecznych.
Wywiera wpływ na kulturę społeczeństwa- nakazuje respektowanie dobrego imienia, chroni przed lekkomyślnym posądzaniem. (aspekt pozaprocesowy);
Domniemanie niewinności należy do domniemań prawnych wzruszalnych → obaleniem tego domniemania może być tylko udowodnienie winy i stwierdzenie jej prawomocnym wyrokiem (prawomocny wyrok skazujący (w tym wyrok nakazowy) lub prawomocny wyrok umarzający postępowanie karne);
Aspekt procesowy → zasada ta obowiązuje w pierwszych trzech stadiach procesu, już od pierwszej chwili postępowania przygotowawczego, gdy został ujawniony podejrzany.
ZASADA IN DUBIO PRO REO
Art. 5§ 2 „Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego”.
Zasada ta ma zastosowanie dopiero wtedy, gdy wszystkie dopuszczalne przez prawo środki dowodowe zostały wykorzystane → jest to zasada pozytywna;
Zasadę tę stosuje się zarówno do wątpliwości faktycznych jak i prawnych.
Wątpliwości prawne → należy je usunąć w drodze interpretacji prawa. Sąd odwoławczy może przekazać sprawę do rozstrzygnięcia przez SN, jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego pojawi się zagadnienie wymagające zasadniczej wykładni ustawy; uchwała SN jest wówczas dla tego sądu wiążąca.
Zasada ta obowiązuje we wszystkich stadiach procesu, wszędzie tam, gdzie są przeprowadzane czynności rozpoznawcze.
Niedopuszczalne jest dokonywanie ustaleń alternatywnych! Nie wolno więc alternatywnie ustalać żadnych okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na winę, karę lub środki zabezpieczające.
SN: „Zasada nie ma zastosowania w sytuacji, gdy wątpliwości są rezultatem niedokładnego i niewyczerpującego postępowania dowodowego – organ sądowy powinien uzupełnić postępowanie dowodowe i ustalić faktyczny przebieg zdarzeń”.
SN: „Nie można mówić o naruszeniu zasady, gdy sąd w wyniku pełnej i poprawnie dokonanej oceny dowodów uznał brak istnienia wątpliwości lub też brak ich znaczenia dla odpowiedzialności oskarżonego”.
ZASADA PRAWA DO OBRONY
Art. 6 „Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć”
Przede wszystkim należy wyróżnić obronę materialną i obronę formalną
Obrona materialna → to podejmowanie przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu obrony interesów oskarżonego w procesie. Polega ona przede wszystkim na składaniu wniosków o przeprowadzenie dowodów oraz innych wniosków procesowych, których uwzględnienie wyjdzie na korzyść oskarżonemu, przytaczaniu argumentów na korzyść oskarżonego, wnoszeniu środków zaskarżenia. Cechy:
Każdy może ją wykonywać na korzyść oskarżonego
Działalność ta ma granice wyznaczone przez przepisy prawa (nie będzie obroną nakłanianie do składania fałszywych zeznań czy ukrywanie sprawcy)
Formą prawa do obrony jest także milczenie i bierne zachowanie się oskarżonego (obowiązuje zakaz zmuszania kogokolwiek do samooskarżenia i dostarczania przeciwko sobie dowodów)
Oskarżony nie jest karany za udzielanie fałszywych wyjaśnień, gdyż odpowiedzialności karnej z art.233 §1 podlegają jedynie osoby składające fałszywe zeznania, a więc świadkowie.
Ograniczenia: Jeżeli jednak oskarżony w wyjaśnieniach przed organem ścigania lub orzekania fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie czynu zabronionego, podlega odpowiedzialności z art. 234. Odpowiedzialności karnej podlega także wtedy, gdy w drodze podstępnych zabiegów kieruje przeciwko określonej osobie ściganie albo w toku postępowania przedsiębierze takie zabiegi.
Uprawnienia:
1. Składanie wyjaśnień
2. Inicjatywa dowodowa
3. Uczestnictwo w postępowaniu
4. Prawo do odwołania się
5. Prawo do informacji o uprawnieniach.
Obrona formalna to korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego
Wyróżniamy obronę obligatoryjną i fakultatywną.
