WYKŁAD I 27.02.2009 r.

Przestrzeń - terytorium – region. Przestrzeń w geografii i ekonomii regionalnej.

1. Przestrzeń konkretna

   1. Fizyczna: długość x szerokość x wysokość

   2. Geograficzna: obszar, na którym są góry, równiny, doliny, rzeki, jeziora, roślinność, zwierzęta, ludzie

2. Przestrzeń abstrakcyjna

   1. Ekonomiczna: relacje rynkowe, dostawcze, przepływy

   2. Społeczna: relacje rodzinne, grupowe, religijne

   3. Kultury: relacje twórcze, odbiorcze

   4. Polityczna: relacje władzy

   5. Relacje dotyczące innych sfer życia

3. Przestrzeń kompleksowa: geograficzna x ekonomiczna x społeczna

Terytorium a przestrzeń

Terytorium jako podmiotowe widzenie przestrzeni.

• Przestrzeń jest neutralna - terytorium integruje, zakorzenia, identyfikuje

• Przestrzeń, miejsce występowania zjawisk, działania mechanizmów – terytorium, miejsce tworzenia czegoś, budowania

• Terytorium wyraża stosunki społeczne między ludźmi, a obszarem zamieszkania

• Dla terytorium właściwe są: tożsamość z, zakorzenianie w, przywłaszczanie

• Terytorium – przestrzeń życia, miejsce solidarności, współpracy, terytorium jest tworzone

• Przestrzeń jest otwarta, sugeruje wolność, przyszłość

• Terytorium jest zamknięte, zarezerwowane dla „swoich”

• Terytorium to „uczłowieczona przestrzeń”, od przestrzeni „miejsca” do terytorium „autora”

Pojęcie regionu

• zasadnicza (główna) część jakiegoś systemu terytorialnego

• jednostka administracyjna zajmująca najwyższe miejsce w podziale terytorialnym systemu państwowego

• jednolity, zwarty obszar występowania danej cechy lub zespołu cech

• realny obiekt, składnik rzeczywistości społecznej wyodrębniony przestrzennie/terytorialnie

Region ekonomiczny

• obszar zwarty przestrzennie, będący częścią większego systemu terytorialnego, spójny wewnętrznie, stanowiący kompleks o określonym profilu gospodarczym

• region jednolity (homogeniczny), obszar względnie jednolity w zakresie pewnych cech, skupiający sąsiadujące tereny o podobnych cechach

• region węzłowy (ciążenia), obszar objęty oddziaływaniem pewnego centrum (węzła), wokół którego skupione są różne jednostki przestrzenne

Różnorodność regionów (ważne przy analizie gospodarki regionalnej)

• funkcjonalne – rzeczywisty zasięg badanych cech

• statystyczne – wykorzystywane do pokazania zjawisk statystycznych

• administracyjne

• zarządzania, polityki rozwoje – np. zagospodarowania przestrzennego

• wielkoobszarowe (makroregiony) – np. wzdłuż Odry

• subregiony, mikroregiony

WYKŁAD II 06.03.2009 r.

Struktury i powiązania gospodarcze

Składowe regionu ekonomicznego

1. przestrzeń, ludność, środowisko

2. kapitały/zasoby

3. sieć osadnicza

4. układy funkcjonalno – przestrzenne gospodarki

5. systemy infratechniczne

6. struktury instytucjonalne

Przestrzeń regionu:

• powierzchnia (wielkość)

• krainy geograficzne

• klimat, sieć wodna, wododziały

• szata roślinna

• otoczenie geograficzne

1. Ludność – potencjał demograficzny regionu

• liczba ludności z podziałem na subregiony

• przyrost naturalny i migracje

• struktura wiekowa ludności i procesy starzenia się ludności

• miejsca koncentracji ludności

• obszar wyludniające się

• struktura zawodowa, wyróżniające się zawody

1. Środowisko przyrodnicze regionu

• zasoby naturalne (przyrody) regionu

• przyrodnicze warunki rozwoju gospodarczego: rolnictwo, turystyka

• przyrodnicze warunki rozwoju osadnictwa

• obszar systemu „Natura 2000”, parki narodowe lub krajobrazowe

• inne formy (obiekty) środowiska podlegające ochronie

• stopień antropogenicznego przekształcenia środowiska naturalnego

1. Środowisko kulturalne regionu

• dziedzictwo kultury materialnej regionu: zabytki, zabytkowe układy przestrzenne

• dziedzictwo kultury przemysłowej

• historia regionu, region w historii narodowej i powszechnej

• przekazy pokoleniowe, żywe tradycje kulturalne

• tradycje zawodowe, historyczne zawody

• świadomość historyczna regionu

1. Kapitały/zasoby regionu

• kapitał ludzki/intelektualny – poziom intelektualny i moralny mieszkańców, wiedza i umiejętności

• kapitał społeczny – etos, zaufanie, umiejętności kooperacji, poczucie przynależności

• kapitał kulturowy – nagromadzone zasoby kultury, dziedzictwo kultury

• kapitały organizacyjne- kultura organizacyjna regionu (w regionie)