Obligatoryjna:
→ Oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności lub gdy sąd uzna taką konieczność ze względu na okoliczności (art. 79 §1) – przyczyny podmiotowe;
→ Oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub jest pozbawiony wolności (obowiązek występowania adwokata przed sądem pierwszej instancji) – przyczyny przedmiotowe;
Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego
Obrońca w zakresie metod i kierunku obrony ma samodzielne stanowisko
Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców
Obrońca może bronić kilku oskarżonych o nie sprzecznych interesach.
SN: „Prawo do obrony w znaczeniu materialnym (art. 6 k.p.k.) pozwala oskarżonemu podejmować wszelkie, nie zakazane prawem, działania w celu obalenia zarzutu popełnienia czynu zabronionego albo złagodzenia grożącej mu odpowiedzialności. Może on składać takie oświadczenia wiedzy dotyczące zarzucanego czynu, jakie sam uzna za celowe i korzystne dla siebie, a więc również nieprawdziwe. Może także powstrzymać się od jakichkolwiek wypowiedzi.”
ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
Art. 7. „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego”
Zasada swobodnej oceny dowodów oznacza wolność wewnętrznego przekonania organu procesowego w kwestii oceny dowodów i wyciągania z nich racjonalnych wniosków, a tym samym wolność od schematycznych skrępowań w tym zakresie.
Przeciwstawna zasada to zasada legalnej (ustawowej) oceny dowodów, która wiąże organy oceniające dowody określonymi regułami, takimi jak np. wymaganie, aby skazanie oparte było na zeznaniach co najmniej dwóch świadków. (obecnie te reguły nie obowiązują!)
Ocena dowodów nie dotyczy oceny mocy ani ważności poszczególnych dowodów, lecz jest to ocena wiarygodności każdego z przeprowadzonych dowodów pod kątem budowania ustaleń faktycznych w procesie.
Granice swobody:
Obowiązek uwzględniania wszystkich przeprowadzonych dowodów, a jednocześnie możliwość dokonania ustaleń faktycznych jedynie na postawie przeprowadzonych dowodów
Obowiązek stosowania zasad prawidłowego rozumowania oraz uwzględniania różnorodnych wskazań wiedzy, m.in. przez zasięganie opinii biegłych posiadających niezbędne dla sprawy wiadomości specjalne (art. 193 §1) i uwzględnienie zasad doświadczenia życiowego.
Ocena dowodów przeprowadzana jest o uprzedniej ocenie (apriorycznej) możliwości przeprowadzenia dowodów na wniosek stron lub z urzędu (art. 167). Nie będzie przeprowadzony dowód, jeżeli jest to niedopuszczalne ze względu na zakazy dowodowe.
Oddalenie wniosku dowodowego:
Jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo już jest udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy.
Jeżeli dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności;
Dowodu nie da się przeprowadzić lub też złożenie wniosku dowodowego ma w sposób oczywisty na celu przedłużenie postępowania.
Dokonana ocena dowodów podlega kontroli wyższej instancji przy rozpoznawaniu środka odwoławczego (zażalenia/apelacji)
Art. 424 § 1 pkt 1 → „Sąd w uzasadnieniu wyroku powinien wskazać, jakie fakty uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich dowodach oparł się i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych.”
Ustawową podstawę kontroli oceny dowodów stanowi przyczyna odwołania określona w art. 438 pkt 3, jako błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia.
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI
U podstaw tej zasady leży silne przekonanie ustawodawcy, iż każde powtórzenie wiadomości grozi jej zniekształceniem (zniekształcenia te przyjmują postać skrótów relacji lub zmian w treści)
Wyraża dyrektywę, aby sąd orzekał na podstawie jak najmniejszej liczby ogniw pośrednich w postępowaniu dowodowym.
Istotne jest, aby sąd bezpośrednio zetknął się z dowodami stanowiącymi podstawę ustaleń faktycznych (znaczenie formalne)
Organ procesowy powinien dokonywać ustaleń przede wszystkim na podstawie dowodów pierwotnych (znaczenie materialne)
Dowody pierwotne – z pierwszej ręki: zeznanie naocznego świadka, oryginał dokumentu
ZASADA PRAWA DO INFORMACJI
Zasadę prawa od informacji reguluje Europejska Konwencja Praw Człowieka (art. 6 ust. 3) wskazując, że każdy oskarżony ma prawo do niezwłocznego otrzymania informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowania przeciwko niemu oskarżenia.
Nakaz ten realizowany jest w prawie wewnętrznym przez obowiązek niezwłocznego ogłoszenia podejrzanemu postanowienia o przedstawieniu zarzutów, albo przez podanie informacji o treści zarzutu, a następnie doręczeniu aktu oskarżenia.
Zasada informowania ujęta jest pod dwiema postaciami:
Bezwzględną – art.16 § 1. Zasadniczo oznacza ona, że brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać negatywnych skutków prawnych dla źle/mylnie poinformowanego
Względną – art.16 § 2. Wskazuje ona, że niedopełnienie obowiązku pouczenia wywołuje podobne następstwa co brak obowiązkowego pouczenia, o ile w określonej sytuacji było ono nieodzowne.
Skutki niedopełnienia zasady prawa do informacji:
Niepouczony lub mylnie pouczony o możliwości i terminie zaskarżenia decyzji procesowej może zasadnie domagać się przywrócenia tego terminu.
Świadek niepouczony o prawie do odmowy zeznań może odmówić ich złożenia także w trakcie zeznawania lub później, a nie tylko do rozpoczęcia pierwszego przesłuchania.
ZASADA KONTROLI ORZECZEŃ (INSTANCYJNOŚCI)
Przepis art.2 protokołu dodatkowego nr 7 do EKPCz stanowi, że każda osoba, która została uznana przez sąd za winną popełnienia przestępstwa będzie miała prawo do rozpatrzenia jej sprawy przez sąd wyższej instancji w przedmiocie orzeczenia o winie lub karze.
Konstytucja RP stanowi, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne oraz, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji.
Stanowi gwarancję dla stron postępowania, zapewniając możliwość weryfikacji orzeczenia wydanego w pierwsze instancji.
Kontrolę sprawują:
Uprawnione organy procesowe (kontrola judykacyjna)
Właściwe organy w ramach nadzoru służbowego (kontrola administracyjna)
Społeczeństwo –pośrednio (zasada publiczności)
Kontrola może dotyczyć orzeczeń nieprawomocnych i prawomocnych
Środki kontroli można podzielić na środki zaskarżenia i środki nadzoru
Środki zaskarżenia: są to środki przyznane przede wszystkim stronom do odwołania się od wydanych orzeczeń. Wyróżnia się wśród nich środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia.
Środki odwoławcze → to środki służące do od nieprawomocnych orzeczeń → apelacja od wyroków (art. 444) oraz zażalenie na postanowienia/zarządzenia/czynności, zaniechanie czynności (art. 459,466,467)
Od nieprawomocnych wyroków wydanych w trybach szczególnych (tj. wyroku zaocznego i wyroku nakazowego) służy sprzeciw (środek o charakterze kasacyjnym).
Do nadzwyczajnych środków zaskarżenia służących od orzeczeń prawomocnych należą:
Kasacja
Wznowienie postępowania
Cechy środków zaskarżenia:
Uprawnienia strony do ich składania
Dewolutywność
Suspensywność
Zakaz reformationis in pius
Środki nadzoru są to prawem przewidziane sposoby, za pomocą których organ procesowy dokonuje z urzędu zmiany rozstrzygnięcia.
Środkiem nadzoru nad procesem karnym jest wznowienie z urzędu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem w razie ujawnienia się jednego z uchybień o charakterze bezwzględnym.