• kapitał ekonomiczny, w tym finansowy

1. Sieć osadnicza regionu

• policentryczność sieci osadniczej, hierarchia ośrodków miejskich

• ośrodki rdzeniowe i peryferyjne

• dynamika aglomeracji miejskich

• sytuacja małych miast

• tendencje urbanizacyjne, cechy procesów urbanizacji

• sytuacja obszarów wiejskich

1. Układ funkcjonalno – przestrzenny regionu

• rolnictwo, leśnictwo, górnictwo – sektor ekstrakcyjny

• przemysł, budownictwo – sektor przetwórstwa, sektor usług

• dominujące i wyspecjalizowane funkcje gospodarcze regionu, specjalizacja gospodarcza regionu, baza ekonomiczna regionu

• funkcje gospodarcze głównych ośrodków i zespołów miejskich

• gospodarcze układy strefowe

• terytorialne formy organizacji produkcji, znaczące przestrzenie gospodarcze

Terytorialne formy organizacji produkcji:

• Dystrykty przemysłowe

  • Marshallowskie – małe, lokalne firmy, relacje pozarynkowe, lokalne przepływy informacji, jakość rynku pracy

  • Włoskie dystrykty przemysłowe – firmy rodzinne, wyjście na rynki poza regionem, w tym globalne

• Nowe dystrykty przemysłowe

  • Promienisty, typu „koło”, struktura dystryktu zdominowana przez jedną lub kilka dużych firm tego samego sektora

  • Typu „platforma” – satelita oparty na filiach firm międzynarodowych

  • Wykreowane przez władzę – jako efekt polityki regionalnej

• Technopole – (bieguny technologiczne) wyższej rangi zespół miejski

• Technopolie – miasta technologiczne

• Skupiska – grona przemysłowe

• Terytorialne systemy produkcyjne

  • Brak integracji i terytorializacji (np. podglądanie się firm tej samej branży)

  • Integracja bez terytorializacji (duża firma posiada tylko dużych partnerów)

  • Integracja i terytorializacja (duża firma posiada partnerów małych i dużych)

  • Terytorializacja bez integracji (duża firma – mały partner)

1. Systemy infratechniczne

• Rozmieszczenie infrastruktury transportowej regionu, drogowa, kolejowa, lotnicza

• Infrastruktura wodna, magistrale wodociągowe

• Infrastruktura gospodarowania odpadami

• Infrastruktura energetyczna regionu

• Spójność infrastruktury lokalnej regionu

1. Struktury instytucjonalne regionu

• Administracja publiczna na obszarze regionu

• Struktury organizacyjne biznesu- centrale i/lub filie dużych przedsiębiorstw, centra finansowe/logistyczne

• Bogactwo firm organizacyjnych sektora III

• Regulacje prawne decentralizacji państwa

• Regulacje prawne dotyczące sfery finansów publicznych

• Instytucjonalne struktury inżynierii finansowej w regionie (np. fundusze inwestycyjne, organizacje non profit)

WYKŁAD III 13.03.2009 r.

Funkcje regionów. Polskie regiony wojewódzkie.

Typy regionów:

Regiony administracyjne: podstawa podziału terytorialnego państwa, gospodarkę w regionie organizuje administracja publiczne

Regiony o charakterze pomocniczym: regiony statyczne, okręgi wyborcze, podatkowe, regiony planowania i zagospodarowania przestrzennego, skoncentrowanych działań naprawczych lub rozwojowych

Regiony administracyjne:

1. Region jako jednostka rządowa

   1. Administracja w regionie jest integralną częścią administracji rządowej

   2. Pomocnicze gremia samorządowe o charakterze opiniodawczym i opiniotwórczym

   3. Gospodarka finansowa oparta o preliminarz budżetowy w ramach budżetu państwa (rządowego)

   4. Zarząd mieniem skarbu państwa

Funkcje regionów jako jednostek rządowych

• Administracyjna – wykonywanie czynności administracyjnych

• Świadczenie usług publicznych gwarantowanych przez państwo (rząd)

• Kontrola i nadzór – służby inspekcyjne, monitoring wybranych kwestii, zarządzanie kryzysowe

• Uczestnictwo w polityce regionalnej rządu

• Realizacja polityk rządowych (sektorowych)

• Współpraca z samorządem lokalnym

1. Region rządowo- samorządowy

   1. Administracja rządowa- dominacja funkcji administracyjnych, politycznych i kontrolno-nadzorczych

   2. Administracja samorządowa- dominacja funkcji gospodarczych i zarządczych

   3. Syndrom podwójnej administracji – pola współpracy i konfliktów

2. Region samorządowy

   1. Wspólnota regionalna i jej wybrane gremia decyzyjne spełniają wszystkie atrybuty europejskiej samorządności

   2. Osobowość prawna regionu

   3. Własne, odrębne mienie

   4. „przyzwoity” zakres samodzielności finansowej

   5. Własne wyspecjalizowane jednostki organizacyjne, o charakterze administracyjnym i gospodarczym oraz jednostki programowania rozwoju i projektowania

Funkcje regionów samorządowych

• Administrowanie sprawami publicznymi w zakresie swoich zadań własnych

• Zarząd mieniem komunalnym i nadzór nad jednostkami regionalnymi z różnych dziedzin usług publicznych

• Funkcje rozwojowe: inwestowanie w rozwój; prowadzenie własnej polityki rozwoju regionu np. infrastruktura

• Udział w polityce regionalnej państwa

• Funkcje planistyczne

• Współpraca z innymi podmiotami publicznymi i prywatnymi

Funkcje regionów – organizacja i finansowanie rozwoju

• Budżet rozwoju obok budżetu finansującego sprawy bieżące lub w ramach budżetu jednolitego

• Dostępne fundusze celowe

• Udział w programach rozwoju finansowanych ze środków budżetu państwa i/lub UE

• Możliwość bycie beneficjentem krajowych i europejskich instrumentów inżynierii finansowej (np. kredyty, pożyczki)

• Regionalne instrumenty inżynierii finansowej

• Agencje promocji i rozwoju regionu

WYKŁAD IV 27.03.2009r.