Do środków nadzoru w stadium przygotowawczym należą:
Podjęcie na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego;
Wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego;
Uchylenie przez PG prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego;
ZAKAZ REFORMATIONIS IN PEIUS
Bezpośrednio wynika z art. 434 i art. 443 KPK
Jest to zakaz pogorszenia sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenia nie zaskarżono na niekorzyść, a zaskarżono na korzyść oskarżonego.
Stanowi gwarancję prawa do obrony i gwarancję prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, ponieważ środek odwoławczy oskarżonego nie jest związany z ryzykiem pogorszenia jego sytuacji – ułatwia to zaskarżenie wyroku i jego kontrolę.
Wyróżniamy postać pośrednią i bezpośrednią
Postać bezpośrednia →
Zakaz podstawowy - sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 434 §1 zd. 1).
Zakaz obostrzony – jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględnieniu z urzędu (art. 434 §1 zd. 2).
Postać pośrednia →
Dotyczy zakresu dopuszczalnego orzekania na niekorzyść oskarżonego przez sąd I instancji, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania.
W dalszym postępowaniu sądowi I instancji wolno wydać orzeczenie surowsze tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego lub w warunkach art. 434 §3 i §4
Nie dotyczy to orzekania o środku zabezpieczającym jakim jest umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym albo zakładzie psychiatrycznym
Wyłączenia zakazu (przykłady):
W przypadku skazania z zastosowaniem art. 343 – skazanie bez rozprawy.
W przypadku skazania z zastosowaniem art. 387 – rozprawa skrócona.
Przy zastosowaniu instytucji „małego świadka koronnego” regulowanej przez art. 60 §3 i §4 KK.
Przy zastosowaniu art. 156 i art. 36 §3 KKS.
ZASADA NE BIS IN IDEM
Jest gwarancją niewzruszalności orzeczeń prawomocnych.
W myśl tej zasady niedopuszczalne jest ponowne rozpoznanie sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem przy tożsamości czynu i osoby. Ta zasada stanowi ochronę stałości stosunków prawnych.
Orzeczenia niezaskarżalne środkiem odwoławczym stają się prawomocne, w wyniku czego powstaje stan res iudicata.
Wyjątkami od tej zasady są przede wszystkim nadzwyczajne środki zaskarżenia → kasacja i wznowienie postępowania.
ZASADA JURYSDYKCYJNEJ SAMODZIELNOŚCI SĄDU KARNEGO
Art. 8.. § 1. „Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.
§ 2. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.”
Uzasadnieniem istnienia zasady samodzielności jurysdykcyjnej jest m.in. zasada autonomii sądów, będących samodzielną i niezależną władzą, która swoje decyzje wydaje wprost w imieniu państwa.
SN: „Sąd rozpoznający daną sprawę ma - co do zasady - obowiązek rozstrzygać samodzielnie wszelkie zagadnienia prawne, a poglądy wyrażane w kwestiach wymagających rozstrzygnięcia mogą stanowić ważny materiał pomocniczy, którego sąd nie powinien pomijać, lecz nie może być nim związany”
Wpływ na proces karny → Samodzielność jurysdykcyjna służy zapewnieniu najlepszych warunków do prawidłowego orzekania. W przeciwnym razie rola sędziego sprowadzać się będzie do uwzględniania wyników wcześniej zapadłych prawomocnych orzeczeń.
Ograniczenia:
Wiążące są prawomocne orzeczenia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny
Sądy karne związane są także orzeczeniami TK, które mają moc powszechnie obowiązującą (Konstytucja RP)
ZASADA CIĘŻARU DOWODOWEGO
Znaczenie formalne → powinność dowodzenia obciąża tylko osobę, która daną tezę wysunęła i tylko ona może ją udowodnić, nie ma znaczenia to, ze tezę tę dowiodłaby inna strona procesu
Znaczenie materialne → ciężar dowodu obciąża stronę, która jest dotknięta niekorzyścią z udowodnienia danej tezy
W polskiej procedurze karnej występuje tylko ciężar dowodu w znaczeniu materialnym!
Zasadą obowiązującą w procesie karnym jest, że ciężar dowodu (onus probandi) spoczywa na oskarżycielu (przede wszystkim oskarżyciela publicznego, ale dotyczy tak samo oskarżyciela prywatnego, posiłkowego, powoda cywilnego) → zasada domniemania niewinności wymaga bowiem, aby ten, kto twierdzi, że oskarżony popełnił przestępstwo, poniósł ciężar udowodnienia oskarżenia.
Ogólna reguła stanowi, że każdy, kto powołuje się na jakieś fakty, powinien je udowodnić.
Wyjątkowo ciężar dowodu spoczywa na oskarżonym w sprawie o zniesławienie (art. 212 § 1 i 2 KK)
Obrońca ma również obowiązek dowodzenia ale na korzyść oskarżonego!
SN: „Na oskarżycielu ciąży obowiązek przeprowadzenia dowodów w celu realizacji ciążącego na nim, tzw. ciężaru dowodu dla obalenia domniemania niewinności, z którego korzysta oskarżony”.
Obowiązek dowodzenia spoczywa także na sądzie, który w myśl zasady prawdy materialnej musi dążyć do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, mając w tym celu prawo do przeprowadzenia dowodów z urzędu (art.167)
ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI (SPORNOŚCI)
Ogólnie rzecz ujmując, zasada ta oznacza, że w założeniu proces powinien być walką równoprawnych stron, które mają ustawowe i równe prawo do prowadzenia sporu przed bezstronnym sądem.
Strony postępowania powinny także, mieć możliwość wpływania swoim zachowaniem zarówno na przebieg jak i wynik procesu. Oznacza to zatem, że powinny one posiadać niezbędne minimum dyspozycyjności.
Zasada ta spełnia standard rzetelnego procesu karnego, rozumianego jako zespół obowiązków, które powinny być przestrzegane przez organy procesowe, oraz jako zespół uprawnień, które przysługują poszczególnym uczestnikom postępowania.
Stadium przygotowawcze: Podporządkowane jest głównie zasadzie śledczości. Podejrzany często nie ma swojego procesowego przeciwnika, jakim jest pokrzywdzony, gdyż często nie występuje on w tym stadium w ogóle albo nie został ujawniony. Podejrzany może jednak realizować swoje prawo do obrony, prowadząc spór z organami procesowymi.
Stadium jurysdykcyjne: W postępowaniu jurysdykcyjnym dominuje jednak sporność. Najszerzej przejawia się na rozprawie głównej, w której strony i ich przedstawiciele zawsze mogą brać udział, a najczęściej jest to ich obowiązkiem.
Przewód sądowy otwiera oskarżyciel przedstawiając akt oskarżenia, a oskarżony ma uprawnienie zagwarantowane w ustawie do obrony przed zarzutami zawartymi w akcie oskarżenia
ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI
Jest zasadą przeciwstawną do zasady kontradyktoryjności,
Dominuje w stadium przygotowawczym!
Zgodnie z tą zasadą postępowanie dowodowe należy wyłącznie do organu procesowego.
Organ prowadzący ma obowiązek przeprowadzenia z urzędu, niezbędnych czynności dowodowych.
ZASADA JAWNOŚCI
Art. 355. "Rozprawa odbywa się jawnie. Ograniczenia jawności określa ustawa”.
Zasada ta przejawia się w powszechnej dostępności rozprawy dla wszystkich zainteresowanych nią osób. Nie dotyczy jednak fazy narady i głosowania nad orzeczeniem, która ex lege jest tajna (art. 108 § 1).
Należy wyróżnić dwa aspekty zasady jawności w procesie karnym → jawność wewnętrzną (wobec stron) i jawność zewnętrzną (wobec społeczeństwa). Realizacja tych aspektów jest zróżnicowana w zależności od stadium postępowania oraz dodatkowych okoliczności konkretnej sprawy.
Ograniczona jest jawność w postępowaniu przygotowawczym →
Postępowanie przygotowawcze jest niejawne dla publiczności, co wynika z istoty tego postępowania oraz obowiązywania w pełni zasady domniemania niewinności.
Publiczne rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego zanim zostaną one ujawnione w postępowaniu sądowym stanowi przestępstwo (art. 241 § 1 KK).