1. Regiony autonomii politycznej

   1. Regiony – kraje autonomiczne jako części składowe współtworzące państwo federacyjne lub konfederacyjne, każdy region ma te same rozszerzone uprawnienia

   2. Regiony autonomiczne jako obszary o specjalnym statusie w państwie z powodów etnicznych, językowych, religijnych lub innych czynników historycznych, wybrane regiony maja rozszerzone uprawnienia (np. w Hiszpanii – Katalonia, Kraj Basków)

   3. Rozszerzone uprawnienia dotyczą również spraw ekonomicznych np. prawa stanowienia niektórych podatków: Walia i Szkocja, Francja: Korsyka

Decentralizacja funkcji państwa:

• Decentralizacja = proces, niecentralizacja (używane w Skandynawii) - dewolucja państwa

• Decentralizacja- przekazywanie władztwa (uprawnienia, środków ekonomicznych, narzędzi decyzyjnych) na niższe szczeble władzy publicznej

• Państwa zdecentralizowane (niecentralistyczne) -sprawy istotnie dla życia danej zbiorowości terytorialnej są kompetencyjnie przypisane do tego terytorium

• Sprawy istotne dla państwa są rozwiązywane na szczeblu narodowym i regionalnym

• W państwie zdecentralizowanym w pełni respektowana jest zasada subsydiarności

• Niezbędnym składnikiem decentralizacji funkcji państwa jest samorząd regionalny (terytorialny)

• Funkcji państwa nie można decentralizować na gminy lub inne jednostki samorządu lokalnego

• Państwo zdecentralizowane wymaga relacji partnerskich i współdziałania różnych poziomów władzy publicznej

• Państwo zdecentralizowane wymaga aktywności zorganizowania społeczeństwa obywatelskiego

Regionalizacja

• Proces wyodrębniania się regionów w tym poczucia odrębności regionalnej

• Regionalizacja może wynikać z:

  • Doktryny polityczne państwa: w polityce państw dominuje przekonanie o możliwości budowania siły państwa w oparciu o silne regiony

  • Z nacisków oddolnych w tym odśrodkowych, które oczekują przyznania wszystkim lub wybranym regionom dodatkowych uprawnień administracyjnych i/lub politycznych

Rodzaje regionalizacji:

• Polityczna – decentralizacja całej władzy państwowej, ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej do regionów, które stają się organizmami państwowymi tworzącymi większe państwo

• Administracyjna- decentralizacja wykonawczej władzy państwa (wykonawczej funkcji państwa)

• Państwa unitarne, federacyjne i konfederacyjne

Regionalizm

• Społeczny ruch regionalny- ruch stowarzyszeniowy nastawiony na: budowanie świadomości i umacnianie tożsamości regionalnej, rozwijanie lokalnego patriotyzmu adresowanego do małych ojczyzn, mobilizowanie „swoich: do organizowania się, podnoszenia umiejętności, współzawodnictwo, otwarcie się na świat

• Polityczny ruch regionalny- ruch akcentujący własną odrębność regionu oraz konieczność jej zachowania i rozwijania

Ewolucja regionalizmu:

• Od politycznego do społecznego

• Od społecznego do politycznego

• Od regionalizmu do separatyzmu

• Od regionalizmu do integracji

• Od integracji do regionalizmu

Funkcje regionów wojewódzkich (po reformie z 1998 r.)

• Województwa rządowo-samorządowe

• Nacisk na funkcje rozwojowe-programowanie i inicjowanie rozwoju

• Prowadzenie własnej polityki rozwoju regionu - strategia rozwoju regionu

• Kompetencje w zakresie planowania przestrzennego województwa i obszarów metropolitarnych w województwie

• Ważne miejsce województwa w polityce regionalnej państwa i zarządzaniu programami operacyjnymi

WYKŁAD V 03.04.2009 r.

Regiony UE

Regiony:

• Konwergencji – regiony celu I, PKB per capita >75% średniej w UE

• „Phasing out” – regiony efektu statystycznego, regiony gdyby nie liczyć tych najbiedniejszych krajów, co weszły do UE to by się zmieściły w finansowaniu (75%): wypadły z finansowania, gdy te najbiedniejsze regiony weszły, utraciły możliwości finansowania ze środków podstawowych UE – przejściowe finansowanie

• „Phasing In”- gdyby UE była 15 to przekraczałaby trochę o 75%, mają prawo do finansowanie, regiony, które wzbogaciły się, ale nie dzięki efektowi statystycznemu, podlegają w dalszym ciągu częściowemu finansowaniu

• Konkurencyjności- bogate, inne finansowanie np. innowacyjność

AUSTRIA – prawie cała to regiony konkurencyjności, Burgenland – „phasing out”, podział na landy NUTS 1

BELGIA – NUTS 2, 3 regiony: Flandria, Bruksela, Walonia, większość to regiony konkurencyjne, na zachodzie region „phasing out”

BUŁGARIA- cała to regiony konwergencji

CYPR – regiony konkurencyjności

DANIA - regiony konkurencyjności

ESTONIA- regiony konwergencji

FINLANDIA - regiony konkurencyjności

FRANCJA- regiony konkurencyjności, terytoria zamorskie, regiony konwergencji, Gujana Francuska, Martynika, Gwadelupa, NUTS 3 – departamenty

GRECJA – wyspy: część wschodnia-regiony konkurencyjne, reszta – regiony konwergencji „phasing out”

HISZPANIA – południe + Galicja – regiony konwergencji, północ+ wyspy Kanaryjskie- regiony konkurencyjności, 2 regiony „phasing out”

HOLANDIA – cała to regiony konkurencyjności

IRLANDIA - cała to regiony konkurencyjności, kraj sukcesu, na północy „phasing out”

LITWA –regiony konwergencji

LUKSEMBURG- regiony konkurencyjności

ŁOTWA - regiony konwergencji

MALTA- regiony konwergencji

NIEMCY – wschód- regiony konwergencji i regiony „phasing out”, zachód regiony konkurencyjne, NUTS 1 landy

POLSKA cała to regiony konwergencji, obecnie 5 NUTS ->1 grupy województw, 2->województwa, 3->grupy powiatów

PORTUGALIA - prawie cała to regiony konwergencji, na południu „phasing out”, na południowym zachodzie regiony konkurencyjności (Lizbona)

REPUBLIKA CZESKA prawie cała to regiony konwergencji, jedynie Praga to region konkurencyjności

SŁOWACJA cała to regiony konwergencji, jedynie Bratysława to region konkurencyjności

SŁOWENIA – cała to regiony konwergencji

SZWECJA - prawie cała to regiony konkurencyjności

WĘGRY prawie cała to regiony konwergencji, jedynie Budapeszt to region konkurencyjności

RUMUNIA – prawie cała to regiony konwergencji

WIELKA BRYTANIA- prawie cała to regiony konkurencyjności, na północy region „phasing out”, na zachodzie np. Walia – regiony konwergencji

WŁOCHY – południe – regiony konwergencji i jeden region „phasing out”, północ – regiony konkurencyjności

WYKŁAD VI 17.04.2009

Konwergencja (zbliżenie się) regionów

Problemy regionalne:

• Zróżnicowania/dysparytetów regionalnych i regionów zapóźnionych w rozwoju (zacofanych)

• Restrukturyzacji/rekonwersji starych regionów przemysłowych

• Dostosowań strukturalnych obszarów wiejskich, w tym wzmacniania ich bazy ekonomicznej niezwiązanej z rolnictwem

• Kreowania środków innowacji, biegunów technologicznych, wzmacnianie regionów uczących się

Dysparytety regionów

• Zróżnicowanie między porównywalnymi regionami wynikające z:

  • Poziomu i/lub tempa rozwoju gospodarczego

  • Charakterystyki społeczno-gospodarczych i przestrzennych odzwierciedlających poziom rozwoju cywilnego

  • Trwałego zachwiania równowagi między regionami

  • Zaawansowania procesów i działań innowacyjnych w tym działalności badawczo rozwojowej

Konwergencja regionów- interpretacja

• Jako proces niwelowania dysparytetów i wyrównywania endogenicznych potencjałów rozwojowych

• Jako cel polityki regionalnej prowadzącej do spójności danego systemu przestrzennego (np. polityka spójności UE)

Pojęcie spójności w polityce europejskiej:

• Społeczna – brak istotnych zróżnicowań w ważnych sferach życia społecznego i rozwoju społecznego np. o poziomie edukacji, bezrobocia strukturalnego, wykluczenia społecznego

• Ekonomiczna – brak istotnych zróżnicowań w sferze gospodarczej i rozwoju gospodarczego np. w poziomu PKB/M, tempie wzrostu gospodarczego

• Terytorialna-przejawy:

  • Dostępność przestrzenna/ możliwość łatwych przemieszczeń

  • Jednolity system transportowy i telekomunikacja (ICT) dla całego systemu przestrzennego np. kraju, UE

  • Brak barier naturalnych i kulturowych między terytoriami

  • Otwartość na inne terytoria w systemie przestrzennym

  • Brak barier w dostępie do infrastruktury społeczeństwa informacyjnego

Hipotezy konwergencji:

1. Absolutnej – PKB na mieszkańca w regionach zbliża się w długim horyzoncie do pewnego, identycznego poziomu, niezależnie od warunków początkowych

2. Warunkowej – PKB na mieszkańca w regionach, których charakterystyki są identyczne zbliża się do pewnego identycznego poziomu niezależnie od warunków początkowych

3. Klubowej (w oparciu o pojęcie polaryzacji tworzenia się klastrów) – PKB/M w regionach, których charakterystyki są identyczne zbliża się do pewnego identycznego poziomu, gdy warunki początkowe w tych regionach są wystarczająco zbliżone

WYKŁAD VII 24.04.2009 r.