Jawność postępowania przygotowawczego wobec stron jest ograniczona ze względu na inkwizycyjny charakter tego postępowania.
Do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego należy dopuścić strony na ich żądanie (odmowa jest możliwa w szczególnie uzasadnionych wypadkach, ze względu na ważny interes postępowania (art.317)
Dopuszczenie stron do udziału w czynnościach procesowych post. przygotowawczego jest regułą jeżeli te czynności są niepowtarzalne, oraz w odniesieniu do przeprowadzania dowodu z opinii biegłego (ograniczenie: jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki).
Postępowanie jurysdykcyjne jest jawne dla stron.
Akta sprawy udostępnia się stronom, podmiotom określonym w art. 416, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym, dając im również możliwość sporządzenia z nich odpisów (ograniczenie: niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej)
W związku z zasadą jawności oskarżony ma obowiązek być obecnym na rozprawie głównej, co stanowi jego gwarancję prawa do obrony.
Możliwe jest prowadzenie rozprawy bez udziału oskarżonego, jeżeli po złożeniu wyjaśnień opuścił on bez zezwolenia salę rozpraw lub zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej, bez usprawiedliwienia nie stawił się na tę rozprawę.
Wyjątki od zasady jawności rozprawy głównej
Obligatoryjnie wyłącza się jawność rozprawy, na której rozpatruje się wniosek prokuratora o umorzenie postępowania
Wyłącza się jawność z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających
W sprawach o pomówienie lub znieważenie ( na wniosek pokrzywdzonego rozprawa ta może odbyć się jawnie → art. 360 § 2.).
Wyłączenie jawności części rozprawy związanie jest także z przesłuchaniem osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”
Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub części, jeżeli oceni, że mogłoby dojść m.ini do:
Zakłócenia spokoju publicznego,
Obrażenia dobrych obyczajów,
Ujawnienia okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
Naruszenia ważnego interesu prywatnego.
Sąd może wyjątkowo zezwolić na jawność rozprawy i udostępnienie jej, o ile przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, nie utrudnia to prowadzenia rozprawy oraz nie sprzeciwia się to interesom uczestników postępowania.
Nie można publikować danych osobowych i wizerunku osób, świadków, pokrzywdzonych, poszkodowanych i oskarżonych, bez zezwolenia prokuratury lub sądu.
ZASADA SZYBKOŚCI I EKONOMII
Nakazuje, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.
Ustalenie „rozsądnego terminu” jest indywidualne dla każdej sprawy ze względu m.in. na:
złożoność sprawy
sposób zachowania się samego podejrzanego (przedłużanie procesu)
szczególne okoliczności sprawy
Terminy w procesie służą efektywności i stabilizacji czynności procesowych. Skutki niezachowania terminu wiążą się z terminem określonym konkretnie jako pewien okres → różne rodzaje terminów rodzą różnorakie skutki ich niedotrzymania.
Zasadniczym celem terminów procesowych jest przyspieszenie biegu procesu karnego.
Terminy procesowe właściwe dzielą się na terminy ustawowe (są to terminy, które zostały określone w przepisach ustawy), a także terminy, które ustanawiane są przez organ prowadzący postępowanie. Należy podkreślić, iż terminy ustawowe najliczniej występują w przepisach prawa procesowego. Terminy te można podzielić na następujące rodzaje:
Terminy stanowcze, w skład których wchodzą terminy zawite, terminy prekluzyjne, a także pozostałe terminy stanowcze;
Terminy niestanowcze – określane są także mianem terminy porządkowe lub instrukcyjne.
Cechy terminów stanowczych:
Przekroczenie terminu stanowczego skutkuje bezskutecznością czynności – dotyczy to terminów zawitych i prekluzyjnych);
Przekroczenie terminu stanowczego powoduje inne skutki procesowe – dotyczy to pozostałych terminów stanowczych;
Przekroczenie terminu stanowczego skutkuje powstaniem uchybień, które mogą wpływać na treść orzeczenia – dotyczy to pozostałych terminów stanowczych.