Zróżnicowanie regionalne wg PKB na mieszkańca

Lp.	Region NUTS -1 (1996)	PKB/M (UE 15=100)
1	Hamburg	192.5
2	Bruksela (stolica)	173.1
3	Luksemburg	168.5
4	Ile-de-France	159.9
8	Lombardia	132.5
11	Bawaria	124.5
20	Płn. Nadrenia	109.7
58	Wyspy Kanaryjskie	74.3
67	Sycylia	65.7
60	Saksonia - Anhalt	63.8

Lp.	Regiony w 2004 najsilniejsze	PKB/M (UE 27=100)
1	Londyn (wewnętrzny)	303
2	Luksemburg	251
3	Bruksela (stolica)	248
4	Hamburg	195
5	Wiedeń	180
6	Ile-de-France	175
8	Górna Bawaria	169
9	Sztokholm	166
11	Darmstadt	157
12	Praga	157
15	Płn.- Wsch. Szkocja	154
…	Lombardia	141.5

Lp.	Regiony w 2004 najsłabsze	PKB/M (UE 27=100)
1	Płn. -Wsch. Rumunia	24
2	Płn.- Zach Bułgaria	26
9	Płd. -Wsch. Rumunia	31
11	Lubelskie	35.2
12	Podkarpacie	35.4
13	Centralna Rumunia	35.5
14	Podlaskie	38
	Środkowe Morawy	59.8
	Wschodnia Słowacja	42.3
	Śląskie	57

Struktura zatrudnienia, zatrudnienie w rolnictwie

Lp.	Ranking regionów	% zatrudnienia
1	Kentriki Ellada (Grecja)	37.1
2	Nisia Aigaiar (Grecja)	28.5
5	Nordeste (Hiszpania)	18.4
10	Sardegna	12.5
15	Campania	10.3
64	Messen	1.7
75	Ile-de -France	0.4

Struktura zatrudnienia, zatrudnienie w usługach

Lp.	Ranking regionów	% zatrudnienia
1	Bruksela (stolica)	83.8
2	Ile-de-france	79.3
4	Hamburg	76.4
8	Luksemburg	74.2
10	Canarias	73.8
12	Walonia	72.6
62	Bawaria	59.9
74	Nordeste	53.1
76	Kentriki Ellada	48.9

Poziom bezrobocia i słabe wykształcenie (25-59 lat)

Lp.	Region, 1997	Stopa bezrobocia	% słabego wykształcenia
1	Sur (Hiszpania)	30	70
2	Campania	26.1	61
9	Nordeste	19.9	67
13	Turyngia	17.6	6
15	Brandenburgia	17.2	7
64	East Anglia (?)	5.5	45
76	Luksemburg	2.5	52
24	Walonia	12.5	39
57	Flandria	6.3	40

Podsumowanie I: lista cząstkowych mierników konwergencji:

• Mierniki oparte o wskaźnik PKB/M – wersja prosta: skorygowana o udział w tworzeniu PKB dojeżdżających do pracy

• Mierniki oparte o strukturę zatrudnienia w układzie sektorowym – sektor I, II, III

• Mierniki oparte o poziom bezrobocia i/lub poziom wykształcenia

• Mierniki oparte o inwestowanie w B + R (nauka, innowacyjność itp.) i/lub efekty działalności B + R (np. patenty)

Złożony (kompleksowy) miernik konwergencji

• Jest suma takich znormalizowanych wielkości jak:

  • PKB na mieszkańca: I_ndij= (X_ij - X_min) /(X_max- X_min)

  • Poziom wykształcenia i stopa bezrobocia I_ndij= (X_ij - X_max) /(X_min - X_max)

i-dana zmienna j - dany region

Regiony	PKB/M	Pozycja wg PKB	Wskaźnik kompleksowy	Pozycja wg wskaźnika
Antwerpia	137.3	10	0.584	92
Flandria Zach	117.3	33	0.592	87
Flandria Wsch.	104.4	59	0.563	103
Liege	99.0	79	0.467	147
Limburg	109.5	44	0.499	135
Brabant Flandryjski	96.5	90	0.597	82
Brabant Waloński	81.9	119	0.559	107
Bruksela	173.1	2	0.599	13
Walonia	89.1	48	0.464	54
Flandria	115.3	17	0.590	24

WYKŁAD VIII 08.05.2009 r.

Zróżnicowania regionalne – analiza poziomu konkurencyjności regionów

Zasobność i aktywność województw w latach 1989-1995

Badanie pozycji konkurencyjnej województw

Wymiar zasobności

• Potencjał innowacyjny

• Potencjał ludzki

• Potencjał infrastruktury technicznej

• Potencjał środowiska naturalnego

• Potencjał finansowy

• Potencjał instytucjonalny

Potencjał innowacyjny – wskaźniki liczbowy

R_NW = (Z_NW : Z_W) /(Z_NK : Z_K)

Z_NW – liczba zatrudnionych w szkolnictwie wyższym i pracach naukowo badawczych

Z_W- -liczba zatrudnionych ogółem w województwie

Z_NK- liczba zatrudnionych w szkolnictwie wyższym i pracach naukowo badawczych

Z_K - liczba zatrudnionych ogółem w kraju

Potencjał ludzki – wskaźniki liczbowy (zatrudnieni z wykształceniem wyższym -1990)