Strona może wnieść skargę do sądu nadrzędnego nad sądem, przed którym toczy się sprawa, na naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. (Przesłanki i tryb wniesienia tej skargi przewiduje Ustawa z dnia 17.06.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym i nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez uzasadnionej zwłoki.)
Sąd, orzekając w przedmiocie skargi może ją uwzględnić albo oddalić jako niezasadną. Jeżeli ją uwzględni- wówczas stwierdza, że nastąpiła przewlekłość postępowania.
Po wyczerpaniu drogi krajowej strona może wnieść skargę na przewlekłość postępowania do ETPCz za naruszone prawa oskarżonego z art. 6 EKPCz.
Zasada ta jest ściśle związana z zasadą koncentracji (ciągłości) procesu.
ZASADA LEGALIZMU (+zasada oportunizmu)
Art. 10. § 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu.
§ 2. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.”
Dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.
Organami realizującymi tę zasadę są:
Prokurator
Policja
Straż Graniczna
ABW W zakresie ich właściwości
CBA
Na oskarżyciela publicznego zasada legalizmu nakłada obowiązek wniesienia i popierania oskarżenia przed sądem.
Przeciwstawna jej jest zasada oportunizmu, będąca dyrektywą, dającą uprawnienie organowi procesowemu do zaniechania ścigania – jako niecelowego – przestępstwa, pomimo że ściganie jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. (inaczej: uprawnienie do oceny celowości ścigania)
Wyjątki na rzecz zasady oportunizmu:
Umorzenie absorpcyjne postępowania na podstawie art. 11
Instytucje świadka koronnego, przewidzianą przez ustawę z dnia 25.VI.1997 r. o świadku koronnym
Umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu na podstawie art. 21 § 2 ustawy z dnia 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich
W sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego uprawnionym oskarżycielem jest oskarżyciel prywatny, natomiast prokurator ma prawo wszcząć postępowanie albo wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny → wówczas postępowanie toczy się z urzędu (przejaw zasady oportunizmu)
ZASADA SKARGOWOŚCI
Art. 14. § 1. Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.
§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu.”
Ujęcie węższe: Zasada skargowości to dyrektywa nakazująca wszczęcie procesu sądowego na podstawie skargi od uprawnionego oskarżyciela - niekiedy definicja ta jest zawężana tylko do wniesienia skargi w postępowaniu przed sądem I instancji.
Ujęcie szersze: Zasada skargowości to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie (wniosek) innego, uprawnionego podmiotu. Zasada ta nie jest ograniczona do postępowania sądowego, rozciąga się na cały proces.
Zgodnie z zasadą nemo iudex sine actore skarga jest niezbędna do wszczęcia procesu! (funkcja obligująca skargi)
Rodzaje skarg:
Skargi zasadnicze – warunkujące postępowanie zasadnicze, są nimi akt oskarżenia i pozew cywilny
Skargi etapowe – warunkujące tylko pewien etap zasadniczego postępowania, są nimi przede wszystkim apelacja, kasacja, zażalenie.
Skargi incydentalne – warunkujące tylko odpowiednie postępowanie typu incydentalnego, są nimi zażalenia na decyzje tego rodzaju.
Oskarżyciel publiczny przedstawia żądnie w formie:
Aktu oskarżenia (art. 331 §1);
Wniosku o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 1);
Wniosku o umorzenie postępowania i orzeczenie środków zabezpieczających (art. 324);
Wyjątki od zasady skargowości:
Postępowanie w sprawach nieletnich;
Dochodzenie w postępowaniu karnym roszczeń;
Art. 415 §4. umożliwia zasądzenie z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego (chyba że ustawa stanowi inaczej);
ZASADA POSTĘPOWANIA Z URZĘDU
Art. 9 § 1. „Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.
§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.”
Oznacza, że organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba, że ustawa uzależnia to od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu, albo od zezwolenia władzy.
Czynnościami procesowymi dokonywanymi z urzędu są np.:
Powołanie biegłego
Wezwanie tłumacza
Wyznaczenie obrońcy z urzędu
Obok tej zasady występuje zasada działania na wniosek albo po uzyskaniu zezwolenia.