R_ZW = (Z_NW : Z_W)/(Z_NK : Z_K)

R_ZW = (A_LW : Z_W)/(A_LK : Z_K)

A_LW liczba absolwentów szkół wyższych podejmujących pracę w województwie

A_LK - liczba absolwentów szkół wyższych podejmujących pracę w kraju

Potencjał infrastrukturalny

R³ = T_X1 : T_X2

X₁ – liczba abonentów telefonii

R_TW =T_WM : T_KM

T_WM – liczba abonentów telefonicznych w województwie na 1 tys. mieszkańców

T_KM – liczba abonentów telefonicznych w kraju na 1 tys. mieszkańców

Potencjał ekologiczny

R⁴ = S_X1% : S_X2%

X₁ - % udział oczyszczonych ścieków przemysłowych i komunalnych

X₂ - % udział oczyszczonych

R_ZW = S_(PB)W% : S_(PB)K%

S_(PB)W – procentowy udział oczyszczonych ścieków przemysłowych (P), komunalnych (B) w województwie

S_(PB)K– procentowy udział oczyszczonych ścieków przemysłowych (P), komunalnych (B) w kraju

Potencjał finansowy

R⁵ = I_WM : I_KM

I_KM – nakłady inwestycyjne ogółem w kraju na 1 mieszkańca kraju

I_WM - nakłady inwestycyjne ogółem w województwie na 1 mieszkańca województwa

Potencjał instytucjonalny

R_OW⁶= (Z_OW : Z_W)/(Z_OK : Z_K)

Z_OW – liczba zatrudnionych w instytucjach finansowo – ubezpieczeniowych w województwie

Z_W – liczba zatrudnionych ogółem w województwie

Z_OK – liczba zatrudnionych w instytucjach finansowo – ubezpieczeniowych w kraju

Z_K – liczba zatrudnionych ogółem w kraju

Badanie pozycji konkurencyjnej województwa – wymiar aktywności

• Zatrudnienie w sektorze usługowym

• Udział sektora prywatnego bez rolnictwa indywidualnego

• Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego

• Rozwój przedsiębiorczości

• Aktywność zawodowa ludności

Zatrudnienie w sektorze usługowym

A = (Z_SW : Z_W)/(Z_SK : Z_K)

Z_SW – pracujący w sektorze usług w województwie

Z_W – liczba pracujących ogółem w województwie

Udział sektora prywatnego

A – (Z_PW : Z_W)/(Z_PK : Z_K)

Z_PW – liczba pracujących w sektorze prywatnym w województwie

Z_W – liczba pracujących ogółem w województwie

Spółki z udziałem kapitału zagranicznego

A_SW = (N_SW : (N_W +N_SW))/(N_SK : (N_K + N_SK))

N_SW – liczba spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego w województwie

N_W – liczba spółek ogółem w województwie

Rozwój przedsiębiorczości

A_ER = (L_ER: M_R)/(L_EK : M_K)

L_ER – liczba zakładów osób fizycznych i spółek cywilnych w województwie

M_R – liczba mieszkańców w województwie

Aktywność zawodowa ludności

A_BW = (L_BK : L_K)/(L_BW : L_W)

L_BW– liczba bezrobotnych w województwie

L_W- liczba ludzi czynnych zawodowo w województwie

Syntetyczny wskaźnik zasobności i aktywności

• Powstaje jako średnia wskaźników cząstkowych (składowych zasobności i aktywności)

  • Jako średnia arytmetyczna wszystkich składowych przypisana jest jednakowa waga

  • Jako średnia ważona wszystkich składowych przypisana jest różna waga

WYKŁAD IX 15.05.2009

Regiony uczące się w teorii i polityce rozwoju regionalnego.

Cztery perspektywy postrzegania regionu uczącego się:

1. region uczący się w perspektywie spójności

2. region uczący się w perspektywie kapitałowej

3. region uczący się w perspektywie adaptacyjnej

4. region uczący się w perspektywie przyszłości

Perspektywy regionu uczącego się:

Perspektywa adaptacyjność

regionu poprzez innowacje (3)

Kapitał ludzki, organizacyjny REGIONY UCZĄCE SIĘ Ewolucyjna zmiana

społeczny, kulturalny regionu (2) Regiony INTELIGENTNE tożsamości regionu(4)

Spójność ekonomiczna, społeczna i

przestrzenna regionu (1)

Procesy uczenia się regionu są regulowane przez 4 mechanizmy:

1. mechanizm wewnętrznej integracji społecznej, ekonomicznej i terytorialnej:

• drożność informacyjna wewnątrz regionu oraz w relacjach z otoczeniem

wewnątrz- regionalnych i zewnętrznych

• przekaz i zapamiętywanie tego wszystkiego, co stanowi trwałą wiedzę, doświadczenie i kompetencje regionu

1. mechanizm synergii kapitałów obrazuje umiejętności łącznego wykorzystywania w procesie uczenia się wszystkich kapitałów, którymi regionu dysponuje lub które są w zasięgu regionu

• kapitał kulturowy- nagromadzone zasoby kultury materialnej i duchowej, w tym w dziedzinie edukacji i nauki

• kapitał ludzki- poziom intelektualny i moralny ludzi i społeczności, umiejętności współdziałania