Bezpośrednio z działaniem na wniosek związany jest art. 12.
3) TERMINY PROCESOWE
Art. 123 § 1. „Do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin.
§ 2. Jeżeli termin jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, koniec terminu przypada na ostatni dzień tego miesiąca.
§ 3. Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy, czynność można wykonać następnego dnia.”
→ Ustanowienie terminów procesowych uzasadnione jest obowiązkiem w postępowaniu karnym zasady szybkości i ekonomii procesowej, którego celem jest rozstrzygnięciem w rozsądnym terminie. (art. 2 §1 pkt 4)
Pojęcie terminu ma zróżnicowane znaczenie w procesie karnym. Jest to wskazany w ustawie okres, w ciągu którego ma być dokonana czynność procesowa (np. termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni od daty doręczenia uprawnionemu podmiotowi wyroku z uzasadnieniem).
→ Może być on określony przez podanie czasu, a w którym czynność ma być dokonana, albo przez określenie terminu końcowego, do którego czynność ma być dokonana ← Jest to termin maksymalny (terminus ad quem), a w pewnych przypadkach ustawodawca określa termin minimalny (terminus a quo).
Terminy ustalone upływem czasu są podawane:
W godzinach np. zatrzymanie,
W dniach np. wniesienie zażalenia,
W miesiącach np. czas trwania śledztwa
W latach np. przedawnienie roszczeń odszkodowawczych
Przez wskazanie czynności procesowej np. „do rozpoczęcia przewodu sądowego”.
Terminy materialnoprawne uregulowane w przepisach KK, których upływ powoduje umorzenie postępowania to terminy przedawnienia karalności przestępstw (art. 101 KK).
Termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie ma charakter cywilnoprawny.
Wyróżnia się trzy rodzaje terminów procesowych:
Termin prekluzyjny – ma charakter materialnoprawny. Jest to okres, w którym czynność procesowa musi być wykonana pod rygorem bezskuteczności. Jest on nieprzekraczalny i wiąże organy procesowe oraz innych uczestników procesu.
Są to m.in. 6-miesięczny termin od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego do uchylenia lub zmiany tego postanowienia przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego czy też określony relatywnie przez wskazanie momentu procesowego np. rozpoczęcie przewodu sądowego.
Termin zawity – to termin, po upływie którego czynność jest bezskuteczna. Termin jest przywracalny. Są one oznaczane w ustawie i są to terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne. Terminy obowiązują strony, a ich przywrócenie należy do kompetencji organów procesowych. Przywrócenie może nastąpić po złożeniu, w terminie zawitym 7 dni od daty ustania przeszkody stosownego, wniosku przez uprawniony podmiot. We wniosku należy wykazać, że niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn niezależnych. Jednocześnie należy dopełnić czynności, która miała być wykonana w terminie. Do przywrócenia terminu zawitego uprawniony jest organ, przed którym należało dokonać czynności. Organ wydaj odpowiednie postanowienie, na które służy zażalenie. Złożenie wniosku nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, ale organ może to zrobić, a jeżeli odmawia to nie musi swojej decyzji uzasadniać.
Termin porządkowy(instrukcyjny) – to okres, w którym czynność procesowa powinna być wykonana. Dotyczy to zwykle organów procesowych. Ich przekroczenie nie powoduje ujemnych konsekwencji prawnych, ponieważ czynność dokonana po terminie jest skuteczna, ale może prowadzić do skutków poza procesowych np. postępowanie dyscyplinarne.
Są to np. 14-dniowy termin dla sądu na sporządzenie uzasadnienia wyroku, 7-dniowy dla prokuratora na uzupełnienie braków formalnych aktu oskarżenia. Mogą być określanie ogólnie przez sformułowania: „niezwłocznie”, „natychmiast” czy „w każdym czasie”.
Sposób obliczania terminów:
Do biegu nie wlicza się dnia, od którego liczy się termin.
Jeżeli jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu.
Dzień ustawowo wolny -> następny dzień.