• kapitał organizacyjny- wiedza i umiejętności oraz kultura organizacyjna w wymiarze wewnątrz i międzyorganizacyjnym

• kapitał społeczny- etos, zaufanie, społeczne reguły współdziałania, wzmacniające procesy integracyjne

1. mechanizm interakcji generujących innowacje

• występuje otwarcie się regionu na zewnątrz i duża gęstość interakcji z otoczeniem, co w konsekwencji powoduje dwustronny przepływ wiedzy w relacji region-otoczenie

• region staje się atrakcyjny i gościnny dla podmiotów innowacyjnych

• podmioty funkcjonujące w regionie zdolne są do zawierania aliansów strategicznych wewnątrz regionu oraz w układach zewnętrznych

1. mechanizm regionalnej samoorganizacji

• mechanizm demokracji lokalnej umożliwia wyłonienie i weryfikacje przywództwa

• selekcja przywództwa sprzyja utrwalaniu się zachowań przedsiębiorczych i menadżerskich

• przywództwo wpływa na wzmocnienie siły liderów zmian w ich konfrontacji z outsiderami(ci, co nie chcą nic zmieniać) zmian w regionie

Wielopoziomowe uczenie się regionu:

POZIOM IV

• mechanizm regionalnej samoorganizacji

• regionalny system zrównoważonej zmiany strategicznej

POZIOM III

• mechanizm interakcji generujących interakcje

• regionalny system generowania innowacji

POZIOM II

• mechanizm synergii kapitałów w regionie

• regionalny system kreowania wiedzy i kompetencji

POZIOM I

• mechanizm wewnętrznej integracji społecznej, ekonomicznej, przestrzennej

• regionalny system przekazywania wiedzy, doświadczeń i kompetencji

Generalnym celem polityki regionu uczącego się wysokiej jakości miejsca pracy:

• wysoka jakość różnych miejsc pracy osiąga się w regionach, w których zachodzi konwertywność kapitałów: ekonomicznego, ludzkiego, organizacyjnego, społecznego i kulturalnego

• wysoka jakość miejsca pracy SA źródłem wysokiego stopnia zatrudnienia, produktywności gospodarki regionu

Priorytety tematyczne polityki regionu uczącego się mogą się koncentrować wokół:

• systemów edukacyjnych i badawczych w regionie

• kapitału społecznego regionu

• regionalnego systemu środowiska innowacyjnego

• współrządzenia i współzarządzania regionem

Regionalny System innowacji Województwa Śląskiego- studium przypadku:

• analizy

• spotkania i wywiady

• warsztaty

• grupy eksperckie

• regionalne Forum Innowacji

WYKŁAD X 27.05.2009 r.

Konkurencyjność regionów

Konkurencyjność regionu – zdolność do stawiania czoła innym regionom do współzawodniczenia z nimi w skali krajowej i międzynarodowej

Konkurencyjność rozumiana jako:

• Warunek rozwoju regionu

• Składowa rozwoju regionu

• Symptom rozwoju regionu

• Finalny cel rozwoju regionu

• Środek (cel pośredni) polityki regionu

• Kryterium rozwoju regionu

• Synonim rozwoju regionu

Źródła i rezultaty konkurencyjności regionów

• Czynniki determinujące konkurencyjność – atuty wyróżniające region oraz ich unikatowość, główni rywale -> konkurencyjność biznesowa/inwestycyjna

• Działalność gospodarcza regionu, firmy, sektory, efektywność regionu -> konkurencyjność bazy ekonomicznej regionu

• Struktura rynku i zasoby regionu – obroty regionu -> konkurencyjność sektorów i produktów regionu

• Markowe produkty i usługi regionu – trwałe dochody regionu -> międzynarodowa i globalna konkurencyjność regionu

Otoczenie konkurencyjne regionu

Rodzaje konkurencyjności regionu	Klienci regionów	Konkurenci regionów
Biznesowa	Przedsiębiorstwa i inwestorzy	Grupy regionów: poziom rozwoju i profil ekonomiczny
Bazy ekonomicznej	Sektory bazowe regionu	Grupy regionów: zasobność – aktywność
Sektorów i produktów	Użytkownicy regionu	Grupy regionów: oferta produktowo - usługowa
Międzynarodowa	Adresaci zagranicznej oferty regionu	Grupy regionów: eksportowa oferta produktów regionu

Pozycja konkurencyjna regionu:

• Sytuowanie się regionu w stosunku do innych regionów ze względu na przyjęte kryteria konkurencyjności

• Miejsce w kwalifikacjach i rankingach ustalonych przez instytucje zewnętrzne

• Własna ocena miejsca w zbiorze regionów dokonywana w oparciu o posiadane atuty i ocenę innych regionów

• Świadomy wybór przyszłego miejsca wśród innych regionów z uwzględnieniem swoich aspiracji i wyzwań przyszłości

Mechanizm konkurencji regionu – koncepcja drzewa konkurencyjności

• Determinanty konkurencyjności (nakłady)

  • Czynniki motoryczne: talent, innowacje, przedsiębiorczość („gleba”)

  • Zdolność firm do wykorzystania czynników motorycznych („korzenie”)

• Elementy zasadnicze konkurencyjności

  • Struktura sektorowa i produktywność („pień”)

  • Zatrudnienie, zyski, podatki („konary”)

• Rezultaty konkurencyjności –dobrobyt, suspensywność, zatrudnialność, brak wykluczenia społecznego („owoce”)

Mechanizm konkurencyjności regionu – koncepcja kapelusza konkurencyjności

• Determinanty konkurencyjności – instytucje, technologie, innowacyjność, przedsiębiorczość, internacjonalizacja, kapitały infrastruktury, demografia, środowisko, walory miejsca

• Zmienne pośredniczące – struktura sektorowa, specjalizacja, rozmieszczenia firm, struktura własnościowa

• Wyniki – produktywność, zyskowność, koszty pracy, rynki udziałowe

• Efekty końcowe: PKB/M, zatrudnienie

WYKŁAD 11 29.05.2009

Regiony restrukturyzacji

Restrukturyzacja gospodarki regionalnej- geneza:

• pojawienie się sektorów dojrzałych, schyłkowych jako ważnych, dominujących sektorów gospodarki narodowej

• nowe produkty i sektory gospodarki, substytucja dla sektorów tradycyjnego przemysłu

• procesy liberalizacyjne w starych okręgach przemysłowych

• siła ekonomiczna i polityczna sektorów tradycyjnego przemysłu

Pojęcie:

• fundamentalne przekształcenie struktury gospodarczego regionu w wyniku, którego stara baza ekonomiczna zostaje zastąpiona nową bazą, opartą o nowe działania

• wynik (bilans) procesów likwidacyjnych i kreacyjnych

• restrukturyzacja gospodarki a rekonwersja firm regionu

Rodzaje restrukturyzacji gospodarki regionu:

• synergiczny- efekt realnych procesów dostosowań strukturalnych, w których przeważają procesy schyłku i likwidacji nad procesami wzrostu i kreacji- restrukturyzacja spontaniczna

• przemyślane działania i polityki na rzecz głębokich przekształceń gospodarki regionu celem przywrócenia regionowi możliwości rozwojowych- restrukturyzacja progresywna, strategie i programy restrukturyzacji

• restrukturyzacja produktowa- wycofanie produktów, ograniczenie skali produkcji, w ograniczonym zakresie przygotowanie Nawych lub zmodernizowanych produktów

• restrukturyzacja technologiczna - zmiany technologiczne związane z wycofaniem produktów, ograniczeniem skali produkcji, wymogami ochrony środowiska, podnoszenie jakości produkcji i obniżka kosztów

• restrukturyzacja własnościowo-kapitałowa- zmiany właścicielskie, alianse strategiczne, inwestorzy strategiczni w sektorze i regionie, nowe jednostki organizacyjne i grupy kapitałowe w regionie

• restrukturyzacja organizacyjno- wielkościowa- integracja, konsolidacja przedsiębiorstw, struktury holdingowe, powstanie małych i średnich firm

• restrukturyzacja ekologiczna- zmiany strukturalne są wymuszone wymaganiami ochrony środowiska i rozwoju suspensywnego

• restrukturyzacja przestrzenna- nowe tendencje lokalizacyjne w gospodarce regionu, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, rewitalizacja miast, nowe formy osadnictwa

Sektory związane z gospodarka regionu

Sektor schyłkowy

• spadek wolumenu sprzedaży w długim okresie czasu, który nie może być przypisany cyklowi koniunkturalnemu i innym krótkotrwałych zakłóceń

• sektor skazany na kurczenie się a w skrajnym wypadku na likwidacje w całości

Sektor dojrzały:

• wolniejszy wzrost a narastające konkurencja o udziały w rynku

• sprzedaż produktów sprawdzonym nabywcą

• zwiększony nacisk na obniżkę kosztów i jakość obsługi

• nadmiar zdolności produkcyjnej i zatrudnienia

• malejąca zdolność kreowania nowych produktów

• internacjonalizacja sektora

• malejące zyski producentów i pośredników

Sektor restrukturyzacji to sektor znajdujący się pomiędzy fazą schyłkową a fazą dojrzałą, jeszcze nieskazany na wymarcie, ale już mocno dojrzały, w którym wykorzystywano różne normalne sposoby odzyskiwania dynamiki wzrostu.

Kryteria selekcji sektorów;

• trwały niekoniunkturalny spadek popytu na produkty sektora

• trwała utrata miejsc pracy w sektorze wynikająca ze spadku popytu i obniżania się rentowności w sektorze

• przerzucenie kosztów funkcjonowania sektora na otoczenie lokalne i regionalne

• wymuszona ingerencja w sektor władz publicznych w celu łagodzenia zjawisk i skutków negatywnych

• upolitycznienie sektora

• procesy integracji w sektorze i wewnętrznej restrukturyzacji firm sektora

• duże i wielorakie bariery wyjścia

• łatwość robienia szarych interesów

Polskie sektory restrukturyzacji

• węglowy

• stalowy

• włókienniczy

• metali nieżelaznych

• przemysł obrabiarkowy

• przemysł okrętowy

• przemysł obronny i lotniczy

Modele polskiej restrukturalizacji gospodarki regionu:

• sektorowa poza i ponad restrukturyzacją regionalną

• restrukturyzacja regionalna ze wsparciem restrukturyzacji sektorowej

• wewnętrzna gospodarki regionalnej i gospodarki lokalnej (komunalnej)